ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، تالانتتى جىرشى   ەلمۇرا  جاڭابەرگەنمەن سۇحبات

 - ەلمۇرا ماناس قىزى، ونەر سۇيەر قاۋىم ءسىزدىڭ قازاق ساحناسىن 35 جىلداي ءداستۇرلى انىڭىزبەن قاتار جىرشىلىق ونەرىڭىزبەن دە تەربەپ كەلە جاتقانىڭىزدى بىلەدى. اڭگىمە باسىندا ايتا كەتىڭىزشى، ادامي قۇندىلىقتار وزگەرىسكە ۇشىراپ جاتقان قازىرگى جاھاندانۋ داۋىرىندە جىرشىلىق ونەرگە دەگەن حالىقتىڭ ىقىلاسى قالاي؟

-  كەزىندە اتا-بابالارىمىز قانداي اۋىر زامان، قانداي قيىن ساياسي توڭكەرىستەر بولىپ جاتقاننىڭ وزىندە جىراۋلىق ونەردىڭ مارتەبەسىن بيىك قويعان. قازىرگى تاڭدا ءوزىن قازاقپىن دەيتىن ءاربىر ازامات بۇل ونەردى جوعارى باعالاپ، ەرەكشە ىقىلاس-نيەتتەرىن ءبىلدىرىپ جاتادى. دەسەك تە، قازىرگى جاھاندانۋ داۋىرىندە وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تالعامى وزگەرىپ جاتقانىن ءبارىمىز دە كورىپ-بىلىپ ءجۇرمىز. وسى ۇرپاققا ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز سانالاتىن ءداستۇرلى جىرشىلىق ونەرىنىڭ مارتەبەسىنىڭ قاشاندا بيىك ەكەنىن سانالارىنا ءسىڭىرۋ ءۇشىن ءبىراز ناسيحاتتىڭ كەرەگى راس. مەن تەلەارنالاردان جىرشى، تەرمەشىلەرگە ارنالعان ارنايى باعدارلامالار اشىلسا ەكەن دەيمىن. كوپتەگەن كونسەرتتەر ۇيىمداستىرىلىپ، بايقاۋلار دا ءجيى وتكىزىلىپ تۇرعانىن قالار ەدىم. بۇگىندە وتكىزىلىپ جۇرگەن جىرشى-تەرمەشىلەرگە ارنالعان بايقاۋلاردىڭ جۇلدەلەرى ماردىمسىز. شۋماق-شۋماق جىرلار جاتتاپ جىرلايتىن ولارعا كولىك، ءۇي تىكسە دە كوپ بولماس ەدى. جىراۋلاردىڭ كيەسىن ءتىرىلتۋ – ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز بولۋى كەرەك.       

- وسى ماقساتتا ناقتى قانداي جۇمىستار اتقارىپ جاتىرسىزدار؟

-  شامامىزدىڭ كەلگەنىنشە جاساپ جاتقان ىستەرىمىز كوپ عوي. سونىڭ بىرىنە توقتالا كەتەيىن. ەلورداداعى ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىندە ءداستۇرلى ءان كافەدراسىنىڭ ىشىندە جىراۋلىق ءداستۇر ماماندىعى بار. مەن ۇزاق جىلدان بەرى وسىندا ۇستازدىق ەتىپ كەلەمىن. نەگىزى جىراۋلىق ونەر ءوز الدىنا جەكە كافەدرا بولاتىنداي مۇمكىندىگى بار. رەكتورىمىز بيىل وسىنى قولداپ، مينيسترلىككە ۇسىنىس جاسادى. الداعى ۋاقىتتا ول وڭ شەشىمىن تاۋىپ، ءداستۇرلى جىر ماماندىعى ءوز الدىنا ۇلكەن ءبىر كافەدرا بولىپ قالار دەگەن ءۇمىتىمىز بار. نەگىزى ەلىمىزدە جىراۋلىق اكادەميا اشىلسا دا ارتىق بولماس ەدى.

- 2015 جىلى استانا قالاسىنداعى "قازاقستان" كونسەرت زالىندا «ارالىم ايدىن شالقارىم» اتتى ءان-جىر كەشىڭىز وتە جوعارى دەڭگەيدە وتكەن ەدى. وتكەن جىلى دا شىعارماشىلىعىڭىزدىڭ 35 جىلدىعىنا ورايى ءبىراز مادەني ءىس شارالار وتكىزىلدى. وسى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز؟  

- بيىل مەنىڭ ساحنادا جۇرگەنىمە 36 جىل تولىپ وتىر. ونى مەن 17 جاسىمنان باستاپ ەسەپتەدىم. بىلتىرى شىعارماشىلىعىمنىڭ 35 جىلدىعىنا وراي ونەر ۋنيۆەرسيتەتى «ۇستاز تاعىلىمى» اتتى جىر كەشىمدى ۇيىمداستىرىپ بەردى. وعان رەسپۋبليكامىزدىڭ ءار وڭىرىنەن ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەرى س.جانپەيىسوۆا، ا.قوسانوۆا، ا.يساتايەۆا، ا.ەلشىبايەۆا، ك.تولەنبايەۆا، گ.سارينا، ا.بالاجانوۆالار مەن ق ر مادەنيەت قايراتكەرلەرى ر.سۇلەيمەنوۆا، ج.داڭىلبايەۆالار سىندى ونەر يەلەرى شاقىرىلىپ، اننەن شاشۋ شاشتى. سونىمەن قاتار، د.جولىمبەتوۆ، ا.تاڭىربەرگەنوۆ، م.سارسەنبايەۆا، ا.نوعايبايەۆا، م.سۇگىربايەۆ سىندى جىرشى شاكىرتتەرىم ءوز ونەرلەرىن كورسەتتى. ەلىمىزگە بەلگىلى كۇيشى ب. دۇيسەنعازييەۆ ماعان ارناعان "ەلمۇرا" كۇيىن تارتۋ ەتتى. اقيىق اقىندار س.تۇرعىنبەكوۆ، ش.سارييەۆ، ش.دىلدەبايەۆ، ق.سارين، س.دوسجانوۆالاردىڭ شىعارماشىلىعىما ارنالعان ولەڭدەرى وقىلدى. بۇل كونسەرتتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى ءتورت ساعاتقا سوزىلعانى. سونىڭ ىشىندە ءماۋلىمنياز، ەدىگە، وراق ماماي، سارتاي داستاندارىنان ۇزىندىلەر ورىندالدى. مەن لىق تولى زالداعى كورەرمەندەردىڭ ءتورت ساعات بويى قوزعالماستان وتىرىپ، جىر تىڭداعاندارىنا ريزا بولدىم. ەل-جۇرتىمنىڭ مەنىڭ ءانىمدى ساعىنىپ قالعانىن بايقادىم. وسى «ۇستاز تاعىلىمى» اتتى جىر كەشىمدى كەيىن قىزىلوردا، اقتاۋ قالالارىندا وتكىزدىم.

سونىمەن قاتار وسى كەشتە  "ارال، قازالى ءوڭىرىنىڭ جىراۋلىق ءداستۇرى" تاقىرىبىندا جازىلعان عىلىمي مونوگرافيام جارىق كورىپ، تۇساۋكەسەرىن جاسادىق. وعان جان-جاقتان كەلگەن اكادەميكتەر مەن عالىمدار قاتىستى. اكادەميكتەر ب.وماروۆ، و.جولمۇرزايەۆتار مەن ا.ءشارىپ، ءا.بارىك، ج.مالىبەكوۆ، ا. الماتوۆ، س.ەلەمەنوۆا، ر.نۇرتازا سىندى ونەرتانۋشى عالىمدار بولدى. وسىلاي 2023 جىلدىڭ 25-مامىرىندا وتكەن كەشىمىز وتە جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلدى.  

- قاتەلەسپەسەم، «دۇرلەردىڭ دۇبىرىنەن جەتكەن داۋىس» اتتى شىعارماشىلىق كونسەرتىڭىز دە بىلتىرى وتكەن ەدى ...

