Búgin  Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev memleket basshysy bolǵaly beri alǵash ret halyqqa joldaýyn jasady. «SYNDARLY QOǴAMDYQ DIALOG –QAZAQSTANNYŃ TURAQTYLYǴY MEN ÓRKENDEÝİNİŃ NEGİZİ» dep atalatyn joldaýdyń qazaq tilindegi tolyq nusqasyn nazarlaryńyzǵa usynamyz. 

 

 

SYNDARLY QOǴAMDYQ DIALOG –QAZAQSTANNYŃ TURAQTYLYǴY MEN ÓRKENDEÝİNİŃ NEGİZİ

 

Qurmetti otandastar!

Qurmetti depýtattar, úkimet músheleri!

 

Barshańyzdy jańa parlamenttik maýsymnyń bastalýymen  quttyqtaımyn!

Biz elimizdiń jańa tarıhyndaǵy mańyzdy beleske jaqyndap kelemiz.

Otyz jylǵa jýyq ýaqyt buryn halqymyz óziniń Táýelsizdigin jarıalap, babalarymyzdyń ǵasyrlar boıy ańsaǵan armanyn oryndady.

Osy ýaqyt ishinde Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń basshylyǵymen elimiz álemdegi bedeldi ári ornyqty memleketke aınaldy.

Baıandy birligimizdiń arqasynda táýelsizdigimizdi nyǵaıtyp, halqymyzdyń jaǵdaıyn jaqsartýǵa jol ashtyq.

Bul jasampazdyq pen ilgerileý, beıbitshilik pen kelisim kezeńi boldy.

Elimizdiń damý jolyn búkil álem moıyndap, Qazaqstandyq, ıaǵnı  Nazarbaev modeli dep atady.

Qazir bizge Táýelsizdiktiń jetistikterin eselep, elimizdi damýdyń jańa sapaly kezeńineshyǵarý múmkindigi berilip otyr.

Biz buǵan Elbasy saıasatynyń sabaqtastyǵyn saqtap, júıeli reformalar júrgizý arqyly qol jetkize alamyz.

Ózderińizge belgili, osynyń bári meniń saılaý aldyndaǵy baǵdarlamama negiz boldy.

Qazir memlekettik organdar ony júzege asyrý úshin tıisti jumystar júrgizýde.

Men halyqqa bergen ýádelerimdi mindetti túrde oryndaımyn.

Biz óz jumysymyzda Elbasy usynǵan Bes ınstıtýsıonaldy reforma men Ult Josparyntolyqqandy júzege asyrý qajettigin basty nazarda ustaýymyz kerek.  

Elbasymyzdyń bastamasymen qurylǵan Jańǵyrtý jónindegi Ulttyq komısıanyńjumysyn qaıta jandandyrý qajet.

Endi ortaq mindetterimizdi jáne saılaýaldy baǵdarlamamdy iske asyrýǵa qatysty oı-pikirlerime toqtalaıyn.

 

I. ZAMAN TALABYNA SAI TIİMDİ MEMLEKET.

Men ýáde etken saıası jańǵyrý úderisi azamattarymyz ben memleketimizdiń múddelerine sáıkes, birtindep úzdiksiz júzege asyrylatyn bolady.

Negizsiz, júıesiz saıası yryqtandyrý eldiń ishki saıası ahýalynyń turaqsyzdyǵyna, tipti memlekettilikten aıyrylýǵa ákelip soǵatynyn álem elderiniń tájirıbesinen kórip otyrmyz.

Sondyqtan biz saıası reformalardy «asyǵystyqqa salynbaı», kerisinshe, kezeń-kezeńimen, tabandy túrde jáne jan-jaqty oılastyryp júzege asyratyn bolamyz.

Elimizdiń qoǵamdyq-saıası ómirin jańǵyrtpaı, tabysty ekonomıkalyq reformalardy iske asyrý múmkin emes. Bul – bizdiń ustanatyn basty qaǵıdatymyz.

«Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet».

Biz bul maqsatqa áli de jete qoıǵan joqpyz. Sondyqtan osy baǵyttaǵy jumysqa bar kúsh-jigerimizdi salýymyz qajet.  

Saıası júıeniń bul formýlasy memleket turaqtylyǵynyń negizi sanalady.

Azamattardyń barlyq syndarly ótinish-tilekterin jedel ári tıimdi qarastyratyn «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn iske asyrý – bárimizge ortaq mindet.

Bılik pen qoǵam arasynda turaqty dıalog ornatý arqyly ǵana qazirgi geosaıası ahýalǵa beıimdelgen úılesimdi memleket qalyptastyrýǵa bolady.

Sondyqtan azamattyq qoǵamǵa qoldaý kórsetip, onyń áleýetin nyǵaıta túsý kerek. Sondaı-aq, asa mańyzdy jalpy memlekettik mindetterdi sheshý úshin talqylaý jumystaryna azamattyq qoǵamnyń múmkindikterin keńinen qoldaný qajet.  

Osy maqsatpen biz belgili qoǵam ókilderin qamtıtyn Ulttyq qoǵamdyq senim keńesinqurdyq. Bul keńes rotasıalyq tártippen jumys isteıdi.

Aldaǵy ýaqytta bizge mynadaı sharalardy júzege asyrý kerek.

Birinshi. Partıa qurylysy úderisin jalǵastyrý.

Kóshbasshymyz jáne partıa Tóraǵasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń arqasynda «Nur Otan» partıasy elimizdiń jetekshi saıası uıymyna júkteletin kúrdeli ári jaýapty mindetterdi dáıekti túrde iske asyryp keledi.

Biz qoǵam ıgiligi úshin syndarly saıasat júrgizip kele jatqan basqa da saıası partıalarmen jáne qozǵalystarmen yntymaqtastyqta jumys isteýimiz qajet.

Qoǵamdy tolǵandyryp otyrǵan negizgi máseleler kóshede emes, Parlamentte jáne azamattyq dıalog aıasynda talqylanyp, sheshimin tabýy tıis.

Depýtattar Úkimetke ózekti máselelerge qatysty saýaldaryn joldap, naqty sharalar qabyldaýdy talap ete otyryp, ózderine berilgen zańdy quqyqtaryn paıdalanýy qajet.

Zań shyǵarýshy jáne atqarýshy bılik arasyndaǵy qarym-qatynas jasandy tartysqa emes, iskerlik sıpatqa, ózara qurmetke negizdelýi tıis.

Memleket basshysy retinde elimizde kóppartıalyqty, saıası básekelestikti jáne oı-pikirdiń san alýandyǵyn damytýǵa yqpal etýdi óz mindetim dep sanaımyn.

Bul saıası júıe turaqtylyǵynyń uzaq bolýy úshin mańyzdy.

Aldaǵy Parlament Májilisi men máslıhattar saılaýy elimizdegi kóppartıalyq júıeniń damýyna oń yqpal etýi tıis.

Ekinshi. Halyqpen tıimdi keri baılanys ornatý.

Qoǵamdyq dıalog, ashyqtyq, adamdardyń muń-muqtajyna jedel nazar aýdarý memlekettik organdar qyzmetiniń negizgi basymdyqtary sanalady.

Prezıdent Ákimshiliginde azamattardan kelip túsken ótinishterdi memlekettik organdardyń sapaly qaraýyn qadaǵalap, jedel sharalar qabyldaıtyn bólim quryldy.

Kóp jaǵdaıda azamattarymyz ortalyq jáne jergilikti organdar basshylarynyń qulyqsyzdyǵy men «beıqamdyǵyna» baılanysty Prezıdentke júginýge májbúr bolady.

Belgili bir saladaǵy sheshimderdiń ádiletsizdigine qatysty joldanatyn kóptegen shaǵymdar naqty memlekettik organda nemese aımaqta kúrdeli túıtkilder bar ekenin kórsetedi. Endi bul máselege dál osy turǵydan qarap, tıisti sheshimder qabyldaǵan jón.

