Ulttyq valútamen esep aıyrysýǵa kóshý úderisi qarqyndy damı bastady

Saıasat

Aqorda 04 shilde 2024

Ulttyq valútamen esep aıyrysýǵa kóshý úderisi qarqyndy damı bastady - Toqaev

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev SHYU-ǵa múshe memleketter basshylary keńesiniń otyrysynda sóz sóıledi, dep habarlaıdy Aqorda.

Táýelsizdik saraıynda SHYU-ǵa múshe memleketter basshylary keńesiniń otyrysy ótti.

Otyrys bastalarda delegasıa basshylary Belarýs Respýblıkasyn Uıym quramyna qabyldaý jáne oǵan SHYU-ǵa múshe memleket mártebesin berý týraly sheshimge qol qoıdy.

Memleket basshysy búginde Shanhaı yntymaqtastyq uıymy dostyq, tatý kórshilik, teńquqyqtyq jáne ózara qoldaýdyń, ıaǵnı «shanhaı rýhy» negizinde jumys isteıtin memleketaralyq qatynastardyń tıimdi tetigine aınalǵanyn atap ótti.

– SHYU keńistiginde úsh mıllıardtan astam adam turady. Uıymǵa ekonomıkasy asa iri jáne jyldam damyp kele jatqan memleketter kiredi. Álemdik jalpy ishki ónimniń úshten biri osy elderge tıesili. Bul bizdiń Uıymnyń orasan zor áleýeti men jahandyq rólin aıqyn kórsetedi. Múshe memleketterdiń daýsy men múddeleri teń dárejede eskeriletin Shanhaı yntymaqtastyq uıymy ózin biregeı alań retinde kórsetti. Dál osyndaı myzǵymas demokratıalyq negizge súıengen uzaqmerzimdi yntymaqtastyǵymyz jańa mazmunmen tolyǵa túsetinine senimdimin, – dedi Memleket basshysy.

Budan keıin Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstannyń Uıymǵa tóraǵalyǵy aıasynda atqarylǵan jumystardyń qorytyndysy jóninde baıandady.

Prezıdent SHYU-ǵa múshe memleketterdiń belsendi qoldaýynyń nátıjesinde Qazaqstannyń uıymǵa tóraǵalyǵy kezinde túrli deńgeıde 150-ge jýyq is-shara, sonyń ishinde sıfrlyq damý, týrızm, energetıka, bıznes salalarynda forýmdar jáne SHYU jastar keńesi ótkenin málimdedi.

– Uıymnyń Sharttyq bazasy 60 jańa qujatpen tolyqtyryldy. Atap aıtqanda, Esirtkige qarsy strategıa, Ekonomıkalyq yntymaqtastyq strategıasyn iske asyrý jospary, Qorshaǵan ortany qorǵaý salasyndaǵy kelisim, Energetıkalyq yntymaqtastyqty damytý strategıasy jáne basqa da qujattar. SHYU seriktesteri sanalatyn halyqaralyq uıymdardyń qatary kóbeıdi. Investısıalar jónindegi arnaıy jumys tobynyń qyzmeti qaıta jandandy. Ulttyq valútamen esep aıyrysýǵa kóshý úderisi qarqyndy damı bastady, – dedi Memleket basshysy.

Qasym-Jomart Toqaev osy sharalardyń nátıjesinde SHYU keńistigindegi saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq qarqyndy damyp kele jatqanyna toqtaldy. Sondaı-aq Qazaqstan tóraǵalyǵy kezinde mádenı-gýmanıtarlyq baılanystardy nyǵaıtýǵa erekshe nazar aýdarylǵanyn aıtty.

– «SHYU formatyn» barynsha tartymdy etetin birqatar mańyzdy joba iske qosyldy. Olardyń qatarynda «SHYU elderiniń rýhanı kıeli oryndary» jobasy men «SHYU Jibek joly» birinshi halyqaralyq mýzyka festıvali bar. Sondaı-aq birlesken jobalardy júzege asyrý úshin 10 týrısik aýmaq anyqtaldy. Almaty qalasy SHYU-nyń mádenı jáne týrısik astanasyna aınaldy, – dedi Memleket basshysy.

Qasym-Jomart Toqaevtyń aıtýynsha, Qazaqstan SHYU tóraǵasy retinde aldyńǵy samıtte aıtylǵan barlyq maqsat-mindetti tolyǵymen oryndady. Sondaı-aq Prezıdent elimizdiń bastamalaryn júzege asyrýǵa qoldaý kórsetip, belsendi atsalysqany úshin barlyq memleketke shynaıy rızashylyǵyn bildirdi.