- دۇرىس ايتاسىز، وتكەن جىل مەنىڭ شىعارماشىلىعىم ءۇشىن وتە تابىستى جىل بولدى.  ول كونسەرتىم 2023 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا "كوشپەندىلەرى ءۇنى" حالىقارالىق فەستيۆالىنىڭ اياسىندا ءوتتى. حالىقارالىق دەڭگەيدە وتكەن "دۇرلەردىڭ دۇبىرىنەن جەتكەن داۋىس" اتتى  جەكە شىعارماشىلىق كەشىم مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن «قازاقستان» ورتالىق كونسەرت زالىندا بولدى. كونسەرتكە ۇلتتىق ونەر ورتالىعىنىڭ ارتىستەرى، «استانا سازى» قازاق مەملەكەتتىك فولكلورلىق ءانسامبلى جانە ق ر مكق پرەزيدەنت وركەسترى، «HASSAK» ەتنو-فولكلورلىق توبى جانە شەت ەلدىك قوناقتار ا.سۇلتانبەكوۆ (تۇركيا رەسپۋبليكاسى)، فەريال باشەل (تۇركيا رەسپۋبليكاسى)، الپەر كىراچا (تۇركيا رەسپۋبليكاسى)، روزا امانوۆا (قىرعىز رەسپۋبليكاسى)، گۇلنار اللامبەرگەنوۆا (قاراقالپاقستان رەسپۋبليكاسى) جانە فولكلورتانۋشى عالىم، ەپيك جىرشى بەرىك ءجۇسىپوۆ، ءانشى اسقار مۇقيات، سالتانات ەرسۇلتان سىندى ونەر مايتالماندارى قاتىستى. ماعان ارنالعان "ەلمۇرا" كۇيىن وركەستر، ال دۇنيەدەن وتكەن اتا-اناما ارناعان ءوزىمنىڭ كۇيىمدى "استان سازى" ورىندادى. مەن كوپتەن بەرى ورىندالماي كەلگەن شىعارمالارىمدى ايتىپ، حالقىما تارتۋ ەتتىم. اقىن، شايىر، ۇستاز نۇرتۋعان كەنجەعۇل ۇلىنىڭ "قانەكەي سويلە، قىزىل ءتىل" شىعارماسىن شەت ەلدەن كەلگەن دوستارىممەن بىرگە بىرىگىپ ورىنداپ، حالىقتى ءدۇر سىلكىندىرىپ، كورەرمەندەردى ورىندارىنان تۇرعىزدىق. اسەرلى مۇنداي كونسەرتتى ەلىمىزدىڭ ءار قالاسىندا وتكىزۋگە بولاتىنداي ەدى، ءاتتەڭ وعان قولداۋ بولمادى. وسى كونسەرتتى وتكىزۋگە قولداۋ كورسەتكەن سول كەزدەگى مادەنيەت ءمينيسترى ا.رايىمقۇلوۆاعا جانە روزا باعلانوۆا اتىنداعى "قازاق كونسەرت" ۇجىمى مەن جەتەكشىسى تايىر قاراتايۇلىنا مىڭ دا ءبىر العىسىمدى بىلدىرەمىن. ءسوزدىڭ رەتى كەلىپ تۇرعاندا ايتا كەتكەنىم دۇرىس بولار، مەن وزبەكستاندا وتكەن حالىقارالىق «باحشى» جىراۋلار سايىسىندا ەكىنشى ورىن الدىم. جاقىندا ارال اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاندىم.

- قازىرگى تاڭدا ءداستۇرلى جىرشىلىق ونەردىڭ ناسيحاتتالۋى قالاي؟

- بۇگىندە جىرشىلىق ونەردىڭ ناسيحاتتالۋى كەرەمەت نەمەسە ناشار دەپ ايتا المايمىن. ءبىراق، ولارعا مەملەكەتتىك تۇرعىدا ۇنەمى قولداۋ جاسالىنىپ، ناسيحاتتالىپ تۇرۋى كەرەك. ءداستۇرلى جىرشىلىق ونەرءدى دارىپتەپ، ناسيحاتتاپ جۇرگەن ونەر يەلەرى وتە ازبىز. وسى ونەرىمىز ەرتەڭگى كۇنى تەك قانا مۇراجايلاردا تۇرىپ قالماسا ەكەن دەيمىن. الدا ۇلكەن تەحنولوگيالىق دامىعان قوعام كەلە جاتىر. وسىنداي قوعامداعى ادامداردىڭ رۋحاني ءوي-ورىسى، بويىنداعى كۇش-قۋاتىنىڭ ءبارى روبوت تەكتەس بولىپ قالماسا ەكەن. ادامزاتتىڭ ءوزىنىڭ دامۋ جولىندا رۋحاني كۇش-قۋاتى ءوز بويىندا بولىپ، ەلىن-جەرىن، وتانىن سۇيەتىن ۇلكەن تۇلعالار قالىپتاسىپ، قازاقىلىعىمىزدان ايىرىلىپ قالماساق ەكەن دەگەن زارىم بار.

كەزىندە تۇڭعىش پرەزيدەنت ءبىزدى ۇلتتىق قۇندىلىقتى دارىپتەۋ ماقساتىندا الماتىدان ارنايى شاقىرتۋمەن الدىرعان ەدى. تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ قالىپتاسۋ جولىنداعى قانشاما مادەني ءىس-شارالاردا ونەر كورسەتتىك. وكىنىشتىسى، سوڭعى كەزدەرى جىرشىلىق-تەرمەشىلىك ونەرگە دەگەن نەمقۇرايلىلىقتى بايقايتىندايمىن. جاقىندا عانا "كوشپەندىلەر ويىنى" حالىقارالىق فەستيۆالىنىڭ بىردە-بىر مادەني ءىس-شاراسىنا ءبىز شاقىرىلمادىق. باسقا دا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ءوتىپ جاتقان مادەني شارالارعا شاقىرتۋلاردى از الىپ جاتامىز. ۇلتتىعىمىزدى ۇلىقتايتىن جىرشىلىق ونەردىڭ مارتەبەسى قاشاندا بيىك بولىپ كەلگەن. ول قازاقتىڭ قانىمەن، جانىمەن بىتە قايناسىپ كەلە جاتقان ونەر. ول ومىرىمىزدەن وشە باستاسا قازاقيلىعىمىزدان ايىرىلىپ، ۇلتتىعىمىزدى جوعالتا باستارىمىز حاق.

- ءبىر اڭگىمەڭىزدە «قازىرگى كوۋچ، ترەنەر، پسيحولوگتاردىڭ ايتىپ جۇرگەندەرىن كەزىندە جىرشىلار ايتىپ تاستاعان» دەپ ەدىڭىز...

- ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدىڭ ءبارى - جىر-داستاندارىمىزدا، تەرمە-تولعاۋلارىمىزدا ناسيحات، وسيەت، قانشاما اقىلناما بولىپ تۇنىپ تۇر. ولاردى جىراۋلاردىڭ شىعارمالارىنا ۇڭىلسەڭىز، كەڭىنەن تاۋىپ الاسىز. جىراۋلاردىڭ شىعارماسى – تۇنىپ تۇرعان قازاق فيلوسوفياسى. وندا ادامدى تاربيەلەۋدىڭ نەبىر اقىل-كەڭەستەرى بار. قازىرگى پسيحولوگ، كوۋچ دەگەندەردىڭ ايتىپ جۇرگەندەرىنىڭ ءبارى، ياعني ادام تاربيەلەۋگە قاتىستى اقىل-كەڭەستەر وندا تۇنىپ تۇر. جىرشىلار قارا حالىق پەن حاننىڭ اراسىنداعى التىن كوپىر بولدى. ءقازىر اركىم اقىلشى بولىپ كەتتى. اركىم ويىنا كەلگەندى ايتاتىن دانا بولۋدا. بولماسىن ەمەس، ءبارى بولسىن. الايدا قازىرگى ايتىلىپ جاتقان اڭگىمەلەردىڭ ءبارى شەت ەلدىڭ جانە ورىس پسيحولوگتارىنىڭ جازعاندارى مەن ايتقاندارى. بىزگە ولاردىڭ كەرەگى دە جوق. كورە بىلگەن، تۇسىنە بىلگەندەرگە ءوزىمىزدىڭ جىراۋلارىمىزدىڭ سوزدەرىنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى. مىسالى نۇرتۋعان اقىن ايتادى:

دۇنيە مەكەن بولدىڭ سەن كىمدەرگە،

ءومىر شات ەڭبەك ەتسەڭ بىلگەندەرگە،

كەلگەن سوڭ دۇنيەگە اۋا جۇتىپ،

بولادى اركىم قۇمار ءار ونەرگە. 

ومىردە ءبىلىم يەسى ادامدا بار،

دۇنيەگە ريزا بولىپ كەلگەنىڭە.

اراسى جاقسىلىقتىڭ ءتۇرلى-تۇرلى،

داۋرىعىپ جۇرت ايتقانعا سىرتتاي سەنبە.

ومىردە جاقسى دا بار، جامان دا بار،

جۇعىمسىز جورعالايدى كەي جەرمەن دە، 

جاعىمپاز جاعىنادى جارامساقتاپ،

جۇكتەيدى سۋايتتىعىن قىزىل تىلگە.

قوينىنا جىلان سالىپ وتىرادى،

 سىرتى قاس،  ءىشى جىلماڭ كوز كورگەنگە.

وسەكتى ونەر-بىلىم پۇلسىز تاسىپ،

جۇرەدى ءسوز ارقالاپ بىردەن بىرگە.

دوس جەكجات جانىڭنان دا جاقىنىراق

زالىم دا ەڭ اسىلدىڭ ءبارى وزىڭدە، - دەپ ناسيحاتتى توگىپ-توگىپ، اقىل-كەڭەستى ايتىپ كەلەدى دە:

ەي ادامدا، ادام بولساڭ سىپايى بول،

ادامنىڭ ءزىل تۇرماسىن مىنەزىندە، - دەيدى. ءبىزدىڭ قازىرگى ايتىپ جۇرگەن سوزدەرىمىزدىڭ بارلىعىنىڭ ءتۇيىنى وسى. «ادامدار، ادام بول، سىپايى بول» دەيدى. كوركەم مىنەز، سابىر، اقىل، جىگەر، كۇش ەڭبەكتىڭ ءبارى – وسى ەكى شۋماقتا جاتىر. وسىنداي جىراۋلاردىڭ ءاربىر ءسوزىن تىڭداساڭ كۇش، ەنەرگيا، رۋح الاسىڭ. جۇدەپ جۇرگەن ساناڭدى، قۇلازىپ جۇرگەن كوڭىلىڭدى جىراۋلار عانا ەمدەيدى. سوندىقتان دا جىراۋلارعا ەرەكشە قولداۋ جاسالىنىپ، ولارعا كادۋىلگىدەي قورعان بولۋ كەرەك.