Memlekettik qyzmetshiler jumysynyń tıimdiligin arttyrý maqsatynda arnaıy daıyndyǵy bar jas kadrlardy tartý qajet. Sonymen birge 2020 jyldan bastap biz memlekettik qyzmetshilerdiń sanyn birtindep qysqartýǵa kirisip, únemdelgen qarajatty neǵurlym paıdaly qyzmetkerlerdi yntalandyrýǵa jumsaımyz.

2024 jylǵa qaraı memlekettik qyzmetshilerdiń jáne ulttyq kompanıalar qyzmetkerleriniń sanyn 25 paıyzǵa qysqartý qajet.

Úshinshi. Mıtıńter týraly zańnamany jetildirý.

Konstıtýsıaǵa sáıkes azamattarymyzdyń óz oıyn erkin aıtýǵa quqyǵy bar. 

Eger beıbit aksıalar zańnyń sheńberinen shyqpaıtyn jáne azamattarymyzdyń tynyshtyǵyn buzbaıtyn bolsa, buǵan túsinistikpen qarap, jıyndardy ótkizý úshin arnaıy oryn bólý qajet. Mundaı oryndar qalanyń shetinde bolmaýy tıis.

Alaıda, zańǵa qaıshy jáne buzaqylyq áreketterge shaqyratyn úndeýlerge zań sheńberinde tosqaýyl qoıylady.

Tórtinshi. Qoǵamdyq kelisimdi nyǵaıtý.

Áleýmettik jáne etnıkalyq toptar arasyndaǵy kelisim – búkil qoǵamnyń birlesken eńbeginiń nátıjesi.

Osyǵan oraı, saıası úrdisterdi saralap, birligimizdi nyǵaıta túsý úshin naqty sharalar qabyldaý kerek.

Qazaq halqynyń memleket quraýshy ult retindegi rólin bekemdep, etnosaralyq tatýlyq pen dinaralyq túsinistikti qalyptastyra berýimiz qajet.

Bizdiń ustanymymyz: «El birligi – onyń áralýandyǵynda!».

Elimizdegi etnıkalyq toptardyń tili men mádenıetin damytýǵa jaǵdaı jasaı beremiz.

Qazaq tiliniń memlekettik til retindegi róli kúsheıip, ultaralyq qatynas tiline aınalatyn kezeńi keledi dep esepteımin.

Biraq mundaı dárejege jetý úshin bárimiz dańǵaza jasamaı, jumyla jumys júrgizýimiz kerek.

Sondaı-aq, til úlken saıasattyń quraly ekenin de umytpaǵan jón.

Belsendi azamattyq qoǵam qurý úshin úkimettik emes uıymdardyń bedelin arttyrý qajet dep sanaımyn.

Sondyqtan, jaqyn arada Azamattyq qoǵamdy damytýdyń 2025 jylǵa deıingitujyrymdamasyn ázirlep, qabyldaýymyz kerek.

Keler jyly atalyp ótetin  mańyzdy mereıtoılar men eleýli oqıǵalarǵa daıyndyq jumystary bastaldy.

Endigi jyly bárimiz
Ál-Farabıdiń  1 150 jyldyq, Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyq mereıtoılaryn atap ótemiz.

Mereıtoı barysynda ysyrapshyldyqqa jol bermeı, ǵulama tulǵalarymyzdyń eńbekterin halyq arasynda dáripteýimiz kerek.

Sondaı-aq, eń mańyzdy merekege –  Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵyna baılanysty tıisti
is-sharalardy iske asyrýymyz qajet.

El ómirindegi osyndaı eleýli oqıǵalar jas urpaqty naǵyz otanshyldyqqa tárbıeleýge jol ashady dep senemin.

