Qazaqstandaǵy ishki taýar aınalymy 27 trln teńgege jetti

Ekonomıka

Foto: ashyq kózden 26 shilde 2024

Qazaqstandaǵy ishki taýar aınalymy 27 trln teńgege jetti

Qazaqstandaǵy ishki taýar aınalymy 27,6 trln teńgege jetti, al saýdaǵa ınvestısıalar 282,4 mlrd teńgeni qurady. 2016 jyldan beri alǵash ret áleýmettik mańyzy bar ónimderge baǵa ındeksiniń tómendeýi eleýli jetistik boldy. Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrliginiń 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵyndaǵy jumysynyń qorytyndysy boıynsha negizgi baǵyttar — Primeminister.kz saıty redaksıasynyń jańalyqtar sholýynda.

İshki saýdany damytý

2024 jylǵy 6 aıda ishki taýar aınalymy 27,6 trln teńgeni qurady, saýdanyń naqty kólem ındeksi (NKI) 3,9% deńgeıinde qalyptasty. Bıylǵy maýsym aıynda mamyr aıymen salystyrǵanda saýda-sattyqtyń serpindi ósýi 16,8% deńgeıinde baıqaldy. Bul rette kóterme saýda 10,5%-ǵa, bólshek saýda — 30,6% ósti. Salaǵa salynǵan ınvestısıa kólemi 6 aıda 282,4 mlrd teńgege jetti, onyń 153,6 mlrd teńgesi kóterme jáne bólshek saýdaǵa tıesili.

Qazirgi zamanǵy formattaǵy saýda ınfraqurylymyn qurýdy yntalandyrý úshin Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrligi (SIM) ishki saýda sýbektilerine memlekettik kómek kórsetedi. Jańa bastama sheńberinde sońǵy qaryz alýshy úshin 9%-dan aspaıtyn paıyzdyq mólsherlemeni sýbsıdıalaý engizildi. Sondaı-aq jetispeıtin kepildikti qamtamasyz etý úshin ishki saýda sýbektileri kredıtterge kepildik berý túrindegi quraldy paıdalana alady.

Memlekettik qoldaý sonymen qatar otandyq taýar óndirýshilerge baǵyttalǵan. Otandyq azyq-túlik taýarlarynyń kólemi dúken sórelerinde 50%-dan kem bolmaýy jáne azyq-túlik emes taýarlardyń úlesi 20%-dan kem bolmaýy tıis.

Sondaı-aq, 2025 jylǵy 31 jeltoqsanǵa deıin saýda naryqtaryn jańǵyrtý boıynsha josparly jumys júrgizilýde. 20 myńnan astam jalǵa alýshy kásipker men 5 myńnan astam bazardaǵy qyzmetker qoldaý aldy. Jergilikti atqarýshy organdarmen jáne bıznespen birlesip jańǵyrtý jónindegi Jol kartasyna kirgen 75 bazar anyqtaldy, olardyń 16-sy bıyl jańǵyrtylatyn bolady.

Saýda obektileriniń jiktelýin jáne satyp alýshylardyń ómiri men densaýlyǵynyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge, sondaı-aq jaryqtandyrýdy jaqsartýǵa, irgeles aýmaqty abattandyrýǵa, kireberisterge yńǵaıly kirme joldar men jaıaý júrginshilerge yńǵaılylyqty qamtamasyz etýge baǵyttalǵan jalpy talaptardy belgileıtin ulttyq standart engizildi.

8 jylda alǵash ret áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik baǵasy tómendeýde

2016 jyldan bastap Qazaqstanda alǵash ret áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna (ÁMAT) baǵa ındeksi tómendedi. Qabyldaǵan sharalardyń nátıjesinde deflásıanyń ortasha ındeksi 99,8%-dy qurady.

Baǵanyń maýsymdyq aýytqýyn boldyrmaý úshin naryqqa 160 myń tonnadan astam kókónis ónimi jetkizildi. Sondaı-aq jumyrtqa óndirýshiler odaǵymen jyl sońyna deıin jumyrtqa baǵasyn belgileý týraly kelisimge qol qoıyldy, bul naryqtaǵy baǵa dempıńiniń aldyn alady. Otandyq qaıta óńdeý kásiporyndaryn shıkizatpen qamtamasyz etý úshin kúnbaǵys tuqymyn áketýge eksporttyq kedendik baj engizildi.

ÁMAT-tyń «elektrondy aınasyna» aınalatyn Taýarlardy qadaǵalaýdyń ulttyq júıesi pılottyq rejımde jumys isteıdi. Ony 58 taýar pozısıasynan turatyn barlyq azyq-túlik sebetin keńeıtýge qoldaný josparlanyp otyr.

Baǵanyń negizsiz ósýin boldyrmaý maqsatynda memlekettik baqylaý kúsheıtildi. Osy jyldyń basynan bastap 16,3 mln teńge somasyna saýda zańnamasyn buzý boıynsha 2 357 ákimshilik is qozǵaldy. Saýda ústemesin saqtaý boıynsha jumys qarqyndy túrde júrgizilýde: 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda saýda ústemesin asyra paıdalaný týraly 1946 qaýly shyǵaryldy.

Elektrondy saýdany jáne bırjany damytý

Birinshi jartyjyldyqtaǵy jedel derekter boıynsha elektrondy saýda kólemi shamamen 1,5 trln teńgeni qurady, bul byltyrǵy jyldyq kólemniń shamamen 62% quraıdy.

Bıyl mamyr aıynda SIM «Atameken» UKP-men birlesip respýblıka boıynsha kásipkerler úshin elektrondy saýdany oqytý kýrstaryn iske qosty. Jumysqa iri marketpleıster Kaspi.kz, JMart.kz, Wildberries, Ozon tartyldy. Búgingi tańda 800-den astam kásipkerlik sýbektisi osy kýrstardan ótti.

Bıznes usynystarynyń negizinde Elektrondy saýdany damytýdyń 2027 jylǵa deıingi jospary ázirlenip, qabyldandy. Ony oryndaý barysynda «Damý» kásipkerlikti damytý qory» AQ-men birlesip, qaryzdardy sýbsıdıalaý men kepildendirýdi qosqanda, elektrondy saýda sýbektilerin qoldaý jóninde sharalar qabyldandy.

Elektrondy saýdanyń logıstıkalyq ınfraqurylymy belsendi damyp keledi. «Qazposhta» AQ men qytaılyq iri logıstıka kompanıasy arasynda birlesken kásiporyn quryldy. Jobanyń negizgi maqsaty — Qazaqstan, Qytaı, Ortalyq Azıa elderi men Eýropalyq Odaq arasyndaǵy elektrondy saýdany damytý. Qazaqstan elektrondy saýda úshin tranzıttik hab rólin atqarady. «Qazposhta» ulttyq operator bolady jáne elektrondy saýda taýarlaryn elimizdiń barlyq óńirine jetkizýdi qamtamasyz etedi. Sondaı-aq iri taratý ortalyǵyn salý josparlanýda.

Saýda jáne Damý uıymy, Shanhaı Yntymaqtastyq Uıymy jáne Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq sıaqty halyqaralyq uıymdardy qosa alǵanda, halyqaralyq deńgeıde elektrondy saýda salasyndaǵy yntymaqtastyqtyń normatıvtik bazasyn damytý boıynsha jumys jalǵasýda.

Memleket basshysynyń tapsyrmasyn oryndaý maqsatynda taýar bırjalary týraly zańnamany reformalaý boıynsha jumys júrgizildi. Mamyr aıynda Májiliske bırjalyq saýda týraly zań jobasy engizildi. Onyń maqsaty taýarlarǵa baǵany ashyq qadaǵalaý úshin ishki ındıkator qurý, taýar bırjalarynyń qyzmetine memlekettik baqylaýdy kúsheıtý jáne qatysýshylardyń aqsha aǵynyn sıfrlandyrý.

