Атом электр станцияларының қоршаған орта қауіпсіздігіне қатысты стандарттары бұрынғы апаттардың салдарын жіті саралау және басты себебін анықтау нәтижесінде қалыптасады. Еліміздің отын-энергетикалық кешеніндегі қордаланған мәселелердің шешімі ретінде қарастырылатын АЭС құрылысы барысында қауіпсіздік стандарттары қатаң ескерілетін талаптардың бірегейі.
Ғылыми-технологиялық прогресс нәтижесінде реакторлық қондырғылардың қауіпсіздік жүйесі жаңартылады. Мәселен атом реакторларында пассивті қауіпсіздік жүйесі операторлардың қатысуынсыз ықтимал апаттың алдын алады, төтенше жағдай туындаса ядролық қондырғыны автоматты түрде салқындатып, энергия өндірісін тоқтатады. Мұндай жүйенің жұмысы гравитация және табиғи айналым сияқты физикалық заңдарға негізделеді. Ал өзге жаңартулар жөнінде айтар болсақ, заман талабына сай атом өнеркәсібінің озық үлгідегі жаңа жобалары табиғи апаттар мен техногендік қауіптерден қорғанысты көздейді. Жоғарыда аталған қауіпсіздіктің жаңа жүйесімен Қазақстанда жоспарланған атом станциясы жабдықталады деп күтілуде.
Қазақстанда жоспарланған АЭС-те МАГАТЭ-нің қатаң стандарттарына сәйкес келетін III және III+ буын реакторлары пайдаланылатын болады. Сондай-ақ, атом станцияларының экологиялық тұрғыдан басым тұстарын,ең бастысы ауаға көмірқышқыл газын бөлмейтінін атап өткен жөн.
Болашақта атом электр станциясы Алматы облысы Үлкен ауылының маңындағы Балқаш көлінің аумағында орналасады деп болжанды жоспарланып отыр. Ауыл халқы бейбіт атом әлеуетін еліміздің қосымша энергия қуатына мұқтаж бірқатар аумақтарына бағыттау әрі қамтамасыз ету әлеуметтік-экономикалық ахуалдың жақсаруына септесетінін айтады.
- Әлем жаһандық үдерістерді бастан өткеруде, уақыт озған сайын халық өсімі ұлғайып, электр қуатын тұтыну көрсеткіші артуда. Өткен ғасырдың 70-жылдарында салынған электр станциялары әбден ескірген, сондықтан еліміз үшін тұрақты қуат көздері қажет. Ал атом энергетикасы бұл мәселенің ең дұрыс шешімі болмақ. Әрине халықтың көңіліне алаң салатын бірқатар факторлар бар. Бірақ қазіргі заманғы реакторлар қауіпсіз екеніне сенген жөн. Қазақстанның ядролық технологияларымен 57 жылдық жұмыс тәжірибесі бар. АЭС-бұл таза энергия, сыртқы импортқа тәуелсіз энергетика кешенін құрудың басты бағдары. АЭС құрылысы жаңа жұмыс орындарын ашады. Стратегиялық нысан құрылысын жүргізуде қолда бар ғылыми әлеуетті пайдалану мүмкіндігін мүлт жібермеуіміз қажет. Мен 1985 жылдан бері кешенді жобаның құрылысын қолдап келемін. Атом станциясы біздің және ұрпағымыздың болашағы үшін қажет деп санаймын,-дейді Үлкен ауылының тұрғыны Сергей Третьяков.
АЭС құрылысына қарсы уәж айтатындар кешенді нысанның Балқаш көлінің экожүйесін кері әсерін алға тартады. Тақырыпты тәуелсіз сарапшы Мұхамедқали Оспанов түсіндіреді.
- Мен бұл тұжырыммен келісе алмаймын. Атом станциясының арнайы салқындату мұнарасы арқылы жылудың көп бөлігі ауаға бөлінеді және көл зардап шекпейді. Смоленск атом станциясы маңындағы салқындатқыш тоған ауданы Балқаш алаңының 0,2 пайызын құрайды және ол қуаттылығы 3 ГВ болатын АЭС-н салқындатуға арналған,-дейді Мұхамедқали Оспанов.
Атом энергетикасы секторына арналған технологияларды әзірлеу кезінде қолданылатын қауіпсіздіктің жаңа стандарттары ауаға бөлінетін көміртегі қосылыстарының мөлшерін азайтуға және қоршаған ортаға әсерін төмендетуге бағытталады. Бұдан басқа, реакторлар қалдықтардың түзілуін барынша азайту мақсатында отынды қайта өңдеу технологияларын пайдаланады.
Қазіргі реакторлық қондырғылардың өндіріс тиімділігі аса жоғары, тұтынатын отын мөлшері де, сәйкесінше қалдық көлемі де өте аз. Өндірісі барысында қалдықтардың тысқа төгілуі және станция жұмысының барлық кезеңінде ластану факторлары ерекше бақылауға алынады.
Барлық жаңа стандарттар МАГАТЭ сияқты халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықта әзірленіп, орнықты дамудың жаһандық мақсаттарына сәйкес келеді.
Аталған шаралар атом электр станцияларын пайдалану кезінде қауіпсіздік деңгейін арттыруға және экологиялық әсерді азайтуға бағытталған.
Бүгінгі таңда бүкіл әлемдік электр энергиясының шамамен 44% - ы көмірді жағу әдісімен өндіріледі. Қазақстанда бұл көрсеткіш шамамен 72% - ға тең, қазба отындарын жағу қоршаған ортаға айтарлықтай зиян келтіреді.
Тіпті қазба отындарын жағу салдарынан жыл сайын тек Еуропада ауаның ластануынан 400 мың адам ажал құшады. Атом электр станциясы көмірқышқыл газының мөлшерін азайту арқылы жер жүзінде шамамен 1,8 миллион адамды өлімнен "құтқарды". Атом қуаты жел мен күн энергиясынан әлдеқайда жойқын, сонымен қатар энергия өндірудің экологиялық таза көзі болып саналады. Адамға радиациялық әсері өте аз.
АЭС толық қуатта жұмыс жасаған кезде бөлінетін радиация мөлшері адамдар табиғи көздерден алатын әдеттегі дозаның 1/10000-нан аспайды. Жалпы алғанда атом қуаты экожүйелерге кері әсер етпейді.
Голрох Жеменей
Маңғыстау облысы