Memleket basshysy «Shanhaı ondyǵyna» kiretin elder úshin strategıalyq mańyzy bar basty baǵyttarǵa toqtaldy.

Prezıdent qaýipsizdik salasyndaǵy ózara senim men yntymaqtastyqty nyǵaıtýdy birinshi mańyzdy baǵyt retinde atady.

– Qazirgi kúrdeli ahýal – negizinen halyqaralyq qatynastar júıesindegi daǵdarys saldary. Osy rette halyqaralyq quqyqtyń kemshin tustaryn túzep, geosaıası turǵydan jikke bólinýge jol bermeý maqsatymen, túptep kelgende, jahandyq aýqymdaǵy beıbitshilik pen qaýipsizdikti nyǵaıtý úshin SHYU óziniń turaqtandyrýshy jáne jasampazdyq rólin kúsheıtý qajet, – dedi Prezıdent.

Memleket basshysynyń aıtýynsha, Shanhaı yntymaqtastyq uıymy búkil Eýrazıa qurlyǵyndaǵy beıbitshilik pen qaýipsizdikti qamtamasyz etýge kepil bolatyndaı aıryqsha múmkindikterge ıe. Uıymǵa múshe memleketterge «Ádil álem, kelisim jáne damý jolyndaǵy jahandyq birlik týraly» SHYU bastamasyn júzege asyrý dál osy maqsatpen usynyldy.

Sonymen qatar Prezıdent Áskerı saladaǵy senim sharalary týraly kelisimdi ázirlep, qabyldaıtyn ýaqyt kelgenin aıtty. Bul rette «Úsh zulym kúshpen» kúres máselesi árdaıym jiti nazarda bolýǵa tıis.

Qasym-Jomart Toqaev kıberqaýipsizdikti kúsheıtý Uıymǵa múshe elderge ortaq taǵy bir mańyzdy mindet ekenine nazar aýdardy. Sonymen qatar SHYU-ǵa múshe memleketterdegi aqparattyq ınfraqurylymnyń turaqty jumysyn qamtamasyz etý úshin udaıy aqparat almasýǵa, úzdik tásilder men ozyq tájirıbelerdi qoldanýǵa baǵyttalǵan arnaıy mehanızm ázirleýdi usyndy.

Qazaqstan Prezıdentiniń pikirinshe, búgin halyqaralyq aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý máseleleri boıynsha qabyldanatyn Ózara is-qımyl jospary atalǵan maqsattarǵa saı keledi.

Prezıdent saýda-ekonomıkalyq baılanystardy keńeıtý yntymaqtastyqtyń basym baǵyttarynyń biri ekenine nazar aýdardy.

– Álemdik ekonomıkada jaǵymsyz úrdister beleń ala bastady. Dúnıejúzilik banktiń málimeti boıynsha bıyl jahandyq ekonomıkanyń ósim qarqyny báseńdeıdi. Álem ekonomıkasynyń ósimine serpin beretin jańa baǵyt jáne múlde basqa damý paradıgmasy qajet ekeni anyq. Sondyqtan, bizdiń oıymyzsha, saýda-ekonomıkalyq kooperasıany keńeıtý, kapıtal men tehnologıanyń erkin qozǵalysyna jaǵdaı jasaý, klımattyń syn-qaterlerimen kúresý – Shanhaı uıymynyń mańyzdy mindetteri. Ózara saýda-sattyqtyń artýy SHYU keńistigi úshin ortaq úrdiske aınalyp keledi. Máselen, Qazaqstannyń SHYU elderimen saýda kólemi ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha 6,5 paıyzǵa ósti. SHYU-ǵa múshe elderdiń tehnologıalyq bazasy úlken jáne ekonomıkanyń barlyq mańyzdy sektorlaryn damytý úshin orasan zor naryǵy bar. Arnaıy salyq, keden jáne kóshi-qon rejımderiniń ázirlenýi atalǵan baǵytta ilgerileýge aıtarlyqtaı septigin tıgizedi. Osy rette SHYU aıasynda Ekonomıkalyq jeńildikter bazasyn qurý týraly Qazaqstannyń usynysy ózekti bolyp qala beredi. Investısıalyq jobalardy talqylap, bekitý úshin biryńǵaı alań qurý qajettigi aıqyndala tústi. «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń bazasynda Jobalyq qyzmetti qarjymen qamtamasyz etý mehanızmin qurýdy usynamyz. Qytaı, Reseı, Úndistan, Ózbekstan, Qyrǵyzstan qazirdiń ózinde atalǵan alańda belsendi jumys istep jatyr. Jalpy, AHQO rezıdentteriniń 20 paıyzy – SHYU-ǵa múshe memleketterdiń kompanıalary, – dedi Prezıdent.

