Memleket qarjysynyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etýdiń birden bir joly – kórpege qaraı kósilý. Sondyqtan búdjet qarajatyn strategıalyq mańyzy joq, asa shuǵyl emes sharýalarǵa ońdy-soldy shashýdy doǵarý kerek. Bul týraly QR Prezıdenti Halyqqa joldaýynda aıtty, dep habarlaıdy Ulys.

"Búdjetaralyq qarym-qatynasty da retke keltirý qajet. Shaǵyn jáne orta bıznesten túsetin salyqty aımaqtardyń ózinde qaldyrý durys ári ýaqtyly qabyldanǵan sheshim boldy. Bul qadam kásipkerliktiń damýyna edáýir serpin berdi. Sonymen qatar ákimderdiń derbestigin arttyrdy. Alaıda keıbir ákimder qosymsha kiris kózine ıe bolǵan soń, ony elge paıdasyz iske shashyp, tıimsiz jumsaıtyn boldy. Asa mańyzdy emes mindetter men jobalarǵa qarjy bóle bastady. Úkimet búdjet tapshylyǵynyń ornyn toltyratyn qarjy kózin tabý úshin tıimdi kompensasıalyq tásilder oılastyrýy qajet. 
Endi Ulttyq qordyń róline jeke toqtalaıyn. Qordyń qarajatyn, eń aldymen, memleket múddesi úshin, ıaǵnı elimizdiń strategıalyq maqsattaryn júzege asyrý úshin paıdalaný qajet. Ulttyq qor sheteldik qarjy ınstıtýttaryna qyzmet etpeýi kerek. Ulttyq qor – uzaq merzimge arnalǵan makroekonomıkalyq turaqtylyqty qamtamasyz etetin asa mańyzdy qural. Sondyqtan ony tıimdi basqarý qajet", - dedi Toqaev.

QR Prezıdenti  Qasym-Jomart Toqaev Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda dástúrli Qazaqstan halqyna joldaýyn jasap jatyr, dep habarlaıdy Ulys.

«Ótken sesıada jemisti jumys júrgizildi. Atap aıtqanda, Parlamenttiń ekinshi sesıasynda 102 zań qabyldandy. Onyń ishinde qoǵamdyq baqylaýǵa, adam saýdasyna qarsy kúreske qatysty zańdar bar. Sondaı-aq ǵylym jáne tehnologıa saıasatyn, jylý energetıkasyn, basqa da máselelerdi retteıtin zańdar kúshine endi.

Áleýmettik salaǵa, ásirese, balalardy qorǵaý isine aıryqsha kóńil bólindi. Ulttyq qordan balalardyń esepshotyna qarjy aýdarýǵa qatysty zań qabyldandy. Balalardy qumar oıynǵa tartqandar ákimshilik zań boıynsha jazaǵa tartylatyn boldy. Kámeletke tolmaǵan balalarǵa zorlyq-zombylyq kórsetkeni úshin beriletin jaza qataıdy. Balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge, áıelder men balalarǵa qatysty qylmystyń aldyn alýǵa arnalǵan zań qabyldandy.

Qazir kóptegen azamattyń moınynda birneshe nesıe bar ekeni jasyryn emes. Bul – óte ózekti másele, qoǵamdyq qater desek te bolady. Sondyqtan osy baǵytta arnaıy zańdar qabyldandy.

Halyqtyń ál-aýqatyn jaqsartýǵa septigi tıetin basqa da kóptegen shara qolǵa alyndy. Sizder bul jumyspen tikeleı aınalysyp, halyqpen árdaıym tyǵyz baılanysta boldyńyzdar. Munyń bári «Halyq únine qulaq asatyn memleket» qaǵıdasyn ornyqtyrýǵa yqpal etetini sózsiz.

Tabandy eńbekterińiz úshin barshańyzǵa rızashylyǵymdy bildiremin. Degenmen, arqany keńge salýǵa bolmaıdy. Áli de atqaratyn sharýa kóp.

Qazaqstan halqy qazir múlde jańa saıası jaǵdaıda ómir súrýde. Sońǵy 5 jylda aýqymdy reformalar jasaldy. Elimizdiń saıası júıesi túbegeıli ózgerdi. Jurttyń sana-seziminde betburys bolyp jatyr. Halyqtyń quqyqtyq mádenıeti artyp keledi. Azamattardyń boıynda jańa ádetter, daǵdylar qalyptasyp, jańa qundylyqtar ornyǵýda. Saıası jáne qoǵamdyq bolmysymyz, mentalıtetimiz jáne mádenı kodymyz ózgere bastady. Bir sózben aıtsaq, Ádiletti Qazaqstan qurylyp jatyr. Munyń bári, eń aldymen, halyqtyń qalaýymen jasalýda. Sondyqtan biz alǵan betimizden qaıtpaımyz, baǵytymyzdan taımaımyz. Búgin biz alǵa qoıǵan josparymyzdy pysyqtap, maqsattarymyzdy aıqyndaımyz.

