Қазақстанда атом электр станциясының құрылысы сарапшылар, саясаткерлер мен жұртшылық арасында қызу пікірталастың туындауына сеп болғаны мәлім. Таза қуат көзін игеру мақсатында атом энергетикасын дамыту Қазақстанның жыл сайын өсіп келе жатқан электр қуатына деген қажеттілігін өзекті ете түседі.
АЭС жобасын іске асыруды қолдайтын тарап атом электр станциясының құрылысына қатысты бірнеше басымдық пен дәйекті дәлелдерді көрсетеді. Атом энергиясы елдің энергия балансын әртараптандырудың маңызды шешімі бола алады. Қазақстан әлемдегі уранның ірі өндірушісі ретінде атом саласын дамыту бағытында зор әлеуетке ие. Уран сынды энергетикалық табиғи ресурстар елдің көмір мен газ сияқты қазба отындарына тәуелділігін және парниктік газдар сынды зиянды қалдықтар мөлшерін азайтуға ықпал етеді, сәйкесінше экологиялық жағдайды жақсартуға мүмкіндік береді.
"3-Энергоорталық" АҚ бас директоры Қайрош Оңғарбаев Қазақстандағы АЭС құрылысы елдің энергетикалық қауіпсіздігін әртараптандыруға айтарлықтай ықпал етуі мүмкін деп есептейді.
- Атом электр станциясы — тұрақты және сенімді энергия көзі, бұл мұнай мен газ сияқты дәстүрлі көмірсутек ресурстарына тәуелділікті азайтуға мүмкіндік береді. Ол сондай-ақ су және көмір қорларын ұтымды пайдалануға ықпал ете отырып, өзге табиғи ресурстарға жүктемені азайтуы мүмкін. Бұл ретте атом электр станцияларының басқа энергия көздерімен үйлесімді жұмыс істеуі, сол арқылы икемді және тұрақты энергетикалық жүйені құруы маңызды, - дейді Қайрош Оңғарбаев.
Қазақстанда стратегиялық нысан құрылысын қолдайтын тарап атом станцияларының электр қуатын тұрақты өндіретінін айтады. Табиғи құбылыстарға тәуелді күн және жел қуаты сынды жаңартылатын көздерден атом станцияларының басты басымдығы — энергияның үздіксіз жеткізілуін қамтамасыз етеді. Өнеркәсіптік өндірістің өсімі мен энергия тұтынудың артуы тұрақты және сенімді қуат көздерінің маңызын айқындай түседі.
Ал қарсы тарап атом станциясын салу мен пайдалану құны аса жоғары екенін алға тартады. АЭС жобасына құйылатын бастапқы қаржы миллиардтаған долларды құрауы мүмкін, бұл айтарлықтай бюджеттік шығындарды және шетелдік инвесторларды тартуды талап етеді. Ағымдағы экономикалық сын-қатерлерді ескере келе бұл елдің экономикасына қосымша жүктеме екенін ескеру қажет. Кейбір сарапшылар Қазақстанға бұл қаражатты экологиялық және қаржылық тәуекелдері аз күн мен жел сияқты жаңартылатын энергия көздерін дамытуға инвестициялау тиімдірек болатынын атап өтті.
- АЭС жыл бойы жұмыс істейді, ал жаңартылатын энергетика объектілері (ЖЭК) ауа-райы мен тәулік уақытына өте тәуелді. Мысалы, АЭС – тің белгіленген қуатын пайдалану коэффициенті – 90% - дан астам, ЖЭК-те-25-35% - дан аспайды. Осылайша, атом электр энергиясын өндірудің тұрақты қабілеті тиімділік пен сенімділікті көрсетеді. Бұл ретте АЭС энергетика саласындағы барлық мәселелердің жалғыз шешімі ретінде қарастырылмайды. Бірақ атом энергетикасы ұзақ мерзімді перспективада тұрақты және сенімді энергиямен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады,-дейді атом энергетикасы бойынша сарапшы, "Қазақмыс корпорациясы" ЖШС департаментінің директоры Тельман Шуриев.
