QR Premer-Mınıstri Oljas Bektenovtiń tóraǵalyǵymen ótken Úkimet otyrysynda Energetıka mınıstri Almasadam Sátqalıev Qazaqstanda atom energetıkasyn damytý perspektıvalary týraly habarlady.
Energetıka mınıstri baıandamasynda el ekonomıkasynyń turaqty ósýi elektr energıasyna degen suranystyń artýymen qatar júretinin atap ótti. Ónerkásip, metalýrgıa, kólik, IT, farmasevtıka, aýyl sharýashylyǵy ónimderin qaıta óńdeý jáne basqa da sektorlarda jańa jobalardy iske asyrý úshin qazirdiń ózinde elektr energıasynyń edáýir kólemi qajet. Bul jobalar jańa jumys oryndaryn qurýǵa, ekonomıkalyq ósýdi yntalandyrýǵa jáne azamattardyń ál-aýqatyn arttyrýǵa baǵyttalǵan. Alaıda olardyń damýy elimizdegi energıa qýatynyń jetispeýshiligimen shekteledi.
Almasadam Sátqalıev jańa turaqty energıa kózderin – jańartylatyn, retteýshi jáne bazalyq qýattardy salý boıynsha shuǵyl sharalar qabyldanbasa, jaǵdaı kúrdelene túsýi múmkin ekenin atap kórsetti.
Búgingi tańda elektr energıasyn óndirýdiń negizgi úlesi óndiristiń 66%-yn qamtamasyz etetin kómir stansalaryna tıesili. JEK sektory ósimdi kórsetedi: nysandar sany 148-ge jetti, óndiris úlesi shamamen 6%. Energetıka mınıstrliginiń boljamy boıynsha 2035 jylǵa qaraı Qazaqstanda elektr energıasyn tutyný 152,4 mlrd kVt/saǵ deıin ósedi. Bul rette birqatar obektıvti sebepter boıynsha qoldanystaǵy energıa kózderin óndirý 135 mlrd kVt/saǵ-qa deıin tómendeıdi. Sondyqtan taıaýdaǵy 10 jylda Qazaqstanǵa jıyntyq qýaty 26,5 GVt jańa óndirýshi qýattardy engizý qajet.
Osy baǵytta mınıstrlik tıisti jumys júrgizýde. Jeke ınvestısıalar esebinen jumys istep turǵan elektr stansalyn jańǵyrtý jáne keńeıtý boıynsha 22 ınvestısıalyq kelisim jasaldy. Ulytaý, Qyzylorda, Túrkistan oblystarynda, Almatyda jalpy qýaty 3500 MVt-tan asatyn manevrli gaz elektr stansıalaryn salý boıynsha jobalar portfeli iske asyrylýda. Jańa JEO salý boıynsha sharalar qabyldanýda.
«Qazir álem kómirtegi beıtaraptyǵyna bet burýda. Halyqaralyq qarjy ınstıtýttary kómir elektr stansıalaryn salýǵa ınvestısıa salýdan bas tartady. Sonymen qatar biz elimizdegi gaz resýrstarynyń shekteýli bolýyna baılanysty gaz generasıasyn aýqymdy engizýdi júzege asyra almaımyz. Óz kezeginde, jańartylatyn energıa kózderi tabıǵı-klımattyq jaǵdaılarǵa táýeldiligine baılanysty elektr energıasyn óndirýdiń senimdi bazalyq kózi bola almaıdy. Álemdik tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, atom elektr stansasynyń qurylysy shyǵatyn qýattardy aýystyrý jáne Qazaqstannyń energıaǵa táýelsizdigin qamtamasyz etý úshin jalǵyz durys sheshim bolyp kórinedi. Qazirgi kezeńde AES-ke balama joq», — dep atap ótti Almasadam Sátqalıev.
Mınıstr atom energetıkasynyń kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizýdegi róli alǵash ret BUU-nyń Klımattyń ózgerýi jónindegi Negizdemelik konvensıasyna qatysýshylardyń 28-shi konferensıasynda atap ótilgenin, onyń qorytyndysy boıynsha 2050 jylǵa qaraı atom energıasyn paıdalanýdy úsh ese arttyrý týraly Halyqaralyq deklarasıaǵa qol qoıylǵanyn habarlady.
