Қайрат Сатыбалдыұлы 1970 жылы Алматы қаласында туған. Қазақстанның тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың туған ағасы Сатыбалдының ұлы. Сатыбалды 1981 жылы жол апатынан көз жұған.

Қайраттың кіші туған інісі Самат Әбіш көп жылдардан бері Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының бірінші орынбасары болған. Қаңтар оқиғасынан кейін ол қызметтен кетті.

Бауыржан Момышұлы атындағы әскери мектептің түлегі  Қайрат 2000-шы жылдарға дейін өзін Ұлттық қауіпсіздік комитетінің «білікті» маманы әрі көпшілікке «беймәлім адам» ретінде ұстап келді.

Ол күштік құрылымдарда, оның ішінде Ұлттық қауіпсіздік комитетінде жауапты қызметтер атқарып, тәжірибе жинақтаған.

Кейін ол күштік құрылдамдардан кетіп «Қазмұнайгаз», «Қазақстан темір жолы» сынды ірі компанияларда жауапты қызметтер атқарды.

«Нұр Отан» партиясының жауапты хатшысы қызметіне тағайындалды. Алайда партия сапында ол БАҚ-тарға көп шыға қойған жоқ. Өзін ірі саяси амбициясы бар адам ретінде көрсеткен емес. Аракідік айтыс өнері туралы пікірлерде аты аталып жүрді.

Қайратты танитындар оны қазақтың «иман жолына түсіп, ислам құндылығын ұлт рухына сіңіруді көксейді» деп жоғары баға беріп келді. Қажылық парызын өтеу үшін Меккеге әлде неше рет барған. Сонымен бірге кейбір танымал ақындар мен журналистердің бір тобын Меккеге қажылық сапармен апарғанын көпшілік біледі.

Кей кездері діни топтар арасындағы дау-шарда Қайрат Сатыбалдыұлының да аты айтылып қалады. Оның есімі экс-депутат Бекболат Тілеухан мен бұрынғы айтыскер Мұхамеджан Тазабаеовпен қатар жүреді. Оны Қазақстанда кең қанат жайған сәлафиттермен жиі байланыстырады.

«Ақ орда» атты қоғамдық қозғалыс құрып, айтыскерлерді қолдау, ұлттық спортты дамыту сияқты шаруалармен айналысқан.

Қайрат Сатыбалдыұлының  есімі Люксембургте тіркелген оффшорлық компаниялардың құжаттары жарияланған LBR реестріндегі деректерде кездеседі.  Ол туралы өткен жылдары қазақстандық БАҚ жарыса жазды.  Оның оффшорлық қаражаты Қазақстандағы байланыс саласының монополисі «Қазақтелекомның» 24,46 пайыз акциясына ие Skyline Investment Company S.A. компаниясымен байланысты.

Сондай-ақ 51 жастағы Қайрат Сатыбалдыұлы Қазақстандағы ең танымал әрі ірі банктердің бірі «Kaspi.kz» АҚ негізгі акционерлерінің және Қазақстандағы ең ықпады адамдардың бірі болған.

Қаңтар қасіретінен кейін Қайраттың елден кетіп қалғаны айтылды. Кейін түрлі БАҚ-тарда оның Қазақстанға қайта келгені туралы алып-қашпа әңгіме де тарады.

13 наурызда Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет агенттігі «Қазақтелеком» АҚ-ның қаражатын аса ірі көлемде ұрлау фактілері бойынша қылмыстық істі тергеуге байланысты және аталған қылмыстарды жасады деген күдікпен Қайрат Сатыбалдыұлының ұсталып, уақытша ұстау изоляторына қамалғанын жариялады.
Оның мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін басқа да қылмыстарға қатыстылығы тексерілмек.
Кейбір ресми емес БАҚ құралдары оның Алматыдан жеке ұшақпен шетелге кетейін деп тұрған жерінен ұсталғанын жариялап үлгерді.