Qazaqstannyń elektrondy saýdasy shekarasyn keńeıtýde

Qazaqstanda otandyq taýar óndirýshilerdi halyqaralyq saýda alańdaryna shyǵarý boıynsha Alibaba.com-da josparly jumys júrgizilýde. Jyl saıyn osy platformada akkaýnttar usynylatyn qazaqstandyq kompanıalar irikteýden ótedi. 70 kompanıany platformaǵa shyǵarý jumysy jalǵasýda. Qazirgi ýaqytta 47 kompanıa iriktelip alyndy, kelisimsharttarǵa qol qoıý, shottardy satyp alý jáne shaǵyn saıttar qurý boıynsha jumys júrgizilýde. Osy memlekettik qoldaý quraly iske qosylǵaly 290 kompanıa shamamen $346 mln tabys tapty.

Budan basqa, Qazaqstandaǵy qoımalarda Ortalyq Azıa elderinen Qytaıǵa jáne keri baǵytta ótetin elektrondy saýda taýarlaryn ornalastyrý máseleleri pysyqtaldy. Ozon marketpleısimen yntymaqtastyq aıasynda qazaqstandyq taýarlardy Almaty jáne Astana qalalaryndaǵy qoımalarda ornalastyrýǵa qol jetkizildi. FBO (Fulfillment By OZON) sqemasy arqyly qoıma men jetkizýdi Ozon platformasy qamtamasyz etedi.

İshki naryqty qorǵaý

SIM janyndaǵy saýdadaǵy tehnıkalyq kedergiler jáne ónimdi qaýipsiz ákelý jáne aınalym máseleleri boıynsha Ahýaldyq shtab jumys isteıdi. Baqylaýshy organdardyń, keden jáne shekara qyzmetteriniń qatysýymen ishki naryqta ónimniń sapasy men qaýipsizdigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan ózara is-qımyl tetigi ázirlendi.

Shekarada 10 sút óndirýshige qatysty «kúsheıtilgen zerthanalyq baqylaý» rejımi qoldanylady, sondaı-aq eki óndirýshiniń ónimderin ákelýge shekteýler engizildi. 8 shekara mańyndaǵy ótkizý pýnktinde mamandar sút jáne sút ónimderiniń sapasyn tekseredi. Importtaýshylardyń 945 tekserilgen kólik quraldarynyń ishinen 157 synama alyndy, olardyń 40-nda negizinen tańbalaýdaǵy sáıkessizdikter anyqtaldy. 723 sertıfıkattyń, ónimniń sáıkestigi týraly deklarasıanyń kúshi joıyldy, onyń 144-i tamaq ónimderiniki.

İshki naryqty sapasyz jáne qaýipti ónimderden qorǵaý úshin tehnıkalyq reglamentterge sáıkes kelmeıtin elektr tehnıkasyn, tómen vóltty jabdyqty, munaı ónimderin, qurylys materıaldaryn, tyńaıtqyshtar men turmystyq tehnıkany satqany úshin 70 saýda sýbektisi jaýapkershilikke tartyldy. Tehnıkalyq retteý salasyndaǵy buzýshylyqtar úshin 47 mln teńgege aıyppul salyndy, quny 2 mlrd teńgeden asatyn ónimniń 159 partıasyn aınalymǵa shyǵarýǵa tyıym salyndy.

Memlekettik kirister organdarymen birlesip 1 myń dońǵalaqty júk kólikteri tekserildi. Qytaıda shyǵarylǵan tehnıkalyq reglament talaptaryna sáıkes kelmeıtin 72 kóliktiń kirýi toqtatyldy.

Dońǵalaqty kólik quraldarynyń qaýipsizdik sertıfıkatyn zańsyz bergen 11 synaq zerthanasynyń akredıtteý atestattarynyń qoldanylýy toqtatyldy.

Birinshi jartyjyldyqta profılaktıkalyq baqylaýdyń jańa túri – «baqylaý satyp alýy» engizildi. Bul mehanızm sýbektini aldyn ala habardar etpeı jáne prokýratýrada tirkeýsiz ónim (onyń ishinde kabel, sement jáne basqa da taýarlardy) tańdaýǵa jáne satyp alýǵa múmkindik beredi. Endi zerthanalyq synaqtardyń nátıjesi boıynsha sáıkessizdik anyqtalǵan jaǵdaıda ónimderge tyıym salý jáne aınalymnan alý sıaqty jedel áreket etý sharalary qoldanylady. Buryn ónimderdi alyp qoıý jáne olarǵa bılik etý quqyǵynan aıyrýǵa sot sheshimimen ǵana jol beriletin.

Tutynýshy quqyǵyn qorǵaý

Zardap shekken qazaqstandyqtardyń ótinishteri negizinde 6 ese kóp tekserýdi SIM Tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý komıtetiniń qyzmetkerleri júrgizdi. Birinshi jartyjyldyqta 24 441 ótinish qaraldy. Bul byltyrǵy kórsetkishten 60%-ǵa artyq. Kelip túsken ótinishter negizinde memlekettik baqylaý júzege asyrylady.

2024 jyldyń 6 aıynyń qorytyndysy boıynsha kásipkerlik sýbektilerine 570 tekserý júrgizildi. Ótken jylmen salystyrǵanda ósý qarqyny 620% qurady. 648 sýbekt ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy, bul 2023 jylǵy kórsetkishten 4 ese joǵary. Qabyldanǵan sharalardyń nátıjesinde tutynýshylardyń quqyǵy 777 mln teńgeden astam somaǵa qorǵaldy. Ótken jyldyń uqsas kezeńimen salystyrǵanda ósý qarqyny 189%-dy qurady.

Saýda jáne ıntegrasıa mınıstrligi azamattardyń múddesin senimdi qorǵaý úshin ınovasıalardy belsendi túrde engizip, qoǵamdyq birlestiktermen yntymaqtasady. «Sapaly Ónim» jobasy qazirgi ekonomıkalyq júıede ónim sapasyna jáne tutynýshylardyń quqyǵyn qorǵaýǵa baǵyttalǵan. Tujyrymdama azamattardyń qajettilikterin qanaǵattandyrýǵa, sonyń ishinde olardyń kedergisiz qorǵalý quqyqtarynyń kepildendirilgen saqtalýyna baǵyttalǵan.

Zertteýge sút, kilegeı, aıran, maı, kúnbaǵys maıy, súzbe, irimshik, qus eti, balyq eti jáne shujyq sıaqty 681 ónim túri kirdi. Importtyq ónimdi irikteýdi elimizdiń barlyq óńirlerinde 26 qoǵamdyq birlestik júrgizdi. Buzýshylyqtar 405 túr boıynsha anyqtaldy (59,5%). Ónimderdiń 337 túri nemese buzýshylyqtardyń jalpy sanynyń 83,2% boıynsha tańbalaý bóliginde buzýshylyqtar (memlekettik tilde taýar týraly aqparattyń bolmaýy jáne t.b.) anyqtaldy.

Ónimniń 68 túriniń quramy boıynsha sáıkessizdik, jaramdylyq merzimi ótken taýardy ótkizý, qajetti qujattardyń bolmaýy anyqtaldy. 203-bap — qujatsyz satý, 425-bap — sanıtarıalyq-epıdemıologıalyq normalar salasyndaǵy buzýshylyqtar boıynsha 139 Ákimshilik akt jasaldy. Qalǵandary jumys satysynda. Sondaı-aq ónimderdiń 12 túri boıynsha Aqtóbe, Túrkistan, BQO, Jetisý jáne Ulytaý oblystarynda sáıkestik deklarasıalary joıylyp, toqtatyldy.