Кейбір сарапшылар атом электр станциясын пайдалануға қатысты бірқатар мәселелер мен тәуекелдер турасында пікір білдірді. Негізгі аргументтердің бірі — ядролық апаттар қауіпі, ол қазіргі заманғы атом электр станцияларының жоғары қауіпсіздік стандарттарына қарамастан, олардың қауіпі сақталып отыр. Бұған Чернобыль мен Фукусимадағы апаттар салдары қоршаған орта және адамдардың денсаулығына тигізген залалы мысал ретінде айтылады. Бұрынғы Семей ядролық полигонымен байланысты экологиялық мәселелерді зерделесек, Қазақстанға мұндай тәуекелдерді ескеру аса маңызды.
Ядролық энергетиканың ықтимал қауіпі жөнінде физика-математика ғылымдарының докторы Федор Пенков пікір білдірді.
- Қазақстанның санитарлық нормалары бойынша кез келген өнеркәсіптік радиациялық қауіпті қондырғының тиімді дозасы жылына 1 миллизиверттен аспауы тиіс. Бұл саладағы қызметкерлер үшін бұл доза жылына 20 миллизивертті құрайды. Ал компьютерлік томография сеансы 20 миллизиверт береді. Тауға шығу бір тәулікте 1 миллизиверт береді, ал ұшақпен ұшу 3 миллизивертке дейін жетеді. АЭС-тің штаттық жұмыс режимі кезінде радиацияның дозалық жүктемесі өте аз, - дейді Федор Пенков.
Ал кей сарапшылар ядролық қалдықтарды кәдеге жарату мәселелері де маңызды рөл атқаратынын айтады. АЭС ұзақ және қауіпсіз сақтауды қажет ететін радиоактивті қалдықтарды шығарады. Қазақстан үшін бұл елеулі сын-тегеурін болуы мүмкін, өйткені мұндай қалдықтарды сақтау және қайта өңдеу үшін инфрақұрылым құру қомақты инвестицияларды және қауіпсіздікті қатаң бақылауды талап етеді.
Қазақстанда АЭС құрылысына қатысты бірқатар маңызды шешім қабылдануы тиіс.Энергетикалық мәселелерді шешу үшін атом энергетикасын дамытумен қоса, ықтимал тәуекелдерді болдырмай, жаңартылатын энергия көздеріне де иек арту өз маңызын жоймайды . АЭС салу бойынша түпкілікті шешім 6 қазанға жоспарланған референдумда қабылданады, саяси іс-шарада кәмелетке толған әрбір қазақстандық өз пікірін білдіре алады.
– Мен ешкімді үгіттегім келмейді. Ғалым ретінде айтарым: Қазақстанда қазірдің өзінде электр энергиясын өндіру тапшылығы байқалады-шамамен 1,3 гигаватт. Ал одан әрі, ҚР Энергетика министрлігінің болжамы бойынша 2029 жылға қарай тапшылық үш гигаваттан асады. Сонымен қатар, электромобильдер санының өсімі және өнеркәсіпті дамыту үшін сыртқы инвестицияларға қолайлы база құру маңызы бар. Бізде гидравликалық ресурстар аз, электр энергиясын өндіру шектеулі. Көмір станциялары қоршаған ортаға күкірт, мышьяк, тіпті уран қалдықтарын бөледі. Сонымен қатар, әлемдік қауымдастық СО2 қалдықтары үшін қомақты айыппұлдар салатынын ескерген жөн, сондықтан көмір станциялары өндірген электр қуатының бірлігінің бағасы ең арзан деген жел станцияларындағы электр энергиясының құнынан асып түсуі мүмкін. Қазіргі уақытта газ жылу станциялары өте қымбат электр энергиясын өндіреді. Сонымен, бүгінгі таңда газдың бағасы кВт/сағ үшін 3,6 центті құрайды. Жылу станцияларының тиімділігін және электр энергиясын өндірудегі газ құнының 1 кВт/сағ үлесін ескере отырып, қазірдің өзінде 15,4 цент тұрады. Күн және жел қуатын пайдалану энергетика кешенінің қызметінде қиындықтар туғызады әрі соншалықты қымбат, басқа салалардан да субсидияларды талап етеді, – дейді физика-математика ғылымдарының докторы Федор Пеньков.
