ЗАҢ МЕН ТӘРТІП КҮШЕЙДІ
«Қауіпті кесел – лудомания, яғни құмарпаздық. Кейбір мәліметтерге қарасақ, 400 мыңға жуық азамат – букмекерлік кеңселер мен казинолардың тұрақты клиенті. Бұл – тұтас бір қаланың халық санына пара-пар көрсеткіш. Шын мәнінде, лудомания – бейбіт күнде елдің шырқын бұзып жатқан қатер. Соның кесірінен талай шаңырақ шайқалды. Талай азамат заң бұзып, қылмысқа ұрынды. Құмар ойын үшін қарызға батып, өзіне қол жұмсаған жандар туралы хабарлар, өкінішке қарай, күн сайын тарап жатады. Бұл дерт жас ұрпаққа өте үлкен зиян келтіреді. Онлайн-ойындар балалардың күнделікті ермегіне айналып барады. Құзырлы органдар былтыр интернет-казиноның белгісі бар 4 мыңнан астам сайтты бұғаттады», - деді Тоқаев.
Мемлекет басшысының тиісті тапсырмасымен Парламент тиісті заңдарға өзгерістер енгізіп ойын бизнесіне және лудоманияға қарсы талаптарды заңмен күшейтті.
Заңға сәйкес халықтың ойынға тәуелділігін төмендетуге бағытталған шектеуші және ынталандырушы нормалар енгізіледі. Мәселен құмар ойындарға/бәс тігуге қатысуына тыйым салынатын адамдар санатының тізімі кеңейтілді. Енді олардың қатарына Борышкерлердің бірыңғай тізілімінде тұрған тұлғалар қосылды. Бұдан бөлек жемқорлыққа қарсы шектеу енгізу арқылы жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, оларға теңестірілген адамдардың құмар ойындарға/бәс тігуге қатысуына шектеу қойылды
Сонымен қатар тиісті заң нормалары бойынша мемлекеттік қызметшілер, әскери қызметшілер, арнайы және құқық қорғау органдарының қызметкерлері, бюджеттік ұйымдардың басшылары құмар ойындарға/бәс тігуге қатыса алмайтын болды. Бұл шектеуді сақтамағаны үшін оларды жұмыстан шығару шарасы қарастырылған. Ойын бизнесін ұйымдастырушылардың қызметін реттеу тетіктері күшейтілді.
Ойын бизнесіне жол ашатын букмекерлік кеңселер мен тотализаторлардың жарнамаларына шектеу қойылды. Ендігі кезекте қызметін көлік құралдарында, бұқаралық ақпарат құралдарында, кино, видео және анықтамалық қызмет көрсету орындарында жарнамалауға рұқсаты. лотерея қызметін реттеу тетіктері жаңартылды. Жаңа талаппен тұрғын үйлерде, жатақханаларда, ғибадат үйлерінде, мәдениет ұйымдарының ғимараттары мен құрылыстарында, әлеуметтік объектілерде (білім беру, денсаулық сақтау), сондай-ақ олардан жүз метр қашықтықтағы радиуста лотерея билеттерін таратуға және лотерея терминалдарын орнатуға тыйым салынады
Сонымен қатар Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен Үкімет заңсыз ойын бизнесіне және лудоманияға қарсы күрестің 2024-2026 жылдарға арналған кешенді жоспарын қабылдады.
«Мемлекет басшысы Ұлттық құрылтайдың Атырауда өткен үшінші отырысында лудоманиямен күресу үшін жүйелі жұмыс жасап, кешенді жоспар құруды, сондай-ақ тиісті заңды тезірек қабылдауды тапсырған еді. Мәжіліс бұған дейін осыған қатысты заң жобасын бірінші оқылымда қарастырған болатын. Қабылданған кешенді жоспардың іс-шаралары заң жобасының негізгі ережелерімен толық үндеседі», — дейді Мемлекеттік кеңесші.
Қоғам дертімен күресті әрбір қазақстандық жүргізуі керек. Әйтпесе осы кеселге оның ертең баласы немесе туыстары, жақындары, достары, көршілері шалдығуы мүмкін. Осында азаматтық ұстанымдарды ұстанатындардың бірі белсенді Нұржан Жақыпов. Ол «Нашақор» және «Вне игры» жобаларын жүзеге асыратын «Хақ-Назар» қоғамдық қорының төрағасы. Ол осы қозғалыс арқылы жолдан адасқандарға көмек қолын созып жүрген белсенді.