 - «شاكىرتسىز ۇستاز تۇل» دەگەندەي، قانداي ۇزدىك شاكىرتتەرىڭىزدىڭ ونەرىنە، تالانتىنا ءتانتى بولىپ وتىراسىز؟   

- قۇدايعا شۇكىر، مەنىڭ تالانتتى شاكىرتتەرىم وتە كوپ. بيىل عانا ءبىتىرىپ كەتكەن شاكىرتىم نۇرايىم ەرتالاپ سەگىز داستاندى، قانشاما تەرمە-تولعاۋلاردى جانە ماقامداردى جاتقا بىلەدى. وعان ءبىراز دۇنيە ۇيرەتتىم. مەن ءاربىر شاكىرتىمە ايتىپ وتىرعان جىر-تەرمەسىندەگى ادامي قۇندىلىقتاردىڭ بويلارىنان دا تابىلۋىن قاداعالاپ ايتامىن. ايتپەسە، كوپ ادامدار جاتتاندى تۇردە اۋىزى كول، ىستەگەن ءىسى ءشول بولىپ جۇرەدى. جىراۋ ءوزى جىراۋ بولعاننان كەيىن سول جىرشى، تەرمەشى دەگەن اتقا لايىقتى بولۋى كەرەك. اۋزىنان شىققان ءسوزى، ىستەگەن ءىسى، كيگەن كيىمىنە دەيىن ۇيلەسىمدىلىكتە، سۇيكىمدى، سىپايى، جىگەرلى، اقىلدى، ۇلگى الاتىنداي دەڭگەيدە بولۋى كەرەك. ەلدى سوڭىنان ەرتە الاتىنداي بولۋعا تاربيەلەيمىن. نۇرايىمىم بيىل استانا فيلارمونياسىنا قىزمەتكە ورنالاستى. سونىمەن قاتار، مەنىڭ ءاليحان دۇيسەنباي ەسىمدى ونەرلى شاكىرتىم «قازاق كونسەرتتە» جۇمىس جاساۋدا. ايتا بەرسەم، تالانتتى شاكىرتتەرىم كوپ. سولاردىڭ ىشىندەگى ەلۆيرا ەسنازاروۆا، باعداۋلات، ارايلىم ومىربەكوۆا، قاسەمحان كىشكەنەيەۆ، ابىلايحان بەكتاسوۆ جانە اينۇر قونىسبايەۆا سىندى شاكىرتتەرىمنىڭ جەتىستىكتەرىمەن قۋانىپ جۇرەمىن. جوعارى وقۋ ورنىندا دا تالانتتى شاكىرتتەرىم ءوسىپ كەلەدى. اللاعا شۇكىر، بابانىڭ مۇراسىن امانات ەتىپ الىپ جۇرگەن شاكىرتتەرىمنىڭ بارىنا قۋانامىن.   

- سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت!

 اۆتورى: مارا كەلەس

«وقۋلىق – ۇستازدىڭ دا، وقۋشىنىڭ دا اقىلشىسى»

ا.بايتۇرسىن ۇلى ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميالىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، «TIL» /تۇركى ءىلىمى/ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، حالىقارالىق (ISTES) «International Society for Technology، Education and Science» عىلىمي جۋرنالىنىڭ رەداكسيالىق كەڭەس مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، عالىم-ۇستاز گۇلباھرام قۇلنازاروۆامەن سۇحبات

-  گۇلباھرام سۇلتان قىزى، بۇگىندە ءسىز تۇركيانىڭ كونيا قالاسىندا تۇرىپ جاتقان عالىمسىز. ءوزىڭىز باسشىلىق ەتەتىن «TIL» /تۇركى ءىلىمى/ ورتالىعى جىلدا تۇركيا مەن قازاقستاننىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋ ماقساتىندا ەكى ەلدىڭ جوو وقىتۋشىلارى مەن مەكتەپ، كوللەدج مۇعالىمدەرى اراسىنداعى بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارىن، سەمينارلار مەن دارىستەرىن ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. وسى تۋرالى تولىقتاي ايتا كەتسەڭىز؟

- بۇگىندە قازاقستان ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىندا كوپتەگەن الەم ەلدەرىمەن قاتىناستار ورناتقان. ونىڭ ىشىندە اقش، ەۋروپا، ورتا ازيا ەلدەرى مەن ەاەو-نىڭ وزىق وقۋ وردالارى بار.

ابىلاي حان اتامىز: «بىلەككە سەنەر زاماندا ەشكىمگە دەس بەرمەدىك. بىلىككە سەنەر زاماندا قاپى قالىپ جۇرمەلىك!» دەگەندەي، بۇگىنگى ءبىلىم مەن عىلىم زامانىندا الەمنىڭ وزىق تاجىريبەلەرىن ۇيرەنىپ-مەڭگەرمەسەك، ءومىر دەگەن ۇلى كوشتە ءوز سىباعامىزدان ايىرىلىپ قالارىمىز ءسوزسىز. قازىرگى جاھاندانۋ كەزەڭىندە وقشاۋلانۋ قيىن، ءارى بۇل قاجەت تە ەمەس. ەۋروپانىڭ جانە ءوزىمىزدىڭ تامىرلاس، باۋىرلاس تۇركيا ەلىنىڭ عىلىمي-تەحنيكا سالاسى، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى كوپتەگەن ارتىقشىلىقتارعا يە ەكەندىگى تالاس تۋدىرمايتىن اقيقات. مۇنداي وزىق تاجىريبەدەن ۇيرەنۋدىڭ قاجەتتىگى مەن تيىمدىلىگى ەشقانداي قارسىلىق تۋعىزبايدى، كەرىسىنشە باۋىرلاستىعىمىزدى بەكەمدەپ، ىقپالداستىعىمىزدى نىعايتا تۇسەدى. وسى ماقساتتا اشىلعان «TIL» /تۇركى ءىلىمى/ ورتالىعىمىز تۇركيا مەن قازاقستاننىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى، ياعني عىلىم مەن ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرىپ، ەكى ەلدىڭ جوو وقىتۋشىلارى مەن مەكتەپ، كوللەدج مۇعالىمدەرى اراسىنداعى بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارىن، سەمينارلار مەن دارىستەرىن (قازاق - تۇرىك  تىلىندە)  جىل سايىن تۇركيانىڭ ءار قالاسىندا ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. اتاپ ايتساق، تۇركيانىڭ كونيا قالاسىندا 2022 جىلدىڭ 14-26 اقپانىندا «وقىتۋدىڭ زاماناۋي فورمالارى مەن ادىستەرى: ىزدەنىستەر مەن شەشىمدەر» اتتى حالىقارالىق سەمينار، 9-10 ساۋىرىندە «قازاقستان مەن تۇركيانىڭ جالپى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ وزىق ۇلگىلەرى مەن تاجىريبەلەرى» اتتى حالىقارالىق ءعىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيالار ۇيىمداستىرىلىپ، ەلەكتروندى جيناعى شىعارىلدى. قاتىسۋشىلارعا تۇركيا مەملەكەتىنىڭ بەدەلدى، تاجىريبەلى پروفەسسورلار تاراپىنان حالىقارالىق سەرتيفيكاتتار تابىس ەتىلدى.

ورتالىعىمىز تۇركيادان قازىرگى قوعامنىڭ، جاستاردىڭ ءبىلىم الۋداعى ماقسات-مۇراتىنىڭ وزگەرگەنىنە وراي، جاڭا تەحنولوگيامەن قازاقستاندىق وقىتۋشىلار مەن مۇعالىمدەردىڭ وتىنىشتەرىنە، تالاپتارىنا ساي اعىلشىن تىلىندە ەلەكتروندى كىتاپتاردى شىعارىپ جاتىر.

