Қазіргі таңда ел аумағында АЭС салу қоғамның әр алуан санатында қызу талқыға түсіп, мемлекеттік деңгейдегі маңызды қадам ретінде қабылданды. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев нысанды салу туралы шешім жалпыхалықтық референдумнан кейін қабылданатынын мәлімдеді. Кешенді стратегиялық нысан құрылысы жалпы қоғамның қажеттілігінен туындағанын ескерген жөн.
Еліміздің түкпір-түкпірінде өткен қоғамдық талқылауларда халықтың көкейіндегі ең басты күмән атом қуатын игерудің ел ертеңі үшін қауіпсіздігі және экологиялық жүйеге теріс ықпалына қатысты. Ал АЭС құрылысының ең басты себебі жыл өткен сайын электр қуатын тұтыну мөлшерінің шектен тыс өсімі әрі энергия көздерін әртараптандыру үрдісін үдету екені мәлім. Қазақстан уран шикізатының ірі өндірушісі ретінде атом энергетикасы саласында айтарлықтай әлеуетке ие.
Атом саласының эксперттері бұл бағыттағы бастамаларды қолдайды және бейбіт атомды игерудің артықшылықтарын нақты деректермен негіздей түседі. Олардың көпшілігі экологиялық қауіпсіздікті басты артықшылықтардың бірі ретінде көрсетеді. Республикада кеңінен қолданылатын көмір отыны салдарынан ауаға парниктік газдардың ірі көлемі бөлінеді. Мамандар атом энергетикасы технологияларын генерациялау қуат өндірудің ең ұтымды жолы екенін айтады.
- Жыл сайын елімізде көмір тұтыну салдарынан 55 мың тонна көлемінде радиоактивті қалдық ауаға бөлінеді. Әлемдегі барлық атом электр станциялары жылына 12 мың тонна қалдық шығарады, олар , 90%-ы қайта өңделеді. Атом қуаты ат-тонымызды ала қашатын «құбыжық» емес. Атом энергетикасын дамыту арқылы біз басты «құбыжықтан», көміртегі қосылыстарын шығаратын қазба отын шикізатына тәуелділіктен құтыламыз, – дейді қазақстандық энергия үнемдеу ұйымдары қауымдастығының төрағасы Сергей Агафонов.
Жалпы заман талабына сай атом станциясын салу архитектуралық, инженерлік, экологиялық және экономикалық сала мамандарының үндескен симбиозынан туындайтын күрделі және көп факторлы үдеріс. Жобаны Қазақстан халқы қолдаған жағдайда, қауіпсіздіктің, тиімділіктің және тұрақтылықтың негізгі аспектілерін ескеретін АЭС салу тұжырымдамасы қалыптасады.
Энергетика саласындағы сарапшылар Қазақстанда III+ буын атом станциясы салынуы мүмкін екенін бірнеше рет атап өтті.Мұндай нысанның негізін III + буын реакторлық қондырғысы құрайды. (мысалы, ВВЭР-1200 немесе AP1000). Олар пассивті салқындату және апаттан қорғау жүйелерін қолданатын қауіпсіздіктің жоғары деңгейіне ие. Ең үлкен артықшылығы-отынды пайдалану тиімділігін және қоршаған ортаға бөлінетін радиоактивті қалдықтардың мөлшерін азайтуды көздейді.
III + буын атом станцияларына сыртқы электр қуатымен жабдықтау жүйесі істен шыққан жағдайда да жұмысын жалғастыратын пассивті қауіпсіздік жүйелері енгізілген. Мұндай нысанның қызметі қалдықтардың мөлшерін азайтуға және пайдаланылған отынды қайта өңдеуге бағытталған. Реакторлардың жұмыс істеу мерзімі 60-80 жылды құрайды. Ректордың бұл түрінің артықшылықтары технологиялық дамыған және дәлелденген жүйені, сондай-ақ жылдам масштабтау мүмкіндігін қамтиды.
– Біз атом электр станцияларын салу мәселелері бойынша халықаралық конференцияларға қатысып, станциялары табысты жұмыс істейтін мамандардың пікірлерін естідік. Франция мен АҚШ сарапшылары атом электр станциясының пайдасы зор екенін айтады. Қазір Жапонияда 17 блок іске қосылу үстінде, 2 жаңа блоктың құрылысы жүріп жатыр Бүгінгі таңда III және III + буын станциялары іс жүзінде қауіпсіз. Егер біз қоршаған ортаның ластануы туралы айтатын болсақ, онда тіпті күн батареялары да ауаға зиянды заттарды бөлетінін айтуымыз керек. Атом электр станцияларынан толығымен бас тартқан және экономиканың өсу қарқыны айтарлықтай төмендеген Германияны мысалға алып көрсек. Бірақ атом электр станциясының құрылысына қатты қарсылас болған Польша қазір өз позициясын қайта қарады, - деп атап қоғам белсендісі Николай Исаева.
Кейбір жаңа типтегі атом станцияларының негізгі ерекшеліктері-құрылыс кезең-кезеңімен жүргізіледі. Сондай-ақ нысанды бақылау мен салқындату жүйесі апат қауіпін азайтады. Сондықтан кей сараршылар мен мамандар республикаға бір емес, бірнеше атом электр станциялары қажет деп санайды.
Ядролық ыдырау үдерісінен туындайтын энергияны электр қуатына айналдыру үшін реакторлық қондырғыларға технологиясы жыл санап жаңарып келеді.
Олардың қатарында су қайнататын реакторлар да бар (BWR, Boiling Water Reactor), онда сұйықтық тікелей реактордың өзегінде қайнайды, содан кейін турбиналарды айналдыру үшін қолданылатын буға айналады. Мұнда уран шикізаты отын ретінде қолданылады.
Ауыр сулы реакторлары (CANDU, Heavy Water Reactor) нейтронды модератор ретінде ауыр суды пайдаланады. Аталған реакторларда табиғи уранды қолдануға болады (оны байытудың қажеті жоқ), бұл тәсіл оның басқа реакторлардан ең басты айырмашылығы.
BN-600, BN-800 реакторлары жылдам нейтрондарды пайдаланады және олар байытылған уранмен ғана емес, плутониймен де жұмыс істей алады.
Реакторлық қондырғылар қауіпсіздік деңгейі, отын тиімділігі және радиоактивті қалдықтарды қайта өңдеу мүмкіндігіне байланысты өзіндік ерекшеліктерге ие . Қазақстанда жалпыхалықтық референдум нәтижесінде АЭС салу туралы оң шешім қабылданса, елімізде отын-энергетикалық қазба ресурстарына тәуелділіктен арылуға және тұрақты энергиямен жабдықтауды қамтамасыз етуге бағытталған жоба бастау алады. АЭС салу елдің энергетикалық қауіпсіздігін нығайтады, залалсыз өндіріс есебінен экологиялық ахуал жақсарады, электр қуатының бағасын тұрақтандырады.Сарапшылар АЭС еліміз үшін технологиялық даму мен өнеркәсіптік өсім жолында маңызды қадам болатынын айтуда.
