بيىل قىركۇيەك ايىندا جەرىنىڭ اۋماعى كارتادان كورىنبەيتىن جاڭا مەملەكەت ءوز جۇمىسىن باستايدى. ونىڭ بولمىسى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىندا (بۇۇ) رەسمي تىركەلگەن، حالىقارالىق قاۋىمداستىق مويىنداعان 193 مەملەكەتتىڭ قۇرىلىمىنان مۇلدە بولەك بولماق. رەسمي اتاۋى – The Good Country، انا تىلگە اۋدارساق - جاقسى مەملەكەت (Good Country). الەمدەگى تۇڭعىش Digital مەملەكەت. تەرريتورياسى، ۇكىمەتى جانە كونستيتۋسياسى جوق جاڭا قۇرىلىم حالىق سانى بويىنشا جۇڭگو مەن ءۇندىستاننان كەيىنگى ءۇشىنشى الىپ ەل بولادى دەگەن بولجام بار. بۇل قانشالىقتى شىندىققا جاناسادى؟ وسى جانە كوكەيدەگى وزگە دە كوپ ساۋالعا جاۋاپ الۋ ماقساتىمەن جوبانىڭ اۆتورى، ساياسي كەڭەسشى سايمون انحولتقا (Simon Anholt) حابارلاستىق.
- سايمون مىرزا، جاقىندا جاقسى مەملەكەتتىڭ ازاماتتىعىن الدىم. ءسىز باستاعان قوزعالىسقا قوسىلۋىمنىڭ ءوز سەبەبى بار. ال، ءسىزدى Digital دەربەس Mەملەكەت قۇرۋعا نە يتەرمەلەدى؟
- 2014 جىلدان جاي عانا يدەيا، TED talk الاڭىنداعى ديسكۋسسيا جانە يندەكس رەتىندە قارالعان جوبا بۇگىندە ۆيرتۋالدى مەملەكەتكە اينالدى. مەن بۇل باستامانى جاقسى مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن ەمەس، الەمدەگى بۇگىنگى جاعدايدى جاقسارتۋعا ىقپال ەتەتىن كۇشتى ىسكە قوسۋ ءۇشىن قولعا الدىم. عالامدىق جىلىنۋ، كوشى-قون، تەرروريزم، قۇلدىق، تابيعاتتىڭ لاستانۋى، قاقتىعىستار، جەمقورلىق، كەدەيشىلىك پەن تەڭسىزدىك سىندى حالىقارالىق ماسەلەلەردى مەملەكەتتەر بىرلەسە وتىرىپ، جۇيەلى تۇردە شەشەتىن بولسا، ونىڭ تيىمدىلىگى ۇلتتىق ءارى ۇلتارالىق دەڭگەيدە دە ارتا تۇسەر ەدى. The Good Country جوباسى وسى ءپرينسيپتى كۇشەيتەدى دەپ سەنەمىن.
- ماقسات ايقىن بولعانىمەن، ونىڭ ورىندالۋى كۇمان تۋدىرادى. جالعىزدىڭ شاڭى شىقپاس دەگەن بار... بىلۋىمشە، The Good Countryء-دىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ تاعى ءبىرى الەۋمەتتانۋشى مەدلين حيۋگ (Madeline Hug). اۋقىمدى جوبانىڭ ارتىندا سىزدەردەن باسقا تاعى كىم تۇر؟
- ارينە، شارۋا اۋقىمدى. ءبىراق، جوبانى قولعا الماس بۇرىن Good Country-گە ميلليونداعان حالىقتان قولداۋ بولارىنا سەندىم. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن ارىپتەسىم دوكتور روبەرت گوۆەرس (Robert Govers) ەكەۋىمىز قۇندىلىقتارى ورتاق، ماسەلەن، وزىنە تەك ءوز ۇلتىنىڭ وكىلى عانا ەمەس، الدىمەن ادامزات بالاسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە قارايتىن؛ باسەكەدەن گورى بىرلەسكەن ارەكەتتى قولدايتىن؛ ءارتۇرلى ۇلت وكىلدەرىن ءتىلى مەن ءدىلى، ءتۇرى مەن بولمىسى بولەك دەپ ءبولىپ-جارمايتىن: جاھاندانۋدىڭ الارىنان بەرەرى مول ەكەنىنە سەنەتىن ادامنىڭ سانىن انىقتاۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك زەرتتەۋ جۇرگىزدىك. الەمدەگى ەرەسەك حالىقتىڭ 83%-ى قاتىسقان ساۋالنامانىڭ ناتيجەسىنە ساي، ونىڭ 13%-ى، بۇل دەگەنىڭىز 700 ميلليونعا جۋىق ادام، جوعارىدا اتالعان قۇندىلىقتاردى ۇستانادى. ولاردى «تابيعي كوسموپوليتتەر» دەپ اتاۋعا بولادى جانە ونداي ادامدار الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءجۇر. ماقسات سول ادامداردىڭ باسىن قوسۋ جانە قولداۋشىلارىمىز سولار بولماق. ماسەلەن، «تابيعي كوسموپوليتتەر»ء-دىڭ 11 ميلليونى مەكسيكانى مەكەن ەتسە، 80 ميلليونى اقش-تا تۇرادى ەكەن. The Good Country تۇرعىندارىنىڭ الدى سولار بولماق.
