AQSH-QA QALAI BARDYŃYZ?

2003-2005 jyldary Ulanbatyr qalasynda Mońǵolıa ulttyq ýnıversıtetinde qarjy mamany boıynsha oqyp, Úndistan úkimetiniń granty boıynsha 2005 jyly jazda Pýne qalasyna attandym. 2005-2008 jylǵy oqý jyldarynda Úndistannyń Pýne ýnıversıtetinen bilim alyp, ony qarjyger mamandyǵy boıynsha támamdadym. Sonymen elge oralyp, 2009 jyly aqpan aıyna deıin Ulanbatyr qalasyndaǵy Kapıtal bankte Financial Risk analyst mamandyǵy boıynsha qyzmet atqardym. Bul meniń alǵashqy jumys ornym boldy.

2009 jyly AQSH-qa magıstrantýraǵa attandym.  Bir qyzyǵy sol,  magıstrantýra oqýyn týra bastaı almadym. Óıtkeni meniń Úndistanda bitirgen bakalavr deńgeıdegi dıplomym 3 jyldyq bolyp sanalady eken. Al magıstrlik sharty boıynsha 4 jyldyq joǵary oqý ornyn bitirgen bolýym kerek. Sondyqtan AQSH –ta taǵy bakalavrıatta oqı bastadym. Biraq Pýne jáne Mońǵolıa ulttyq ýnıversıtetinde alǵan sabaq kredıtterdi kórsetip, qujattar ótkizdim. Munda bir jyl bilim alyp, 2009-2010 jyly áleýmettik ǵylymdary (social science) mamandyǵy boıynsha bakalavr bitirdim. Sodan keıin magıstrdi 2010-2012 jyldary ekonomıka salasy boıynsha támamdap, ary qaraı PhD doktor dárejesin alý úshin 2012-2016 aralyǵynda bilimim men biliktiligimdi shyńdadym. Jalpy alǵanda,  PhD doktor dárejesin alǵanǵa deıin 13 jyl joǵary bilim jolynda ter tóktim desem bolady.

SİZDİŃ MAMANDYǴYŃYZDYŃ ERKESHELİGİ QANDAI?

«Bilim ınemen qudyq qazǵandaı» degendeı mamandyǵym bilim joly bolǵandyqtan kóp ýaqytym stýdetterge oqıtyn dáristerge daıyndalý men zertteý jumystaryn júrgizýmen ótedi. Qazirgi búkil dúnıe tez ózgeretin jahandaný zamanynda bıznes pen órkenıet áleminde ne bolyp jatqanyn jiti baqylap, bilip otyrý kerek. Soǵan oraı bilim salasynda ashylǵan jańalyqtar men ádistemelik tásilder, jumysta qoldanylatyn jańa kompúterlik baǵdarlamalardy qarastyryp, oqýlyq kitap jáne materıaldardy ózgertip otyrýymyz qajet. Odan tys sońǵy akademıalyq maqalalardy oqyp, bilim júıesinde ne bolyp, qalaı ózgerip jatqanyn baqylap, zertteý jumystaryn da soǵan qaraı sáıkestirip jumystaý kerek. AQSH kóp salalardaǵydaı akademıalyq bilim berý salasynda da alda kele jatqan elderdiń biri. Sondyqtan osy elge dúnıejúzinen bilimdi adamdar kóp kelip, kóptegen ǵylymı jınalys, konferensıalar ótkizip otyrady. Men de jylyna 2-3 ret osyndaı konferensıalarǵa baryp qatysyp turamyn.

QARAPAIYM OQYRMANDARǴA OPERASIALYQ TALDAÝ, MATEMATIKALYQ ÚLGİLEÝ PROFESORY DEGEN DÁREJEŃİZDİ TÚSİNDİRİP BERSEŃİZ? ONYŃ BIZNESTİ JÚRGİZÝDE MAŃYZY QANDAI?

Negizgi taqyrybym – qandaı bir ónimniń dızaın jáne óndiris prosesinen bastap tutynýshyǵa deıingi jolyndaǵy barlyq úderis jáne óndiris kezeńderindegi shyǵysty azaıtyp, tıimdilikti (efficiency) kóbeıtý.  Iaǵnı, qysqasha aıtsaq, tutynýshyǵa ónimdi eń arzan, biraq sapaly túrde jetkizip,  qamtamasyz etý joldaryn izdestirý. Sol nátıjege jetý úshin matematıkalyq jáne data analıtıkalyq modelderdi shyǵaryp, ony qoldaný bolyp sanalady.