- «TIL» /تۇركى ءىلىمى/ ورتالىعىنىڭ الدا قانداي جوسپارلارى بار؟

- جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي، قازاقستان مەن تۇركيا ەلىنىڭ جوو وقىتۋشىلارى مەن مەكتەپ، كوللەدج مۇعالىمدەرى اراسىنداعى بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارى، سەمينارلار مەن دارىستەرى، سيمپوزيۋم مەن كونفەرەنسيالارى قازاق جانە تۇرىك تىلىندە عانا وتەدى، ءوز اۋدارماشىلارىمىز بار. ءبىزدىڭ ەلدە قازاق، تۇرىك ءتىلىن قاتار مەڭگەرگەن عالىمدار، وقىتۋشىلار، ۇستازدار قۇدايعا شۇكىر، جەتەرلىك. كوپتىلدىلىك – ادامدى ىسكەرلىك قارىم-قاتىناس داعدىلارىنا، سەرىكتەستىك ىنتىماقتاستىققا، ەڭبەك نارىعىنداعى باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرۋعا ىقپال ەتەدى. سونداي-اق كوپتىلدى مەڭگەرۋ ادامنىڭ ءومىر جولىنا، قارىم-قاتىناسىنىڭ كەڭەيۋىنە، مادەنيەتتىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىنە، ءارتۇرلى حالىقتىڭ ۇلتتىق داستۇرىمەن تانىسۋىنا دا ۇلكەن مۇمكىندىك بەرەدى. وسى تۇرعىدان ورتالىعىمىزعا تۇرىك عالىمدارى تارابىنان «قازاق ادەبي ءتىلىن ۇيرەنۋگە» دەگەن ۇسىنىستار ءتۇسىپ جاتىر. بولاشاقتا سونى قولعا الساق دەگەن ويدامىز. ارينە، ءتىل ۇيرەنۋ وڭاي ەمەس، دەسە دە ءبىر ءتىلدى بىلگەن ادامعا ەكىنشى، ءۇشىنشى ءتىلدى ۇيرەنۋ وڭايعا تۇسەدى. ادام شەت ءتىلىن ۇيرەنۋ بارىسىندا، جاڭا ءبىر الەمنىڭ، وركەنيەتتىڭ ىشىنە كىرىپ، تانىسا باستايدى، ياعني ادامنىڭ اقپاراتتىق، مادەني جانە ەكونوميكالىق ويى كەڭەيىپ، تانىم-تۇيسىگى ارتا تۇسەدى، ەڭ باستىسى مىنانداي مۇمكىندىكتەرگە:

1.باسقا مەملەكەتتىڭ (حالىقتىڭ) وكىلىمەن ەشقانداي اۋدارماشىسىز تىكەلەي قارىم-قاتىناس جاساپ، سويلەسىپ، وي ءبولىسۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى؛

 2.سول تىلدەردە بەرىلگەن اقپاراتتى، عىلىمي ماعلۇماتتاردى تولىق يگەرۋگە، ءتۇپنۇسقادا وقۋعا مۇمكىندىگى كوپ بولادى؛

3.حالىقارالىق دەڭگەيدەگى كونفەرەنسيالار مەن سيمپوزيۋمدەرگە قاتىسىپ، باسقالارمەن تىلدەسۋ  مۇمكىندىگىنە يە بولادى.

- جالپى ەكى ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى قانداي ەرەكشەلىكتەر مەن ارتىقشىلىقتاردى  اتاپ وتەر ەدىڭىز؟ 

- قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ليسسابون كونۆەنسياسىنا، باتىس ەۋروپانىڭ سوربون دەكلاراسياسىنا، 2010 جىلى ەۋروپانىڭ 30-عا جۋىق ەلدەرىمەن بىرگە بولون دەكلاراسياسىنا كىردى. بولون دەكلاراسياسىنا تۇركى حالىقتار اراسىنان قازاقستاننان باسقا تۇركيا مەن ازەربايجان ەلى دە بار. بۇل پروسەستىڭ جاستاردى، وقىتۋشىلاردى باسقا ەلدەرگە جىبەرۋ، ءبىلىم تاجىريبە الماستىرۋ اسپەكتىسى وتە دۇرىس ويلاستىرىلعان دەپ ەسەپتەيمىن.

تۇركيا 2012 جىلى بولون دەكلاراسياسىنا كىرىپ،  سول جىلدىڭ 1-ناۋرىزىنان باستاپ ءبىلىم بەرۋدىڭ 4+4+4 (12 جىلدىق) مودەلىمەن جۇمىس جاساسا، ءبىزدىڭ ەلىمىز ءالى كۇنگە دەيىن ءبىلىم جۇيەسىنىڭ 4+5+2 (11 جىلدىق) مودەلىمەن جۇمىس ىستەپ كەلەدى. كەيبىر ارناۋلى مەكتەپتەر بولماسا، نەگىزىنەن جاپپاي 12 جىلدىق (4+6+2) ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە تولىق كوشە الماي كەلە جاتىرمىز.   تۇركيانىڭ 4+4+4 مودەلى: 

·       باستاۋىش  – ( Ilkokul)  4 جىل -1، 2، 3، 4 سىنىپتار

·       ورتا مەكتەپ – ( Ortaokul) 4 جىل – 5، 6، 7، 8 سىنىپتار

يمام-حاتيب ورتا مەكتەبى دە بار، ياعني وندا 5، 6، 7، 8 سىنىپ وقۋشىلىرى قۇران كارىم، پايعامباردىڭ ءومىرىن، اقيدا، فيھق ساباقتارىن وقيدى.

·       ليسەي (Lıse) مەن  كوللەدج  4 جىل  – 9، 10، 11، 12 سىنىپتار. ليسەي مەن كوللەدجدەر بالالاردى جوعارى ءبىلىم الۋعا، كاسىپكە، ولاردىڭ ومىرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى مەن داعدىلارىن ىسكەرلىك قابىلەتتەرىنە سايكەس دايىنداۋعا باعىتتالعان.  ليسەي مەن كوللەدج  نەگىزىنەن بىرنەشە باعىتتا، اتاپ ايتساق: شەت تىلدەرى، قوعامدىق عىلىمدار (تاريح، گەوگرافيا ت.ب.)، تەحنيكالىق ليسەي، ونەر كوللەدجى سياقتى ءتۇرلى ماماندىققا  دايىندايدى. ا.ەينشتەين: «ءبىلىم بەرۋ جاتتاتۋ ەمەس، اقىلدى ويلاۋعا ۇيرەتۋ» دەپ ايتقانداي،  ليسەي مەن كوللەدجدى بىتىرگەن وقۋشىلاردىڭ ءبىرى العان بىلىمدەرىن ارى قاراي جەتىلدىرۋ ءۇشىن جوو تۇسسە، كەيبىرەۋلەرى سول ماماندىعىمەن جۇمىسقا تۇرىپ، جاستايىنان ەڭبەك ەتەدى. 

مۇنداعى ءبىر ەرەكشەلىك باستاۋىش، ورتا، يمام-حاتيب مەكتەپتەرى، ليسەي مەن كوللەدجدەر ءارتۇرلى عيماراتتا وقىتىلادى. مىسالى، بىزدە 11 جىلدى ءبىر مەكتەپتە (ءبىر عيماراتتا) وقىسا، تۇركيادا 4+4+4 مودەلى بولەك – بولەك مەكتەپتە (ءارتۇرلى عيماراتتا) وقيدى. وسىلاي وقىتقان مۇعالىمگە دە، وقۋشىعا دا ءتيىمدى. جانە دە ءبىزدىڭ مەكتەپتەردە كەزدەسەتىن «الىمجەتتىك ارەكەتتەر» بولماس ەدى.

تۇركيانىڭ جالپى مەكتەپتەرىندە 4-سىنىپقا دەيىن شەت ءتىلى وقىتىلمايدى، تەك 4 سىنىپتا – 2 ساعات، 5-6 سىنىپتاردا – 3 ساعات، 7-8 سىنىپتاردا – 4 ساعات وتەدى. بالا ەڭ الدىمەن انا تىلىندە تاربيەلەنىپ، وقىپ، ءبىلىم الىپ، ونى تولىق مەڭگەرگەننەن كەيىن عانا ەكىنشى، ءۇشىنشى ءتىلدى ۇيرەتۋگە بولادى دەگەن قاعيدانى قاتتى ۇستايدى. بالاعا جاستايىنان ءتىل ۇيرەتۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى دا كوپ، دەسەك تە،  انا ءتىلىن تولىق مەڭگەرمەگەن بالا، باسقا ءتىلدى ەركىن مەڭگەرىپ كەتە المايدى. سەبەبى، ءتىل تەك قارىم-قاتىناس جاساۋمەن عانا شەكتەلمەيدى، وندا سول حالىقتىڭ ادەت-عۇرىپى، ءداستۇرى مەن مادەنيەتى، مىنەزى مەن مەنتاليتەتى دە كىرەدى. ونسىز ءتىلدى تولىققاندى مەڭگەرۋ مۇمكىن ەمەس. كەيبىر ارىپتەستەرىمىزدىڭ بالا اقپاراتتىق رەسۋرستارمەن جۇمىس جاساپ، ينتەرنەت جەلىسىنە قوسىلۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ كەرەك دەگەن قاتە پىكىرىن بۇگىندە ءتىلى ءالى شىقپاعان بالالار دالەلدەپ ءجۇر. 1 جاسقا تولماعان بالالار ينتەرنەت، كومپيۋتەردى شەت ءتىلىن بىلمەي-اق قوسىپ، قاراپ ءجۇر. سوندىقتان، ءتىلى ءالى تولىق شىقپاعان بالاعا بىرنەشە ءتىلدى ۇيرەتىپ، ودان بولاشاقتا كوپتىلدى تۇلعا قالىپتاستىرۋ دەگەن ۇعىم مۇلدەم دۇرىس ەمەس.

