Әділ, ашық және жүйелі сайлау – қазіргі демократияның ең негізгі элементі болып табылады. Демократиялық елдердің ең басты талабы – билеушілер билікке сайлаушылардан, яғни басқарылатындар арқылы қол жеткізеді. Бұл өкілеттіктер кезекті сайлау арқылы жаңартылады. Сайлау арқылы басқарылатындар билеушілердің саясаты мен әрекеттеріне дауыс береді; Олар билеушілерді оң немесе теріс мағынада бағалайды.
1946 жылы көппартиялық жүйе енгізілгеннен бері Түркия тұрақты, әділ және ашық сайлаулар өткізілген елдердің бірі болып табылады. Түркиядағы сайлаулар Жоғарғы сайлау кеңесі (YSK) сияқты құрылған институттар арқылы тәуелсіз судьялардың бақылауымен өтеді. Сондықтан Түркияның сайлау қауіпсіздігі мен азаматтардың сайлау жәшігіне сенімін қамтамасыз ету тұрғысынан саяси мәдениеті дамыған.
Түркиядағы сайлауға және жәшіктерге деген сенімнің көрінісін сайлауға қатысу көрсеткішінен де байқауға болады. Түркия 2023 жылы 14 мамырда өткен Президенттік және Парламент сайлауымен Экономикалық Ынтымақтастық және Даму Ұйымы (ЭЫДҰ) елдері арасында сайлауға қатысу көрсеткіші бойынша ең жоғары қатысу көрсеткішіне ие 3-ші ел болды. YSK деректеріне қарағанда, 14 мамырдағы сайлауға ішкі қатысу көрсеткіші 88,92 пайыз болса, Президент сайлауының екінші кезеңі өткен 28 мамырдағы сайлауда бұл көрсеткіш 85,72 болды. ЭЫДҰ және Демократия және сайлауға жәрдемдесу халықаралық институты (IDEA) деректеріне қарағанда Түркия 14 мамырдағы ішкі сайлауға қатысу көрсеткішімен АҚШ, Франция, Германия және Ұлыбритания сияқты көптеген Батыс ЭЫДҰ мүше елдерін артта қалдырды. Бұл деректердің тағы бір таңғаларлық тұсы Түркиядағы сайлауға қатысу көрсеткіші Швеция, Дания, Жаңа Зеландия, Исландия, Нидерланды және Норвегия сияқты сайлауға қатысу 80 пайыз шамасында болған елдерден де жоғары.
Түркияда 31 наурыз жексенбі күні жергілікті үкімет жалпы сайлауы өтеді. Түркияның демократиялық құндылықтарға адалдығын және жергілікті үкіметтерге деген жаңашыл көзқарасын көрсететін 31 наурыздағы жергілікті үкімет жалпы сайлауы ұлттық және халықаралық аренада үлкен маңызға ие. Сонымен қатар осы сайлау процесінде қауіпсіз және әділ шарттарда жүргізілген науқандар Түркияның жергілікті үкіметтерге берілген маңыздылық тұрғысынан аймақтағы демократиялық кемелденген жетекші елдердің бірі екендігінің белгісі.
Халықтың мұң-мұқтажын, сұранысын қанағаттандыруда бірінші орынға қоятын жергілікті өзін-өзі басқару органдарының заман талабына сай көзқарасы мен перспективасы болуына аса мән беретінімізді айтқым келеді. Бұл процестің халықтың демократиялық қатысуын және жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен байланысын нығайтуда тиімді рөл атқаратыны шындық.
Бізде бірнеше жылдар бойы қолданып келген инновациялық муниципалитет тәсілін ерекшелендіретін нәрсе — ол адамдардың өмір сүру сапасын жақсартуға, барлық жағдайларда ашықтықты, есептілікті және ең бастысы, технологияны тиімді қолдану мен тұрақты дамумен бірге азаматтарға бағытталған әкімшіліктерді құруға бағытталған жобалар. Осы көзқарастың алғашқы қадамы және нақты үлгісі — 1994 жылғы жергілікті сайлаумен Ыстамбұл қалалық әкімшілігін басқару міндетін атқарған Президентіміз Режеп Тайып Ердоған мырзаның басшылығымен Түркия әкімшілік басқару саласында маңызды қадамдар жасады. Осыдан 30 жыл бұрын Президентіміз ұсынған қызмет көрсету саясаты мен көзқарасын сақтау муниципалитеттердің негізгі саяси көзқарасын құрайды. Сол себепті, алдағы жергілікті сайлауға ұқсас көзқарас, ұстаным пен қызмет көрсету тәсілін сақтау ұлттық және халықаралық аренада демократиялық құндылықтарымыз бен әлеуметтік тұтастығымызды одан әрі нығайтады деп сенеміз.
