2024 жыл Қазақстан туризмі үшін айтулы жыл болды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша елімізде туризм саласын жаңғыртуға, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және жаһандық экономикаға кірігуге бағытталған жүйелі шаралар кешені жүзеге асырылуда. Мемлекеттік қолдаудың, инвестиция тарту мен халықаралық аренада ілгерілетудің арқасында еліміз экономикалық өсу мен мәдениетаралық өзара іс-қимылдың маңызды қозғаушы күшіне айналып отырған туризм саласындағы оң нәтижелер көрсетіп отыр. Бұл туралы ҚР Үкіметі хабарлады.

Еліміздің туризм саласы тұрақты түрде дамып келеді. 2024 жылдың 9 айында ішкі туристер саны 562 мыңға артып, 6 млн адамға жетті. Шетелден келетін туристер легі 11,5 млн адамды құрады, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңіндегі көрсеткішпен салыстырғанда екі есеге жуық көп. Оның ішінде шетелдік 969 мың турист орналастыру орындарына жайғасты. Бұл көрсеткіштер қабылданып жатқан шаралардың тиімділігі мен туристік бағыт ретінде Қазақстанға қызығушылықтың артып келе жатқанын айғақтайды. 

Саланың экономикалық көрсеткіштері де айтарлықтай өсім көрсетіп отыр. Орналастыру нысандарының жалпы кірісі 27%-ға өсіп, 224 млрд теңгені құрады. Орналастыру нысандарының саны 306 бірлікке өсіп, 4 315-ке жетті, ал олардың сыйымдылығы 18 мың төсек-орынға дейін артып, 226 мыңды құрады. Бұл Қазақстанның ішкі және халықаралық туристерді қабылдауға дайындығын едәуір арттыруға мүмкіндік береді.

Туризмге салынған инвестиция көлемі қарқынды өсіп келеді. 2024 жылдың 10 айында олардың көлемі 33,6%-ға артып, 668,1 млрд теңгені құрады. Негізгі жобалар қатарында алдын ала құны 194 млрд теңгені құрайтын Астана туристік ауданы бар, ол 2 мыңға жуық жұмыс орнын ашып, толық іске қосылғанда жыл сайын 10 млрд теңге салық аударымдарын түсіреді. Жобаның аяқталуы 2026 жылға жоспарланған.

Екінші жоба – Маңғыстау облысындағы Каспий Ривьерасы, онда ҚР Премьер-министрінің қатысуымен туризм бойынша халықаралық ауқымды форум өтті. Жоба жағажай демалыс орны, гольф қонақ үйі, виллалар кешені, аквапарк және ойын-сауық орталығы сияқты бірнеше бастама аясында «Жылы жағажай» аумағын кешенді игеруді қамтиды. Жобаның жалпы бағалау құны 137,4 млрд теңгені құрайды, ал жоспарланған іске асыру мерзімі – 2024–2026 жылдар.

Елімізде туризм саласын мемлекеттік қолдау күшейтілді. Биыл мемлекеттік қолдауға мақұлданған өтінімдер көлемі 3 есеге артты. Тек 2024 жылдың өзінде 37 туристік нысан мен 6 туристер тасымалдайтын автобусқа 2,1 млрд теңге мақұлданды.

Халықаралық ынтымақтастыққа ерекше көңіл бөлінеді. 2024 жылды Қытайдағы Қазақстандық туризм жылы деп жариялау Қазақстанды ілгерілету үшін маңызды қадам болды. Қытайдың ірі қалаларында 30-дан астам іс-шара өтті.

18 қарашада Қазақстан «цифрлы» көшпенділерге арналған Neo Nomad Visa енгізді, бұл елімізді қашықтан жұмыс істейтін саяхатшылардың жаңа буыны үшін тартымды етеді. Прогресс халықаралық рейтингіде де көрініс тапты: Қазақстан 2019 жылғы 80-ші орыннан позициясын жақсартып, 119 елдің ішінде 52-ші орынға көтерілді.