Азаттыққа қол жеткізіп, үш ғасырдан кейін мемлекеттілігіміз қалпына келген шақта романтикалық патриотизм орынды еді. Сол романтикалық отансүйгіштіктің буымен тағдыршешті шешімдер қабылданып, төл теңгеміз айналымға енді. Шекарамыз шегенделіп, астанамыз арқа төріне ауысты. Жер шарына тарыдай шашыраған исі қазақ атажұртқа ағылды. Елге ең әуелі өршіл рух, қайралған намыс ауадай қажет сол кезеңде спорттық түрлі жетістіктер ұлттық идеологияға ең бір қуатты құрал ретінде қолданылды. Мұның саяси атауы – прагматикалық патриотизм. Прагматикалық патриоттар пікір көшбасшысына айналған кезде азаматтық қоғам да берік ірге тебеді. Бірақ прагматикалық патриотизм азаматтық белсенділікпен шектеліп қалмайды.

Тұрмысқа қажет тауар сатып алғанда, қызмет тұтынғанда, жұмысшы жалдағанда төлеген ақшаң Қазақстанның қаржы айналымында қалуына күш салу – прагматикалық патриотизмнің келесі деңгейі. Мұны шартты түрде экономикалық патриотизм деуге болады.

Бірақ бұл әдетті азаматқа күштеп таңу, құрғақ насихатпен тықпалау әділетсіздік болар еді. Өйткені табан ақы, маңдай терімен тапқан ақшасына сатып алған игіліктің сапалы болуын қалау – заңдылық.

Қазақстанда экономикалық патриотизм неге кенже қалды деген сұрақтың жауабы да осы  жерден шығады. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев былтыр өткен қазақ-герман іскерлік кездесуінде ел аумағында 46 трлн доллардың барланбаған табиғи ресурсы бар екенін айтты.  Осынша ен байлықтың көмегімен Қазақстанды технологиясы дамыған елдің қатарына қосу мүмкіндігі 30 жыл бойы ескерусіз қалып келді.

Мұнай мен газды, көмір мен темірді, болат пен мысты, мырыш пен күмісті, бидай мен күрішті шикідей сатқанымызға мақтандық. Экономикасы әртараптанбаған елдің технологиясы жетілмейді. Технологиясы жетілмеген елдің еңбек өнімділігі нашарлайды. Еңбек өнімділігі нашарлаған елдің тұрмысы қиындайды. Әлихан Бөкейханның сөзімен айтсақ, қазақ даласының тасы өңірімізге түйме болып қадалмауынан экономикалық патриотизм кенжелей берді.

Бірақ билік біліксіз болған екен деп бассыз кетуге тағы болмайды. Қалтаңыз сәл қалыңдаса, бала-шағаны шетелге ала жүгірмей, төрт тарабы төрт түрлі климаттың кереметін алдыңыздан тосатын қазақ даласын аралап көріңіз. Сервисі мен жолдың сапасын сылтаурата бермей ішкі туризмнің дамуына үлес қосыңыз.

Смартфонға банк қосымшасын орнатқанда ескі әдетке салып, орыс тілін таңдамай, қазақ тілін алға оздырыңыз. Тіл тұтынушылардың санына қарай банк те саясатын өзгертеді. Қазақ тілі қаржы тіліне айналғанын армандасаңыз, банкпен жасалған әрбір келісімшарттың қазақ тілінде, сапалы жазылғанын талап етіңіз.

Экономикалық патриотизм деген миф сияқты көрінген пафостық ұғымның ар жағында осындай ұсақ-түйек, бірақ маңызды әрекеттер жатыр.

«Адамның кім екенін білгің келсе, оның қолына билік бер», - дейді халық даналығы. Адамзаттың байырғы  заманнан қазіргі күнге дейінгі даму тарихында «билік» құбылысымен етене жақын өмір сүруде. Оның табиғаты, шығу тегі, оны иеленуші адамның қандай қасиеттерге ие болуы, оны қалай иелену керек және оны қайтсе арттыруға болады сынды сұрақтар түрлі заман ойшылдарын толғандырды. Біз осы сұрақтар төңірегінде және осы «билік» құбылысына мемлекеттік қызмет контексінде сараптама жасаймыз.

