Memleket basshysynyń bastamasymen bıyl Qazaqstanda alǵash ret Ulttyq kitap kúni atalyp ótiledi. 2024 jyly Ulttyq quryltaı otyrysynda jarıalanǵan bul sheshim jeke tulǵanyń damýyndaǵy kitaptyń róline qoǵamnyń nazaryn burýǵa, sondaı-aq joǵary oqý mádenıetin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan, dep habarlaıdy Ulys Mádenıet jáne aqparat mınıstrligine silteme jasap.
Merekelik kúnge daıyndyq aıasynda 2025 jylǵy 14-18 sáýir aralyǵynda EGOV mobile platformasynda azamattar arasynda saýalnama júrgizildi.
Aıta keterligi, saýalnamaǵa elimizdiń barlyq óńirinen 46 190 adam qatysty. Onyń ishinde 50,7% – áıel jáne 49,3% – er; 70% – qazaq, 18% – orys jáne 12% – basqa etnostar; 21% (18-29 jas), 50% (30-45 jas), 22% (46-60 jas), 5% (61 jastan joǵary).
Saýalnamanyń maqsaty – halyqtyń kitapqa qatysty qyzyǵýshylyǵyn zertteý, kitap oqýǵa degen jalpy kózqarasty anyqtaý. Alynǵan nátıjeler ózekti tendensıalardy kórsetedi jáne kitap oqıtyn ultty qalyptastyrý áleýetin jańa kózqaraspen baǵamdaýǵa múmkindik beredi.
Qazaqstandyqtardyń basym bóligi (57,3%) turaqty negizde kitap oqıdy. Sosıologıalyq derekter qazaqstandyqtar kitap oqýdy negizinen bilim jáne aqparat alý úshin paıdalanatynyn kórsetedi.
Respondentterdiń 31% jylyna 1-3 kitap, 26.3% 3 kitaptan artyq oqıdy. Bul kórsetkish – halyqtyń edáýir bóliginde oqýǵa degen qyzyǵýshylyqtyń saqtalǵanyn kórsetedi.
Bul rette kitapqumar názik jandylardyń sany (58.7%) er-azamattarǵa (55%) qaraǵanda kóbirek ekeni baıqalady.
Oqýǵa degen qyzyǵýshylyq jas sanatyna baılanysty da qubylatynyn kórsetti: kitap oqýǵa degen qyzyǵýshylyq negizinen 18-29 jas aralyǵyndaǵylar men aǵa býyn (61 jastan asqan) adamdar arasynda basym. Al 30-45 jas aralyǵyndaǵy adamdar salystyrmaly túrde az oqıdy. Alaıda, suralǵandardyń úshten bir bóligi (30.6%) ýaqyttyń joqtyǵynan múldem kitap oqymaıtynyn moıyndady.
Al jalpy suralǵandardyń tek 6.2% kitap oqýǵa eshqandaı qyzyǵýshylyq joq dep kórsetken. Bul eger múmkindik jasasa qoǵamnyń kitapqa qyzyǵýshylyq áleýetiniń joǵary ekendigin kórsetedi.
Tarıhı mazmundaǵy kitaptar – tańdaýly janrlar reıtıńiniń kóshbasshysy (26.4%).
Qazaqstandyq oqyrmandar kitap janrlary arasynda tarıh, tarıhı romandar, ómirbaıandar jáne pýblısısıkalyq kitaptarǵa basymdyq beredi (20.5%).
Árbir altynshy tańdaý – shytyrman oqıǵalar, mahabbat romandary, detektıvter (16.3%).
Ári qaraı oqyrmandardy qyzyqtyratyn janrlardyń arasynda:
- Psıhologıa, ózin-ózi damytý kitaptary (15.4%);
- Oqýlyqtar, ǵylymı jáne kásibı ádebıetter (8.2%)
- Klasıkalyq ádebıet (7.7%);
Erler men áıelder ózderi úshin ártúrli janrlardy tańdaıdy.
Er-azamattar kóbine tarıhı kitaptar, sonymen qatar ǵylymı jáne kásibı ádebıetterdi durys kóredi. Al názik jandylar shytyrman oqıǵalar, mahabbat týraly romandar, detektıvter, sonymen qatar psıhologıa, ózin-ózi damytý týraly kitaptardy unatady.
Jalpy, qazaqstandyqtardyń janr boıynsha qalaýlary, sondaı-aq mazmundy ádebıetke degen turaqty qyzyǵýshylyqtary – ıntelektýaldy damý men qoǵamnyń ózin-ózi jetildirýge degen umtylysyn aıǵaqtaıdy.
Saýalnamaǵa qatysqandardyń 50,8% kitaptardy dástúrli qaǵaz formatynda, 28% smartfondar arqyly, 5,3% elektrondy planshetter arqyly oqıdy.
Saýalnama derekteri sıfrly formatyń keń taralýyna qaramastan, qaǵaz baspadan shyqqan kitaptardyń tanymaldylyǵy qazaqstandyqtar arasynda áli de joǵary ekendigin kórsetedi. Suralǵandardyń jartysyna jýyǵy (50.8%) kitapty dál osy formatta oqıtynyn aıtqan.
Odan keıin smartfondar – suralǵandardyń úshten biri telefonnyń ekranynan oqıdy (28%). Qazaqstandyqtar kitap oqý úshin paıdalanatyn basqa da sıfrlyq tasymaldaýshylar qatarynda – elektrondyq planshetter (5.3%) jáne kompúterler (3.8%) sanalady.
Oqýdyń balama ádisi – kitaptardy prınterlerden basyp shyǵarý eken. Mundaı ádisti saýalnamaǵa qatysqandardyń 1.25% kórsetti.
Smartfondar, planshetter jáne kompúterler arqyly elektrondy formatta kitap oqý tájirıbesi jas qazaqstandyqtar arasynda (18-29 jas aralyǵyndaǵy) jıi kezdesedi.
Belsendi eńbekke qabiletti jastaǵylar (46 jastan 60 jasqa deıin) jáne aǵa býyn (61 jastan asqan) kitapty dástúrli baspa formatynda kóbirek oqıdy.
Aıta ketý kerek, ádette respondentter bir emes, birden birneshe yńǵaıly oqý formattaryn qalaıdy. Eń jıi kezdesetini – «qaǵaz kitap pen smartfon» nusqasy, bul ásirese jastar men orta jastaǵy adamdar arasynda tanymal.
Júrgizilgen taldaý sıfrlyq qurylǵylar qazaqstandyqtardyń oqý tájirıbesinen qaǵaz qurylǵylardy tolyǵymen yǵystyrady dep aıtýǵa áli negiz joq ekenin kórsetedi.
Árbir besinshi qazaqstandyq M.Áýezovtiń «Abaı joly» jáne Abaıdyń «Qara sózderin» oqyǵan.
Tanymal ádebı shyǵarmalar ishinde «Kóshpendiler» (İ.Esenberlın); «Qan men ter» (Ábdijámil Nurpeıisov); «Aq Orda», «Qazaq handyǵynyń tarıhy» (Radık Temirǵalıev); Baýyrjan Momyshulynyń kitaptar jınaǵy erekshe kózge túsedi.
Shyǵarmalar tizimindegi absolútti kóshbasshylar – M. Áýezovtiń «Abaı joly» jáne Abaıdyń «Qara sózderi». Bul uly oıshyl Abaı ıdeıalarynyń qazirgi qoǵam úshin joǵary ózektiligin taǵy da kórsetedi.
Eń tanymal ádebı shyǵarmalar shoǵyrynda – belgili qazaq klasıkteriniń shyǵarmalary.