Qazirgi erkin naryqtyq ekonomıkada álemdik básekelestikke túsetin kompanıalarlar úshin onyń mańyzy óte zor.

Men magıstrantýra / MBA / oqytýlaryn qadaǵalaıtyn komısıa múshesi bolǵandyqtan biraz ýaqytymdy soǵan jumsaımyn.

ORTASHA TÁÝLİKTİK JUMYS KÚNİŃİZ QALAI ÓTEDİ?

Kóp ýaqytymdy  ýnıversıtette ótkizemin. Dáris oqý, sabaq úıretý, stýdenttermen birge zertteý jumysyn júrgizý degen sıaqty. Onyń syrtynda ýnıversıtette ártúrli jumystar atqaratyn komısıalar bolady. Men magıstrantýra / MBA / oqytýlaryn qadaǵalaıtyn komısıa múshesi bolǵandyqtan biraz ýaqytymdy soǵan jumsaımyn.

EŃ KÓP QOLDANATYN BAǴDARLAMALARYŃYZ QANDAI?

Qazir GitHub-ty kóp qoldanamyn. Sonymen qatar mamandyǵym boıynsha bir salada jumys atqaratyn, biraq basqa joǵary oqý oryndarynda  dáris beretin adamdarmen  Slack arqyly áleýmettik jelidegi toptar sıaqty baılanys jasaımyn.

JUMYS KEŃSEŃİZDİ SÝRETTEP BERSEŃİZ?

ÝAQYT ÚNEMDEÝDİŃ UTYMDY TÁSİLİ NE?

Men keler aptada isteıtin jumystardy aldymen oılanyp, tizimin jasap alǵan durys dep oılaımyn. Erteńgi kúni sol tizim arqyly jasalǵan  jospar boıynsha jumys atqarsańyz, eńbegińiz ónimdi bolmaq. Eger josparyńyz sátti júzege assa, jumysyńyzdy aıaqtaǵan soń lázzatqa bólenesiz.

ATQARYLATYN İSTER TİZİMİN QAIDA BELGİLEP,  QALAI JÚRGİZESİZ?

Onlaın kúntizbe men qabyrǵaǵa japsyryp qoıatyn qaǵazdardy qoldanamyn.

JUMYSYŃYZDYŃ OŃ JÁNE KERİ ÁSERLERİ?

Ýnıversıtet keleshek mamandyq jetildiretin orta bolǵandyqtan onyń mańyzy zor. Stýdentterge dáris berý ádistemesin jetildirý úshin kóp ter tógý qajet. Sońǵy kezde jańalyq bolyp enip jatqan bıznestik amal-tásilderdi únemi qadaǵalap, sol arqyly zertteý tásilderi men oqý mazmunyn únemi ózgertip otyrǵan jón. Sondyqtan da buryńǵy oqý júıesine qaraǵanda qazirgi kezdiń joǵary oqý oryndary dınamıkalyq serpindi ózgeris jasap keledi. Soǵan ilesý úshin únemi ózgeriste bolý jaǵymen erekshelikte dep oılaımyn.

Oqý, bilim arqyly adam ózin-ózi únemi damytyp otyratyndyqtan jumysymnyń keri áseri joq. Biraq jasaǵan jumys, istegen áreketterińniń jemisin uzaq ýaqyttan keıin sezinesiń. Mysaly bir akademıalyq maqala jazǵanǵa 1-2 jyl ýaqyt alady. Ony akademıalyq jýrnaldarǵa jibergen soń olar tekserip kórý úshin 1 jyldan astam ýaqyt ketedi. Iaǵnı bir maqala eń az degende 2 jylda baspaǵa áren shyǵady.

SİZ NENİ İSTEÝGE SHEBERSİZ?

Eshteńe. Biraq bilmegen jáne úırengim kelgen nárseni júıeli túrde tez arada úırenip, atqarýǵa ebim bar.

QAZİR QANDAI JUMYSQA NAZAR AÝDARYP JATYRSYZ?

Qazirgi jaǵdaıda lojıstıka /tasymal/ jáne tutynýshy suranysyn qamtamasyz etý salasyna zertteý jumystaryn júrgizýdemin. Dálirek aıtqanda, tutynýshy keri qaıtarǵan taýarlardy eń qysqa merzimde az shyǵynmen qalaı retteý jóninde matematıkalyq modelder jasap jatyrmyn.

