Үнемі бүлініп қалатын аялдамалар мен қоқыс салғышты, көшедегі орындықтарды сындырып кету, орындықтардың алды мен артына ойып жазып жазу кету, түрлі мәдени, демалыс орындарындағы ескерткіштерды сызып кету Қазақстанда үнемі кездесетін факторлардың бірі. Бұл дертпен қоғам болып күресу қажет.
Жалпы вандализмнің шығу тарихы тереңде. 450 жылдары Рим империясында пайда болған. Түп мағынасы «қиратушы», «сындырушы» дегенді білдіреді. Рим империя болып тұрғанда, мәдениеті осал тайпалар Римнің архитектуралық құрылыстарын қиратқандарға қатысты айтылған термин.
ҚР ІІМ мәліметіне қарағанда, елімізде жыл сайын вандализмге байланысты мыңдаған құқық бұзушылық әрекеттер тіркеледі. Тек осы жыл басынан бері бөтеннің мүлкін қасақана сындырғаны, жалпы пайдалану орындарын ластағаны, ғимараттар мен тұрғын үй-жайларды бүлдіргені үшін 100-ге жуық адам жазаланған. Олардың бәрі жауапқа тартылып, тиісті жазасын алған.
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен вандализмге қарсы күрей күшейтілді. 2023 жылдың 3 қаңтарында Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне тиісті түзетулерге қол қойылды. Заң аясында вандализм актілері, қоғамдық және жеке мүлікті бүлдіргені үшін жаза қатаңдатылды. Айыппұл көлемі өсті. Талаптар мен қадағалау жұмыстары күшейтілуде. Алайда айыппұлды ғана өсіріп вандализмді түбімен жою мүмкін емес. Бастысы адамдардың табиғатқа деген санасын өзгерте отырып, онымен барлығы жұмыла күрісуі тиіс дейді KazAlpine Club қоғамдық бірлестігінің басшысы Денис Лукьянчук.
«Біздің қауымдастығының мүшелері үнемі Алматы тауларында сенбілік өткіземіз. Тазалық жұмыстарының бәрін өз күшімізбен жасаймыз. Сонда байқайтынымыз тауға демалысқа келетін адамдар айналасын ластап, қоқсыққа толтырып, ағаштарды кесіп, ақпараттық тақталарды шимайлап кетеді. Талай қорықтарда қабірлердің қирап жатқанын, петроглифтердің боялғанын көрдік. Тіпті, вандалдар тұрғын үйлерді, саябақтардағы орындықтарды, көше шамдарын, аялдамалар мен автобустарды бүлдіріп кетеді. Бұл қоғам дерті онымен барлығымыз күресуіміз керек», – деді KazAlpine Club қоғамдық бірлестігінің басшысы Денис Лукьянчук.
Вандализм мәселесі қазіргі жас экологтарды да толғандырады. Эколог Дана Бақытбекқызының айтуынша, қазіргі кезде «балалар вандализмі» дейтін термин кездеседі. Жасөспірімдер арасында да мәдени, көпшілік орындарды бүлдіру оқиғалары жиі болады.
«Вандализммен байланысты негізгі проблемалар – қоғамдық сана мен білімнің жоқтығы. Қазіргі кезде «балалар вандализмі» деген термин біздің сөз қолданысымызға еніп қойды. Бұл нені көрсетеді?! Балалар мен жасөспірімдер арасында қоғамдық орындардың бүлдіретін балалар мен жасөспірімдердің көбейгенін көрсетеді. Қоғамдық кеңістіктер мен ортақ меншіктің маңыздылығын түсінбеу, салдарынан адамдардың қоршаған орта мен қала нысандарын бағаламауына және оларға қамқорлық жасамауына дейін апарады. Мен университет қабырғасында оқып жүргенде мектептерде практикада болдым. Қазір мектептерде де экологиялық білім, табиғатты аялау жұмыстары жақсы жүргізілетінін байқадым. Бірақ адам санасында экологиялық мәдениетті толық қалыптастыру үшін бұл аз. Балаға қоғамдық мәдениет, қоршаған ортаны аялау туралы отбасыдан, балабақшада, мектептен, қажет болса ЖОО-нан жүйелі үйрету керек. Сонда адамның санасында экологиялық мәдениет толық қалыптасады» дейді экололог Дана Бақытбекқызы.
Бұл бағыттада жұмыстар жан-жақты жүргізіліп жатыр деп айтсақ болады. Қазір жастар бұнымен жан-жақты күрес жүргізуде. ҚР Президентінің бастамасымен 11 сәуірден басталған республикалық «Таза Қазақстан» экологиялық науқаны елімізде бір ай бойы жүргізілетін болады. Осы экологиялық акция аысында Астанада вандализмге қарсы «Тоқта, вандал!» акциясы өткізілді. Бұдан да бөлек еліміздің түпкір-түпкірінде осы бағыттағы шаралар көптеп ұйымдастырыпы жатыр. Ол шаралардың мақсаты бір – вандализм деген қоғам дертін түбірімен жою.
«Вандализм қоғамның мүлікке зияны тигізуі деп есептемеу керек. Ол тұрғындардың қауіпсіздігі мен өмір сүру жайлылығына қауіп төндіретінін жайт.. Жалпы әрбір азамат қала тазалығына немқұрайлы қарамауы қажет. Әсіресе жастар вандализм әрекеттерінің алдын алып, таза әрі қауіпсіз орта қалыптастыруға атсалысқаны дұрыс. Бұл акция қоғамдық мүліктің бүлінуіне жол бермеуді, сондай-ақ азаматтардың санасы мен жауапкершілігін аттыруды насихаттайды», - деген елі «Тоқта, вандал!» акциясы кезінде елорданың Жастар саясаты басқармасының басшысы Самат Ибраев.
Қорыты айтқанда, вандализм мәселесі көпшілікті ойландыратындай жағдайға алып келіп отыр. Күн сайын бұраралық ақпарат құралдарында халықтың мүлкін, коммуналдық меншігін бүлдіргені туралы жаңалықтар жиі жарияланада. Вандализм дерті эпидемия сынды. Мемлекет басшысының үнемі айтатын халықтың құқықтық сауатын арттыру және қоғамдық тәртіпсіздіктер мен мәдениетсіздікті болдырмау жөніндегі міндеттер ерекше өзектілікке ие болып отыр. Қазіргі жағдай мұндай заңсыз әрекеттер үшін жауапкершілікті күшейтуді қайта қарау керектігін дәлелдейді.