Memleket basshysy tıimdi dálizder men senimdi tasymal tizbekterin qurý arqyly kólik baılanystaryn nyǵaıtýdy yntymaqtastyqtyń kelesi baǵyty retinde atady.

– Biz Qytaıdyń «Bir beldeý, bir jol» megajobasyn, Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵdaryn jáne «Soltústik – Ońtústik», «Ortalyq Azıa – Ońtústik Azıa» baǵyttary boıynsha transeýrazıalyq dálizdi odan ári birlese damytýǵa basa mán beremiz. Bul josparlardy júzege asyrý úshin SHYU aıasynda Strategıalyq porttar men logıstıkalyq ortalyqtardyń seriktestik jelisin qurý jóninde naqty sharalar qabyldaý mańyzdy, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Sonymen qatar Memleket basshysy Shanhaı yntymaqtastyq uıymyn reformalaý jáne jańǵyrtý qajettigine arnaıy toqtaldy.

– Qarqyndy jahandyq ózgeristerge baılanysty bizdiń aldymyzda SHYU qyzmetin odan ári jetildirýge baǵyttalǵan mańyzdy mindet tur. Uıym aıasynyń keńeıý úderisi jańa múmkindikterge jol ashyp, ony damytýǵa tyń serpin beredi. Elimiz SHYU-ǵa tóraǵa retinde Uıymdy yntymaqtastyqtyń budan da tıimdi ári kópjaqty mehanızmine aınaldyrýdy kózdeıtin teńgerimdi usynystaryn ortaǵa saldy. Atap aıtqanda, biz SHYU Hatshylyǵy men Bas hatshynyń rólin kúsheıtýdi quptaımyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Qazaqstan Prezıdenti aıtylǵan barlyq usynys SHYU-ǵa múshe elderge ortaq ıgi maqsattarǵa qol jetkizýge barynsha úles qosýǵa degen shynaıy nıetten týyndaǵanyn atap ótti.

Memleket basshysy sóziniń sońynda qoldaǵandary úshin Uıymǵa múshe elderdiń basshylaryna rızashylyǵyn bildirdi. Sonymen qatar Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Tóraǵasy Sı Szınpındi SHYU-ǵa múshe memleketter basshylarynyń keńesine tóraǵa bolýymen shyn júrekten quttyqtap, Qytaı tarapyna tabys tiledi.

Sonymen qatar samıt barysynda Belarýs Prezıdenti Aleksandr Lýkashenko, Iran Prezıdentiniń mindetin atqarýshy Muhammed Mohber, Qytaı Tóraǵasy Sı Szınpın, Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarov, Pákistan Premer-mınıstri Shahbaz Sharıf, Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtın, Tájikstan Prezıdenti Emomalı Rahmon, Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıóev, Úndistan Syrtqy ister mınıstri Sýbramanám Djaıshankar, SHYU Bas hatshysy Chjan Mın, SHYU Aımaqtyq terorızmge qarsy qurylymy Atqarýshy komıtetiniń dırektory Rýslan Mırzaev sóz sóıledi.

Qasym-Jomart Toqaev otyrysty qorytyndylaı kele, kópjaqty yntymaqtastyqty ilgeriletý jónindegi aýqymdy máseleler talqylanǵanyn, Uıymdy odan ári damytý baǵyty aıqyndalǵanyn atap ótti.

– Biz Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń kelesheginen úmit kútemiz. Qazir biz qol qoıatyn qujattar SHYU aıasyndaǵy yntymaqtastyqtyń jańa kezeńine jol ashatynyna, Uıymnyń júıeli ári jan-jaqty damýyna septigin tıgizetinine senimdimin, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.

Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń otyrysy barysynda mynadaı qujattarǵa qol qoıyldy:

1. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń Astana deklarasıasy;

2. «Ádil álem, kelisim jáne damý jolyndaǵy jahandyq birlik týraly» Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń bastamasyn bekitý jónindegi Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

3. Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń 2035 jylǵa deıingi damý strategıasynyń jobasy týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

4. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketterdiń syrtqy ister mınıstrleriniń Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń qyzmetin jetildirýge qatysty usynystary týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

5. Belarýs Respýblıkasyn Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshelikke qabyldaý rásiminiń aıaqtalýy jáne oǵan Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleket mártebesin berý týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

6. Belarýs Respýblıkasyna Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleket mártebesi berilýine baılanysty Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketterdiń úlestik jarnasy týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

7. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe elderdiń terorızmge, separatızmge jáne ekstremızmge qarsy is-qımyl boıynsha 2025-2027 jyldarǵa arnalǵan yntymaqtastyq baǵdarlamasyn bekitý týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

8. Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń 2024-2029 jyldarǵa arnalǵan Eskirtkige qarsy strategıasyn jáne ony júzege asyrý jónindegi is-qımyl josparyn bekitý týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

9. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketterdiń energetıka salasyndaǵy yntymaqtastyǵyn damytýǵa qatysty 2030 jylǵa deıingi strategıany bekitý týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

10. Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń 2030 jylǵa deıingi ekonomıkalyq strategıasyn júzege asyrý jónindegi is-sharalar josparyn bekitý týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

11. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketterdiń Investorlar qaýymdastyǵy týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

12. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketterdiń qorǵalatyn aýmaqtar (erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtar, qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtar) jáne ekologıalyq týrızm salasyndaǵy yntymaqtastyǵyn damytý jónindegi baǵdarlamasyn bekitý týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

13. Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Sındao qalasyn Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń 2024-2025 jyldardaǵy týrısik jáne mádenı astanasy retinde jarıalaý týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

14. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter men Shanhaı yntymaqtastyq uıymy aıasyndaǵy dıalog seriktesteri arasyndaǵy Yqpaldastyqty nyǵaıtý jónindegi jol kartasyn bekitý týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

15. Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń jobalyq qyzmetin qarjylyq qoldaý tetikteri týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

16. Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń Hatshylyǵy men Esirtki, psıhotropty zattar jáne prekýrsorlardyń zańsyz aınalymymen kúres jónindegi Ortalyq Azıanyń óńirlik aqparattyq úılestirý ortalyǵy arasyndaǵy ózara túsinistik memorandýmyna qol qoıý týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

17. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketterdiń halyqaralyq aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý máseleleri boıynsha ózara is-qımyl josparyn bekitý týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

18. Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń Bas hatshysy týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

19. Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń Óńirlik terorızmge qarsy qurylymy Atqarýshy komıtetiniń dırektory týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

20. Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń byltyr atqarǵan qyzmeti jaıyndaǵy Shanhaı yntymaqtastyq uıymy Bas hatshysynyń baıandamasy týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

21. Shanhaı yntymaqtastyq uıymy Óńirlik terorızmge qarsy qurylymynyń 2023 jyly atqarǵan qyzmetine qatysty Shanhaı yntymaqtastyq uıymy Óńirlik terorızmge qarsy keńesiniń baıandamasy týraly Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń sheshimi;

22. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń tatý kórshilik, senim jáne yntymaqtastyq qaǵıdattary týraly málimdemesi;

23. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń aýyzsý qaýipsizdigin jáne sanıtarıany qamtamasyz etý týraly málimdemesi;

24. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter basshylary keńesiniń qaldyqtardy tıimdi basqarý týraly málimdemesi;

25. Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketter úkimetteri arasyndaǵy qorshaǵan ortany qorǵaý salasy boıynsha yntymaqtastyq týraly kelisim.

RELATED NEWS

Saıasat

12 sáýir 2025

Qazaqstannyń úsh qalasyna erekshe mártebe berilmek

TMD Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń otyrysynda Astana, Almaty, Qaraǵandy «1941-1945 jj. Eńbek dańqy qalasy» qurmetti ataǵyn berý týraly sheshim kelisildi, dep habarlaıdy Bul týraly SİM habarlady.

Kezdesýde Qazaqstan premer-mınıstriniń orynbasary – syrtqy ister mınıstri Murat Nurtileý TMD uıymyn odan ári damytýǵa baǵyttalǵan birqatar usynysty ortaǵa saldy. Osy turǵyda Qazaqstan bastamalaryn júzege asyrýda Dostastyq boıynsha seriktesterdiń qoldaýy erekshe atalyp ótti.