-  ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدە، جالپى تۇركىتانۋ سالاسىندا الاتىن ورنىن انىقتايتىن ۇعىمدار مەن تەرميندەر جانە قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان عالىمدار جايلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە مادەنيەت جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ 1998 جىلى شىعارعان «قازاق ءتىلى» ەنسيكلوپەدياسىنا ەنگەنىنەن حاباردارمىز. وسى سالاداعى ەلەۋلى ەڭبەكتەرىڭىز جايلى بىلسەك؟

- بۇگىندە ءتۇبى ءبىر تۇركى حالىقتارى وزدەرىنىڭ ءتول تاريحىن، ءتىلى مەن ادەبيەتىن تاريحي تۇرعىدان قايتا، جاڭاشا تۇرعىدا زەرتتەۋ كەرەك. بۇل – زامان تالابى. ويتكەنى، ءبىز تاريحىمىزدى، ءتىلىمىز بەن ادەبيەتىمىزدى وسى ۋاقىتقا دەيىن ورىس، اعىلشىن، نەمىس عالىمدارىنىڭ ەڭبەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ زەرتتەدىك، زەردەلەدىك. ەندى مۇنداي قاتەلىككە بوي الدىرماۋىمىز كەرەك. سەبەبى، بۇكىل تۇركى دۇنيەسىندەگى بولىپ جاتقان ۇلكەندى-كىشىلى تاريحي وزگەرىستەردى، ونداعى  حالىقتىڭ ءتىلى مەن تاريحىن، ادەبيەتىن سول حالىقتىڭ وزىنەن ارتىق بىلەتىن ەشكىم جوق.   

مەن اراب ءبولىمىن 1987 جىلى ءبىتىردىم. 1991-1993 جىلدارى ءال-فارابي اتىنداعى (بۇرىنعى س.م.كيروۆ اتىنداعى) قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستاجەر-ىزدەنۋشىسى، 1993-1997 جىلدارى اتالمىش ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اسپيرانتۋراسىن اياقتاپ، 1997 جىلى دوكتور، پروفەسسور، تەولوگ، تۇركولوگ ب.ساعىندىقوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن 10.02.06 - تۇركى تىلدەرى ماماندىعى بويىنشا «ءحى-حىى عاسىر ادەبي ەسكەرتكىشتەرىندەگى اراب ەلەمەنتتەرى (قازاق تىلىندەگى ورتاق ەلەمەنتتەرمەن سالىستىرىپ تالداۋ)» - دەگەن تاقىرىپتاعى كانديداتتىق ديسسەرتاسيامدى ق ر بجعم ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىندا ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى ءا.قايداروۆتىڭ توراعالىعىمەن قورعاپ، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى عىلىمي دارەجەسىن الدىم.

مەنى قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدە، جالپى تۇركىتانۋ سالاسىندا الاتىن ورنىن انىقتايتىن ۇعىمدار مەن تەرميندەر جانە قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان عالىمدار جايلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە مادەنيەت جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ 1998 جىلى شىعارعان «قازاق ءتىلى» ەنسيكلوپەدياسىنا ق ر بجعم ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ سول كەزدەگى ديرەكتورى ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى ءا.قايداروۆتىڭ ۇسىنىسىمەن ەنگىزىپتى. مەن ونى كەيىن ءبىلدىم. دەسەك دە، قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان عالىمداردىڭ قاتارىندا ديسسەرتاسيانى 1 جىل بۇرىن عانا قورعاعان مەنىڭ بولۋىم، ارينە مەن ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە بولدى.

قازاق ءتىلىنىڭ تاريحىنا قاتىستى: ءحى-حىى عاسىر ەسكەرتكىشتەر تىلىندەگى اراب سوزدەرىنىڭ مورفولوگيالىق جانە لەكسيكو-سەمانتيكالىق ەرەكشەلىكتەرى؛ ءحى-حىى ع. ادەبي ەسكەرتكىشتەرى مەن قازىرگى قازاق تىلىنە ورتاق اراب سوزدەرىنىڭ دىبىستىق ەرەكشەلىكتەرى؛ «قۇتادعۋ بىلىك» پەن «ھيباتۋل حاققايىق» ەسكەرتكىشتەرىندەگى اراب سوزدەرىنىڭ تۇركى سوزدەرىمەن تىركەسۋ قابىلەتى؛ ءحى-حىى عاسىر ادەبي ەسكەرتكىشتەرىندەگى اراب ەلەمەنتتەرى (قازاق تىلىندەگى ورتاق ەلەمەنتتەرمەن سالىستىرىپ تالداۋ)؛ «دۇنيە»، «اقىل»، «حالىق» سوزدەرى  تىلىمىزدە قاشاننان بار؟؛ ورتا عاسىر ەسكەرتكىشتەرىنىڭ زەرتتەلۋى؛ مىسىر ديالەكتىسىنە ەنگەن قىپشاق (قازاق) سوزدەرى؛ قولجازبالاردىڭ زەرتتەلۋى: ىزدەنىستەر مەن جاڭا مۇمكىندىكتەر، پروبلەمالار؛  تۇركى تىلدەرىن زەرتتەۋدىڭ قازىرگى كەزدەگى وزەكتىلىگى؛ ورتاعاسىرلىق قىپشاق – وسمان – اراب (مىسىر ديالەكتىسى) مادەني-تىلدىك بايلانىستار؛ Kazak Dili ve Kültürünün Dünya Düzeyindeki Rolü سياقتى ءار ەلدە شىققان 100 اسا ماقالالارىم بار. سونداي-اق ورىسشا-قازاقشا–ارابشا لينگۆيستيكالىق سوزدىگى مەن «قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ جاڭا ادىستەمەسى» اتتى مەتوديكالىق قۇرالىم شىقتى.

عاسىرلار بويى بىر-بىرىمەن تىكەلەي بايلانىستا بولماعان تۇركى حالىقتارى بۇگىندە جاقىنداي ءتۇستى. وسى تۇستا تۇركى تىلدەرىن (تاريحى مەن قازىرگى ءتىلىن) زەرتتەگەن عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىن ءبىر سۇزگىدەن وتكىزىپ، ءبىر ىزگە سالاتىن (حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى قولعا السا) ۋاقىت كەلگەن ءتارىزدى. ويتكەنى، تۋىستاس تۇركى تىلدەرىنىڭ تىلدىك ەلەمەنتتەرىن (اسىرەسە، شاعاتاي تىلىندە جازىلعان مۇرالارىن) ءار حالىق ءبولىپ جارماي، ورتاق ماسەلە رەتىندە قاراپ، زەرتتەگەن الدەقايدا ماردىمدى ءارى ساپالى بولار ەدى. تۇركى تىلدەرىن بىر-بىرىمەن، باسقا تىلدەرمەن (قازىرگى قازاق ءتىلىن كونە قىپشاق، وسمان، تۇرىك، اراب تىلدەرىمەن) سالىستىرا وتىرىپ، وعان جان-جاقتى تاريحي-لينگۆيستيكالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ بۇگىندە  تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ باسقا تۇركى حالىقتارىمەن بايلانىسىن نىعايتۋدا ايرىقشا ءرول اتقارادى.

- حالىقارالىق (ISTES) «International Society for Technology، Education and Science» جۋرنالىنىڭ رەداكسيالىق كەڭەس مۇشەلىگىنە وتكەن جالعىز قازاق عالىمى ەكەنىڭىزدى بىلەمىز. رەداكسيانىڭ كەڭەس مۇشەلىگىنە قاي جىلى ءوتىپ ەدىڭىز؟ 

- حالىقارالىق (ISTES) «International Society for Technology، Education and Science» جۋرنالى رەداكسيانىڭ كەڭەس مۇشەلىگىنە كەز كەلگەن ادامدى المايتىنىن بىلەمىز. الايدا، اللا ءساتىن سالسا، ادام ويلاماعان نارسەنىڭ بولاتىنى راس. حالىقارالىق (ISTES) «International Society for Technology، Education and Science» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورىمەن العاش 2019 جىلدىڭ كۇزىندە تۇركيانىڭ انتاليا قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق سيمپوزيۋمدا كەزدەستىم. وتە قاراپايىم، ءبىلىمدى امەريكاندىق عالىم مەنىڭ قازاقستاننان كەلگەنىمدى، ءوزى ۇيىمداستىرىپ وتىرعان كونفەرەنسياعا وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستاندىقتاردان ەشكىم قاتىسپاعانىن، قازاق حالقىنىڭ وكىلىن العاش كورىپ وتىرعانىن دا جاسىرمادى. 2020 جىلى COVID-19 پاندەميا  باستالىپ، كونفەرەنسيا ونلاين تۇردە ءوتتى، سول قيىن-قىستاۋ كەزىندە كونفەرەنسيانىڭ ماقالالار جيناعىن شىعارۋعا كومەكتەستىم. وسى ەڭبەگىمدى ەسكەرىپ، 2021 جىلى جۋرنالدىڭ رەداكسيالىق كەڭەس مۇشەلىگىنە قابىلدادى (سەرتيفيكاتىن جىبەرىپ). قازاقستاننان عانا ەمەس، جالپى تمد ەلدەرى اتىنان قابىلداپ، ۇلكەن سەنىم ارتتى. وتە جاۋاپتى ءىس.

