Қазақстанда атом электр станциясы құрылысының салынуы жаңа жұмыс орындарының ашылуына ықпал етіп, елдің еңбек нарығына оң әсер етеді деген сенім бар. Егер АЭС салынып, нысан іске қосылған жағдайында аймақтың инфрақұрылымында айтарлықтай өзгерістер болады. Атап айтқанда, көлік, әлеуметтік, инженерлік және телекоммуникациялық желілер жақсарады.

Ресми деректерге сәйкес, Қазақстанда атом электр станциясы салынған жағдайда уақытша жұмыспен қамту шараларына 8 мыңға жуық маман жұмыс істейді. Атап айтқанда, инженер, құрылысшы, техник, сәулетшілер, сондай-ақ бірқатар басқа мамандықтардың өкілдері қызмет етеді.

АЭС құрылысы аяқталғаннан кейін станцияны басқару және пайдалану үшін тұрақты қызметкерлер алынады. Атом электр станцияларының тұрақты жұмыс істеуі үшін энергетика, атом техникасы, қауіпсіздік, жабдықтарға техникалық қызмет көрсету және басқа да мамандандырылған салаларда білікті қызметкерлер қажет болары сөзсіз.

Атом энергетикасы саласында білікті кадрларға деген қажеттілік артқан жағдайда мемлекет пен жеке компанияларға білім беру бағдарламаларын жасап, мамандар даярланады. Сол арқылы мұғалімдерге, нұсқаушыларға және білім беру мамандарына сұраныс артады.

Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі Атом энергетикасы және өнеркәсіп департаментінің директоры Ғұмар Серғазин АЭС құрылысына отандық мамандардың әлеуеті туралы пікір білдірді.

– Әлемдік тәжірибеге сәйкес, орта есеппен атом электр станциясының жұмыс істеу кезеңінде жоғары және орта арнаулы білімі бар шамамен 2000 адамнан тұратын персонал қажет. Бұл ретте атом электр станцияларының өнеркәсіптік өндірістік персоналының шамамен 20%-ын ядролық білімі бар зауыт қызметкерлері құрайды. Атом өнеркәсібінде кадрларды даярлау «Ядролық физика», «Теориялық ядролық физика», «Ядролық физика және ядролық энергия», «Атом инженериясы», «Атом электр станциялары мен қондырғылары» білім беру бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады. Елдегі университеттерде білім беру бағдарламалары бойынша 2023-2024 жылдар аралығында осы салада оқып жатқан студенттер саны 250-ге жуық. Студенттер: «Үлбі металлургиялық зауыты» АҚ (Өскемен қ.), Қазақстан Республикасының Ядролық физика институты (Алматы қ.), Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығы (Курчатов қ.), сонымен қатар металлургия өнеркәсібінің кәсіпорындарында, ғылыми-зерттеу зертханаларында тәжірибеден өтіп, білім алады», - деді Серғазин Elorda.info интернет-басылымының тілшісіне.

Нысан орналасқан жер үлкен маңызға ие. Егер атом электр станциясы Қазақстанның экономикалық жағынан аз дамыған аймағында салынса, бұл инфрақұрылымның дамуын ынталандыруы мүмкін. Сол арқылы жол, тұрғын үй, денсаулық сақтау және құрылыс салаларында қосымша жұмыс орындары пайда болып қана қоймай, білім беру мекемелерінің саны артады.

Жүргізілген зерттеулер нәтижесі бойынша 1,5 мыңға жуық адам тұратын Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Үлкен ауылының маңындағы аумақ атом электр станциясын салуға ең қолайлы аумақ ретінде таңдалды.

– Атом электр станциясын салудың әсері әрқашан жоғары. Біріншіден, жұмыс орындары салынады. Қазақстан нысанды салуға қарастырып жатқан өңірде жұмыс аз. Станция құрылысы кезінде де, пайдалану кезінде де жергілікті тұрғындар жұмыспен қамтамасыз етіледі. Мысалы, АЭС құрылысы басталғаннан кейін Беларусьтің Островец ауылы энергетиктер қаласына айналды. Бүгінде онда 15 мыңнан астам адам тұрады. Ал іргесінде Аккую станциясы салынып жатқан Түркияның Мерсин қаласында қазір бос пәтерлер жоқ. Барлығында қызметке келген адамдар қоныстанған, жылжымайтын мүлік күрт қымбаттап кеткен. Балқаштың жағасында 15-20 мың халқы бар ядролық ғалымдардың қаласы да пайда болады деп ойлаймын. Бұл адамдар тек атом электр станциясын ғана емес, сонымен қатар барлық оған байланысты инфрақұрылымды: жолдарды, мектептерді, ауруханаларды салуға қатысады. Ол үшін көп жұмысшы керек, - деді Халықаралық ядролық бақылау институты консультативтік кеңесінің төрағасы Бауыржан Ибраев Informburo.kz тілшісіне.

Сарапшылар атом электр станциясының құрылысы аймақтың инфрақұрылымына күрделі әсер етеді деп түсіндіреді. Бұл, ең алдымен, құрылыс сатысында да, кәсіпорынды пайдалану кезінде де қуатты энергиямен жабдықтау жүйесін құру және техникалық инфрақұрылымды қолдау қажеттілігімен байланысты.

Құрылыс кезеңінде көлік инфрақұрылымын ауқымды дамыту жүргізіледі. Атом электр станциясын салу құрылыс материалдарын, жабдықтарды және персоналды көп көлемде жеткізуді талап етеді. Мұндайда жол, теміржол желілерін және порт терминалдарын құруды немесе жаңартуды қажетілігі туындайды. Көлік инфрақұрылымын дамыту, өз кезегінде, аймақтағы логистикалық байланыстарды жақсартып, экономиканың өсуіне ықпал етеді.

Әлеуметтік инфрақұрылымның дамуы да сөзсіз жақсы нәтиже көрсетеді. Жұмысшыларды көптеп тарту қажеттілігіне байланысты, әсіресе құрылыс кезеңінде тұрғын үй кешендері, ауруханалар, мектептер және басқа да әлеуметтік нысандар салынады. Процесс демографиялық жағдайға әсер етіп, аймаққа адамдарды тартуға және жаңа жұмыс орындарын құруға, тек атом электр станцияларына тікелей қатысты емес, сонымен қатар АЭС-пен сабақтас экожүйеге де әсер етуі мүмкін.

Маңызды аспектінің бірі: инженерлік желілерді – сумен жабдықтау, кәріз және электр желілерін құру және жаңғырту. Инженерлік желілер құрылысы нысанның өзін де, онымен байланысты елді мекендерді де тұрақты жұмысын қамтамасыз етуі тиіс.

АЭС құрылысы дамыған телекоммуникациялық және ақпараттық технологиялар жүйесін қажет етіп, тіпті инфрақұрылымға да оң әсер етеді. Байланыс құралдары мен ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қазіргі заманғы коммуникациялық шешімдерді дамытуда басым бағыт екені белгілі.

Сонымен қатар, атом электр станцияларының қызметі инфрақұрылым үшін белгілі бір проблемаларды тудыруы мүмкін. Мысалы, халық санының өсуіне және көлік және коммуналдық жүйелерге жүктеменің артуына байланысты олардың жұмысында қиындықтар туындауы мүмкін. Мұндай жағдайда жолдарды, инженерлік жүйелерді және әлеуметтік нысандарды тиісті деңгейде ұстауға қомақты инвестиция қажет. Қазақстанда атом электр станциясын салу туралы оң шешім қабылданған жағдайда бұл мәселені де шешуге тура келеді.

Шалқар Абылова,  Маңғыстау облысы