Бүгін – Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздер күні. 1992 жылдың 4 маусымында Қазақстанның жаңа Мемлекеттік рәміздері туралы заң қабылданып, алғаш рет бекітілді. Бұл күн ел тарихында жаңа мемлекеттік рәміздер күні ретінде тойланып келеді. Осы ретте Ulys тілшісі Мемлекеттік рәміздердің бірі туға қатысты қызықты деректерге шолу жасап көрді.
Қазақстан туы – ортасында шұғылалы күн, оның астында қалықтап ұшқан қыран бейнеленген тік бұрышты көгілдір түсті мата. Тудың сабының тұсында ұлттық өрнек тік жолақ түрінде нақышталған. Күн, оның шұғыласы, қыран және ұлттық өрнек бейнесі алтын түстес.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік туының авторы — Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері Шәкен Ниязбеков.
Еліміздің мемлекеттік туын жасаумен 600 адам шұғылданып, комиссия қарауына 1200 рәміздер нұсқасы ұсынылған екен.
Мемлекеттік тудың айналасында 32 күн сәулесі бар.
Тәртіп бойынша ту үнемі оң жаққа қарай желбіреуі керек.
Қазақстанның мемлекеттік туы елдің маңызды мекемелерінде, атап айтқанда ҚР Президентінің резиденциясында, Парламенттің, Үкіметтің, министрліктердің, ҚР Үкіметі құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың, ҚР Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдардың және юасқа мемлекеттік ұйымдардың ғимараттарында, үнемі ілулі тұруы қажет.
2020 жылы ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Мемлекеттік туды балкондарға ілуге рұқсат беруді ұсынды.
«Парламенттің бірқатар депутаты мен патриот азаматтардың еліміздің Мемлекеттік рәміздерін, атап айтқанда ҚР Мемлекеттік Туын кеңінен қолдану туралы ұсынысын қолдаймын. Қолданыстағы заңнамада Туымызды пайдалануға қатысты шектеулер бар. Мысалы, пәтерлердің балконына немесе үйлердің қабырғасына Ту ілуге тыйым салынған. Заңнамалық және нормативтік актілерді, ең алдымен, Мемлекеттік рәміздерді пайдалану қағидаларын қайта қарау қажет», - деген болатын Президент.
Президенттің осы тапсырмасына орай, сол кездегі Мәдениет және спорт министрлігі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 27 қарашадағы №801 қаулысымен Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туын, Мемлекеттік Елтаңбасын және олардың бейнелерін, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Гимнінің мәтінін пайдалану (орнату, орналастыру) қағидаларына өзгерістер енгізілді. Нәтижесінде Мемлекеттік Туды пайдалану аясы заңнамалық тұрғыда кеңейтілді.
Қазақстандықтар Туды тәуліктің қараңғы уақытында жарық құралдарын қолданбай пайдалана алады. Бұрын бұған тыйым салынып келген болатын.
Ту – мемлекеттің егемендік пен біртұтастықты білдіретін басты рәміздерінің бірі. Ту ежелден елдің халқын біріктіру және оны белгілі бір мемлекеттік құрылымға сәйкестендіру міндетін атқарып келеді.
«Мемлекеттің туы есебінде сол кезеңде жоғары билікке ие болып, тақта отырған әулеттің туы қызмет жасайды. Қазақтың төре әулеті туралы деректердің ішінде Құрбанғали Халид шежіресінде ту туралы мәліметтер молынан кездеседі. Төрелердің ту бойынша жіктелуі шамасы ерте заманнан сақталған салттардың бірі. Деректерде «Сарай хандары – қызыл, Шағатай әулеті – ақ, Үгедей әулеті – көк тумен дараланып, кейіннен бұл жағдай ұмытылған» делінеді. Жауынгерлік тудың түсі бойынша жіктелу, реттелу төрелер әулетіне қандас туыстыққа негізделген генеалогиялық жүйеден жоғары тұруға мүмкіндік береді. Қашанда ұлыстық жүйе мен генеалогиялық құрылым арасында өмір сүрген қазақ қоғамы мемлекет өміріне қауіп-қатер орнаған уақытта бір тудың астына жиналуға күш салатыны осыдан», - дейді ғалым Жамбыл Артықбаев.
Ғалымның жазуынша тудың қан майданда құлауы жаман ырым саналған.
«Қазақтың жауынгерлік заманында тудан бөлек «байрақ», «жалау» сияқты рәміздер де қолданылған, бірақ бұл әскери өмірдің белгілері төре мен қара арасына бірдей. Байрақты батырлар да аттың құйрығын, түсті матадан әртүрлі шашақ, өздерінің табынатын киетектерін (тотем) ағаш сапқа орнатып өздерімен бірге майданда алып жүреді. Сүйінбай ақынның «Бөрілі менің байрағым, Бөрілі байрақ көтерсе, Қозып кетеді қайдағым» деген сөзінің мәнісін жаугершілік кезінде майдан даласында жаумен жағаласқан адам ғана түсінеді. Егер ту Тәңірінің өзіне жол ашса, байрақ – жауынгер ру қауымдарының қасиетті киетектерін көмекке шақыратын байланыс құралы», - дейді ғалым.
Қазіргі кезде елде қаралы күн жарияланса, мемлекеттік ту төмен түсіріледі.
Мемлекеттік туды қандай жағдайда қолдануға рұқсат етілмейді?
- Мемлекеттік жалаулар болса да, адамға немесе затқа Құрмет белгісі ретінде жалауды төмендетуге,
- Апат сигналын беруді қоспағанда, оны кантонмен төмен қоюға;
- Туды орналастырған оның аумағында орналасқан заттарға (жерді, еденді, суды) туды оларға тигізетіндей етіп орнатуға;
- Тудың бағанын көлденеңінен көтеру (ту әрдайым бұрышта болуы керек);
- Туды орналастырған кезде оны зақымдануына немесе кірлеуіне;
- Туға бірдене жазу және (немесе) сурет салуға;
- Тумен бір нәрсені орауға;
- Төсек-орын және драпировка ретінде пайдалануға;
- Тның бейнесін бір рет пайдаланылатын майлықтарға, қораптарға және басқа заттарға басып шығаруға рұқсат етілмейді.