 Scopus جانە Web of Science مالىمەتتەر بازاسىنا ەنگىزىلگەن حالىقارالىق رەسەنزيالانعان (ISTES) «International Society for Technology، Education and Science» عىلىمي جۋرنال سونداي-اق عىلىمي كونفەرەنسيالار ۇيىمداستىرادى، تەحنولوگيا، ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنىڭ وزىق زەرتتەۋ ناتيجەلەرى مەن وزىق تاجىريبەلەرىن (ماقالالارىن) شىعارىپ، تاراتۋعا ىقپال ەتەدى.

-  شەت ءتىلدى اۋديتوريادا ۇلكەن تاجىريبەسى بار عالىم رەتىندە بولاشاقتا ءوزىڭىزدىڭ قالىپتاسقان اۆتورلىق ءادىسىڭىزدى جەتىلدىرە وتىرىپ، وقۋلىق شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرسىز. بۇل ءسىزدىڭ قازىرگى شەت ءتىلىن ۇيرەتۋگە ارنالعان وقۋلىقتارعا كوڭىلىڭىزدىڭ تولماعانىنا با، الدە...

- تىلگە بايلانىستى سۇراق تۋىنداعاندا، مەن: «بالاڭىزدى بولاشاقتا كوپ ءتىل بىلەتىن «پوليگلوت» ەتىپ وسىرگىڭىز كەلسە، وندا بالاڭىزدى مىندەتتى تۇردە قازاق مەكتەبىنە بەرىپ، قازاق تىلىندە وقىتىڭىز» دەيمىن. ونىڭ وزىندىك سەبەبى دە بار: قازاق ءتىلىن، ونداعى ءتول 9 (ءا، ق، ع، ڭ، ءو، ھ، ۇ، ءۇ، ءى) دىبىستى ەركىن ءارى دۇرىس ايتا بىلەتىن بالا باسقا شەت تىلدەرىن دە وڭاي ءارى تەز مەڭگەرەدى. 9 (ءا، ق، ع، ڭ، ءو، ھ، ۇ، ءۇ، ءى) ءتول دىبىسىمىز الەمنىڭ بارلىق تىلىندە كەزدەسەدى. قازاق ءتىلىن وتە جاقسى بىلەتىن جاستارىمىز شەت ءتىلىن جىلدام ءارى تازا مەڭگەرەدى. مۇنى ءوز ءتاجىريبەمىزدەن دە، ءتىل ۇيرەتىپ جۇرگەن باسقا ەلدىڭ ۇستازدارى دا مويىنداپ، ايتىپ جۇرگەندەرىنەن دە بىلەمىز. مىسالى، تىلىمىزدەگى «ق»، «ءا»، «ھ» دىبىستارى اراب ءتىلىنىڭ ەڭ قيىن، كوپشىلىگى ايتا المايتىن دىبىسى بولسا، ءبىز ءۇشىن ول ەشقانداي قيىندىق تۋعىزبايدى. سونداي-اق تىلىمىزدەگى «ع»، «ءو»، «ڭ» دىبىستارى فرانسۋز تىلىندە، ال «ۇ» مەن «ءۇ» دىبىستارى تۇرىك تىلىندە وتە ءجيى قولدانىلادى. قازاق جاستارىنىڭ كوپتىلدى مەڭگەرۋىنە دىبىستاردىڭ دۇرىس ايتىلۋى، اۋىز قۋىسىنىڭ تۋعاننان سول دىبىستارعا بەيىمدەلۋى، ارتيكۋلياسياسى، ياعني سويلەۋ مۇشەلەرىنىڭ دىبىس شىعارۋداعى اتقاراتىن  قىزمەتى، ۇندەستىگى ت.ب. ۇلكەن اسەر ەتەدى. كەرىسىنشە، قازاق ءتىلىن ۇيرەنەتىن شەتەلدىكتەرگە ءبىزدىڭ ءتول دىبىستارىمىز كوپتەگەن قيىندىقتار تۋدىرادى، ويتكەنى ول تىلدەردە مۇنداي دىبىستار جوق. مىسالى، جوعارىدا ءسوز ەتكەن، ارابتار ءبىزدىڭ «ق»، «ھ» دىبىستارىمىزدى جاقسى ايتقانىمەن، «ۇ»، «ءۇ»، «ڭ» ت.ب. دىبىستارىنا كەلگەندە كادىمگىدەي قاتتى قينالادى. ويتكەنى، ولاردىڭ اۋىز قۋىسى ول دىبىستاردى شىعارا المايدى، ياعني تىلدەگى دىبىستاردى بۇزىپ سويلەۋ (اكسەنت) سودان پايدا بولادى.

قازاق، اراب تىلدەرىنەن ءدارىس بەرىپ كەلە جاتقانىما 35 جىلدان استى. بۇگىندە قازاقستاندىق شاكىرتتەرىمنىڭ الدى دوكتور، پروفەسسور، رەكتور، دەپۋتات.  ال، قازاق ءتىلىن وقىپ، ۇيرەنگەن شەتەلدىك شاكىرتتەرىمنىڭ اراسىنان ەرەكشە ەستە قالعانى جاپوندىق «جاپونشا – قازاقشا سوزدىكتىڭ» اۆتورى وكاۆا حيروشي مەن ماسۋدجيما جانە ابايدىڭ ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىن جاتقا بىلەتىن مىسىرلىق ومار.  وكاۆا حيروشي بۇگىندە توكيو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، تۇركولوگ، ال ماسۋدجيما جاپونيا تەليەۆيدەنياسىندا ديماشتىڭ تىكەلەي اۋدارماشىسى بولدى.

بولاشاقتا ءوزىمنىڭ قولدانعان، قالىپتاسقان اۆتورلىق ءادىسىمدى نەگىزگە الىپ، وقۋلىق شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن. بۇل وقۋلىقتارعا كوڭىلىمنىڭ تولماعانىنان ەمەس، كەرىسىنشە وقۋلىق نەعۇرلىم كوپ بولسا، وزىنە ۇنايتىن وقۋلىقتى تاڭداۋعا مۇمكىندىگى دە سونداي كوپ بولادى.  وقۋلىق – ۇستازدىڭ دا، وقۋشىنىڭ دا اقىلشىسى، سوندىقتان ونىڭ بەرىلەتىن ءبىلىمىنىڭ مازمۇنى مەن ساپاسىنا دا جاڭا تالاپتار قويىلىپ وتىر.

ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە، اسىرەسە جاڭا فورماتتاعى وقۋلىقتارعا  جاسالىنىپ جاتقان رەفورمالار ەركىندىككە ەتى ۇيرەنگەن، بولاشاققا جاسار قادامى نىق، وزىنە سەنىمدى، دارىندى ۇرپاق قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعانىمەن قۇندى. 

- ۋاقىت تاۋىپ سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت!

اۆتورى: مارا كەلەس

قازاقستاندا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسىندا ايەلدەردىڭ ۇلەس سالماعى ارتىپ كەلەدى، مىسالى، بۇدان 10 جىل بۇرىن كاسىپتەگى نازىك جاندىلاردىڭ ۇلەسى 38% بولسا، بۇگىندە ول 45%-كە جۋىقتاعان. ەلىمىزدە ءىسكەر ايەلدەردى قولداۋ شاراسى ارمەن قاراي دا جالعاسا بەرەدى. اتاپ ايتقاندا، وتكەن جىلدارى «سىياقى مولشەرلەمەسىن سۋبسيديالاۋ» قۇرالى بويىنشا 66 مىڭعا جۋىق كاسىپكەرلىك جوباسى قولداۋ تاپسا، ونىڭ 6 مىڭى ايەلدەردىڭ ۇلەسىندە. ال جالپى جۇمىس ىستەيتىن ايەلدەر ۇلەسى بويىنشا قازاقستان الەمدە قىتايدان كەيىنگى ەكىنشى ورىندا ەكەن. ياعني، ەلىمىزدەگى ەڭبەك كۇشىنىڭ ەداۋىر بولىگى ارۋلاردىڭ ەنشىسىندە. بۇدان بولەك ەلدە گەندەرلىك تەڭگە­ءرىم­­ءنىڭ ءرولى ەڭ جوعارى دەڭگەيدە باعا­لانعان، ناقتى مىندەتتەر مەن كورسەتكىشتەر قازاقستان دامۋىنىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق جوسپارىندا بەلگىلەنگەن. اتالعان قۇجات باعىتتارىنىڭ ءبىرى – كاسىپ­كەرلىك قىزمەتكە قاجەتتى رەسۋرس­تاردىڭ بارلىق تۇرلەرىنە ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ بىردەي قول جەتكi­زۋiن قامتاماسىز ەتۋ. بۇل شارالار گەندەرلىك اسپەكتىدە مەملەكەتتىك قىز­مەتتەردىڭ قولجەتىمدىلىگىنىڭ تالداۋى مەن شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىن مەم­لەكەتتىك قولداۋ، ايەلدەر كاسىپ­كەرلىگىندەگى اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى قىسقارتۋدى قامتيدى. سونداي-اق «اتامەكەن» كەڭەس بەرۋشى ورگان­داردىڭ اراسىنان ءبىرىنشى بولىپ ءوز الاڭىندا ىسكەر ايەلدەر كەڭەسىن قۇردى. بۇل دا نازىك جانداردىڭ «ءبىر قولىمەن بەسىك، ەكىنشى قولىمەن   كاسىپ تەربەۋىنە» مۇمكىندىك. سونداي ىسكەر ايەلدەردىڭ ءبىرى بالجان قۇرمانوۆا. ول  "Honey Soul" ىشكى كيىمدەر سالونىنىڭ يەسى، "Honey Soul" ءۇي كيىمدەرى برەندىنىڭ جانە تىگىن سەحىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، Iت سالاسىنداعى 16 جىلدان استام ەڭبەك ءوتىلىنىڭ 10 جىلىندا باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارىپ كەلە جاتقان ىسكەر دە بىلىكتى باسشى.