Qazir jer júzinde geosaıası teketirester beleń alyp tur. Soǵan qaramastan, Qazaqstan beıbit ári evolúsıalyq jolmen damyp kele jatyr.

Biz damýdyń jańa baǵdaryn belgiledik. Ekonomıkany ártaraptandyrý isine tyń serpin berdik. Inflásıa baıaýlady, ıaǵnı byltyrǵy eń joǵarǵy deńgeıden 2,5 ese tómendedi. Elimizdiń halyqaralyq rezervi 100 mıllıard dollardan asty. Óńdeý ónerkásibi taý-ken salasymen salystyrǵanda jyldam ósip jatyr. Biz osy qarqyndy joǵaltpaýymyz kerek. Buǵan deıin jasalǵan qolaıly jaǵdaıdy tıimdi paıdalanyp, jańa ınvestısıalyq kezeńdi bastaýymyz qajet.

Úkimet jáne ákimder ekonomıkanyń qurylymyn ózgertýge basa nazar aýdarýǵa tıis. Elimizdiń turaqty damýyna múmkindik beretin jańa tetikterdi qarastyrǵan jón. Basty maqsat – azamattardyń tabysyn arttyrý. Jumysty durys úılestire bilsek, bul – qoldan keletin sharýa.

Ekonomıka ósken saıyn áleýmettik teńsizdik azaıyp, orta tap (ıaǵnı orta klass) kúsheıe túsýi kerek. Sonda ǵana biz elimizdiń áleýetin kúsheıte alamyz. Ol úshin kez kelgen istiń basty ólshemi tıimdilik bolýǵa tıis. Iaǵnı, árbir sheshim, árbir joba eń aldymen elge paıdaly bolýy qajet», - dedi Memleket basshysy joldaýda.

QR ǴJBM ǴK Fılosofıa, saıasattaný jáne dintaný ınstıtýtynyń Saıası zertteýler ortalyǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń Qazaqstan halqyna jyl saıynǵy Joldaýyn talqylaý boıynsha «Saıası reformalar jáne ulttyq strategıa: QR Prezıdenti Qasym-Jomarat Toqaevtyń jyl saıynǵy Qazaqstan halqyna Joldaýynyń negizgi aspektileri» taqyrybynda saraptamalyq talqylaý ótkizdi.

İs-sharaǵa ınstıtýttyń jetekshi mamandary, sonyń ishinde ekonomıser, saıasattanýshylar, fılosoftar, áleýmettanýshylar qatysyp, Memleket basshysynyń Joldaýynyń negizgi aspektilerine qatysty óz saraptamalyq baǵalarymen bólisti. Talqylaýǵa qatysýshylar a.j. 6 qazan kúnine josparlanǵan atom elektr stansıasynyń qurylysy men aldaǵy referendým taqyrybyna jeke toqtalyp ótti.

Instıtýttyń bas dırektory Serik Seıdýmanov óziniń alǵy sózinde Memleket basshysynyń qazirgi Joldaýy birneshe negizgi baǵyttardy qamtıtynyn jáne tujyrymdamalyq qujat bolyp tabylatynyn, atap aıtqanda, áleýmettik qamsyzdandyrýdy jaqsartý, energetıka sektoryn jańǵyrtý men atom energetıkasyn damytýdy qosa alǵanda, ınfraqurylymdy damytý, memlekettik basqarýdyń tıimdiligin arttyrý, áleýmettik qoldaý júıesin jaqsartý jáne zańdylyq pen tártip qaǵıdattaryn bekitý sıaqty baǵyttar boıynsha usynylatyn sharalar erekshe nazar aýdarýǵa laıyq ekenin atap ótti.

Qazaqstan Prezıdenti Q.K. Toqaev óz Joldaýynda jarıalaǵan AES qurylysy máselesi boıynsha aldaǵy referendýmdy talqylaı otyryp, is-sharaǵa qatysýshylar óz oılarymen bólisti.