Қазір ғылымда билік құбылысының табиғатын түсіндіруде бірнеше  концепциялар қалыптасқан:

• Телеологиялық концепция бойынша билік субъектінің белгілі бір алдына қойған мақсатына жете білу қабілеті ретінде түсіндіріледі;
• Жүйелік концепция бойынша билік әлеуметтік жүйеден туындайды. Оның басты функциясы адамдар арасында әлеуметтік қарым-қатынаста туындайтын қақтығыстарды реттеу мен қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ету;
• Құрылымдық-функционалдық концепция бойынша билік басқару мен орындау функцияларына ие қоғамның әлеуметтік өзін-өзі реттеуші құрал ретінде түсіндіріледі;
• Реляционисттік концепцияда билік екі әріптес, яғни субъекті мен объекті арасындағы қарым-қатынас және сол қарым-қатынаста субъектінің объектіні белгілі бір құралдармен бақылауда ұстайтындығын дәлелдейді;
• Бихевиористтік концепция билікті біреуі басқарып, екіншісі бағыныштылықта болатын ерекше мінез-құлықтың түрі ретінде сипаттайды. Мұнда адамның билікке деген субъективті мотивациясына мән беріледі;
• Психологиялық концепция  адамның санасы және бейсанасынан және субъективті мотивациясынан биліктің бастауын табады.

Әрбір концепция билік құбылысына жан-жақты талдау жасайды. Осыған байланысты биліктің қоғамдағы атқаратын фунциясына сәйкес оны екі топқа бөлуге болады.

Бірінші топ биліктің қоғам өміріндегі әлеуметтік реттеуші фунциясын атқаратындығын дәлелдейді. Бұл биліктің объективті функциясы. Ал биліктің субъективті функциясы билікті иеленуші субъектінің оны жүзеге асырудағы мақсаты, оның жеке мотивіне тәуелді. Билікті иеленуші тұлға жеке мүддесін немесе қоғам мен мемлекет мүддесін басшылыққа алуы мүмкін. Міне, дәл осы мәселенің көңілге қонымсыз жауабы мемлекеттік қызметтегі «бастық синдромының» пайда болуына алып келді.

2012 жылы 14 желтоқсанда Елбасы Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына кезекті жолдауын «Қазақстан – 2050» Стратегиясын жариялады. Онда мемлекеттік қызмет көрсету сапасын арттыру мақсаты қойылып, мемлекеттік аппараттың халықпен өзара қарым-қатынастарында біржақты-өктем көзқарастардан арылу міндеті қойылды. Аталған міндетке сәйкес «бастық синдромының» анықтамасы анықталды. Автордың пікірі бойынша: «Бастық синдромы – мемлекеттік аппараттағы басшылық лауазымды атқарушы мемлекеттік қызметшілердің қол астында жұмыс істейтін әріптестеріне және (немесе) мемлекеттік аппараттың халықпен өзара қарым-қатынастарындағы біржақты-өктем көзқарас».

Мемлекеттік қызметтегі «бастық синдромымен» күресу мақсатында 2013 жылы мемлекеттік қызметте жүргізілген реформаға сәйкес «Мемлекеттік саяси және әкімшілік қызметшілер лауазымдарының тізілімінде» «бастық» сөзі алынып, оның орнына «басшы» сөзі алмастырылды. Автор осы реформаның жағымды әсер беретіндігіне сене отырып төмендегідей ұсыныс береді:

• Мемлекеттік қызметтегі басшы лауазымындағы мемлекеттік қызметшілерге өркениетті басқару мәдениетін қалыптастыру мақсатында жеке жауапкершілігін арттыру;
• Мемлекеттік қызметшілерді ұжымда және халықпен қарым-қатынастың  мәдениетін қалыптастыру мақсатында жеке курстар ұйымдастыру.

Пердехан ШӘМШИЕВ, сарапшы