KİTAP KÓP OQISYZ BA? DÁL QAZİR QANDAI KİTAP NEMESE MAQALA OQÝDASYZ?

Mamandyǵyma qatysty kitaptar men maqalardy kóp qaraımyn. Sońǵy ýaqytta jaqynda ǵana ekonomıka salasynda Nobel syılyǵyna ıe bolǵan úsh ǵalymnyń eńbekterin oqyp júrmin.

SİZDİŃ MİNEZİŃİZ TUIYQ PA ÁLDE ASHYQ PA?

Kóbinese ashyqpyn dep oılaımyn.

SİZ QANSHA ÝAQYT UIYQTAISYZ?

Shamamen 7 saǵat uıyqtaýǵa tyrysamyn.

JUMYS KEZİNDE MÝZYKA TYŃDAISYZ BA? QANDAI ÁÝENDERGE ÁÝESSİZ?

Kóp mýzyka tyńdamaımyn. Biraq áredik jumys barysynda baıaý klasıkalyq áýenderdi tyńdaýdy unatamyn.

SİZDİ JUMYSTAN TYS ÝAQYTTA QAIDAN TABÝǴA BOLADY?

Jumystan tys ýaqytta taza aýada júrgendi jaqsy kóremin. Sondyqtan dál osy jerde bolamyn dep aıta almaımyn.

KİMNEN, NEDEN KÚSH QÝAT ALASYZ?

Men úshin eń bastysy jáne mańyzdysy  – anamnyń tilek, duǵalary. Ata-ananyń balasyna jasaǵan bata, duǵalary qabyl bolady degendeı qıyn sátterden jaqsylyqpen ońaı ótken jaǵdaılardy olardyń demeýleri dep túsinemin.

ÓMİRDEN ALǴAN EŃ JAQSY ǴIBRATYŃYZ…

Qudaıǵa shúkir, tosyn oqıǵalar bolǵan joq. Alaıda qolyńda bardyń qadirin bilgen jón.

JETİSTİKKE JETÝ ÚSHİN NEGE MÁN BERÝ KEREK? JASTARǴA QANDAI KEŃES BERESİZ?

Keıde kejegeńiz tartyp tursa da, únemi talaptaný kerek. Negizi kóp jetistikke jetken bilimdi adamdar men kásipkerlerdiń barlyǵynyń sátti sátterinen góri sátsizdikteri kóp bolǵan. Kópshiligimiz sıaqty birneshe qulaǵan soń túsip bere salmaǵan. Qaıta táýekel etip, talaptana bergen. Sol úshin qarap jatpaı, árkez árekette bolý qajet.

KELESİ QONAQQA KİMDİ USYNYP, JUMYS İSTEÝ TÁSİLİMEN TANYSQYŃYZ KELEDİ?

Rio Tinto kompanıasynda menedjer bolyp jumystaıtyn Jeńisuly Baýyrjandy usynys etemin.

Bıyl shildeniń basynda Astanadaǵy «jaıly mektepke» balasynyń qujatyn ótkizýge kelgen ata-analar túnnen bastap kezekke turyp, dúrbeleń týyndatqan bolatyn. Munyń astarynda elordadaǵy mektep tapshylyǵy jatqanymen, negizgi  másele balasyn «jaıly mektepte» aýystyrǵysy keletin ata-analardyń kóptiginde edi. Osyǵan qarap el ishinde «jaıly mektepterdiń» jarnamasy jaqsy júrgenin kórýge bolady. Bul jobanyń operatory – «Samruk-Kazyna Construction» aksıonerlik qoǵamy. Eger operator qurylys pen jabdyqtaý jumystarynyń sapasyn oıdaǵydaı baqylaı alsa, shynymen de «bilim oshaǵy» degen atqa laıyq nysandar esigin aıqara ashady. Bulaı deıtinimiz, atalǵan mektepterdiń  memleket esebinen salynǵan ózge mektepterden birneshe artyqshylyǵy bar. 