- بالجان اقان قىزى، ەلىمىزدەگى ءىرى-ىرى «يۋنيت»، «سامۇرىق-قازىنا» سىندى كومپانيالاردا باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارىپ، بۇگىندە «كازاتومونەركاسىپ»  كومپانيالارىنىڭ بىرىندە دەپارتامەنت ديرەكتورى قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن ءسىزدىڭ جەكە كاسىپكەرلىككە كەلۋىڭىزگە نە سەبەپ بولدى؟

-  مەن جەكە كاسىپكەرلىككە ۇزاق ويلانىپ-تولعانىپ ءجۇرىپ كەلدىم دەسەم بولادى. 2018-2019 جىلدارى جۇمىسىما بەرىلگەنىم سونشالىقتى، بار ۋاقىتىمنىڭ ءبارى قىزمەت ورنىمدا ءوتىپ جاتتى. سول كەزدەرى ءوزىمنىڭ ايەلدىك بولمىسىمنان ايىرىلىپ، ەركەك مىنەزدى بولىپ بارا جاتقانىمدى بايقادىم. ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاپ، ىرگەلى جوسپارلاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جۇيەلىلىك، رەتتىلىك، قاتالدىق، ءتارتىپتىڭ بولۋى زاڭدىلىق. ەر ازاماتتاردان قالىسپاي وسىنداي باسشىلىق قىزمەتتەردى اتقارامىن دەپ ءجۇرىپ ءوزىمنىڭ نازىك جاراتىلىس يەسى ەكەنىمدى دە ۇمىتىپ بارا جاتقانداي بولدىم. جالپى ادام ءوز تابيعاتىنان الىستاسا، ومىردە ۇلكەن قاتەلىككە بوي الدىرادى. سودان دەرەۋ ايەلدىك ەنەرگيامدى كوتەرىپ، نازىكتىگىمدى ساقتاۋ ءۇشىن كوپتەگەن سەمينارلار مەن ترەنينگتەرگە قاتىسىپ، ءوزىمنىڭ نازىك جاراتىلىسىما ايرىقشا ءمان بەرە باستادىم. سول كەزدەرى قوسىمشا ءبىر كاسىپ اشۋ تۋرالى دا ويلانىپ جۇرگەنمىن. ءبىراق، قانداي بيزنەس تۇرىمەن، نەمەن اينالىساتىنىمدى بىلمەي ۇزاق ويلاندىم. كەيىن ايەلدەردىڭ ىشكى كيىمدەرىن ساتاتىن دۇكەن اشىپ، ولارعا ەرەكشە جايلىلىق جاساسام دەگەن وي كەلدى. ايەلدەر شوپينگ جاساعاندا ەرەكشە ءبىر تىنىعىپ قالادى عوي. سودان 2019 جىلدان باستاپ نارىقتى زەرتتەپ، ەلىمىزدەگى سول سالاداعى كومپانيالارمەن جاقىن تانىسىپ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزە باستادىم. 2020 جىلدىڭ قاڭتارىندا دۇكەنىمدى اشۋدى جوسپارلاعانىممەن، بەلگىلى ءبىر تەحنيكالىق جاعدايلارعا بايلانىستى كەيىنگە قالدى. ءسويتىپ، سول جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ەۋروپالىق ىشكى كيىمدەر ساتاتىن "Honey Soul" سالونىمدى اشتىم. مۇنداي دۇكەن اشۋىمنىڭ باستى فيلوسوفياسى – ايەلدەر، قىز-كەلىنشەكتەر ادەمى دە باعالى ىشكى كيىمدەرى ارقىلى وزدەرىنىڭ سەنىمدىلىكتەرى مەن بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرىپ، بويلارىنداعى نازىكتىكتەرىن ساقتاپ قالسا ەكەن دەگەن وي. قازىرگىدەي ماتەريالدى الەمدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان نازىك جاندىلار بارىنەن دە بۇرىن ەڭ الدىمەن وزدەرىنىڭ سۇلۋلىقتارى مەن نازىكتىكتەرىن ۇمىتپاسا ەكەن، ءوز جاراتىلىستارىنان الىستاپ كەتپەي، ساقتاپ قالسا ەكەن دەگەن ىزگى نيەت.

- "Honey Soul" سالونىڭىزدىڭ باستى ەرەكشەلىگىنە توقتالا كەتسەڭىز؟

ۇلكەن ساۋدا ورتالىقتارىنان ىشكى كيىم ساتىپ الۋ ۇياڭ قازاق قىزدارى ءۇشىن  قيىنداۋ بولاتىنىن جاقسى بىلەمىن. ويتكەنى، ءوزىم دە كەزىندە ونداي سالوندارعا كىرە المايتىنمىن.  سونداي ىڭعايسىزدىقتى بولدىرماس ءۇشىن ارنايى عيماراتتان دۇكەن اشتىم. وندا كەلگەن تۇتىنۋشىلارعا ەرەكشە قىزمەت تۇرلەرى كورسەتىلەدى. ايەلدەرى نەمەسە قىزدارى ىشكى كيىم كيىپ كورىپ جاتقاندا ەرىپ جۇرگەندەر ونى اسىقتىرماس ءۇشىن، ءتۇرلى سۋسىندار ءىشىپ، تىنىعىپ كۇتىپ وتىراتىن جايلى ورىن جايعاستىرىلعان. سونىمەن قاتار دۇكەنىمىز تەك قانا پايدا تاباتىن ورتالىق عانا ەمەس، ءتۇرلى جيىندار، سەمينارلار، ترەنينگتەر وتكىزەتىن مەكەنگە اينالسا ەكەن دەپ تە ارمانداعان ەدىم. قازىرگى تاڭدا دۇكەنىمىزدە استرولوگ، نومەرولوگ سىندى ءتۇرلى ماماندار شاقىرىلىپ، ۇنەمى باسقوسۋلار ۇيىمداستىرىلىپ تۇرادى.

- تىگىن سەحىڭىز قاي جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى؟  

- تىگىن سەحىمدى 2023 جىلدىڭ شىلدە ايىندا اشتىم. ونى اشۋداعى نەگىزگى ماقساتىم – "Honey Soul" اتتى قازاقستاندىق ءۇي كيىمدەرى برەندىن جاساۋ ەدى. ءۇي كيىمدەرىنە دەگەن سۇرانىستىڭ بارىن كورگەننەن كەيىن ماعان وسىنداي يدەيا كەلدى. ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ۇزاق ىزدەنىس ۇستىندە ءجۇرىپ، كوپتەگەن ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا سەح اشىلدى. قاراماعىمدا ءبىراز تىگىنشىلەرىم بار. ءبىز ءوز برەندىمىزدى تىگىپ قانا قويماي، ارنايى زاكازدار قابىلداپ تا جۇمىس جاسايمىز.    

- بىرنەشە كاسىپتىڭ تىزگىنىن قاتار ۇستاۋعا ۋاقىتىڭىزدى قالاي ۇيلەستىرەسىز؟

- كاسىپ تە ءوزىڭنىڭ ىشىڭنەن شىققان بالاڭ ىسپەتتى. ۇزاق ويلانىپ-تولعانىپ ءجۇرىپ نەگىزىن قالاعان بيزنەسىڭ العاشىندا ءتاي-تاي باسقان بالا سەكىلدى اياعىن تىك باسا الماي تالتىرەكتەپ قينالادى. وندايدا ەشتەڭەگە قاراماستان، دۇرىستاپ اياعىنان تىك تۇرىپ قالىپتاسىپ كەتۋىنە بارىنشا كۇش سالۋىڭ كەرەك. بيزنەس بولعان سوڭ، ونىڭ وزىندىك قيىندىعى دا، قىزىعى دا قاتار كەلىپ جاتادى. بيزنەسمەندەردىڭ «العاشقى ءۇش جىلىندا سەن بيزنەسكە ەڭبەك ەتەسىڭ، ودان كەيىن بيزنەس ساعان ەڭبەك ەتەدى» دەيتىنى راس. العاشقى جىلدارىندا ءبىراز قيىندىقتار بولادى، ادام وعان توزە دە، شىعار جولىن تابا دا ءبىلۋى كەرەك. ارينە، ول ءۇشىن ءوزىڭنىڭ بيزنەسىڭدى جانىڭداي جاقسى كورۋىڭ ماڭىزدى.  