«Elimizdiń usynysy boıynsha búgingi tańda Volontórler forýmy, Dostastyq jármeńkesi, TMD Akademıalyq astanasy jáne basqa da kóptegen joba birlesken kúsh-jigerdiń arqasynda iske asyrylyp jatyr nemese jaqyn bolashaqta ótkizýge josparlanǵan», – dep málimdedi syrtqy ister mınıstri.

Jeńistiń 80 jyldyǵy qarsańynda TMD elderiniń birqatar qalasyna, sonyń ishinde Astana, Almaty, Qaraǵandy jáne basqa da qalalarǵa «1941-1945 jj. Eńbek dańqy qalasy» qurmetti ataǵyn berý týraly sheshim kelisildi.

Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń kelesi otyrysy 2025 jylǵy qazan aıynda TMD Memleket basshylary samıti qarsańynda Dýshanbe qalasynda ótedi.

Saıasat

10 shilde 2024

«Bestikten» «ondyqqa» aınalǵan SHYU: Astana deklarasıasynyń mańyzy

Esirtkige qarsy ortaq strategıa, terorızm, separatızm, ekstremızm sıaqty qaýipti qubylystarmen birlesip kúresý, energetıka salasyndaǵy yntymaqtastyq, aqparattyq qaýipsizdik, tatý kórshilik, aýyzsý qaýipsizdigi, qorshaǵan ortany birlesip qorǵaý. Astanadaǵy Shanhaı yntymaqtastyq uıymy samıtiniń praktıkalyq qyryn bir sóılemmen osylaı túıindeýge bolady. Munyń bári, aınalyp kelgende, eldegi turaqtylyqqa tutqa bolatyn ózekti máseleler.

SHYU Astana samıtin Qytaı men Reseıge kiriptar elderdiń basshylary jınalatyn kezekshi jıyndardyń biri retinde sıpattaýshylar samıtte qol qoıylǵan 25 qujattyń ishinde biz ataǵan máseleler boıynsha ýaǵdalastyqtar qaıta ózektendirilgenin nazarǵa ala bermeıdi.
Esirtki saýdasy bir eldiń ishinde ǵana júretin tuıyqtalǵan naryq emes. Mańaıdaǵy elderdiń ishki turaqtylyǵy qanshalyqty osal bolsa, irgeles elderdiń ózara tatýlyǵy qanshalyqty álsiz bolsa, esirtkiniń transulttyq saýdasy soǵurlym órshı bermek. Bir shetinde Aýǵanstan turǵan Ortalyq Azıa úshin bul másele erekshe mańyzdy bolatyny sodan.
Shanhaı ondyǵynyń aıasynda terrorzım men separatızmge qarsy yntymaqtastyq ornatý osy turǵydan mańyzdy. Qazaqstandaǵy separatızmniń qateri týraly oılansaq, esimizge eldiń tutas bir óńirlerin Reseıdiń sýbektisi etýge qushtar ylańshylardyń sottalyp jatatyny túsedi. Shanhaı uıymyndaǵy áriptes retinde Máskeýmen arada osyndaı kelisiminiń bolǵany da biraz iste erkinirek áreket etýge jol ashady.
Reseıdiń Ózbekstan men Qazaqstanǵa gaz odaǵyn qurýdy usynyp júrgenine de biraz boldy. Al Qazaqstan eldiń shyǵysy men soltústigine Omby men Orynbordan gaz tartý úshin Qytaıdy da oıynǵa qosý qajet degen ustanymda otyr. Onyń qısyny mynandaı, Qazaqstan Reseıden alǵan gazdyń bir bóligin ońtústiktegi gazdy Qytaıǵa jiberý arqyly óteıdi. Esesine Reseı Qytaı aldyndaǵy gaz mindettemesin oryndaýda tasymal shyǵynyn qysqartady. Mundaı júıe Reseı gazyna jalǵanǵan Qazaqstannyń eldi mekenderi aı men kúnniń amanynda kógildir otynsyz qalmaýyna kepildik bolady. Osy turǵydan alǵanda SHYU aıasyndaǵy energetıkalyq yntymaqtastyq Qazaqstannyń soltústigi men shyǵysyn gazdandyrýda mańyzdy ról atqarmaq.
«Ózbekstan reseılik «Rosatom» kompanıasymen birge Shardara sý qoımasynan jaqyn jerde atom elektr stansasyn salýǵa kirisip ketti. Al Qazaqstan bıyl kúzde AES salý máselesi boıynsha jalpyulttyq referendým ótkizbekshi. AES tehnologıasy SHYU-daǵy taǵy bir oıynshy – Qytaıda da bar. Qazaqstanda AES salýǵa áleýetti resmı venderlerdiń ishinde Fransıa, Ońtústik Koreıa, Reseımen birge Qytaı da bar. AQSH-tyń AES salasyndaǵy tehnologıasy da Qazaqstan tarapynan muqıat zerttelip jatyr. Ázirshe bizde salynýy múmkin AES Balqashtyń irgesindegi Úlken kentinen boı kóteredi dep kózdelip otyr. AES salysatyn eli retinde Qytaı men Reseıdiń biri bolsa, Beıjińniń transshekaralyq İle ózeni quıatyn Balqashtyń boıynsha AES salýymyzǵa kelisim berýi ońaılaıdy. Al Ońtústik Koreıa, Fransıa, AQSH tehnologıasy tańdalsa, dıplomatıalyq dıalog qajet bolatyny sózsiz. SHYU aıasyndaǵy energetıkalyq yntymaq osy turǵydan qajet dúnıe.
Astana samıtiniń «SHYU+» formatyndaǵy kezdesýinde sóz sóılegen Birikken Ulttar uıymynyń bas hatshysy Antonıý Gýtterısh jasandy zeıinniń qateri týraly biraz oı aıtty. Bul tehnologıa boıynsha álemde kósh bastap turǵan elderdiń aldyńǵy qatarynda SHYU-ǵa múshe Qytaı men Úndistan bar.
Shyǵystaný ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, qytaıtanýshy Oljas Beısenbaev osy eki eldiń tehnologıasyn paıdalana otyryp, ınternet alaıaqtyq, onlaın qarjy pıramıdalary sıaqty kıber qylmystardy tejeýge bolatynyn aıtady.
İT-sarapyshlar sýperkompúter tehnologıasyn tıisti deńgeıde meńgermegen elder ozyq elderdiń aldynda sıfrlyq egemendigin joǵaltýy múmkin ekenin aıtyp júr. Oljas Beısenbaev SHYU alańyn paıdalanyp, sýperkompúter ǵylymyn jetildirýge bolatynyn aıtady.