 

II. AZAMATTARDYŃ QUQYQTARY MEN QAÝİPSİZDİGİN QAMTAMASYZ ETÝ.

Sot jáne quqyq qorǵaý júıesindegi kúrdeli reformalar – azamattarymyzdyń quqyqtaryn qorǵaýdyń jáne olardyń qaýipsizdigin kúsheıtýdiń negizgi faktory.

Sot sheshimderiniń sapasyn arttyrý úshin birqatar mańyzdy sharalardy júzege asyrý qajet.

Sýdıalardyń zańdy jáne ishki senimdi basshylyqqa alyp, sheshim shyǵarý quqyǵy myzǵymas sıpatqa ıe.

Degenmen, sot sheshimderin muqıat taldaý jumysyn jolǵa qoıyp, biryńǵaı sot tájirıbesin ornyqtyrý qajet.

Azamattarymyz jarıa-quqyqtyq daýlarda bılik organdarynyń sheshimderi men áreketterine qatysty shaǵym túsirý kezinde kóp jaǵdaıda teńsizdik ahýalynda qalyp jatady.

Olardyń múmkindikterin memlekettik apparattyń resýrstarymen salystyrýǵa kelmeıdi.

Sondyqtan osyndaı teńsizdikterdi boldyrmaý maqsatynda daýlardy sheshýdiń erekshe tetigi retinde ákimshilik ádilet qurylymyn engizý qajet.

Budan bylaı daýlardy sheshý barysynda sot qosymsha aıǵaqtar jınaý bastamasyn kóterýge quqyly.

Atalǵan dáleldemelerdi jınaqtaý mindeti jeke azamatqa nemese bızneske emes, memlekettik organǵa júkteletin bolady.

Zańnamadaǵy barlyq qarama-qaıshylyqtar men dúdámal tustar azamattardyń múddelerin eskere otyryp, túsindirilýi tıis.

Kelesi bir mańyzdy máselege toqtalaıyn.  

Biz shamadan tys qýdalaý sharalary men sot tóreliginiń qatań jazalaý tájirıbesinen bas tarttyq. Alaıda, elimizde aýyr qylmystardyń sany azaımaı tur.

Biz zańnamamyzdy izgilendirý isine kóbirek mán berip, azamattardyń negizgi quqyqtarynnazardan tys qaldyrdyq.  

Jynystyq zorlyq-zombylyq, pedofılıa, esirtki taratý, adam saýdasy, áıelderge qatysty turmystyq zorlyq-zombylyq jáne basqa da aýyr qylmystarǵa, ásirese, balalarǵa qatysty qylmystarǵa qoldanylatyn jazany shuǵyl túrde qataıtý qajet. Bul máseleni sheshýdi Parlamentke jáne Úkimetke tapsyramyn.

Sońǵy ýaqytta bolǵan qaıǵyly oqıǵalar uıymdasqan qylmystyń taǵy bir túri – brakonerlik problemasynyń betperdesin ashty.

Búginde brakonerler saqadaı-saı jabdyqtalyp, qarýlanǵan jáne ózderiniń jazalana qoımaıtynyna senimdi. Bıyldyń ózinde janýarlar álemin qorǵap júrgen eki ınspektor brakonerlerdiń qolynan qaza tapty.

Jaqynda Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Marqakól kólinde brakonerlerdiń qylmystyq toby ustaldy.

Bul tek bir ǵana mysal, alaıda brakonerliktiń tamyry tereńge jaıylǵan, sonyń ishinde bul quqyq qorǵaý organdarynyń salǵyrttyǵynan bolyp otyr. Brakonerler ulttyq baılyǵymyz – tabıǵatymyzǵa aıaýsyzdyqpen orny tolmas zıan keltirýde.

Úkimetke eki aı ishinde tıisti zańnamany qataıtý úshin shuǵyl sharalar qabyldaýdy tapsyramyn.

Sybaılas jemqorlyqpen jan-jaqty kúresý máselesi kún tártibinen túsken joq.