Tehnıkalyq retteý jáne metrologıa

2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynyń qorytyndysy boıynsha tehnıkalyq retteý jáne metrologıa baǵytynda memlekettik baqylaý boıynsha 3930 is-shara ótkizildi. 2930 jaǵdaıda buzýshylyqtar anyqtaldy. 2597 uıǵarym berildi, sondaı-aq 242 mln teńgege aıyppul salyndy.

QHR Naryqty retteý jónindegi memlekettik basqarmasymen (SAMR) jáne Bas keden basqarmasymen (GACC) taýarlardyń sáıkestigin baǵalaý jáne baqylaý salalaryndaǵy yntymaqtastyq týraly Memorandýmdarǵa qol qoıyldy. Bul sharalar Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq qatynastardy damytýǵa, sondaı-aq taýarlardyń qaýipsizdigi men sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan.

EAEO-nyń tamaq ónimderi jónindegi tehnıkalyq reglamentterine ornalasqan jeriniń derektemeleri ózgergen kezde tańbalaýdy ózgertpeı ónim shyǵarý múmkindigine qatysty ózgerister engizildi. Aýyl sharýashylyǵy traktorlary men tirkemeleri úshin ekologıalyq synyptarǵa qoıylatyn talaptar uzartyldy. Oıynshyqtardyń qaýipsizdigi týraly tehreglamentte qoldaný aıasy naqtylanǵan jáne termınder anyqtalǵan.

Sondaı-aq aǵymdaǵy kezeńde 4 ınısıatıvti ulttyq standart bekitilip, qoldanystaǵy 11 standartqa ózgerister engizildi. Olar saýda obektilerine, qurylys ónimderine, qaldyqtarmen jumys isteýge jáne metrologıalyq ólsheýlerdiń dáldigin arttyrýǵa qoıylatyn talaptardy retteıdi.

Ótinish berýshilermen jáne qabyldanǵan sheshimdermen ózara is-qımyldyń tolyq sıfrlyq izi engizildi, bul adamı faktordy barynsha azaıtady. «Ulttyq akredıtteý ortalyǵy» RMK negizgi qyzmetteri, onyń ishinde bastapqy jáne qaıta akredıtteý, ózektendirý, akredıtteý salalaryn keńeıtý jáne qysqartý sıfrlandyryldy. Aqpannan shildege deıin tehnıkalyq retteýdiń aqparattyq júıesi 741 qyzmetti óńdedi.

Metrologıa salasynda tańbalardy, etıketkalardy jáne basqa da sáıkestendirý belgilerin berý boıynsha qyzmetter sıfrlandyryldy. 5 aıda sıfrlyq qyzmetterge negizdelgen 867 myń 415 ózdiginen jabysatyn japsyrmalar men 97 myń 770 plasıkalyq plombalar shyǵaryldy.

Tehnıkalyq komıtetterdi ashý jáne ózgertý boıynsha qyzmetter tolyq sıfrlandyrylǵan. «Otyn-energetıka kesheniniń zıatkerlik energetıkalyq júıeleri jáne kıber-fızıkalyq júıeler» tehnıkalyq komıtetin qurý jónindegi materıaldar maquldandy jáne sıfrlandyrýdan ótti. Buryn qurylǵan barlyq tehnıkalyq komıtetterdi «Qazstandart» RMK mamandary sıfrlandyrǵan.

Syrtqy saýda: qazaqstandyq eksport úshin basym naryqtar

Negizgi basymdyqtardyń biri – Qazaqstannyń shet eldermen saýdany keńeıtýi. Alǵashqy bes aıda syrtqy saýda $55 mlrd-tan asty. Negizgi saýda seriktesteriniń úshtigine dástúrli túrde Qytaı, Reseı, Eýropalyq Odaq kiredi. Qazaqstannyń eksporty 2024 jylǵy qańtar-mamyrda 1,8%-ǵa ósip, $32,5 mlrd qurady. Shıkizattyq emes taýarlar men qyzmetterdiń eksporty $13 mlrd-tan asty. Onyń ishinde $10,5 mlrd – daıyn ónimdi shetelge jetkizý. Eksporttyń ósýine halyqaralyq naryqtardyń tústi metaldar men kúnbaǵys maıyna degen joǵary suranysy áser etti. Sońǵy jyldary qazaqstandyq qyzmet kórsetý sektory da oń eksporttyq serpindi kórsetýde.

Mınıstrlik jańa ótkizý naryqtarynyń paıda bolýy úshin qolaıly jaǵdaı jasaý jáne otandyq óndirýshilermen yntymaqtastyqty kúsheıtý, Qytaımen yntymaqtastyqqa erekshe nazar aýdara otyryp, kólik dálizderiniń damýyn eskere kele, eksporttyq naryqtardy keńeıtý boıynsha belsendi jumys isteýdi jalǵastyrýda.

Osy jyldyń bes aıynyń qorytyndysy boıynsha elimizdiń jalpy taýar aınalymyndaǵy Qytaıdyń úlesi 20%-ǵa jetti, jalpy aınalym kólemi $11,4 mlrd qurady. Bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 6,6%-ǵa joǵary. Qazaqstannan Qytaıǵa Eksport 2024 jylǵy qańtar-mamyrda 19,1%-ǵa ósip, $5,7 mlrd qurady. Orta merzimdi perspektıvada Qazaqstanǵa daıyn ónim eksportyn 2,5 esege ulǵaıtý jáne jetkizilimderdi $12 mlrd deıin jetkizý mindeti tur.

Aımaqtandyrý qaǵıdaty boıynsha QHR provınsıalarynyń árqaısysymen yntymaqtastyq qazirdiń ózinde oń nátıje berýde. Ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda Shyńjań uıǵyr avtonomıasymen (SHUAA) saýda 50%-ǵa, onyń ishinde eksport — 35,3%-ǵa ósti. Sychýan provınsıasyna qazaqstandyq taýarlardyń eksporty shamamen 30%-ǵa ósti. Szánsýǵa otandyq ónimdi jetkizý 10 eseden asty.

Qazaqstandyq taýar óndirýshilerdiń jańa naryqtarǵa shyǵýy óndiristik belsendilikti yntalandyrýǵa jáne jańa tehnologıalardy engizýge baǵyttalǵan keshendi qoldaý sharalarynyń arqasynda múmkin boldy. Máselen, birinshi jarty jyldyqta Iran Islam Respýblıkasymen ótken jyldyń jeltoqsanyn qol qoıylǵan taýarlardyń erkin saýda aımaǵy týraly kelisim jáne Sıngapýrmen qyzmetter saýdasy boıynsha kelisim ratıfıkasıalandy. Indonezıamen jáne Mońǵolıamen kelissózder aıaqtalý satysynda, sonymen qatar BAÁ-men taýarlar men qyzmetterdiń erkin saýdasy týraly kelisimder jasasý boıynsha kelissózder júrgizilýde. Qazaqstandyq taýarlardyń osy naryqtarǵa eksportyn ulǵaıtýdyń jalpy áleýeti $1,9 mlrd-tan asady.

Mundaı kelisimder qazaqstandyq jetkizýshilerdiń halyqaralyq naryqtarǵa múmkindigin ashady, qazaqstandyq kapıtaly bar kásiporyndardy qurýǵa yqpal etedi, saýda úshin boljamdy jaǵdaılardy jáne ınvestısıalardy qorǵaýdy qamtamasyz etedi. Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha «KazakhExport» eksporttyq saqtandyrý kompanıasynyń bazasynda eksportty ilgeriletý ınstıtýty quryldy, 2024 jylǵy 23 qańtarda «Eksporttyq kredıttik agenttik týraly» Zań qabyldandy. Ol saqtandyrý jáne qarjylyq qoldaý sharalarynyń keń spektrin júzege asyrýǵa baǵyttalǵan. Tek birinshi jartyjyldyqta Eksporttyq-kredıttik agenttik 30 eksporttaýshyǵa qoldaý kórsetti.