2024 жылдың 31 наурызында өтетін жергілікті сайлауды Түркияның демократия жолындағы маңызды кезеңі ретінде көреміз. Бұл сайлаудың да Түркияның аймақтық көшбасшылық көзқарасын нығайтудағы тағы бір қадамы деп ойлаймыз және оны еліміздің демократиялық тұрғыдан жетілуін және әлеуметтік тұрақтылықты арттыратын жалпыға бірдей маңызды әрекет ретінде қабылдаймыз. Бұған қоса, бұрынғы барлық сайлаулар сияқты, бұл сайлау да түрік халқының демократиялық үдерістерге тиімдірек қатысуына мүмкіндік береді; Осылайша, демократиямыздың нығаюына септігін тигізетін болады.
31 наурыздағы сайлаудың тағы бір маңызды тұсы – бұл сайлаудан кейін 4 жыл ішінде жаңа сайлау өткізілмейді. Осы 4 жылда Түркия Президентіміз Режеп Тайып Ердоған мырзаның басшылығымен басталған даму бастамаларын бәсеңдетпей жалғастырады. Соңғы жылдары байланыс саласынан дипломатияға, экономикалық дамудан инфрақұрылымдық инвестицияларға дейін барлық салада көрсетілетін қызметтер жалғасын табатын болады. Сонымен қатар, Түрік ғасырына жаңа және азаматтық конституциямен кіру мақсаты алдағы 4 жылдың ең маңызды мәселе мен күн тәртібі болмақ.
Осы көзқарас аясында Түркия демократиялық стандарттарын жоғарылатып, табыс пен әл-ауқат деңгейін арттырып, аймақтық және жаһандық актер болу жолында Түрік ғасырын құруға ұмтылады. Түркі әлеміндегі аймақтық ынтымақтастық пен серіктестіктерді ұлғайту арқылы Түркия ғасырының Түркі әлемі ғасыры болуын қамтамасыз ету қазіргі кезеңдегі басымдықтарымыз, басты мақсатымыз болып қала береді. Біздің ең негізгі саяси ұранымыз – Түркі мемлекеттері ұйымының түркі әлемінің мәселелеріне тұрақты шешім табуда тиімді болуы. Сонымен қатар Түркияның саяси сезімталдығына, әсіресе ФЕТӨ және ДАИШ сияқты террор ұйымдарымен күресуге қатысты ұстанымдарына түсіністікпен қарауды дос және бауырлас түркі әлемінен күтетініміз анық жайт.
31 наурызда өтетін сайлаудан кейін Түркия демократиялық мәдениетіне жаңа сәтті сайлауды қосады деген сенімдеміз, сонымен қатар Ыстамбұл және Анкара қалалары сияқты барлық провинцияларын Түркия ғасырына дайындайды. Ұлттық даму, 6 ақпандағы жер сілкінісінен зардап шеккен қалалардың қайта жандануы мен құрылысы, Ыстамбул сияқты жер сілкінісі болу қаупі жоғары қалалардың жер сілкінісіне төзімді қалаларға айналуын қолға алу сайлаудан кейінгі ең маңызды мақсатымыз болмақ.
Түркия бұдан былай да осы уақытқа дейін жасағандай сайлауды демократиялық процедуралар аясында өткізеді, үкіметі мен оппозициясы сайлау жәшіктерінің нәтижелеріне құрметпен қарайды және ең бастысы Түркия ғасырын құруды жалғастырады. Сондықтан 31 наурыздағы жергілікті басқару сайлауы ішкі және сыртқы динамикасы тұрғысынан Түркияның болашақ онжылдықтарына әсер ететін сайлау деп айтуға болады.
Фаһреттин Алтун,
Түркия Президенті Әкімшілігі коммуникациялар басқармасының басшысы
Сілтеме: Jas qazaq газеті, https://jasqazaq.kz/tyrkiyada-zhergilikti-akimshilik-sajlauy/