Búgingi tańda álemde belgilengen qýaty 374 GVt bolatyn 415 ıadrolyq reaktor paıdalanylýda. Olar jalpy álemde óndiriletin barlyq elektr energıasynyń shamamen 10% qamtamasyz etedi. Qurylys satysynda 61 reaktor bar. Bul rette Qazaqstanda atom energetıkasyn damytý úshin barlyq qajetti jaǵdaı bar. Elimiz óndiriletin tabıǵı ýran kólemi boıynsha álemde 1-shi orynda jáne is júzinde tolyq ıadrolyq-otyn sıkline ıe. Halyqaralyq seriktestermen (AQSH, Qytaı, Fransıa jáne Reseı) birlesip ýrandy konversıalaý jáne baıytý kezeńderin damytý boıynsha jumys júrgizilýde.
Máselen, 2021 jyly Úlbi metalýrgıa zaýytynyń bazasynda atom elektr stansalary úshin daıyn ıadrolyq otyn óndiretin zaýyt ashyldy, onyń ónimi Qytaıǵa eksporttalyp jatyr.
Aqtaýda 25 jyl ishinde álemdegi alǵashqy jyldam neıtrondy ıadrolyq reaktor (BN-350) sátti paıdalanyldy. Sondaı-aq Ulttyq ıadrolyq ortalyq pen Iadrolyq fızıka ınstıtýtynda zertteý reaktorlary jumys isteıdi, onda atom energetıkasynyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý salasynda ǵylymı zertteýler júrgiziledi. Olardyń nátıjeleri álemde jumys istep turǵan atom elektr stansalarynda praktıkalyq turǵyda qoldanylýynda. Alynǵan jetistikterdi moıyndaýdyń belgisi retinde byltyr Ulttyq ıadrolyq ortalyq ǵalymdarynyń tobyna Memleket basshysynyń jarlyǵymen ál-Farabı atyndaǵy ǵylym men tehnıka salasyndaǵy memlekettik syılyq berildi.
«AES qurylysy energetıkalyq jáne ekologıalyq mindetterdi sheship qana qoımaı, ǵylymı zertteýler men bilim berý baǵdarlamalaryn damytý úshin jańa múmkindikter ashady. Halyqaralyq seriktestermen birlesken jobalar Qazaqstandy ýran óndirýde álemdik kóshbasshy retinde ǵana emes, atom salasyndaǵy joǵary tehnologıalyq sheshimderde de jańa deńgeıge kóterýge kómektesedi. Olarǵa medısınalyq jáne munaı-gaz sektory úshin radıoızotoptar, jartylaı ótkizgishter jáne júıelik taqta óndirisi jatady. AES qurylysy materıaldar men jabdyqtar óndirisindegi quzyrettilik deńgeıin arttyrýǵa múmkindik beredi, búdjetke ınvestısıalar men salyq túsimderiniń aǵynyn qamtamasyz ete otyryp, eldegi tehnologıalardyń damýyna eleýli úles qosady», — dep atap ótti energetıka mınıstri.
Jobany iske asyrý satysynda Qazaqstanda 8 myńǵa jýyq jumys orny qurylady, paıdalaný kezinde 2 myń adam jumyspen qamtylady dep kútilýde. Bul rette atom elektr stansasyndaǵy árbir jumys orny aralas salalarda 10-ǵa deıin jumys ornyn qurady, bul eńbek naryǵyna jáne búkil óńirdiń damýyna oń áser etedi.
«Qazaqstanda AES salý bizdiń energetıkalyq táýelsizdigimizdi nyǵaıtady jáne 2060 jylǵa deıin qabyldanǵan kómirtekti beıtaraptyq strategıasyn iske asyrý jolyndaǵy negizgi qadam bola otyryp, el ekonomıkasy úshin eleýli mýltıplıkatıvti áser ákeledi. Atom elektr stansasyn salýdyń oryndylyǵy týraly referendým osy jobany iske asyrý jolyndaǵy mańyzdy kezeń bolady. Bul oqıǵa el halqyna óz pikirin bildirýge jáne energetıka salasyn damytýdyń keleshektegi baǵytyn aıqyndaýǵa múmkindik beredi», — dep qorytyndylady Almasadam Sátqalıev.