«Keıbir halyqaralyq saraptamalarda sıfrlyq egemendik týraly aıtyla bastady. 2023 jyly kıberqylmystyń kesirinen búkil álemde 5 mıllıard dollardaı shyǵyn kelgen deıtin derekter bar. Biz ózimizdiń kıber keńistigimizdi qorǵaý jaıynda oılanýymyz kerek. SHYU aıasyndaǵy kıberqaýipsizdik salasyndaǵy yntymaqtastyqty burynǵydan da mańyzdy etedi», - deıdi qytaıtanýshy.

Sondaı-aq, ol «SHYU aıasyndaǵy ýaǵdalastyqtardy paıdalanyp óz mamandarymyzdy Qytaı men qosa Úndistanǵa ǵylymı taǵylymdamadan ótkizýge bolatynyn eske salady.

«Spýtnık, robot tehnologıalarynda, sýperkompúter baǵyttarynda Qytaıdyń kósh basynda turǵanyn bilemiz. Úndistan da İT-tehnologıa aldyńǵy orynda. Sondyqtan osy salalarda ózara bilim bólisýmiz qajet. Munyń bári óz ishimizdegi sıfrlyq teńsizdikti azaıtýǵa septigin tıgizedi. Óıtkeni Astana, Almaty, Shymkent qalalaryndaǵy sıfrlandyrý deńgeıin qıyrdaǵy aýyldardyń jaǵdaıymen salystyrýǵa kelmeıdi. SHYU aıasyndaǵy ýaǵdalastyqtardy pysyqtaǵan kezde ásirese shekaralyq aımaqtardy sıfrlandyrý máselesin alǵa shyǵaryp otyrý kerek», - deıdi shyǵystanýshy.