Eksporttyq akselerasıa baǵdarlamasyn iske asyrý

Bıyl «Eksporttyq akselerasıa-2024» baǵdarlamasy boıynsha jumys jalǵasýda, onyń sheńberinde mashına jasaý, hımıa, jeńil jáne tamaq ónerkásibi, sondaı-aq IT-sektordy qosa alǵanda qyzmetter sıaqty salalarda 120 kásiporyn irikteldi. 8 maqsatty naryq anyqtaldy: RF, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, BAÁ, Saýd Arabıasy Koróldigi, Qatar, Germanıa, Qytaı.

Baǵdarlamany iske asyrý jyl saıyn +100 belsendi eksporttaýshyny ulǵaıtýǵa múmkindik beredi jáne 2025 jylǵa qaraı olardyń sany 2020 jyldan 2024 jylǵa deıingi kezeńde 1 myńǵa jetedi. 2020-2024 jyldar aralyǵynda eksporttyq akselerasıa baǵdarlamasyna 557 shıkizattyq emes ónim óndirýshi kásiporyndar men qyzmet kórsetýshiler qatysty. 2023-2024 jyldary qatysýshylar $312 mln-ǵa 44 eksporttyq kelisimshart/kelisim jasasty.

Ekporttaýshylardy servıstik qoldaý

Halyqaralyq kórmeler men saýda mısıalarynyń alańdarynda Made in Kazakhstan brendimen qazaqstandyq taýarlardyń tanymaldylyǵyn arttyrý boıynsha jumys júrgizilýde. Jyl basynan BAÁ, QHR jáne Aýǵanstan sıaqty elderde 5 saýda-ekonomıkalyq mısıa uıymdastyryldy. Shamamen $150 mln kólemindegi eksporttyq kelisimsharttarǵa qol qoıyldy. İs-sharalarǵa 135 qazaqstandyq eksporttaýshy kompanıa jáne 700-ge jýyq áleýetti sheteldik kompanıa qatysty.

Saýda-ekonomıkalyq mısıalar sheńberinde BAÁ-de Qazaqstannyń ulttyq pavılonynyń aýmaǵynda «Qazaq Trade House» saýda úıi iske qosyldy, onda et, maı, kondıterlik, un tartý ónimderin, shyryndardy qosqanda, qazaqstandyq ónimderdiń kórme stendi uıymdastyryldy, alma jáne basqa da ónimder bar. Sondaı-aq
Qaz Steppe Innovation Hub kovorkıngi jumys isteı bastady, onda Qazaqstannyń ozyq startap-jobalary usynyldy.

2024 jylǵy naýryzda Qazaqstan men Qytaı «Ortalyq Azıa-Szánsý» mýltıfýnksıonaldy ortalyǵyn qurý týraly kelisim jasasty. Qujatqa Qaztrade eksportty qoldaý jónindegi ulttyq operator jáne

Jiangsu SOHO Holdings Group Co. Ltd. halyqaralyq kompanıalar toby qol qoıdy. Taraptar Qytaıdyń Szánsý provınsıasynda saýda ortalyǵyn salý jobasyn iske asyrý salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly ýaǵdalasty, onyń alańynda qazaqstandyq ónimder, al bolashaqta Ortalyq Azıa elderiniń taýarlary satýǵa usynylatyn bolady. Sonymen qatar, SHUAA, Úrimshi qalasynda «QazTrade» saýda ókildigi de tirkeldi.

2024 jylǵy 26 naýryzda Astanada eksporttaýshylardyń ekinshi forýmy — Qytaı-Qazaqstan saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyǵy jónindegi konferensıa ótti. İs-sharaǵa Sychýan jáne Hýbeı provınsıalarynyń isker toptarynyń ókilderi, onyń ishinde 200-ge jýyq kásipker qatysty. Eksporttaýshylar forýmy aıasynda B2B kelissózderi ótti, nátıjesinde Qazaqstan men Qytaı bıznes ókilderi jalpy somasy $164,5 mln quraıtyn taýarlardy jetkizýge sharttar jasasty.

Shıkizattyq emes eksportty damytý máseleleri jónindegi jedel shtab

2023 jylǵy qazan aıynda SIM «Atameken» UKP-men birlesip, bıznestiń suranystaryna jedel jaýap berý úshin shıkizattyq emes eksportty damytý jónindegi jedel shtabty iske qosty. Sodan beri 9 otyrys ótkizildi, onda QHR MTÝ ımporttaýshylarynyń tizilimine engizý, tasymaldaý josparlaryn kelisý, TQ arqyly tranzıttik tarıfterge jeńildikter berý, vagondardyń jetispeýshiligi jáne basqalary sıaqty bıznes máseleleri talqylandy.

2024 jylǵy 12 shildede B2G dıalog formatynda jedel shtabtyń keńeıtilgen otyrysy ótti, oǵan bıznes-qaýymdastyqtardyń ókilderi, memlekettik organdar, ulttyq damý ınstıtýttary men eksporttaýshylar qatysty.

Jedel shtab jumysynyń nátıjeleri:

✓ Josparly jóneltý kólemin kelisýge jáne erkin qol jetkizýdi qamtamasyz etýge baılanysty kóliktik-logıstıkalyq máseleler sheshildi. QTJ-men tasymaldaý josparlaryn aldyn ala qalyptastyrý týraly kelisimge qol jetkizildi;

✓ «QazTrade» AQ jyl boıy birkelki jetkizýdi qamtamasyz etý úshin júkter men tasymaldardyń maýsymy boıynsha taldaý ázirledi;

✓ QHR Komersıa mınıstri Van Ventaomen birlesip Qazaqstan-Qytaı shekarasynda taýarlardyń jedel ótýi boıynsha jumys tobyn qurý týraly ýaǵdalastyqqa qol jetkizildi. Osy top sheńberinde Qazaqstan men Qytaıdyń kólik, keden jáne shekara vedomstvolary qatysatyn bolady. Jumys tobynyń birinshi otyrysy tamyz aıynyń sońynda Úrimshide ótedi dep josparlanǵan.

Halyqaralyq ekonomıkalyq ıntegrasıa

Jyl basynan beri SIM 9 oblystyń Aqtóbe, Atyraý, Mańǵystaý, Batys Qazaqstan Qostanaı, Pavlodar, Soltústik Qazaqstan, Shyǵys Qazaqstan jáne Abaı bıznesimen Qazaqstannyń EAEO jáne DSU-ǵa qatysý máseleleri boıynsha qoǵamdyq qabyldaý otyrysyn ótkizdi.

• Ótken jyldan bastap EAEO boıynsha áriptes elderde jumys istegen 7 kedergi joıyldy, olar jıyntyǵynda jylyna $1 mlrd áleýetti eksportqa deıin baǵalanady. Mysaly, Qazaqstan Belarýs-Reseı shekarasynda ótkizý pýnktterin ashý boıynsha ýaǵdalastyqtarǵa qol jetkizdi.

• Otandyq óndirýshilerdi qoldaý maqsatynda múshe memleketterge Memlekettik satyp alýlarda ulttyq rejımnen alyp tastaýdy eki jylǵa deıingi merzimge belgileý quqyǵy beriledi. Jyl basynan beri jeńil jáne jıhaz ónerkásibi taýarlaryn, transformatorlar men 5 elektrondy ónimderdi alyp qoıý belgilendi.