ۋاقىتقا كەلەر بولساق، ەگەر ادام ءوزىنىڭ ۋاقىتىن دۇرىس ۇيلەستىرە بىلسە بارىنە دە ۇلگەرەدى. تايم-مەنەدجمەنتتى دۇرىس قالىپتاستىرا ءبىلۋ دە ۇلكەن ونەر. مەن شامام كەلگەنىنشە بارىنە ۇلگەرۋگە تىرىسامىن. بوس ۋاقىتىمدى دا جوسپارلاپ، تۇسكى اس پەن جۇمىستان كەيىنگى ۋاقىتىمدى، سوسىن دەمالىس كۇندەرىمدى كوبىنە جەكە كاسىبىمە ارنايمىن. ادام بولعان سوڭ جەكە ومىرىڭە دە ءمان بەرۋىڭ كەرەك، وعان دا كوڭىل بولەمىن. اللاعا شۇكىر، قازىرگى تاڭدا ءبارىن ۇلگەرىپ، ەشتەڭەدەن قالىس قالىپ جاتقانىم جوق. 

- «قازاقستان ىسكەر ايەلدەرى قاۋىمداستىعىنىڭ» مۇشەسى رەتىندە ايتىڭىزشى، سىزدىڭشە بيزنەستە جۇرگەن قازىرگى قازاق ايەلىنىڭ وبرازى قانداي بولۋى كەرەك؟

- مەنىڭ قازىرگى تاڭداعى قازاقتىڭ ىسكەر ايەلدەرىنىڭ اياق الىسىنا، جالپى بولمىسىنا قاراپ كوڭىلىم مارقايادى. وتباسىنداعى ايەلدىك، انالىق مىندەتتەرىن اتقارا ءجۇرىپ، قوعامدىق جۇمىستارىنان قالىس قالماي، بەلسەندىلىك تانىتىپ، جەكە كاسىپتەرىن دوڭگەلەتىپ جۇرگەندەرىن كورگەندە ريزا بولامىن. قازىرگى قازاق ايەلدەرىنىڭ ناقتى وبرازدارى مىنە، وسىلار. جاھاندانۋ داۋىرىندەگى عالامتوردىڭ قۇدىرەتىنىڭ ارقاسىندا بارلىق ادامداردىڭ كۇندە نەمەن اينالىسىپ جۇرگەنىن، قايدا نە ىستەپ جاتقانىن قولىمىزداعى تەلەفوننان-اق كورىپ وتىراتىن دەڭگەيگە جەتتىك عوي. بارلىق جەكە كاسىپكەرلەردىڭ ەڭبەگى جەكە پاراقشالارىندا ايقىن دا انىق كورىنىپ تۇر. مەن قازاق ايەلدەرىنىڭ قازىرگىدەي سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى بولمىسىنا ريزامىن. ءبىزدىڭ قازاق ايەلدەرى، تاريح قويناۋىنا ۇڭىلەر بولساق، قاي كەزدە دە زامانىنا تەز يكەمدەلە بىلگەن. «ۇلتتى تاربيەلەيتىن - ايەل» دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. وسىنداي ۇلى ايەلدەردىڭ تاربيەسىن كورگەن ۇرپاعىمىز قازىرگى تاڭدا شەت ەلدەردەن ءبىلىم الىپ، وزگە ورتالاردا وزدەرىنىڭ ىرگەلى ىستەرىمەن، جاقسى بولمىستارىمەن تانىلىپ جاتىر. كوپتەگەن قىز-كەلىنشەكتەر مانساپتى نولدەن جاسايدى. ولاردىڭ اڭگىمەسى مەن ءومىربايانى موتيۆاسيا بەرەدى. باسقا ادامداردىڭ تاعدىرىمەن تانىسۋ تابىسقا جەتۋ جولى قانداي بولاتىنىن جانە ءسىزدى قانداي كەدەرگىلەر كۇتىپ تۇرعانىن جاقسى تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. 

- جەڭىمپاز جان ءوزىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولىنا ءوزى سىني كوزبەن قاراي ءبىلۋى كەرەك دەيدى...

- وسى كۇنگە دەيىنگى ءوزىمنىڭ شىققان بيىگىمە ءوزىم كوز سالار بولسام، ارينە، قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىم كوڭىلىمنەن شىعادى. دەسەك تە، بولدىم-تولدىم دەپ توقمەيىلسۋگە بولمايدى. ولاي دەسە، ادام توقىراۋعا ۇشىرايدى، دامۋى شەكتەلەدى. ادام ءبىر ورىندا تۇرىپ قالادى دەگەن ۇعىم جوق، شىندىعى - نە وسەدى، نە وشەدى. سوندىقتان دا مەنىڭ ءالى دە قولىم جەتپەگەن جەتىستىكتەرىم مەن شىڭدارىم بار. ءالى دە وسكىم، جەكە كاسىبىمدى وركەندەتكىم كەلەدى. جالپى مەن پەرفەكسيونيستپىن، كاسىبىمدى ءالى دە دامىتىپ، كەڭەيتىپ، ءوزىم ايتي سالاسىندا ەڭبەك ەتەتىندىكتەن، وعان  اۆتوماتيزاسيا جاساعىم كەلەدى.

-  الداعى جوسپارلارىڭىزبەن بولىسە كەتسەڭىز؟

- جوعارىدا ايتىپ باستاعانىمداي الدا جاسار جوسپارلارىم ءالى دە كوپ. الداعى ۋاقىتتا ءۇي كيىمدەرىمەن قاتار قازاقستاندىق ىشكى كيىمدەر برەندىن جاساپ، شەت ەلدەردە تانىمال ەتسەم بە دەگەن ويىم بار. ونىڭ ءبارى ەندى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندەگى دۇنيەلەر. بىزدىكى تەك قانا العا ۇمتىلۋ.

- جەكە كاسىپ اشقىسى كەلىپ، قورقاقتاپ جۇرگەن قازاق ايەلدەرى مەن قىز-كەلىنشەكتەرىنە قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟

- جاڭادان جەكە كاسىپ اشقىسى كەلىپ جۇرگەندەرگە ەشتەڭەدەن قورىقپاڭىزدار، ارماندارىڭىزعا ەش قورىقپاستان قادام باسىڭىزدار، سەنىمدىلىكتى سەرىك ەتسەڭىزدەر، ەشقاشان ورتا جولدا قالىپ قويمايسىزدار. ءار بيزنەستىڭ ءوز قيىندىعى بولادى، سونىڭ بارىنە توزىمدىلىكپەن، سابىرلىلىقپەن قاراي بىلىڭىزدەر. ۋاقىت وتە كەلە ءبارى ءبىرقالىپقا تۇسەدى. قازاق ايەلدەرىنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ءىس جوق، تەك باستاي بىلسە بولعانى دەگىم كەلەدى. بۇدان بولەك ايەلدەر ءۇشىن ەڭ ۇلكەن ماسەلە – جۇمىس پەن وتباسىلىق ءومىر اراسىنداعى تەپە-تەڭدىك. ادەتتە قىزدار تابىسقا جەتۋگە تىرىسقاندا بالا بوساناتىن جاستا بولادى. سول ءۇشىن تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋدىڭ ەڭ جاقسى جولى – اتا-انالارعا قولايلى الەۋمەتتىك ساياساتتى ۇسىناتىن كومپانيانى تابۋ. ونىڭ ىشىندە يكەمدى جۇمىس ۋاقىتى جانە قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگى دەر ەدىم.  ءسىز ءوزىڭىزدى قالاي سەزىنسەڭىز، ادامدار ءسىزدى دە سولاي قابىلدايدى. ايەل سەنىمدىلىك تانىتقاندا، ول باسقالارعا بەرىلەدى. بۇل جاعدايدا ءسىز وزىڭىزگە سەنىمدى بولۋىڭىز كەرەك. بيزنەستەگى ايەلدەرگە قاتىستى ەڭ تۇراقتى ستەرەوتيپتەردىڭ ءبىرى – ولاردىڭ ءالسىز جانە ەموسيونال ەكەنى. بۇل ستەرەوتيپتەردى جەڭۋدىڭ ەڭ جاقسى جولى – ولاردى جوققا شىعارۋ. تابيعاتىنان قىزدارعا ءتان قاسيەتتەردى دامىتۋ: تاباندىلىق، ۇزاق ۋاقىت بويى ءبىر تاپسىرماعا نازار اۋدارا ءبىلۋ، ادالدىق تا ماڭىزدى دەر ەدىم. مەنىڭ وسى بيزنەستە ءجۇرىپ تۇيگەن تاعى ءبىر قۇندىلىعىم ول قانداي ءبىر جاعدايعا جوسپار قۇرۋ. تابىس – ۇزاق مەرزىمدى جوسپارلاۋ مەن كۇندەلىكتى ارەكەتتىڭ ناتيجەسى. دۇرىس جوسپار قۇرۋ-ۋاقىتىڭىزدى باقىلاۋعا كومەكتەسەدى. سوندىقتان ۇنەمى ماقسات قويىڭىز.  كۇندە اتقارىلاتىن ىستەر ءتىزىمىن جاساڭىز. باسقا تاپسىرمانى باستاماس بۇرىن ءبىر تاپسىرمانى اياقتاڭىز. كوپ تاپسىرما شامادان تىس باعالانادى دەگەن دۇرىس ەمەس. بۇل جۇمىستا ۇلكەن قاتەلىكتەرگە اكەلەدى.

- ۋاقىت تاۋىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت!   

اۆتورى: مارا كەلەس