Ǵalym aıtqan baǵyttardyń bárin SHYU aıasyndaǵy aqparattyq qaýipsizdik sharalary arqyly iske asyrýdyń múmkindigi bar.
Sý resýrstary jáne ırrıgasıa mınıstrliginiń málimeti boıynsha, Qazaqstandaǵy sý qorynyń 46 paıyzy transshekaralyq ózender arqyly kórshiles elderden kiredi. Al bizben sý bólisip otyrǵan kórshiles elderdiń bári SHYU aıasyndaǵy áriptes memleketter. Astana samıtinde qol qoıylǵan 25 qujattyń ishinde aýyz sý qaýipsizdigine jeke qujattyń arnalýy osy turǵydan mańyzdy.
Mysaly, Ertis máselesine kelgende Beıjiń ózen ortasyndaǵy Qazaqstanmen de, aıaǵyndaǵy Reseımen de jeke-jeke kelisýdi jón kóredi. Mundaı tásil tıimsiz bolyp jatqan jaǵdaıda SHYU aıasyndaǵy dıalogqa shaqyrý oryndy bolýy múmkin.
Baýyrlas elder sanalatyn Ózbekstan men Qyrǵyzstannan da sý alý muqıat dıplomatıany qajet etip otyr. Shekaraaralyq sý arnalary men halyqaralyq kólderdi qorǵaý jáne paıdalaný jónindegi Helsınkı konvensıasyn Tashkent qabyldaǵanymen, Bishkek áli moıyndamaǵan. Qazirgi ekonomıkalyq tetikter sý dıplomatıasyna jaramsyz bolǵan jaǵdaıda SHYU aıasyndaǵy ýaǵdalastyqtardy alǵa shyǵarýǵa bolady.
SHYU aıasynda ekologıalyq problemalardy birlesip sheshýdiń de bizge berer tusy kóp. Óıtkeni álemdegi qorshaǵan ortany eń kóp lastaıtyn ekonomıkanyń biri – Qytaı naryǵy irgemizde tur. Al Ózbekstanmen Araldy qutqarý baǵytyndaǵy yqpaldastyqtyń jan-jaqty qujattalyp, qattalǵany mańyzdy. Bizdiń eldiń aýmaǵynda Reseıdiń zymyran qaldyqtary qulaıtynyn eskersek, bul máseleni Máskeýmen SHYU aıasynda da qozǵaýǵa da múmkindik bar.
SHYU-nyń Astana samıti Qazaqstannyń ózine ne úshin qajet boldy degen suraqqa osylaı jaýap berýge bolady.
Shanhaı yntymaqtastyq uıymy 1996 jyly «Shanhaı bestigi» retinde qurylsa, 2001 jyly SHYU retinde jasaqtaldy. Al keshegi Astana samıtinde múshe memleketterdiń sany 10 ǵa jetti. Olar: Qazaqstan, Úndistan, Iran, Qytaı, Qyrǵyzstan, Pákistan, Reseı, Tájikstan, Ózbekstan jáne Belarýs.
Byltyr uıymǵa Bahreın, Kýveıt, Maldıv araldary, Mánma jáne Birikken Arab Ámirlikteri dıalog seriktesteri retinde qosylsa, bıyl Qatar ámiri mártebeli meıman retinde qatysty. Demek, uıym arab álemimen de etene aralasa bastady.

«2021 jyly SHYU músheleriniń jıyntyq JİÓ shamamen 23,3 trln dollarǵa jetti, bul álemdik JİÓ-niń shamamen 25 paıyzyn quraıdy, bul 2001 jyly qurylǵannan 13 ese kóp. SHYU músheleriniń jalpy syrtqy saýdasy 2021 jylǵy jaǵdaı boıynsha 6,6 trln dollardy qurady, bul 20 jyl burynǵydan 100 ese kóp», - deıdi qytaıtanýshy Oljas Beısenbaev.

Qazaqstannyń uıymnyń samıterinde ekonomıkalyq máselelerdi de kún tártibine shyǵarýǵa jıi bastama kóterýinde osyndaı da sebep bar.

Budan bólek Qazaqstan qoǵamdyq damý ınstıtýtynyń sarapshysy Damır Belgibaev Astana deklarasıasy jalpy SHYU damýyna óziniń aıtarlyqtaı úlesi baryn aıtty.

«Shanhaı yntymaqtastyq uıymy quramyndaǵy memleketter sany ósip, uıymnyń aýmaǵy keńeıip keledi, ıaǵnı álemdik uıym retinde tanylyp keledi degen sóz. Astana ótip jatqan samıtke BUU Bas hatshysynyń kelýi Qazaqstannyń álemdik arenadaǵy bedeliniń kórinisi dep bilem. Meniń oıymsha, onyń sapary álemdegi eleýli problemalardy birigip sheshýdiń joldaryn tabýǵa arnalǵan. Jalpy uıymnyń abyroıy men damýyna búgingi Astana deklarasıasynyń da yqpaly bolady. Qazaqstan atalǵan uıymǵa tóraǵalyǵy barysynda bir jyl ishinde 150-den astam is-shara uıymdastyryp, aýqymdy jumys atqaryldy. SHYU-da sharttyq baza 60 jańa qujatpen tolyqty. Sonyń arasynda ekonomıkalyq, mádenı, ekologıalyq qaýipsizdik, kólik, tehnologıa salasyndaǵy taqyryptar qamtyldy. Bul óńirler arasyndaǵy turaqtylyq pen ózara tıimdi qarym-qatynasty keńeıtýge óziniń aıtarlyqtaı úlesin tıgizedi», - deıdi Damır Belgibaev.