• 7 maýsymnan bastap EAEO-ǵa múshe memleketterdiń ónerkásip salalarynda birlesken kooperasıalyq jobalardy iske asyrýy kezinde qarjylyq kómek kórsetý bóliginde EAEO týraly shartqa ózgerister engizý týraly Hattama kúshine endi. Qarjylandyrý osy jobalarǵa beriletin kredıtter men qaryzdar boıynsha paıyzdyq mólsherlemeni sýbsıdıalaý arqyly júzege asyrylatyn bolady. EAEO-nyń 2024 jylǵa arnalǵan búdjetine osy tetikti iske asyrý úshin shamamen 9 mlrd teńge salyndy. Bul qazaqstandyq ónerkásiptik kásiporyndarǵa EAEO-ǵa múshe memleketterdiń kásiporyndarynyń qatysýymen ózderiniń kooperasıalyq jobalaryn EAEO búdjeti esebinen qarjylandyrýǵa múmkindik beredi.

• 22 sáýirde ótken EEK Keńesiniń otyrysynda qazaqstandyq taraptyń bastamasymen tamaq ónimderiniń qaýipsizdigi men ony tańbalaýǵa qatysty EAEO tehreglamentterine ózgerister biraýyzdan qabyldandy. Ózgerister qazaqstandyq bıznestiń kóptegen ótinishi boıynsha engizildi. Buryn óndirýshiniń mekenjaıyn qaıta ataǵan kezde, biraq naqty ornalasqan jerin ózgertpesten, EAEO burynǵy mekenjaıy bar ónimdi shyǵarýǵa jol bermedi. Endi, 36 aı ishinde, eger mekenjaıy ózgerse, biraq naqty ornalasqan jeri ózgermese, uıymnyń nemese óndirýshi kásipkerdiń ornalasqan jeri týraly aqparatty oramda ózgertýge bolmaıdy.

• 2 mamyrda EAEO-ǵa múshe memleketterde ǵylymı dárejeler týraly qujattardy Ózara taný týraly kelisim kúshine endi, bul olardyń ıeleriniń artyq búrokratıalyq formaldylyqsyz kásibı qyzmetti júzege asyrýǵa qol jetkizýin qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Fılosofıa doktory (PhD), beıini boıynsha doktor, ǵylym kandıdaty jáne doktory ǵylymı dárejeleri týraly qujattar ózara tanylady.

RELATED NEWS

Ekonomıka

30 qyrkúıek 2024

Qazaq dalasy jańa Jibek jolynyń qantamyryna aınalyp keledi

2022 jyly eldiń jalpy ishki ónimindegi kólik-logıstıka salasynyń úlesi 6,1 paıyz boldy. 2025 jylǵa deıin bul kórsetkishti 9 paıyzǵa jetkizý kerek degen meje qoıylyp otyr. Ashyq teńizge shyǵatyn múmkindigi joq Qazaqstan úshin bul ońaı sharýa emes. Qazaq dalasynyń salystyrmaly túrde jazyqta jatqany, Batys Qytaı-Batys Eýropa sıaqty iri kólik dáliziniń bolýy, Kaspıı arqyly sanksıa qursaýyndaǵy Reseı aýmaǵynan tys ótkelder arqyly birneshe elge shyǵýǵa bolatyny durys uıymdastyra bilse, úlken múmkindikter ashady.

Jalpy tıisti ınfraqurylym bolmaıynsha syrtqa taýar satý múmkin emes, ınvestorlar da at-tonyn ala qashatyn bolady. Shyndyǵynda, Qazaqstan úshin jol men kólik salasyn damytý - búgingideı kúrdeli kezeńde ekonomıkany damytýdyń eń tıimdi tetigi.

2023 jyly Qytaıdan Reseıge jáne keri baǵytta Qazaqstan arqyly 3,8 mln tonna júk tasymaldanǵan. Bul 2022 jylmen salystyrǵanda 35% kóp. El Qytaı men Eýropa arasyndaǵy Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótetin alys-beris kólemi 18,7 mln tonnaǵa jetken. Bul 2022 jyldyń kórsetkishinen 19% artyq.

Sáıkesinshe júk tranzıtinen búdjetke túsetin tabys ta artyp keledi. 2023 jyldyń alǵashqy jartysynda ǵana tranzıttik júk aınalymy 39% ósip, 200 mlrd teńgeden astam taza tabys kirgen.

Prezıdenttiń halyqaralyq saparlarynda, Úkimet músheleriniń ınvestorlarmen kelissózderinde munaı-gaz, metalýrgıa salasymen birge kólik-logıstıka baǵytyndaǵy jobalar týraly jıi aıtylyp júr. Bul Qazaqstan ekonomıkasyn kólik-logıstıka esebinen ártaraptandyrýǵa yqpal etetin tendensıa deýge bolady.

Reseıdiń sanksıa qursaýynda qalýy Kaspıı kóliniń tranzıttik mańyzyn arttyrdy. Qazaqstan da bul tendensıaǵa laıyqty den qoıyp otyr. Úkimet elde teńiz ınfraqurylymyn damytýdyń 2024-2028 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparyn bekitti. Bul keshendi josparda Aqtaý jáne Quryq porttarynyń bazasynda iri teńiz kólik-logıstıkalyq klasterin qurý kózdelgen. Onyń syrtynda Aqtaý portynan konteınerlik hab ashý josparlanǵan. Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytyn qazir búkil álem «Orta dáliz» retinde biledi.

Bul marshrýt arqyly 2022 jyly 1,7 mln tonna ótse, 2023 jyly 2,76 mln tonna bolǵan. Al 2024 jyldyń 7 aıynda 2,56 mln tonna júk jóneltilgen. Osy qarqyn saqtalsa, jeltoqsan aıyna qaraı 5 mln tonna júk Orta dálizben ótýi múmkin.

Qury portynyń júk qabyldap, jóneltý qabiletin arttyrý úshin meılinshe úlken kemelerdiń toqtaǵany kerek. Sol úshin port akvatorıasynyń tabany bıyl qosymsha 2 metrge tereńdetildi.

2030 jyly Orta dálizben ótetin júk kólemin 10 mln tonnaǵa jetkizý kózdelgen. Qazirgi qarqynmen ólshep qarasaq, bul mejege 2030 jyldan erte jetýge bolatyn túri bar. Mejeniń qanshalyqty erte oryndalatyny Reseıdiń sanksıalar qursaýynan qashan bosaıtynyna da baılanysty. Degenmen keıbir sarapshylar Reseı sanksıalardan arylǵan kúnniń ózinde orta dáliz aımaqtyq

Kóktemnen beri elde 12 myń shaqyrym jol salynyp, jóndelip jatyr. Bul keıingi 33 jylda bolmaǵan kórsetkish. Osy 12 myń shaqyrym joldyń 8 myń shaqyrymy respýblıkalyq baǵynystaǵy, 4 myń shaqyrymy jergilikti baǵynystaǵy joldar. Eldegi joldardyń jalpy uzyndyǵy 95 myń shaqyrym desek, bıyldyń ózinde 12,6 paıyzy jańartylyp jatyr degen sóz.

2023 jyly elimiz shoıyn jol arqyly 50 mln tonnaǵa jýyq taýar eksporttaǵan. Atap aıtsaq, Qytaıǵa – 12,7 mln tonna, Ózbekstanǵa 10 mln tonna, Reseıge 34,6 mln tonna júk jóneltilgen. Bıyl osy kórsetkishti 60 tonnadan asyrý josparlanyp otyr.

Kólik mınıstri Marat Qarabaev jaz bolsa bılet tappaı sandalatyn jolaýshylardyń máselesin sheshý úshin 140 jańa vagon satyp alynatynyn aıtqan bolatyn. Temirjol salasynda qolǵa alynǵan eki iri joba bar. Olar: «Dostyq – Moıynty», «Darbaza – Maqtaaral» marshrýttaryn iske qosý. Onyń syrtynda 1,4 myń shaqyrym temirjoldy jóndeý kózdelgen.