5-ші Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының Астанада өтуі халықаралық аренада маңызды оқиғаға айналды. Ойындарға 89 елден 2 700 қатысушы жиналды. «Астана – Арена» және «Қазанат» ипподромы сияқты спорт нысандарын қайта жаңарту қаланың инфрақұрылымын жақсартты.

Сондай-ақ Қазақстан ауылдық туризмді дамытқаны үшін марапаттарға ие болды: Саты ауылы Best Tourism Village Award жүлдесін алды, ал Катонқарағай ауданының жобасы ITB Berlin 2024 көрмесінде үшінші орын иеленді.

2024 жылдың соңына дейін жалпы құны 120,4 млрд теңгені құрайтын 119 инвестициялық жобаны аяқтау жоспарланып отыр, бұл 1 319 жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді. Негізгі бастамалар қатарына Түркістандағы «Medina Palace» қонақ үйінің құрылысы мен жаңа қонақ үй нысандарын қосу арқылы «Ақсу – Жабағылы» шипажайын жаңғырту кіреді.

Глэмпинг алаңдары мен қонақ үйлер құру арқылы 10 мың ауыл тұрғынын қосымша жұмыспен қамтамасыз ететін агротуризмді дамытуға ерекше көңіл бөлінуде. Ұлттық парктер аумақтарындағы инфрақұрылымды дамытуға арналған қонақүйлерді жіктеу жүйесін жаңарту және жергілікті атқарушы органдар өкілеттіктерін кеңейту жоспарланып отыр.

Аймақтардағы туризм: өсу, инвестиция және инфрақұрылымның дамуы

Ақмола облысы

Биылғы 9 ай қорытындысы бойынша өңірге келген туристер легі 1 млн-нан астам туристке жетті, оның ішінде 404,7 мың адамға орналастыру орындары қызмет көрсетті. Бурабай курорттық аймағына 932 мың адам келді. Туризм саласынан бюджетке түсетін салықтық түсім мөлшері 3,1 млрд теңгені құрады, өсім 30%-ды құрады.

Биылғы 10 ай қорытындысына сәйкес, негізгі капиталға салынған инвестиция көлемі 23,1 млрд теңгені құрап отыр.

Алматы облысы

2024 жылдың 9 айында туристер саны 384,1 мың адамды құрады, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 19%-ға көп (322,3 мың адам).

Туристер арасында «Іле-Алатау», «Көлсай көлдері», «Шарын» өңірінің мемлекеттік ұлттық табиғи парктері пайдаланылады.

Биылғы 10 ай қорытындысы бойынша негізгі капиталға салынған инвестиция көлемі 24,4 млрд теңгені құрады.

Алматы облысы еліміздің туристік стратегиясындағы негізгі бағыттардың біріне айналған бірегей тау кластерін белсенді дамытып келеді. Туристік саланы дамытудың 2023–2029 жылдарға арналған бекітілген тұжырымдамасы шеңберінде Түрген көркем шатқалынан Қаскелең шатқалына дейін тау шаңғысы базаларын құру мен жаңғыртуды қамтитын кешенді жоспар әзірленіп жатыр. Аталған жоба таулы демалыс үшін заманауи және сұранысқа ие инфрақұрылымды қалыптастыруға, сондай-ақ Алматы өңірінің халықаралық деңгейдегі туризм орталығы ретіндегі мәртебесін нығайтуға қабілетті жаңа тартымды орындар ашуға бағытталған.

Алматы қаласы

9 айдың қорытындысына сәйкес, 2024 жылы туристердің жалпы саны 14%-ға (2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда) өсіп, 1,7 млн адамға жетті. Шетелдік туристер саны 24%-ға өсіп, 507,5 мың адамға жетті. Ішкі туристер саны 1,2 млн адамды құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1,1%-ға артық. Туристер легінің артуы негізгі капиталға инвестицияның ұлғаюымен қатар жүреді. 2024 жылдың 10 айында 29,3% өсіммен 86,6 млрд теңге инвестиция тартылды. Туризмнен түскен салық түсімдері 76,9 млрд теңгені құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2 есеге жоғары. Қаланың туризм саласында 83,1 мың адам жұмыспен қамтылған.