«Вне игры» жобасы аясында біз лудоманияға қатысты зерттеу жүргіземіз. Көптеген оқу орындарында профилактикалық іс-шаралар өткізіп, лекция оқимыз. Құмар ойындарға тәуелді адамдардың туған-туысқандарына көмектесіп, лудоманиядан қай жерде, қалай емделуге болатынын түсіндіреміз. Жаңа заң бойынша Борышкерлердің бірыңғай тізілімінде тұрған тұлғаларға бәс тігуге тыйым салу – өте жақсы шешім болды. Өйткені адам бұл тізілімінде бола тұр құмар ойындарға қатысатын болса, бұл нағыз лудоманияның көрінісі. Айтылған заң лудомандардың отбасын қорғауға көмектеседі. Себебі мұндай адамдар өз отбасы мүшелерінің атынан жиі қарыз алады. Сондай-ақ букмекерлік кеңселерге спорт саласынан бөлек жерде жарнама жасауға шектеу қойылды. Бұл да дұрыс шешім, өйткені жарнама – жаңа адамдарды құмар ойын бастауға және лудоманиядан емделіп жүрген адамның ойынға қайта оралуына итермелейді»- дейді Нұржан Жақыпов.
ЛУДОМАНИЯ ЕМДЕЛЕ МЕ?
азіргі кезде жиі көтерілетін сұрақтардың бірі барлық дүние-мүлкін салып, өзін ғана емес өзгелерді шаршатып жіберетін ойынқұмарлық емделе ме деген сұра. Жалпы статистика қарағанда әлемде ересектер арасында құмар ойындарға тәуелділіктің таралуы 0,12 пайыздан 5,8 пайызға дейін жетеді.
«Біз лодомания бойынша 24 зерттеуге шолу жасадық. Бұл 2022 жылғы мета-талдау және онда тиісті нәтижелер жинақталған. Мәселен, әлемде ересектер арасында лудоманияның таралуы 0,12 пайыздан 5,8 пайызға дейін. Сонымен қатар, ересек адамдардың шамамен 12,5% тұрақты түрде ойнайды. Осы математикалық модельдеу арқылы бұл халықаралық зерттеу нәтижесін еліміздегі жағдайға көшірсек, мынадай көрініс шығады: Қазақстанда аталған проблеманың таралуы 442 мың адамға дейін жетуі мүмкін. Оның ішінде проблеманы мойындайтындар - 36 мыңға жуық адам», - дейді Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығы бас директорының орынбасары Дәулет Байпейісов.
Жалпы психологтар луоманияның жазылатын дерт екенін бәірақ онымен күрес немесе емделу кешенді әрі тұрақты жүргізілуі керек деген пікірді алға тартады.
Психолог Серікгүл Сәлидің айтуынша, луомандарды емдеу курсы шамамен 8 айдан тұрады.
«Лудомания ауруы бұл жалмауыз ауру, бәрін жалмайды. Лудоман мен енді ауырмаймын дегенімен, ауру оны жеңеді. Біздің алдымыздан айына 100 лудоман өтсе, соның 98, 99-ы өзіне қол салу туралы ойлаған. Лудомания белгілері бар адамдардың тек 8,3% ғана құмар ойындарға тәуелділікпен байланысты проблемалары бар екенін мойындайды. Көпшілігі өзінің ойынқұмар екенін сезінбейді», - дейді психолог.
Ал тағы бір психолог Бекзат Маратұлы лудомандарды емдеу – аса қиын процесс екенін алға таратады. Оның пікірінше лодоманияны емдеу курсы шамамен 6 айға созылады.
«Ойынқұмарлық ешқандай дәрі-дәрмек емделмейді. 24 сағат бойы негізінен психотерапиялық жұмыстар жүргізіледі, 10%-ы ғана турдотерапиялық жұмыстарға арналады. Орындайтын тапсырмалар «12 қадам» бағдарламасының базалық тапсырмалары десек болады», – дейді психолог. Құмар ойынға салынған адамның өзімен ғана емес, отбасымен бірге жұмыс жүргізіледі. Ойынқұмарлықтан емделу уақыты шамамен 6 айды алады. Мұнан кейін олар бірнеше ай бойы мамандардың бақылауында болады. «Тәуелділік – бір ғана адамның мәселесі емес, отбасының мәселесі. Тәуелді адамның өзін ғана емес, оның ата-анасын да емдейміз. Себебі, емделіп шыққан адамның сол жолға қайта салынуына 70% ата-анасымен қарым-қатынасы әсер етеді. Біз емделушінің ата-анасымен де психотерапиялық жұмыстар жүргіземіз. Алайда, осы жұмыстардың нәтижелі болуы 99% емделушінің ынтасына, ерік-жігеріне байланысты. Емделушінің өз қалауы, ерік-жігері болмаса, құмар ойынына тәуелділік ешқашан емделмейді», – дейді психолог.