- دەمەك، جوعارىدا اتالعان عالامدىق ماسەلەلەرگە نەمقۇرايلى قارامايتىن الەمدەگى كەز كەلگەن ادام The Good Countryء-دىڭ ازاماتتىعىن الا الادى. مەن جوبانىڭ سايتى Good Country ارقىلى ونىڭ جۇمىسىمەن، سوندا كورسەتىلگەن شارت بويىنشا 5 اقش دوللار بولاتىن، بىزدىڭشە 1 800 تەڭگەنىڭ اينالاسى، جىلدىق سالىقتى تولەپ جاڭا ەلدىڭ ازاماتى اتاندىم. قالتاعا سالماق سالمايتىن قارجى بولعانىمەن دە ونى كوتەرە المايتىنداردى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. جالپى، ءسىز باستاعان قوزعالىسقا قوسىلۋدىڭ شارتى قانداي؟
- The Good Countryء-دىڭ ازاماتى بولۋ ءۇشىن ەشقانداي ەمتيحان تاپسىرۋدىڭ قاجەتى جوق. جاس مولشەرى 14 جاستان جوعارى بولسا بولعانى جانە كەز كەلگەن ەلدىڭ «تابيعي كوسموليتتەرى» قاتارىمىزعا قوسىلا الادى. ۇلتتاندىرۋ - بۇل قۇندىلىقتارى جانە ومىرلىك كوزقاراسى سايكەس ادامداردى بىرىكتىرۋگە باعىتتالعان web-نەگىزىندەگى پروسەسس. بۇل تانىسۋ الاڭىنا كوپ ۇقسايدى. ال، ەگەر ءباز بىرەۋدىڭ ازاماتتىق الۋ ءۇشىن 5 دوللارى بولماسا، جىلدىق سالىقتان بوساتۋ تۋرالى ءوتىنىش بەرە الادى. ازاماتتىق العانداردىڭ قولداۋىمەن جۇمىس ىستەيتىن ارنايى قور بار، تولەي المايتىندار سول قوردىڭ ەسەبىنەن قاتارىمىزعا قوسىلا الادى. ءبىز جىل سوڭىنا دەيىن 200 000 ادامدى قابىلداۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل digital ۇلتتىڭ العاشقى لەگى 2019 جىلى قارالۋى ءتيىس العاشقى ءۇش اكتۋالدى ماسەلەنى انىقتاپ، ولاردى ءتيىمدى شەشۋدىڭ امالدارىن تالقىلاۋدى باستايدى. 2019 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا بارلىعى ءبىز ويلاعانداي بولسا ازاماتتاردى تۇراقتى تۇردە تىركەۋدى جولعا قويامىز دا، قاتارىمىزدى 700 ميلليونعا جەتكىزۋ جۇمىستارىن باستايمىز.
- ارينە، اۋقىمدى جوبانىڭ جۇمىس ىستەۋ ءتارتىبىن ءبىر ماقالامەن ءتۇسىندىرىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. دەسە دە، ءسىز ويلاعانداي ازاماتتىڭ سانى تىركەلىپ، سولاردىڭ ەسەبىنەن قورعا قارجى تۇسكەننەن كەيىن اتقارىلاتىن شارۋانى قىسقا قايىرىپ وتەسىز بە؟ بيۋدجەتى جوق قۇرىلىمنىڭ قىزمەتى قالاي جۇزەگە اسىرىلماق؟
- ءارقايسىسى جىلىنا 5 اقش دوللارى كولەمىندە سالىق تولەيتىن، سانى ميلليارد تۇرعىننىڭ تورتتەن ۇشىنە جەتەتىن الىپ ۇلتتىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ ىس-ارەكەتىنە ايتارلىقتاي ىقپال ەتۋگە قاۋقارلى بولارىنا كۇمان جوق. ىقپال ەتۋدىڭ جولدارى بىرنەشە، مىسالى، The Good Country حالىقارالىق باسقارۋدىڭ زامانعا ساي جاڭا جۇيەسىن ازىرلەيتىن بولادى؛ جوبا مەملەكەتتەرمەن، قالالارمەن، كورپوراسيالارمەن، حالىقارالىق اگەنتتىكتەرمەن جانە باسقا دا ويىنشىلارمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەۋدىڭ جاڭا جانە تىڭ جولدارىن ىسكە قوسادى؛ كەز كەلگەن جاعدايدى ىشكى جانە سىرتقى دەپ ءبولىپ جارماي قابىلدانعان شەشىمنىڭ تيىمدىلىگى جوعارى بولاتىنان ايعاقتايتىن زاڭداردى ازىرلەيتىن بولادى؛ ۋاقىت وتە كەلە Digital مەملەكەت ەكونوميكالىق قۋات العان كۇندەرى حالىقارالىق ارەناداعى ويىنشىلاردى «دامۋدىڭ دۇرىس جولدارىن» تاڭداۋعا ىنتالاندىرادى جانە ۇلت باسشىلارى مەن تۇرعىنداردى حالىقارالىق قارىم-قاتىناستىڭ ۇزدىك امالدارىنا وقىتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى.
