Qytaı qoǵamynda sońǵy bes jylda saıası, áleýmettik jáne ekonomıkalyq tepe-teńdik kúrt ózgerdi. Álemdik ekonomıkanyń qytaıǵa oń áser bermeýi eldegi ártúrli áleýmettik toptardyń jáne burynnan saıası besikte tebisip ósken baqas klandyq top, olıgarxtardyń saıası básekege degen qyzyǵýshylyǵyn arttyryp jatyr. Eger kldandyq júıe arasyndaǵy taıtalas saıası bıliktiń júıesine de yqpal eterlik kúrdeli ózgerýlerge jol ashsa, onda aldaǵy ýaqytta elde jańa saıası júıe ornyǵyp, onyń soraby negizinde ekonomıkalyq, áleýmettik reformalardyń jasalýy ábden múmkin. Bundaı ózgerýler men ekonomıkalyq reforma qytaıdyń munaı men tabıǵı gazǵa degen suranysyn arttyrmasa kemitpeıdi. Bul úderis qytaıdyń batys aımaqtar men ortalyq azıaǵa degen saıası ustanymy men qyzyǵýshylyǵyn tipti de joǵarlata túsedi degen sóz.
Qazir qytaı óńirlik qaýipsizdik faktoryn kóldeneń tartyp eldiń birqansha aımaqtarynda qorǵanys pen saıası ákimshilik basqarýdy kúsheıtip otyr. Elde jańa saıası prınsıpterge negizdelgen qatań rejım ornaı tústi. Memlekettiń qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin eldegi dinı, mádenı qatynastardy túbegeıli tártipke salýǵa tyrysýda. Ákimshilik basqarý men ekonomıkalyu qurylym hám qarjy salasynda qatań qadaǵalaý ornatqandyqtan naýqannyń arty klanaralyq toptardyń birin-biri saıası maıdanda shyndap tiresýine jetkizýde. Bul klandyq júıeniń ishinde kompartıa basshylarynyń nemere-shóbereleri (Taızy Dang), burynǵy komsomoldar toby, munaı men tabıǵı gaz toby jáne Shanxaı toby syndy t.b da top, klandar belsendi saıası oıyndardyń otyn tutatýǵa saqadaı saı tur. Eldegi klandar arasyndaǵy saıası baqtalastyq qytaıdyń aldaǵy bolatyn saıası hám ákimshilik júıesine zor áserin tıgizbeı qoıýy múmkin emes.
Qytaı ultshyldarynyń qytaı kompartıasynyń ulttyq avtonomıa túzý men ult saıasatyn synap kelgenin eskersek, keleshekte qytaıdyń bıleýshi tabyna naqty kimderdiń keletinin boljaı bilý asa kúrdeli emes. Qytaıdaǵy ulttyq avtonomıa men shekaralas óńirdegi ult qaýipsizdiginiń shamadan tys kúsheıip ketýine qarap bılikti synaýshy toptardyń usynystary eskerilip jatqanyn bilýge bolady. Batys pen qytaı jáne Amerıka qatynastarynyń syndarly kezeńinde bıleýshi qytaı kompartıasyna qytaı ultshyl toptarynyń saıası pozısıasy ózgermeı qoıýyn tuspaldaý qıyn. Shyǵys teńiz joldarynyń taraıýy, teńiz kezbeligindegi qytaı múddesiniń ylǵı da jeńilis taba berýi eldegi jańa býyn ultshyl kúshterine tyńnan oı saldy desek artyq aıtpaǵan bolamyz. Olar endi Eýropa jáne Amerıkamen qyrǵı-qabaq bolýdy durys kóre bermeıdi. Alpaýyttar arasyndaǵy ekonomıkalyq shyǵynnyń salmaǵy áýeli qytaı kásiporyndarynyń moıynyna túsedi, qytaıda memlekettiń jan tamyry sanalǵan naryq sharýashylyǵy quldyrasa saıasatqa oń áserin bermeıtini shyndyq. Óz naryǵyn saqtap qalý úshin qytaıdaǵy jandy xalyqaralyq kásiporyndar qyrǵı-qabaq baılanystarǵa tikeleı bıleýshi kompartıany synaıdy. Onda qytaı kompartıasyna degen saıası pozısıasy men senimi ózgeredi.
Qoryta aıtqanda, Qytaıdyń syrtqy qatynastardaǵy keıbir shalys basqan qadamdary ishki qytaıdaǵy klandyq júıeniń shamyna tıýi bek múmkin. Klandyq júıeniń qaqtyǵysy qytaı kompartıasy saıasatyna aralaspaı qoımaıdy. Bunyń sońy bılik pen ulttyq kapıtaldyń qaqtyǵysyna aparyp soǵady. Qytaı kompartıasy eldegi ulttyq kapıtalızmdi oń retke salmasa nemese olardyń da syn-pikirin eskere otyryp belgili deńgeıde saıası dıalog jasaı almasa sońyn boljaý tym qıyn. Sondyqtan qytaı kompartıasy óz múddesin saqtap qalý úshin eldegi klandyq júıemen beıresmı mámilege kelýi aıqyn. Bul keleshekte qytaıdyń ishki-syrtqy saıasatyna tike yqpal etedi.
Eldes ORDA, Nejmıttın Erbakan ýnıversıtetiniń magıstri /TÚRKIA/