2024 жылы Алматыда жеке қаражат есебінен 25 туристік нысан ашылды, атап айтқанда, 15 қонақ үй, 4 глэмпинг алаңы, 4 жатақхана және 2 қонақ үй. Сондай-ақ жеке инвестиция есебінен 2027 жылға дейін 339,5 млрд теңгеге қонақүй құрылысы бойынша 30 жобаны аяқтау және 125 млрд теңгеге 29 туристік нысан салу жоспарланып отыр.

Батыс Қазақстан облысы

2023 жылдың 9 айымен салыстырғанда елімізге келушілер санының 18%-ға артқаны байқалады. Туризм саласында 2024-2026 жылдарға жалпы құны 25 млрд теңгені құрайтын 14 жобадан тұратын пул қалыптастырылды. Биылғы 10 айдың қорытындысы бойынша туризм саласына тартылған инвестиция көлемі 14,5 млрд теңгені құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 47%-ға артық.

Жетісу облысы

Жалпы, өңірде туризм саласын дамыту 5 негізгі бағыт: Алакөл және Балқаш көлдері, «Алтын-Емел» және «Жоңғар-Алатау» ұлттық парктері, сондай-ақ Жоңғар Алатауы тау сілемі әлеуетіне негізделген.

2024 жылғы 9 айда туристік нысандарға 253 мыңнан астам адам келген, бұл 2023 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 15%-ға артық. 10 айдағы негізгі капиталға салынған инвестиция көлемі биыл 9,4 млрд теңгені құрады.

Үшарал әуежайының ұшу-қону жолағын реконструкциялау жұмысы аяқталды, «Талдықорған – Үшарал» автомобиль жолдарының (313,5 шақырым) асфальтбетон жабыны қамтамасыз етілді, «Тальго» жүрдек пойызы іске қосылды.

Қарағанды облысы

2024 жылы 9 айдың қорытындысы бойынша туризм саласында көрсетілген қызмет көлемі – 7 млрд теңге немесе өткен жылдың сәйкес кезеңі көрсеткішімен салыстырғанда 75%. Салаға құйылған инвестиция 17,4 млрд теңгені құрады.

Жыл басынан бері жалпы құны 4,1 млрд теңге болатын 7 инвестициялық жоба іске қосылып, 23 жұмыс орны ашылды.

Сондай-ақ 2025–2027 жылдары туризм саласында ірі инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру жоспарланған: Балқаштағы қалалық жағажай жағалауы аймағын абаттандыру және қаладағы әуежайды реконструкциялау жұмыстарын аяқтау.

Қызылорда облысы

Биыл өңір 9 айда 116,6 мың турист қабылдады. Биылғы 10 айдың қорытындысына сәйкес, туризм саласына құйылған инвестиция көлемі – 26,1 млрд теңге, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 40,5%-ға артық.

Маңғыстау облысы

2024 жылдың қаңтар-қыркүйек айларындағы ресми деректер бойынша облысқа 367,4 мың турист келген, бұл өткен кезеңмен салыстырғанда 13%-ға артық. Өңірде көрсетілген туристік қызметтердің жалпы құны 15,2 млрд теңгеге жетіп, 34,7%-ға өсті. Биылғы 10 айдың қорытындысы бойынша туризм саласына құйылған инвестиция көлемі – 6,6 млрд теңге, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 50%-ға артық.

2024 жылы жалпы инвестиция көлемі 8,5 млрд теңгені құрайтын 3 жоба іске қосылды, бұл 80 жұмыс орнын ашуға мүмкіндік берді.