Saraptamalyq talqylaýdyń moderatory FSDI Saıası zertteýler ortalyǵynyń basshysy Aıdar Ámrebaev kólemi 221 mıllıard AQSH dollary bolatyn Ortalyq Azıanyń iri ekonomıkasy retinde Qazaqstan úshin energetıkalyq qaýipsizdik pen tıimdilik máselesi barǵan saıyn mańyzdy bolyp kele jatqanyn aıtty. 2024 jylǵy 2 qyrkúıektegi Joldaýynda Prezıdent memleketterdiń tehnologıalyq básekelestiginiń óte ótkir kezeńimen sıpattalatyn álemdik ekonomıkadaǵy jaǵdaıǵa erekshe alańdaýshylyq bildirdi. Bul ulttyq ekonomıkanyń ártúrli sektorlaryndaǵy bizdiń basqarýshylarymyzdan jańa "ósý núkteleri" dep atalatyn damýdyń jańa áleýetin anyqtaýdy jáne iske asyrýdy talap etedi. A.Ámrebaev mysal retinde Memleket basshysy joǵary "tehnologıalyq qaıta bólisý" ónerkásiptik damý salasyndaǵy 17 jobany keltirgenin aıta ótti. Qazirdiń ózinde ońtústik astana mańyndaǵy ınovasıalyq tehnologıalarǵa negizdelgen Alataý qalasyn salý boıynsha "pılottyq joba" jumys barysynda. Bul jobanyń jetistigin Qazaqstannyń ekonomıkalyq beıinin ártaraptandyrý turǵysynan "jańa tynys" alýǵa tıis kóptegen monoqalalaryna qatysty arttyrýǵa bolady. Astanada Ulttyq jasandy ıntellekt ortalyǵyn salý kózdelýde. Prezıdent sıfrlyq tehnologıalarǵa negizdelgen energetıka salasy men sý resýrstaryn tıimdi paıdalanýǵa kóp kóńil bóldi. Memleket basshysynyń aıtýly sheshimi 6 qazanda Qazaqstanda atom elektr stansıasy salý jónindegi aldaǵy referendýmǵa qatysty pikiri boldy, onda osy mańyzdy másele boıynsha jıyntyq jáne kelisilgen sheshim qabyldanady.

Instıtýttyń bas ǵylymı qyzmetkeri Vácheslav Dodonov atom energetıkasyn damytý atmosferaǵa shyǵaryndylardy azaıtý jónindegi maqsattarǵa qol jetkizý úshin mańyzdy qadamdardyń biri bolyp tabylatynyn atap ótti. Sarapshy atom energetıkasy kún energıasymen salystyrǵanda energıa óndirýdiń ekologıalyq taza tehnologıasy ekenin jáne jel energıasymen salystyrýǵa bolatynyn aıtty. Sonymen, AES ómirlik sıkli prosesinde parnıktik gazdardyń ortasha shyǵaryndylary 28 g / kVtsaǵ quraıdy, bul tek jel jáne gıdroenergetıkamen (26 g/kVtsaǵ) salystyrýǵa bolady, al Kún energıasy 85 g/kVtsaǵ shyǵaryndylaryn shyǵarady. Bul rette gaz energetıkasynyń shyǵaryndylary 500 g/kVtsaǵ, al kómir energetıkasy – 900 g/kVtsaǵ quraýda.              

Bas ǵylymı qyzmetker Iýrıı Býlýktaev Prezıdenttiń Joldaýyna túsinikteme bere otyryp, qujat Qazaqstannyń aldaǵy kezeńdegi saıası jáne áleýmettik-ekonomıkalyq damý perspektıvalaryna arnalǵanyn atap ótti. Memleket basshysy memlekettik basqarýdyń tıimdiligin arttyrý máselesine erekshe nazar aýdardy. "Memlekettik basqarýdyń tıimdiligin túbegeıli arttyrý kerek. Men "halyq únine qulaq asatyn memleket" tujyrymdamasyn usynǵannan beri bes jyldan astam ýaqyt ótti. Osy ýaqyt ishinde qoǵam men bılik qurylymdary arasyndaǵy ózara is-qımyl mádenıetin ózgertýge qol jetkizildi. Pikir bildirýdiń tıimdi tetikteri men túrli dıalog alańdary jetkilikti boldy. Memlekettik qyzmetshilerdiń azamattarmen tikeleı qarym - qatynasy normaǵa aınaldy", - dedi Toqaev.

Prezıdent atap ótkendeı, bul tujyrymdama memlekettik qyzmetshiler minez-qulqynyń jańa úlgisin – belsendi jáne ashyq, demek, jaýaptyraq ári tıimdirek qalyptastyrdy dep aıta alamyz.