Qazaqstan jeriniń Eýropa men Qytaı arasynda qolaıly tranzıttik aýmaq bolatynyn halyqaralyq ınvestorlar da jaqsy túsinip otyr. Oǵan eldiń kólik jáne logıstıka salasyna kóptegen iri halyqaralyq jáne ulttyq ınvestorlardyń aqsha salyp jatqanyn mysal retinde ataýǵa bolady.

Keıingi jyldary Qazaqstannyń kólik jáne logıstıka ınfraqurylymyna 35 mıllıard dollarǵa jýyq ınvestısıa tartylǵan. Eýropalyq ınvestısıalyq bank, Eýropa qaıta qurý jáne damý banki sıaqty iri qarjy ınstıtýttarymen jalpy somasy 800 mıllıon eýro bolatyn memorandým jasalyp, Eýropalyq ınvestısıalyq bank arqyly salaǵa 500 mıllıon eýro ákelindi.

Al «Qazaqstan temir joly» ulttyq kompanıasy Sıngapýrdyń PSA International kompanıasymen, ázerbaıjandyq ınvestorlarmen birge birneshe iri jobany qolǵa almaqshy.

TransLogistica Kazakhstan medıa ortalyǵynyń málimeti boıynsha, Eýropa men Qytaı arasynda qurlyq arqyly tasymaldanatyn taýardyń 70%-ǵa jýyǵy Qazaqstan arqyly ótedi. Osynyń arqasynda Qazaqstan Qytaı men Eýropa arasyndaǵy eń iri tranzıttik habqa aınaldy. Bul jerde Qytaıdyń «Bir beldeý, bir jol» bastamasy jemisin berip jatyr deýge bolady.

Qazaqstannyń Qytaı-Eýropa arasyndaǵy temirjol tasymalynda da joǵary úles alyp otyr. Eki ortada temirjolmen tasymaldanatyn júktiń 20-25%-y Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótip jatyr.

Taǵy bir aıta ketetin jaıt, Qytaı bıznesi Uly Jibek jolyn jandandyrý degen strategıalyq ıdeıadan shet qalǵan joq. Muny áleýmettik jaýapkershilik dep aıtýǵa da bolady.

Ekonomıka

11 jeltoqsan 2024

Teńge jáne jasandy devalvasıa: Ulttyq banktiń burynǵy basshysy QR ekonomıkasynyń qupıalary týraly aıtty

Qazaqstan Ulttyq Bankiniń burynǵy tóraǵasy Grıgorıı Marchenko "Kıiz úı kúmbezi" YouTube-arnasyna bergen ashyq suhbatynda elge áser etken kúrdeli ekonomıkalyq sheshimder týraly estelikterin bólisti. Ol eń iri devalvasıalar, Ulttyq qordyń qurylýy jáne Ázerbaıjan bankine quıylǵan ınvestısıalarǵa qatysty janjal týraly egjeı-tegjeıli aıtty. Tolyǵyraq Orda.kz materıalynda.

Qazaqstan tarıhyndaǵy eń iri devalvasıa

Ulttyq banktiń burynǵy basshysy Grıgorıı Marchenko el tarıhyndaǵy eń eleýli devalvasıalar týraly áńgimeledi. "Ulttyq Bank 2009 jylǵy aqpanda jasaǵan devalvasıa, keıde aıtylyp júrgendeı, 50 % emes, 25% boldy. Eń úlken devalvasıa qashan boldy? Ol 1994 jylǵy aqpanda boldy. Sol joly baǵam bir aıda 11-den 40 teńgege deıin – úsh jarym ese quldyrady. Bul devalvasıanyń sebebi Prezıdent Nazarbaevty ózara esep aırysý deıtinge kóndirgen Sergeı Tereshenko Úkimetiniń sheshimimen baılanysty. Onyń máni Ulttyq Banktiń kóp mólsherde aqsha basyp shyǵarýynda jáne olardy ózara qaryzdaryn óteý úshin kásiporyndarǵa berýinde boldy. Prezıdent Ulttyq Banktiń vızasyn almastan, Jarlyqqa qol qoıdy. Óıtkeni sol kezde mańyzdy laýazymda bolǵan marqum Dáýlet Sembaev mundaı sheshimge óte qarsy boldy. Alaıda áli jóndi jumys istep te úlgermegen Ulttyq Banktiń táýelsizdigi basyp-janshylyp, Jarlyq kúshine endi", dedi Marchenko. Onyń aıtýynsha, munyń nátıjesi apatpen birdeı boldy: baǵam bir aı ishinde úsh jarym ese qulady. Marchenko Djordjtaýn ýnıversıtetinde taǵylymdamadan ótip, Amerıka Qurama Shtattarynan Qazaqstanǵa oralǵanda ınflásıa 1994 jylǵy maýsymda 46,5 % boldy – bul bir jylda emes, bir aıda!

"Mine, osyndaı da ýaqyt boldy. Bir qyzyǵy, Tuńǵysh Prezıdent men oqyǵan estelikterinde osy týraly lám-mım demedi. Múmkin, ol bul oqıǵany umytyp ketken nemese mańyzdy emes dep sanaǵan shyǵar, nemese ony umytýdy jón kórgen shyǵar. Biraq bul eń sátsiz makroekonomıkalyq sheshim bolǵan edi. Qazir baǵam bir dollar úshin 500 teńgeniń mańynda. Eger 1994 jylǵy «ózara esep aıyrysý» bolmaǵanda, qazir biz baǵam 200 teńgege jete me – jetpeı me dep talqylap otyrýymyz múmkin edi. Búgingi ekonomıkalyq problemalardyń kópshiligi – budan 20-30 jyl burynǵy oqıǵalardyń jańǵyryǵy", dep qosty ol.

Teńge baǵamy jáne Ulttyq qordy qurý

Sondaı-aq Marchenko teńgeniń qazirgi baǵamy týraly óz pikirin ortaǵa saldy: "499 ben 500-diń arasyndaǵy aıyrmashylyq – nebári 0,2%. Álemdik bırjalarda ±1% shegindegi mundaı aýytqýlar tehnıkalyq jáne shamaly aýytqý bolyp sanalady. Biraq biz árqashan dóńgelek sanǵa úıirmiz. Mysaly, keńes zamanynda biz mıllıard put astyq jınaýǵa barynsha tyrystyq. Put degenimiz ne? Bul nebári 16 kılo. Muny álemde eshkim túsinbedi. Biraq biz 20 mıllıon tonna astyq jınaı bastaǵanda mıllıard putty birden umyttyq. Bul ózi qyzyq boldy. Biraq bizde 500 teńge nemese mıllıard bolsyn, dóńgelek sıfrǵa erekshe mán berýge beıimdilik bar. Shyndyǵynda, 499 ben 500-diń arasynda eshqandaı aıyrmashylyq joq".

Onyń aıtýynsha, kóptegen adam valúta baǵamyn tek devalvasıamen baılanystyrady. Bul, árıne, belgili bir sátterde durys. Biraq baǵam kúsheıgen kezde bul – tańǵalarlyq jaǵdaı. Baǵamnyń ınflásıamen baılanysy kóp adamǵa túsinikti bolǵanymen, jurttyń bárine birdeı túsinikti emes. Al baǵam Ulttyq qorǵa tikeleı baılanysty ekenin biletinder shamaly. Qor bolashaq urpaq úshin qarjy jınaqtaý quraly retinde oılastyrylǵan. Biraq sol kezdiń ózinde-aq ózgerister bastaldy. Nazarbaev qordy jumsaýǵa bolady degen saıası sheshim qabyldady. Sóıtip jınalǵan qarajatty paıdalaný onyń prezıdenttigi kezinde bastaldy. Bastapqyda Ulttyq qor aktıvterdi satatyn, al valúta elge túsetin jáne Ulttyq Bank ony tikeleı, naryqtan tys satyp alatyn sqema qoldanyldy. Sodan keıin bul qarajat Qarjy mınıstrligi arqyly búdjetke aýdaryldy.