Ulttyq joba bastalǵan kezde Oqý-aǵartý mınıstri bolǵan Asqat Aımaǵambetov «Jaıly mektep» ulttyq jobasy boıynsha salynatyn mektepterdiń buǵan deıin salynǵan mektepterden 8 aıyrmashylyǵyn ataǵan edi.
«Birinshi – bastaýysh jáne joǵary synyp oqýshylary mektep ǵımaratynyń jekelegen bloktarynda oqıdy. Sáıkesinshe, olardyń óz oqý kabınetteri, ájethanalary, sportzaldary bolady. Ekinshi – balalardyń qaýpsizdigin qamtamasyz etýge jaǵdaı jasalady. Beınebaqylaý, dybystyq dabyl sıaqty qaýipsizdik nysandary ornatylady. Kelesi – oqýshylarǵa yńǵaıly bolý úshin oqý quraldaryn, aýystyratyn kıimderin saqtaıtyn jeke shkaftar, kitap oqýyna, demalýyna, shyǵarmashylyq áleýetin damytýǵa tıisti jaǵdaılar qarastyrylǵan. Tórtinshi – mektep eń zamanaýı fızıka, hımıa, bıologıa, robototehnıka sıaqty kabınettermen qamtamasyz etiledi. Ár kabınetke tıisti ekrandar ornatylyp, mekteptiń kez kelgen jerinen joǵary jyldamdyqty ınternetke qosylý múmkindigi beriledi», - dedi ol.
Atalmysh mektepterde erekshe muqtajdyǵy bar balalarǵa barynsha jaǵdaı jasalǵan.
«Altynshy – sportzal máselesi. Mysaly, qazirgi kúni 1 200 oqýshyǵa arnalǵan mektepte kóbine bir sportzal ǵana qarastyrylǵan. Onda tańerteńgi 8.00-den keshke deıin bir ýaqytta 4-5 synyp úshin dene shynyqtyrý sabaǵy ótedi. Al jaıly mektepterde balalardyń jas ereksheligine baılanysty birneshe sportzal qarastyrylǵan. Jetinshi – jańa mektepterde muǵalimderge de barlyq jaǵdaı jasalady. Muǵalimderdiń kabınetteri, kásibı zonalar, qosymsha bilim berýge arnalǵan nemese jıyn ótkizý zaldary, ár qabınette ınternetke qosylǵan jeke kompúterleri bolady. Segizinshi – jaıly mektepter community ortalyǵynyń rólin atqarady. Ásirese, bul aýyldyq jerlerge qatysty. Oǵan qosa, mektepter balalardy eńbekke baýlý úshin resýrstyq ortalyq qyzmetin atqarady», - degen bolatyn Asqat Aımaǵambetov.
Jalpy 2023-2025 jyldar aralyǵynda óńirler men respýblıkalyq baǵynystaǵy qalalarda 369 jaıly mektep salý josparlanǵan. Osynyń arqasynda 740 myńnan astam oqýshyny eki aýysymdaǵy orta bilimmen qamtamasyz etedi degen sóz.  
Bıyl jeltoqsan aıyna deıin 208 mektepti qoldanysqa berý kózdelgen. Qalǵan  151 mektep 2025 jyldyń aıaǵyna deıin salynyp bitýi kerek.  Onyń syrtynda Astana jáne Almaty qalalarynda 10 mektep memlekettik-jeke menshik áriptestik aıasynda satyp alý arqyly ashylady. Jospardaǵy 369 «jaıly mekteptiń» 44%-y aýyldarda salynady.
Qazan aıyndaǵy málimetterge sensek, ulttyq joba qolǵa alynǵannan beri elde 31 jaıyl mektep qoldanysqa berilgen. Ol nysandarda 109 myńnan astam oqýshy bilim alyp júr. 1 qyrkúıektiń ózinde ǵana 20 mektep ashylǵan. 
Jobanyń jalpy búdjeti 2,38 trln teńge dep belgilengen. Onyń ishinde Aqmola oblysyna 35,1 mlrd teńge, Atyraý oblysyna 22,1 mlrd teńge, Qaraǵandy oblysyna 23,3 mlrd teńge, Qostanaı oblysyna 15,2  teńge, Almaty qalasyna 63,2 mlrd teńge, Astana qalasyna 118,6 mlrd teńge bekitilgen. 
Bul qarajattyń basym bóligi Ulttyq qordan alynatynyn aıtý kerek. Qalǵany respýblıkalyq búdjetten tartylady. Byltyr  499,9 mlrd teńge jumsalsa, bıyl 976,7 mlrd teńge ıgerilýi kerek. Al kelesi jylǵa 909,4 mlrd teńge qarastyrylǵan.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń 2022 jylǵy Joldaýynan bastaý alǵan bul ulttyq joba eldegi apatty mektepter men úsh aýysymdy joıý úshin, mektep tapshylyǵyn seıiltý úshin qolǵa alynǵan bolatyn. 
Bul bir jaǵynan jeke menshik mektepter men memlekettik mektepterdiń tehnıkalyq jabdyqtalýyndaǵy aıyrmashylyqty azaıtýǵa da septigin tıgizedi. Óıtkeni ǵımarattyń sáýlet jáne tehnıkalyq kórsetkishteri halyqaralyq standarttarǵa saı jasalǵan.  Soǵan qaraı qurylystyń quny da qymbat. 
300 oryndyq jaıly mektepterdiń quny 3,8 mlrd teńgeniń aınalasynda bolsa, 2000 oryndyq mektepterdiń quny 10,8-11 mlrd teńgege deıin barady. 
Osynsha qarajat jumsap salynǵan mektepterdiń bilim sapasyn arttyrýǵa qalaı yqpal etetinin, Nazarbaev zıatkerlik mektebi, Haileybury, «Mıras», TAMOS Education, Kazakhstan International School sıaqty áıgili jeke menshik mekteptermen qanshalyqty básekeles bolatynyn ýaqyt kórsetedi. 
Eń bastysy, bul joba zamanaýı mekteptiń qazaqstandyq standartyn qalyptastyra aldy. Endi jeke menshik mektep salǵysy kelgen ınvestorlar básekege qabiletti bolý úshin «jaıly mekteptiń» kórsetkishterinen kem mektep sala almaıdy degen sóz. 
Onyń syrtynda ulttyq jobanyń arqasynda mektep tapshylyǵy joıylyp qana qoımaı, 100 myń ýaqytsha, 145 myń turaqty jumys orny ashylady.