Jetekshi ǵylymı qyzmetker Muhtarbek Shaıkemelev QR Prezıdentiniń Qazaqstan halqyna – 2024 Joldaýynyń Qazaqstan halqynyń birligin saqtaý jáne nyǵaıtý jónindegi mindetteri turǵysynan onyń asa mańyzdy aspektisi el halqynyń toparalyq jáne etnosaralyq birligi bolyp qalatynyna nazar aýdardy. Prezıdent óziniń "Zań jáne tártip" Joldaýynyń besinshi bóliminde "Halyq únine qulaq asatyn memleket" tujyrymdamasyna súıene otyryp, jalpyulttyq kelisimdi, bılik pen qoǵamnyń áriptestigin odan ári nyǵaıtý úshin sot júıesin maqsatty reformalaýdy jalǵastyrý qajettigin atap ótti. Prezıdent óz sózinde azamattar men memlekettik organdardy kez kelgen qoǵamdyq arandatýlar men zańǵa qaıshy áreketterge qatań den qoıýǵa shaqyra otyryp, qoǵamnyń birligi men qaýipsizdigine qol suǵatyn maqsatty arandatýlardyń kórinisterine eleýli alańdaýshylyq bildirgenin atap ótti. Memleket basshysy Q.K.Toqaev atap ótkendeı: "Maqsatty arandatýlar bastalatyn jerde sóz bostandyǵy men pikir plúralızmi týraly sóz bolmaıdy. Bul qoǵamnyń turaqtylyǵy men qaýipsizdigine qol suǵý, memlekettiń negizderin buzýǵa tyrysý". Sondyqtan "quqyqtyń ústemdigin jáne sot tóreligin júzege asyrý sapasyn qamtamasyz etý" óte mańyzdy.

Jetekshi ǵylymı qyzmetker Dına Eshpanovanyń aıtýynsha, Qazaqstan Prezıdenti óz Joldaýynda eńbek adamynyń jaǵdaıyna erekshe nazar aýdardy. Prezıdent adal eńbekpen jetistikke jetken adamdar árqashan qurmetteletinin atap ótti. Adal eńbek - jaýapty azamattyń qaǵıdaty. Bizdiń qoǵamdaǵy eńbekqorlyq pen kásipqoılyqtyń qundylyǵy birinshi orynda turýy kerek.

Kez-kelgen qoǵamnyń ómirlik belsendiliginiń negizi eńbek qatynastary bolyp tabylady, sondyqtan olar memlekettiń nazaryn aýdaratyn aımaqta. Memlekettik qurylymnyń kez-kelgen túrinde olar memlekettik basqarýdyń mańyzdy salasyn quraıdy. Qoǵamnyń naryqtyq ózgeristeri áleýmettik-ekonomıkalyq damýdyń jańa júıesin jáne oǵan sáıkes eńbek qatynastaryn qurý qajettiligin ózektendirdi.

Instıtýttyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri Asqar Shomanov atom elektr stansıasyn salý kontekstinde Qazaqstannyń tehnologıalyq áleýetin damytý qajettiligi taqyrybyn jalǵastyrdy. Onyń pikirinshe, AES qurylysy ıadrolyq otyn óndirý, radıoaktıvti materıaldardy óńdeý, sondaı-aq radıoaktıvti qaldyqtardy kádege jaratýdyń jańa tehnologıalaryn ázirleý jáne engizý sıaqty sabaqtas salalardy damytýǵa yqpal etýi múmkin. Tehnologıalyq áserdiń úshinshi aspektisi jergilikti mamandardyń biliktiligi men quzyrettiligin arttyrý bolady. Aqyrynda, atom energetıkasyn damytý eldiń ınfraqurylymy men tehnologıalyq áleýetin jaqsartýǵa yqpal etýi múmkin.

Pikirtalas barysynda sarapshylar atom elektr stansıalaryn salý kezindegi halyqaralyq tájirıbege de nazar aýdardy. Instıtýttyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Rústem Mustafınniń aıtýynsha, qazirgi ýaqytta atom energıasy shamamen 436 energetıkalyq reaktor óndiretin álemdik elektr tutynýdyń shamamen 10% - qamtamasyz etedi. Sonymen qatar, atom energıasy álemdegi tómen kómirtekti elektr energıasynyń tórtten birin qamtamasyz etedi. 50-den astam el 220-ǵa jýyq zertteý reaktorlarynyń atom energıasyn paıdalanady. Zertteýlerden basqa, bul reaktorlar medısınalyq jáne óndiristik ızotoptardy óndirý jáne oqytý úshin qoldanylady. Osyny eskere otyryp, sarapshy atom energetıkasy dástúrli energıa kózderine perspektıvaly balama retinde qarastyrylatynyn, onyń ishinde ekologıa men klımatty jaqsartýǵa eleýli úles qosý múmkindiginiń arqasynda qarastyrylatynyn qorytyndylady.

Jalpy, sarapshylar atom energetıkasy qorshaǵan ortaǵa eń az zıan keltire otyryp, turaqty elektr energıasyn óndirýdi qamtamasyz etetin eń perspektıvaly energıa kózderiniń biri bolyp tabylady degen ortaq pikirge keldi. Atom elektr stansıalarynyń qurylysy energıa ımportyna táýeldilikti aıtarlyqtaı tómendetip, elimizdi energetıkalyq táýelsizdikpen qamtamasyz ete alady.