2025–2027 жылдар аралығында жалпы құны 100 млрд теңге болатын 500-ге жуық жұмыс орнын құра отырып, 11 жобаны іске асыру жоспарланып отыр. Жергілікті атқарушы органдар Туризм және спорт министрлігімен бірлесіп, Кендірлі туристік аймағын дамыту бойынша мастер-жоспар әзірленіп жатыр.

Ұлытау облысы

2024 жылғы 9 айда орналастыру орындарында қызмет көрсетілген туристер саны 21,2 мыңнан астам адамды құрады, оның ішінде 732-ден астамы – шетелдік туристер. Орналастыру орындарында көрсетілген қызметтер өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 23,5%-ға артып, 497,9 млн теңгеден асты.

Биылғы 10 айдың қорытындысы бойынша туризм саласына тартылған инвестиция көлемі – 2 млрд теңге, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 50,6%-ға артық.

Сонымен қатар 1 млрд теңге сомасына 3 қонақ үй кешені іске қосылды. 2025 жылы жалпы құны 1,5 млрд теңгені құрайтын екі қонақ үйді пайдалануға беру, тарихи орындар бойынша жеңіл инфрақұрылым мен далалық навигация орнату жоспарлануда. Сондай-ақ жеке инвестициялар есебінен 2025 жылы Тасбұлақ бқлағы аумағын абаттандыру және Сәтбаев қаласынан Жошы хан және Домбауыл кешеніне дейін құны 12,5 млрд теңгені құрайтын тас жолын салу жұмыстары да қарастырылған.

Қазақстан мәдени бай мұраны, табиғи әртүрлілікті және заманауи инфрақұрылымдық шешімдерді үйлестіре отырып, саяхат үшін ең тартымды бағыттардың бірі ретінде өзінің имиджін қалыптастыруды жалғастырып келеді. 

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына алғашқы Жолдауында туризм саласының экономикаға қосар үлесінің ұшан-теңіз екендігіне назар аударып, бұл саланы дамыту қажеттігін айрықша атап өткен болатын.

«Туризмді, әсіресе экотуризм мен этнотуризмді дамытуға экономиканың маңызды саласы ретінде баса мән беру қажет. Туризмді дамыту үшін қажетті инфрақұрылым жүргізуді, соның ішінде жол салып, білікті мамандар дайындауды қамтамасыз ету қажет», - деген еді Президент.

Қасым-Жомарт Кемелұлының бұлай айтуының да нақты себептері бар. Айталық, Дүниежүзілік туристік ұйым ұсынған деректерге қарағанда, қазіргі уақытта туризм әлемдік экономиканың табысы жоғары әрі қарқынды дамып келе жатқан салаларының біріне айналып отыр. Тіпті, бұл сала табыстылығы жағынан мұнай өндіру мен мұнай өңдеуден және автокөлік экспортынан кейін үшінші орынға тұрақтайды екен. Туризм әлемдік жалпы ұлттық өнімнің шамамен 6 пайызын, әлемдік инвестициялардың 7 пайызын, әрбір 16-шы жұмыс орнын, әлемдік тұтыну шығындарының 11 пайызын және барлық салық  түсімдерінің 5  пайызын құрап отыр. Демек, туризм саласынын дамытуға жан-жақты қолдау көрсету арқылы оны ұлттық экономиканың толыққанды қуатты драйверіне айналдыруға болады деген сөз. Ал еліміздің алуан-түрлі табиғатының, көркем жерлерінің оған толықтай мүмкіндігі бар.

Осы бағытта ел Үкіметі де нақты жұмыстарды қолға алды. Мәселен, өткен жылы Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілді.Құжат туризм инфрақұрылымын, логистиканы құру және дамыту, қолайлы жағдайлар жасау, сервис сапасын арттыру және цифрландыруды дамыту, елдің туристік әлеуетін өңірлік және халықаралық деңгейде ілгерілету сынды нақты бағыттарды қамтиды. Егер тұжырымдама толыққанда жүзеге асырылған жағдайда 2029 жылға қарай ішкі туристер саны 11 млн адамға жетіп, келуші туристер саны 4 млн адамға дейін артатын болады. Ал қонақ үйлер «eQonaq» ақпараттық жүйесімен 100 пайыз қамтылады.

Жалпы, елімізде соңғы 2-3 жылдан бері туризм инфрақұрылымының деңгейін және сервис сапасын арттыру мақсатында бірқатар инфрақұрылымдық жоба іске асырылып жатыр. 2022 жылы еліміздің өңірлерінде 28 инфрақұрылымдық жоба іске асырылды. Олардың қатарында Балқаш курорттық аймағында инженерлік коммуникациялар салу, Ақтау қаласының жылы жағажайына дейін автомобиль жолын салу, Үшарал және Үржар әуежайларын іске қосу сынды маңызды жобалар бар. Өткен жылы 85 инфрақұрылымдық жоба бойынша жұмыс жалғасты. Олардың ең ірілері ретінде Имантау-Шалқар курорттық аймағында автомобиль жолдарды салу және реконструкциялау, Алакөл көлінің жағалауында жағалауды нығайту жұмыстары, Балқаш қаласындағы Бертіс шығанағының жағалауын абаттандыру, Жасыбай көліне кіреберісті орташа жөндеу сынды жобаларды атауға болады. Мұнан бөлек, 20 өңірде туристік инфрақұрылымды дамытуға бағытталған ТОП-20 дестинация бойынша жол карталары іске асырылып жатыр. Сонымен қатар, мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде және елді мекендерден тыс орналасқан туристік объектілерде инженерлік инфрақұрылым құру бойынша жергілікті атқарушы органдарға құзырет беруге қатысты қолданыстағы заңнамаға бірқатар түзету әзірлеу мәселесі пысықталуда.

Қазақстан аумағында 14 мемлекеттік ұлттық табиғи парк бар. Олардың аумағында табиғатқа зиянын тигізбейтін экотуризмді, ал табиғаты көрікті жерлерде орналасқан ауылдық елді мекендерде агротуризмді дамытуға мүмкіндік жетерлік. Бірақ, бұл жерлерге жетудің өзі қиын, жол нашар. Жеткен күннің өзінде жайлы қонақ үй, сапалы қызмет көрсету деңгейі тым төмен. Яғни, туризмді дамытуға қажетті барлық табиғи, тарихи, мәдени ресурстар болғанмен сол ресурстарды тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін инфрақұрылым жоқү

Сондықтан да жақын уақыттың ішінде туризмді дамытуға мол мүмкіндігі бар жерлерде инфрақұрылым мәселесін кешенді түрде шешіп, қызмет сапасын түбегейлі жақсарту қажет. Мұнан бөлек, елін-жерін көркейткісі келетін, туризм саласын дамытуға бел шеше кірісуге, инвестиция салуға дайын кәсіпкерлерге де мемлекет, жергілікті әкімдіктер тарапынан да қолдау болғаны жөн.

21 ақпан күні, Жаңаөзен қаласында Бозжырада туристік нысандар салу бойынша алдын ала қоғамдық тыңдау өтті.
 
Ұйымдастырылған шараға ардагерлер, азаматтық қоғам өкілдері, қоғамдық кеңес мүшелері, мәслихат депутаттары, табиғат жанашырлары және сарапшылар қатысты.
 
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметтің кеңейтілген отырысында жеке инвесторларды тарта отырып, Бозжыра сынды еліміздің көрікті жерлерін туризмнің орталығына айналдыруды тапсырды.
 
Осы орайда отандық инвесторлар жеке қаражатына Бозжырада жылына 30-40 мың туристі қабылдай алатын визит орталығын және туристік нысандар салуды көздеп отыр. Жаңа жобаны Шарын, Көлсай, Аюсай сынды туристік аймақтарындағы визит орталықтарының құрылысын жүргізген әлемдік деңгейде тәжірибесі бар отандық компания жасақтаған.
 