- The Good Countryء-دىڭ ميسسياسى مەن فۋنكسياسى، ءبىر قاراعاندا، بۇۇ-نىڭ اتارىپ وتىرعان جۇمىسىنا كوپ كەلەدى. ونىڭ بالاماسىنا كوپ ۇقسايدى. بۇۇ-مەن بىرلەسە ارەكەت ەتۋ كوزدەلگەن بە، جالپى جاڭا مەملەكەتتىڭ اتالعان ۇيىم قىزمەتىنەن قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
- ءبىزدىڭ ازاماتتار وزدەرى قالايتىن وزگەرىستەرگە قاتىستى زاڭ جوباسىن وزدەرى تالقىلاپ جانە ونى جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولدارىن ازىرلەۋ پروسەسىنە تىكەلەي قاتىساتىن بولادى. Remesh تەحنولوگيالىق ارىپتەسىمىزبەن اراداعى كەلىسىم بويىنشا، ونىڭ كومەگىمەن تۇرعىندار كۇردەلى جانە وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى پىكىرتالاس جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك الادى. بۇل تاريحتا بۇرىن سوڭدى بولماعان وتە ماڭىزدى جۇيە. بۇگىنگى ءداسۇرلى ۇكىمەتتەر نە «كوشباسشىلار» جاساپ وتىرعان بيۋروكراتيانى جويۋدىڭ جولدارىن تاجىريبەدە سىناقتان وتكىزەتىن بولامىز. The Good Country ءوزىن-وزى باسقاراتىن ۇلكەن جۇيە قۇرۋدى كوزدەپ وتىر. جاڭا مەملەكەتتىڭ جۇمىسىن ارنايى شاعىن ازاماتتىق قىزمەت رەتتەيدى جانە زاڭداردىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ديپلوماتيالىق كورپۋسى بولادى. ال، مەملەكەتتەرمەن، قالالارمەن جانە بۇۇ-ى اگەنتتىكتەرىمەن رەسمي ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتۋدىڭ امالدارىن قازىردەن قاراستىرىپ جاتىرمىز.
- قانداي دا بولماسىن مەملەكەتتى باسقارۋشى ورگانسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. الەمدەگى تۇڭعىش ۆيرتۋالدى مەملەكەتتىڭ باسشىسى كىم جانە ۇكىمەتتى قالىپتاستىرۋ جوسپاردا بار ما؟
- The Good Country ۇكىمەتسىز جۇمىس ىستەيتىن تۇڭعىش مەملەكەت بولادى. AI (Artificial Intelligence) تەحنولوگياسىنا راقمەت ايتۋىمىز قاجەت، جاڭا ەل ءوز تۇرعىندارىنىڭ باسقارۋىمەن قىزمەت جاسايتىن، ءوزىن-وزى ۇيىمداستىرۋعا قابىلەتتى جۇيە تۇرىندە قىزمەت اتقارادى. ۆيرتۋالدى مەملەكەت وزگە دە مەملەكەتتەرمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەي وتىرىپ، ولارعا حالىقارالىق پروبلەمالارمەن بىرلەسە كۇرەسۋدىڭ تيىمدىلىگىن دالەلدەۋدى كوزدەيدى. شەكاراسىمەن ەمەس ومىرلىك قۇندىلىقتارىمەن انىقتالاتىن تۇڭعىش مەملەكەت جۇمىسىن باستادى. جاقسى مەملەكەت قۇرۋعا دەگەن ادامزاتتىڭ قۇشتارلىعى مەن ەنتۋزيازمى بىزگە بۇل يدەيانى جۇزەگە اسىرۋعا نيەتتى ادامنىڭ كوپ ەكەنىن كورسەتتى. دەمەك، الەمدىك دامۋدى دۇرىس جولعا باعىتتايتىن قوسىمشا كۇشتى ىسكە قوساتىن وڭتايلى ءسات بۇل.
- مازمۇندى سۇحباتىڭىزعا كوپ راقمەت!
باقىت شويىمبەك، حالىقارالىق جۋرناليست،
عالامدىق كوممۋنيكاسيانى باسقارۋ سالاسىنىڭ ماگيسترى (ۇلىبريتانيا)،
The Good Country جوباسىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى
