Қазақстанда атом электр станциясының құрылысы энергетикалық секторды әртараптандыру және қазба отын көздеріне тәуелділікті азайтуда айтарлықтай экономикалық әлеуетке ие. Мұндай жобаны жүзеге асырудың экономикалық пайдасы энергетикалық жүйені тұрақтандыру, көмірқышқыл газының қалдықтарын азайту, жаңа жұмыс орындарын құру, инвестиция тарту және инфрақұрылымды дамыту сияқты бірқатар факторлармен байланысты.
АЭС Қазақстанға энергетикалық тәуелсіздікті арттыруға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда көмір мен мұнайды негізгі экспорттаушы елміз. Бірақ бұл ел экономикасын әлемдік энергетикалық нарықта осал етеді. Атом электр станциялары жаһандық отын нарығында ішкі электр энергиясына қажеттілікті тәуелсіз етіп, тұрақты және ұзақ мерзімді энергетикалық қауіпсіздіктің көзіне айналуы мүмкін.
–2023 жылы Ресейден келетін энергия көлемі шамамен 2 миллиард киловатт-сағатты құрады. «Жасыл» энергия көздерін дамытып, оның үлесін Еуропа елдеріндегідей 40-50 пайызға жеткізсек, әңгіме басқаша болар еді. Қазір баламалы энергетикадан үлес 10 пайызға, ал судан 15 пайызға жетпейді. Бұлай жалғаса берсе, Қазақстан электр қуатын импорттаушы ел болып қала береді. Бұл экономикалық тұрғыдан тиімді емес. Импорттық энергияны тау-кен өнеркәсібінен, ауыл шаруашылығынан, ШОБ және басқа да салалардан түсетін кірістермен төлейміз. Жақсылап ойласақ, энергетикалық тәуелділік – саяси тәуелділіктің негізі, – дейді экономист-сарапшы Сапарбай Жобаев «Вечерний Астана» басылымына берген сұхбатында.
2023 жылдың соңғы алты айында Ресейдің Қазақстанға электр энергиясы экспортының көлемі мен құнының өсімі 2022 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 156% және 175% құрады, деп хабарлайды «Коммерсанть».
Қазақстанда атом электр станциясын салудың экономикалық артықшылығы – ұзақ мерзімді электр энергиясын өндірудің өзіндік құнын төмендету болып табылады. Атом электр станциясын салудың бастапқы шығындары көп болуы мүмкін, бірақ атом электр станцияларының пайдалануда шығындар салыстырмалы түрде төмен болады. Мұндай қондырғылар ұзақ қызмет етеді. Мысалы, 60 жылға дейін немесе одан да көп. Атом энергиясы дәстүрлі көмірсутекті энергия көздерімен салыстырғанда бәсекеге қабілетті.
Сарапшылардың пікірінше, АЭС Қазақстанға парниктік газдар шығарындыларын азайтып, климаттық саясат пен елдің халықаралық имиджіне оң әсер етеді. Жаһандық экологиялық стандарттарды нақыталп және көміртекті азырақ тұтынатын электр энергиясын өндіру технологияларға көшу Қазақстан үшін маңызды экономикалық артықшылық болуы мүмкін. Көміртекті реттеуде қаржылық шығындар болмай, халықаралық климаттық қорларға және жасыл технологияларға инвестицияларға қол жеткізуге мүмкіндік туады.
Қазақстан өзінің қомақты уран қорын ескере отырып, ұлттық ресурстарды пайдалануды кеңейте алады. Бұл экспорттық операциялардан түсетін кірісті ұлғайтып, елдің әлемдік энергетикалық нарықтағы орнын жақсартады. Атом электр станциясы көрші елдерге электр энергиясын экспорттаушы бола алады.
АЭС құрылысының маңызды аспектісі – жаңа жұмыс орындарын құру және онымен байланысты өндірістерді дамыту. Атом электр станциясын жобалауға, салуға және пайдалануға көптеген мамандар тартылады. Сол арқылы халықты жұмыспен қамтуға да АЭС септігін тигізеді. Білім беру және ғылыми инфрақұрылымды дамытуды ынталандыратын ғылым мен техника саласында жоғары білікті кадрларға сұраныс болады. Сонымен қатар, энергетикалық инфрақұрылымды жақсарту шетелдік инвестицияларды тартуға мүмкіндіктер туғызып, экономикалық өсуді одан әрі арттырады.
Атом электр станцияларының құрылысы ұзақ мерзімді экономикалық өсуге, энергетикалық тәуелсіздікке және елдің халықаралық ұстанымын нығайтуға ықпал ететін Қазақстанға көптеген экономикалық және инвестициялық пайда әкелетін стратегиялық шешім.
Ядролық энергетика сенімді және тұрақты энергия көзі ретінде қарастырылады. Энергия тұтынудың өсуі және көмір, мұнай және газ сияқты дәстүрлі энергетикалық ресурстардың шектелуі жағдайында атом электр станцияларын салу еліміздің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің кезек күттірмейтін қадамына айналуда.
– АЭС құрылысы қомақты қаржылық инвестицияларды қажет етіп, жиі шетелдік инвесторлар мен халықаралық ұйымдардың қатысуымен жүзеге асырылады. Қазақстан үшін АЭС құрылысы ұзақ мерзімді инвестиция тартудың маңызды құралына айналуы мүмкін. Жаңа станция құрылысының болжамды бюджеті қазірдің өзін де 11-15 миллиард долларды құрайды, - деп хабарлайды Inbusiness.kz ақпараттық агенттігінің тілшісі «Қазақстан атом электр станциялары» АҚ президенті Тимур Жантикинге сөзіне сілтеме жасап.
Атом энергетикасы саласында тәжірибесі бар EDF (Франция), CNNC (Қытай) және Росатом сияқты халықаралық компаниялар Қазақстанмен ынтымақтастыққа қызығушылық танытуда. Шетелдік серіктестердің болуы жобаны жүзеге асыруға ғана емес, технология мен білім трансфертіне де көмектеседі. «Аккую» атом электр станциясының құрылысы ел тарихындағы ең ірі ресурстық емес инвестицияға айналған Түркияның мықты тәжірибесі.
– Мемлекеттік қолдау және Дүниежүзілік банк пен Еуропалық қайта құру және даму банкі сияқты ірі қаржы институттарының қатысуы қаржылық тәуекелдерді азайтуға және инвесторлардың жобаға деген сенімін арттыруға көмектеседі. Бұл тұрақты экономикалық өсуге және озық технологияларға инвестиция салатын ел ретінде Қазақстанның халықаралық мәртебесін арттыруға алғышарттар жасайды, - деп жазады Inbusiness.kz.
Қатаң экологиялық стандарттар мен климаттың өзгеруіне көбірек назар аударылғандықтан, бүкіл әлем елдері парниктік газдар қалдықтарын азайтуға және таза энергия көздеріне көшуге ұмтылуда. Төмен көміртекті ядролық энергетика Қазақстанның СО2 шығарындыларын азайту және Париж келісімі бойынша халықаралық міндеттемелерді орындау мақсаттарына қол жеткізуінде шешуші рөл атқарады. Бұл «жасыл» энергетиканы дамытуға бағытталған инвестицияларды тартудың жаңа мүмкіндіктері.
Атом электр станциясының құрылысы Қазақстанның әлемдік энергетикалық нарықтағы негізгі ел ретінде халықаралық позициясын нығайта алады. Уранның қомақты қорына ие және ядролық энергетиканы дамыта отырып, Қазақстан электр энергиясына деген өз қажеттілігін өтеп қана қоймай, ядролық технологиялар мен отынның ірі экспорттаушысына айнала алады. Бұл халықаралық ынтымақтастықтың жаңа перспективаларын ашып, елдің жаһандық энергетикалық саясаттағы ықпалын арттырады.
Шалқар Абылова, Маңғыстау облысы