Жоба авторларының айтуы бойынша, орталық барлық экологиялық талаптарды әрі тұрақты туризм принциптерін ескере отырып салынатын болады. Орталық құрылысы 2026 жылдың соңғы шенінде аяқталады деп жоспарланған.
 
Орталық жиналмалы жеңіл конструкциялардан тұрғызылады, олар терең іргетасты қажет етпейді. Ғимарат мекеннің жер бедеріне қарай 400-ден 1000 мм биікте тұратын болады. Сумен, электрмен жабдықтау және қалдықтарды өңдеу мәселелері қоршаған ортаға мейлінше зиян тигізбейтіндей етіп шешілген. Қалдық суды тазартатын биотазарту жүйелері, қоқысты сұрыптап жинау, күн сәулесімен қоректендіру қарастырылған.
 
Жоба бойынша шатқалдың жоғарғы бөлігінде қазақи нақышта безендірілген глэмпингтер, мұражай, қарау алаңдары мен шайхана бой көтереді.  Заман талабына сай визит орталық туристер баруға ынталы нүктеге айналып, экологиялық туризмді дамытуға септігін тигізеді және табиғи мұраны сақтауды қамтамасыз етеді.
 
Жоба авторларының айтуынша, визит орталығының мақсаты – табиғи ландшафт пен мәдени мұраны сақтай отыра, саяхаттаушыларды көшпенді өркениет әлеміне жетелеп, қазақ халқының тарихын, салт-дәстүрін насихаттау.
 
Осындай туристік нысандар Бозжыраның төменгі жағынан да бой көтереді. Мұнда этноауыл стилінде туристік қалашық, эко-глэмпингтер мен басқа да туристік нысандар салынбақ. Туристік нысанға дейін жол салынып, тоқ тартылады. Бұл жоба сәтті жүзеге асқан жағдайда тұрақты 70 жаңа жұмыс орны ашылады.
 
Жақын маңдағы елдімекен тұрғындарының ауылшаруашылығы өнімдерін, қолөнер бұйымдарын сатуына мүмкіндік жасалады.
 
Қоғамдық тыңдауға келген қатысушылар Президенттің туризмді дамытуға қатысты бастамасын қолдайтындарын жеткізді.
 
- Мен мұнайшымын. Мұнай болашағының қаншалықты ұзақ болары белгісіз. Сондықтан экономиканың өзге де саласын, туризмді барынша дамытуымыз керек. Оған Маңғыстауда мүмкіндік зор. Ол туралы Президент те көп айтып жүр. Біз әрине Мемлекет басшысының бағыт-бағдарын толықтай қолдаймыз,- деді Д.Ізімов.
 
Ал Жаңаөзен қаласының тұрғыны Оразғали Қаспаев жаңа жобалар жергілікті тұрғындардың кәсіппен айналысып, табыс табуына мүмкіндік боларына сенімді.

 
- Бүгінгі Бозжыра мәселесі ақыры орнынан қозғалды. Бірақ тек Бозжыра емес, менің ойымша Айрақты, Жығылған, Тұзбайыр, Торышта да қонақ үйлер салынуы керек. Грузия, Түркия, Әзербайжаннан қай жеріміз кем? Біз әрине қолдаймыз, - деді қала тұрғыны.
 
Мұнайшылар кәсіподағының мүшесі Сәбит Токенов бірнеше жыл бұрын бастау алып, аяқсыз қалған Бозжыра жобасының қайта қолға алынғанына қуанышты екенін айтты.
 
- Енді тоқтамау керек. Түбінде Маңғыстаудың экономикасының негізгі бөлігі туризм болатыны сөзсіз. Біз болашақ жастарымызды туризм, биотехнология, атом энергетикасы, жасанды интеллект, цифрландыру сияқты мамандықтарға оқытуымыз керек,- деді кәсіподақ мүшесі.
 
Жиын қорытындысы бойынша жоба қолдау тапты.