Bul týraly Bilim jáne ǵylym vıse-mınıstri Asqat Aımaǵambetov óziniń feısbýk paraqshasynda jazdy. Onyń túsindirýinshe,  magıstratýraǵa granttar kelesi jyldan bastap úmitkerlerdiń biryńǵaı emtıhanynyń qorytyndysy boıynsha bólinetin bolady.

«Eger osyǵan deıin magıstratýraǵa granttar JOO berilgen bolsa, jáne olar ózderi tapsyrma daıyndaǵan, ózderi emtıhan ótkizip, tústý týraly sheshimdi ózderi qabyldaǵan bolsa, endi GMAT formaty boıynsha biryńǵaı emtıhan bolady. Iaǵnı úmitkerlerge Ulttyq testileý ortalyǵy ótkizetin keshendi testileýden ótý kerek. Osy testileýdiń nátıjesi boıynsha bilim berý baǵdarlamalary turǵysynda jınaǵan baldary boıynsha saralaý júrgizilip, joǵary bal jınaǵan talapkerler grant alady, sáıkesinshe erikti túrde ózi JOO tańdaıtyn bolady. Osylaısha, «grant magıstranttyń sońynan eredi» degen qaǵıda júzege asyrylady. Bul JOO-lar basekelestigin arttyrýy tıis jáne sózsiz granttardyń ashyq jáne ádil taratylýyna septigin tıgizedi. Magıstratýraǵa túsýshilerge daıyndyq baǵytynyń sheńberindegi naqty bilim berý baǵdarlamalarynyń tobyn kórsetý qajet. Úmitkerler shet tilin tapsyrady (osyǵan deıin de solaı bolǵan), sondaı-aq bilim alý daıyndyǵy boıynsha jáne 2 salalyq pánder boıynsha testiler tapsyrady»,-delingen vıse-mınıstrdiń jazbasynda. Al doktorantýraǵa qatysty: «Munda formatta ózgerister joq. Oqýǵa túsýshi doktorantýranyń salalyq páni boıynsha qaı JOO-ǵa tússe, sol jerde, sol ýnıversıtette emtıhan tapsyrady. Sonymen qatar, shet tilin biletinin rastaıtyn sertıfıkat usynady. Mundaǵy basty ózgeris – endi doktorantýraǵa túsý úshin halyqaralyq sertıfıkat (sáıkesinshe, IELTS, TOEFL jáne t.b.) talap etiletininde. Doktorantýra boıynsha shet tilinen testileý endi Ulttyq testileý ortalyǵy arqyly ótkizilmeıdi. Sondyqtan doktorantýraǵa túsemin dep nıet bildirýshiler osy baǵyt boıynsha daıyndalýlary tıis», — deıdi Asqat Aımaǵambetov.

sýret: firat.edu.tr