Тағы бір психолог Олег Матвеев лудоманияның нашақорлықтан да аса қауіпті екенін алға таратады. Оның пікірінше ойынқұмар адамды жүріс-тұрысынан, сыртқы келбетінен басқалардан айыра алмайсың. Нашақор мен маскүнемді бірден көресің ғой. Мысалы, лудоман смартфонды өзімен бірге дәретханаға алып кіріп, бір минуттың ішінде млн теңгені ұтысқа тігіп, түк болмағандай шығуы мүмкін. Ол үшін ешқайда бармайды да, смартфонда оған қажеттің бәрі бар.
«Лудомания өзектілігі жағынан қазір бірінші орынға шықты деп айтар едім. Мәселен маскүнемдік бойынша Заң жүзінде қандай да бір шектеулер бар. Атап айтар болсақ, дүкендерде 21 жасқа дейін арақ-шараптарды, темекіні сатпайды. Есірткіні пайдалануға мүлде тыйым салынған. Ал, ойынқұмарлық керісінше қазір дамып, насихатталып, кең тарап жатыр. Әр қаладан көшеде букмекерлік кеңселердің жарнамасы бар баннерлерді жиі көруге болады. Яғни, олар заңды түрде өздерін жарнамалап жатыр. Фильм көріп отырсаң да олардың жарнамасы жиі шығып, ұтыс тігуге шақырады. Бәрі насихаттап жатыр. Спортшылардың формасында да, қоғамдық көліктерде де бадырайған жарнама. Ал жастар бізде еліктегіш. Олар психологиялық тұрғыда өте әлжуаз, ыңғайға тез көнгіш, тез иланады», - дейді Олег Матвеев.
ОТБАСЫНДАҒЫ ЖАНЖАЛДЫҢ НЕГІЗІ СЕБЕБІ - ЛУДОМАНИЯ
Лудомания қанша отбасын ойрандап жатыр. Ажырасқан әр 10 отбасының жетеуінде жанжал лудомания салдарынан шыққан. Мұны Мәжіліс депутаты Нартай Сәрсенғалиев айтады.
«Елімізде қазір 350 мыңнан астам адам құмар ойынның „инесіне“ отырған. 2019 жылмен салыстырғанда, былтыр құмар ойындарға бәс тігу елімізде 40 есеге көбейген. Букмекер кеңселердің бір жылдық қаржы айналымы 1 трлн теңге болған. Лудомания дертіне шалдыққан 174 мың жас қазақстандық 36 млрд теңгеге бәс тіккен. Қазір құмар ойынның шырмауына түскендер шетінен қылмыскер болып жатыр. Былтыр 157 мыңнан астам қылмыс жасалса, соның 20 пайызы құмар ойынға құнныққандардың мойнында. Суицид жасаған 3676 отандасымыздың әр бесіншісі лудомания дертіне шалдыққан деген дерек келді. Бұл лудомания бір адамның тағдырын емес, тұтас отбасыларды бүлдіреді. Елімізде ажырасқан әр 10 отбасының жетеуінде жанжал лудомания салдарынан шыққан. Ал біз осымен қалай күресіп жатырмыз? Елімізде қоғамдық көліктің сыртын, тұрғын үйлердің қасбетін түгелдей құмар ойындардың жарнамасына бердік», — деді Нартай Сәрсенғалиев.
Жалпы лудомания-бұл адамның құмар ойындарға және компьютерлік ойындарға патологиялық тартымдылығымен сипатталатын тәуелділіктің өте кең таралған түрі. Бұл дегеніміз, құмар ойыншы қоршаған факторларға және өмірде болып жатқан оқиғаларға қарамастан геймплейге үнемі қатысуы. Осы дертпен қоғам болып күрес жүргізу қажет.