"Keıinirek, men jáne meniń áriptesterim ketkennen keıin, qordaǵy valútany naryq arqyly satý týraly sheshim qabyldandy. Naryqta jylyna qosymsha bes-alty mıllıard dollar paıda bolǵan kezde bul valúta usynysyn arttyrady jáne teńge baǵamyn qoldaıdy", dep atap ótti ol. Sondaı-aq Marchenko eger Ulttyq qordyń qarajaty bolmasa, onda teńge baǵamy budan birneshe jyl buryn bir dollar úshin 500 teńgege jeter edi dedi. Ol ekonomıkany nyǵaıtý, ımportty shekteý jáne óz óndirisimizdi damytý úshin baǵam bir dollar úshin 1200-1500 teńge bolýǵa tıis degenge saıatyn pikirge de nazar aýdardy.

2014 jylǵy jasandy devalvasıa

2014-2015 jyldary Ulttyq Banktiń tóraǵalary Qaırat Kelimbetov pen Danıar Aqyshev bolǵan kezde úsh devalvasıa boldy, dep atap ótti Marchenko. Sodan keıin baǵam bir dollar úshin 150-den 380 teńgege deıin, ıaǵnı eki jarym ese ósti. Onyń aıtýynsha, bul sol kezeńde jiberilgen birqatar makroekonomıkalyq qateliktiń saldary boldy. "2014 jyldyń aqpan aıynyń basynda iri eksporttaýshylardyń qysymymen qajetsiz devalvasıa jasaldy. Lobbıster devalvasıa barlyq máseleni sheshedi jáne jaǵdaıdy jaqsartady dep sendirdi, biraq is júzinde olaı bolmady. Budan "Qazaqmys", "Qazmyrysh" jáne Mittal Steel sıaqty eksporttaýshylar utty. Óıtkeni olar sol dollarǵa kóp teńge ala bastady. Alaıda bul osy sheshimdi qoldaǵan at tóbelindeı kompanıalarǵa ǵana tıimdi boldy", dep túsindirdi Marchenko.

Ol sondaı-aq 2013 jyly Premer-mınıstr Serik Ahmetov devalvasıa týraly usynysty qamtyǵan Mittal Steel-di qoldaý is-qımyl josparyn ázirlep, bekitýge usynǵanyn eske saldy. Sol kezde Ulttyq Bank Prezıdentti bul qadamnan bas tartýǵa kóndire aldy. "Alaıda men 2013 jyldyń qazan aıynda qyzmetten ketkennen keıin devalvasıa boldy". Buǵan deıin Qazaqstan devalvasıany árdaıym reseılik devalvasıanyń ótemaqysy retinde júrgizgen. Mysaly, 2009 jyly Reseı 50% - ǵa devalvasıa júrgizdi, al Qazaqstan 25% - ben shekteldi. Bul ekonomıkaǵa eleýli zalal keltirmeýge múmkindik berdi. Import, onyń ishinde mashınalar men jabdyqtardy ákelý ulttyq óndiristi damytý úshin mańyzdy bolyp qala beredi.

"Ókinishke qaraı, 2014 jyly eń nashar senarı iske asyryldy. Aqpan aıynda aldyn alý devalvasıasy jasaldy, biraq bulaı jasalmaýy kerek edi. Al jeltoqsan aıynda Reseı óz valútasyn 50% - dan astam qunsyzdandyrdy. Nátıjesinde Qazaqstan ótemaqylyq devalvasıa júrgizbedi, bul eleýli teńgerimsizdikter týǵyzdy. Bul rette eki aıda teńge baǵamyn qoldaýǵa 23 mıllıard dollar jumsalyp, shyn máninde aqsha tekke kúıip ketti», dep atap ótti spıker. Osydan keıin merziminen buryn Prezıdent saılaýy jarıalandy. İle saılaýdan keıin devalvasıa bolady, óıtkeni ekonomıka soǵan muqtaj degen sóz tarady. Alaıda saılaýdan keıin devalvasıa qajet emes dep málimdeldi. Sóıtip Reseı devalvasıa júrgizgenge deıin segiz aı boıy Qazaqstan muny jasaǵan joq. Bul qazaqstandyq taýarlardyń dollarlyq balamada reseılik taýarlarǵa qaraǵanda eki ese qymbattaýyna ákeldi, al bul básekege qabilettilikke eleýli soqqy berdi.

"Reseıde, Chelábınsk, Saratov sıaqty kóptegen shekaralas qalada pechene, makaron jáne basqa da qazaqsha ataýlary bar ónimder shyǵaryla bastady. Nátıjesinde bizdiń naryq, ásirese orta bıznes aıtarlyqtaı shyǵynǵa ushyrady", dedi Marchenko. Onyń aıtýynsha, alǵashqy devalvasıa Kelimbetovtiń tusynda, 2015 jyldyń tamyzynda júrgizile bastaǵan. Alaıda Ulttyq Banktiń tóraǵasy aýysqannan keıin baǵam turaqtanbaı, quldyraýyn odan ári jalǵastyrdy. "Qorytyndysynda, keshirińiz, biz sol kezde eki jarym ret devalvasıa jasadyq – bul 2014-2015 jyldary boldy. Al budan ne óndi? Óndiris kúrt ósti me? Árıne, joq. Bul eksperıment birneshe ret júrgizildi. Mysaly, 1994 jyly devalvasıa úsh jarym ret boldy", dedi ol. Marchenko mundaı joldy qaıtalaýǵa shaqyrýshylar ekonomıkanyń naqty sektorynda eshqashan jumys istemegen adamdar ekenin atap aıtty.

Ázerbaıjan bankine qatysty janjal

Grıgorıı Marchenko Ulttyq qordan Ázerbaıjan bankine aqsha aýdarý oqıǵasy týraly túsinikteme berdi. Bul keıinirek sybaılas jemqorlyq janjalynyń arqaýy bolǵan.

"Ázerbaıjan bankine Ulttyq qorymyzdan aýdarylǵan aqshaǵa baılanysty sybaılas jemqorlyq janjaly týyndaǵany jadymda. Bank tóraǵasy Ulybrıtanıaǵa, Londonǵa qashyp ketken sıaqty. Onyń áıeli onda kóp qarajat jumsaǵan, sonyń ishinde qymbat meıramhanalarǵa baryp, aqsha shashqan. Biraq, meniń bilýimshe, ol qamaýǵa alynǵan. Qazir ol túrmede otyr", dedi Marchenko. Ol bul mámilege óziniń qatysy joq ekenin málimdedi. "Sol kezde Ulttyq Banktiń ókili Qaırat Kelimbetov boldy. Ol mámile men qyzmetten ketkennen keıin bir jyldan keıin jasaldy. Buǵan qosa, atalǵan mámile o bastan durys emes jáne Ulttyq Banktiń barlyq ishki rásimine qaıshy edi. Mysaly, biz 10% - dan asatyn naqty emısıaǵa qatysa almadyq. Eger bank, aıtalyq, 500 mıllıon dollar shyǵarsa, biz eń kóp degende 50 mıllıon dollar satyp ala alatyn edik. Al atalǵan mámile barlyq erejeni buza otyryp jasaldy", dep túsindirdi ol.

Keıin aqshaǵa satylǵan blogerler men jýrnalıser kináni maǵan aýdarýǵa tyrysty, dep atap ótti Ulttyq Banktiń burynǵy basshysy. Biraq onyń 2013 jyldan beri Ulttyq Bankke eshqandaı qatysy joq. Sondaı-aq ol óziniń Ázerbaıjan Prezıdenti Álıevtiń dosy jáne kýrstasy bolǵandyǵy týraly aqparatty joqqa shyǵardy.