SHYU-nyń Astana deklarasıasy - turaqtylyq pen tynyshtyqtyń kepili bolyp otyr deıdi sarapshy mamandar.

«Turaqtylyq, qaýipsizdik salasynda qabyldanǵan sheshimder bular memleketimizge qaýip tóndiretin túrli qaqtyǵystardyń aldyn alý. Iaǵnı osy uıymǵa múshe memleketter birlese jumys isteı otyryp, shekaralyq aımaqtaǵy, memlekettiń ishindegi, geografıalyq eýrazıalyq óńirdegi turaqtylyqty qamtamassyz etedi», - deıdi Qazaqstan qoǵamdyq damý ınstıtýtynyń taǵy bir sarapshysy Baýyrjan Serikbaev.

Qorytyndylaı aıtatatyn bolsaq, Astanada ótken SHYU joǵary deńgeıde ótken halyqaralyq sharalardyń biri boldy deýge tolyq negiz bar. Onyń ústine samıtke BUU Bas hatshysynyń qatysýy uıymnyń yqpaly men bedelin arttyra tústi.

Saıasat

24 sáýir 2025

Qazaqstanda adamdy ultyna, tiline, dinine qaraı kemsitý eshqashan bolmaıdy – Toqaev

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqy assambleıasynyń sesıasynda eldiń birligi men tatýlyǵy eń negizgi qundylyqtardyń biri ekenin aıtty, dep habarlaıdy Ulys.

«Qazaqstanda adamdy ultyna, tiline, dinine qaraı kemsitý eshqashan bolǵan emes, bolmaıdy da. Barsha azamattarǵa birdeı múmkindik berilgen. Bul – naǵyz ádildik, ádiletti memlekettiń ajyramas bóligi. Taǵy da aıtarym: eldiń birligi men tatýlyǵy eń negizgi qundylyqtarymyzdyń qatarynda tur. Bul – memlekettik saıasattyń basty tuǵyry. Bolashaqta da solaı bolmaq. Osy strategıanyń arqasynda túrli etnos ókilderi bir shańyraqtyń astynda bir úıdiń balasyndaı tatý-tátti ómir súrip jatyr. Bul – maǵynasy tereń naqty jetistik», - deıdi prezıdent QHA XXXIV sesıasynyń plenarlyq otyrysynda.

Prezıdent otanshyldyq, azamatshyldyq, ózara senim men jaýapkershilik – Qazaqstan halqynyń jalpyulttyq biregeı bolmysyn aıqyndaıtyn qundylyqtar ekenin atap ótti.

«Qazaq jerinde turyp jatqan barlyq etnos ókilderi ózderiniń tilin, mádenıetin jáne salt-dástúrlerin jan-jaqty damyta alady. Oǵan qajetti barlyq jaǵdaı jasalǵan. Biz bireýge eliktep, jan-jaǵymyzǵa jaltaqtaǵan emespiz. Eń bastysy, ultaralyq qatynastar salasynda ozyq ádis-tásilderdi qoldanyp, tek alǵa qaraı júrdik, bolashaqta da solaı bolý kerek. Sonyń arqasynda bizdiń elimizde qalyptasqan qoǵamdyq kelisim úlgisi shyn máninde bizdiń halyqaralyq «brendimizge», betkeustar jetistigimizge aınaldy», - deıdi ol.

Toqaevtyń aıtýynsha, memleket azamattardyń ultyna, dinı nanymyna nemese áleýmettik mártebesine qaramaı, bárine birdeı ádil ári teń jaǵdaı jasaıdy. Bul – memlekettik saıasattyń basty ustanymy.

«Biz popýlısik asyǵys sheshimderden boıymyzdy aýlaq ustaımyz. Árqashan naqty jaǵdaıǵa qarap, baıypty saıasatty basshylyqqa alamyz. Bul, eń aldymen, memlekettik tildiń mártebesin etnosaralyq qatynas tili retinde bekitý máselesine tikeleı qatysty», - deıdi memleket basshysy.

Jańalyqtar

16 qyrkúıek 2025