"Joq, olaı emes. Sizderge anyǵyn aıtaıyn. Álıev – meniń kýrstasym da, jeke dosym da emes. Bizdiń jolymyz óte qysqa merzimge ǵana túıisti. Men provınsıadan kelgen qarapaıym stýdent edim. Al onyń ákesi Saıası Búronyń músheligine kandıdat edi. Ol tipti kúzetshisimen birge júretin. Onyń ústine, ol basqa ǵımaratta ornalasqan Halyqaralyq qatynastar fakúltetinde oqydy, men Halyqaralyq ekonomıkalyq qatynastar fakúltetinde oqydym. Bizdiń kýrsta Ázerbaıjannan kelgen jigit boldy. Men onymen dos boldym, áli de dospyn. Ol Álıevpen tyǵyz baılanys jasady. Múmkin Álıev meni sondyqtan umytpaǵan shyǵar. Biraq meniń onymen qandaı da bir jaqyn baılanysym nemese oǵan shyǵatyn jolym bar dep aıtýǵa bolmaıdy. Bul shyndyqqa jatpaıdy".

Ekonomıka

23 mamyr 2024

Kredıt alý qıyndaıdy – Senat qujatty keri qaıtardy

Búgin Senattyń jalpy otyrysynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine kredıt berý kezinde táýekelderdi barynsha azaıtý, qaryz alýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý, qarjy naryǵyn retteý jáne atqarýshylyq is júrgizýdi jetildirý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańy ekinshi oqylymda qaraldy. Senat zańnyń jekelegen baptaryn jańa redaksıada usynyp, ony Májiliske qaıtardy. Bul týraly Ulys Senattyń baspasóz qyzmetine silteme jasap habarlaıdy.

Senattyń Qarjy jáne búdjet komıtetiniń málimetinshe, bank beretin qaryzdar men mıkrokredıtter berý kezinde talaptardy qatańdatý arqyly azamattardyń shamadan tys kredıt alýyn tómendetý eskerilgen. Ol úshin Zańda kredıtter boıynsha 90 kúnnen astam merzimi ótken bereshegi bolǵan kezde azamattarǵa kredıt berýge tyıym salý qarastyrylǵan, sondaı-aq jubaıynyń (zaıybynyń) kelisiminsiz kredıt berýge tyıym salý sharasy engiziledi. Ótelmegen tutynýshylyq kredıtter boıynsha merzimi ótken soń 90 kúnnen keıin syıaqyny esepteýge tyıym salynady, al merzimdi áskerı qyzmetti ótkerý kezeńinde qaryz alýshyǵa kredıtter boıynsha tólemderdi keıinge qaldyrý qarastyrylǵan.

Sonymen qatar, «Tutynýshylyq kredıt» uǵymyn zańnamalyq engizý usynylyp, onyń mólsheri ýákiletti organnyń normatıvtik-quqyqtyq aktisimen aıqyndalady. 45 kúnge deıingi jáne 50 aılyq eseptik kórsetkishke deıingi somadaǵy onlaın mıkrokredıtterdi berýdiń erekshe sharttarynyń kúshin joıý, bul rette olarǵa ýákiletti organnyń normatıvtik-quqyqtyq aktisinde aıqyndalatyn jyldyq tıimdi syıaqy mólsherlemesiniń shekti mólsherin belgileýdi qoldaný usynyldy.

«Kredıtorlardy baıypty kredıt saıasatyn júrgizýge jáne azamattardyń problemalyq bereshegin retteý boıynsha sharalar qabyldaýǵa yntalandyratyn talaptar kózdelgen. Máselen, 2026 jylǵy 1 mamyrǵa deıin bankter men mıkroqarjy uıymdary azamattardyń bereshegin retteý boıynsha sapaly jumysty derbes júrgizýi úshin qaryzdardy kolektorlarǵa berýge moratorıı engiziledi. Sondaı-aq qarjy naryǵyndaǵy alaıaqtyqqa qarsy is-qımyl jasaý úshin jaǵdaılar jasalýda. Osy maqsatta bankter men mıkroqarjy uıymdaryna klıentti bıometrıalyq sáıkestendirýsiz elektrondyq qaryz berýge tyıym salynady», - delingen Senat aqparatynda.

Jalpy, bul qujat azamattardyń artyq kredıt alý deńgeıin tómendetýge, alaıaqtyq tásilmen qaryzdar men mıkrokredıtter resimdeý táýekelderin jáne klıentterdiń banktik shottarynan aqshanyń zańsyz alynýyn qysqartýǵa yqpal etedi, sondaı-aq rezıdent emes bankterdi otandyq ekonomıkany kredıtteýge tartýǵa baǵyttalǵan. Munymen qosa, isterdiń jekelegen sanattary boıynsha jeke tulǵalardyń bankrottyq rásimin ońaılatady.

Sonymen qatar Zańdy ekinshi oqylymda talqylaý barysynda Bas komıtettiń, basqa komıtetter men Senat Apparaty bólimderiniń eskertýleri men usynystaryn eskere otyryp, Májilis qabyldaǵan Zańǵa mynadaı baǵyttar boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi:

- «elektrondyq banktik qaryz» uǵymy qoldanystaǵy zańnamanyń tıisti normalarynda kózdelgendikten, jańa uǵymdy engizý alyp tastalady;

- zapasqa jańadan bosatylǵan áskerı qyzmetshige jumysqa ornalasý jáne tólem qabilettiligin qalpyna keltirý úshin ýaqyt berý úshin Zańmen usynylatyn merzimdi áskerı qyzmetti ótkerý kezeńine qaryzdy óteý boıynsha merzimin keıinge qaldyrýdy 60 kúnge uzartý. Budan basqa, osy túzetýge baılanysty ıpotekalyq sharttar, jyljymaly jáne jyljymaıtyn múlik kepili sharttary boıynsha qosymsha kelisimder jasasý boıynsha jekelegen talaptardy qoldanbaý usynyldy;

- zańdy tulǵalardy bıometrıalyq sáıkestendirýdi júrgizý múmkin emestigine baılanysty jeke tulǵalarǵa ǵana bıometrıalyq sáıkestendirýsiz elektrondyq banktik qaryz berýge tyıym salýdy qoldaný;

- bank jáne mıkroqarjy ombýdsmanyn saılaý kezinde qosymsha talaptar belgileý;

- memleket qatysatyn kredıttik búrolardyń qyzmetin reglamentteıtin normalardy naqtylaý, sondaı-aq kolektorlar kredıttik búroǵa usynatyn qosymsha málimetterdi kózdeý;

- lombardtarmen shart jasasý kezinde olardyń qyzmetiniń ereksheligine baılanysty kredıtter alýdan erikti túrde bas tartýǵa baılanysty normalardy sáıkes keltirý;

- Qazaqstan ekonomıkasyna ınvestısıalaýǵa qosymsha múmkindik berý maqsatynda sındıkattalǵan qarjylandyrýǵa qatysýǵa ruqsat etilgen tulǵalar tizbesiniń sındıkattalǵan kredıt berýge qatysýshylar quramyn rezıdent emes bankter fılıaldarymen jáne «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń bankterimen tolyqtyrý. Sonymen qatar, sındıkattalǵan qarjylandyrýdy uıymdastyrý boıynsha talaptar naqtylanady;

- Zańnyń keıbir erejelerin qoldanystaǵy zańnamanyń erejelerimen sáıkes keltirý;

- osy Zańdy qoldanysqa engizýdi kózdeıtin Zańnyń 2-babyn pysyqtaý.

QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary Oljas Qızatovtyń aıtýynsha, zań aıasynda jubaıynyń (zaıybynyń) kelisiminsiz kredıt berýge tyıym salý normasy saqtaldy. Endi nesıe somasy 1 myń AEK-ten artyq bolsa, ony alý úshin erli-zaıyptylardyń ózara kelisimi kerek bolady.

Jańalyqtar

13 naýryz 2025