Ortalyq jáne jergilikti organdardyń normatıvtik quqyqtyq aktilerine sybaılas jemqorlyqqa qarsy saraptama júrgizý  isin qaıta qalpyna keltirý qajet.

Buǵan sarapshylar men qoǵam ókilderi de atsalysýy tıis.

Sybaılas jemqorlyqqa qatysty qylmys jasalǵan mekemeniń birinshi basshysynyń jaýapkershiligin zańnamalyq jáne normatıvtik turǵydan naqty belgileý kerek.

Sondaı-aq, zańsyz jáne arandatýshylyq áreketterge barǵany úshin sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl organdarynyń qyzmetkerlerin qatań jazalaý kerek. Ondaı qyzmetkerlerge tergeý salasynda oryn joq.   

Kinásizdik prezýmpsıasy qaǵıdaty tolyq kólemde saqtalýy tıis.

Quqyq qorǵaý júıesin tolyq reformalaý – asa mańyzdy mindetterdiń biri.

Polısıanyń memlekettik kúshtik qurylymyndaǵy beınesi birte-birte ózgerip, qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin azamattarǵa qyzmet kórsetetin organǵa aınalady.

Eń aldymen, 2020 jyldyń aıaǵyna deıin Ákimshilik polısıa komıtetiniń jumysyn qaıta uıymdastyrý qajet. Muny naýqanshyldyqqa aınaldyrmaı, sapaly júrgizgen jón.

Polıseıler jumysynyń tıimdiligi polısıa qyzmetiniń bedeldi bolýyna baılanysty.

İshki ister mınıstrligin reformalaýǵa aldaǵy úsh jyl ishinde 173 mıllıard teńge bólinedi.

Bul qarajat eńbekaqyny kóbeıtýge, baspanany jalǵa alýǵa, halyqqa qyzmet kórsetý qaǵıdaty boıynsha polısıanyń zamanaýı front-ofısterin ashýǵa jumsalady.

Azamattardy tabıǵı qubylystar men tehnogendik sıpattaǵy apattardan qorǵaýmáselesine basa mán beriledi.

Ókinishke qaraı, mundaı apattar bizdiń elimizde ǵana emes, búkil álemde jıilep ketti.

Bul salada kásibı mamandar jumys isteýi kerek.

Úkimetke azamattyq qorǵanys salasy qyzmetkerleriniń eńbekaqysyn İshki ister organdaryn reformalaý úshin beriletin qarajat esebinen kóbeıtýdi jáne osy maqsatqa sáıkes shamamen 40 mıllıard teńge bólýdi tapsyramyn.

Bizdiń aldymyzda jańa tujyrymdama negizinde tegeýrindi ásker qalyptastyrý mindeti tur.

Arysta bolǵan oqıǵalar Qarýly Kúshterde túıtkildi máseleler qordalanyp qalǵanyn kórsetti.

Áskerge jumsalatyn shyǵystardy rettep, osy saladaǵy qarjy júıesin jáne jalpy tártipti nyǵaıtatyn kez keldi.

Sonymen birge áskerı qyzmettiń bedelin arttyryp, Qarýly Kúshterdiń materıaldyq bazasyn nyǵaıtý qajet.

Otanyna adal, kásibı turǵydan daıyndalǵan ofıserleri men áskerı qyzmetshileri bar armıamyz jańa geosaıası jaǵdaılarda el qaýipsizdigine qaýip tóndiretin qaterlerge toıtarys berýge daıyn bolýy kerek.

 

III. QARQYNDY DAMYǴAN JÁNE INKLÚZIVTİ EKONOMIKA.

Qazaqstan ekonomıkasy jahandyq sıpattaǵy qıyndyqtarǵa qaramastan alǵa ilgerilep keledi.

Jyl basynan beri onyń ósimi ortasha álemdik kórsetkishten joǵary boldy.  

Eger qajetti qurylymdyq ózgeristerdi júzege asyrsaq, 2025 jylǵa qaraı ishki jalpy ónimniń jyl saıynǵy turaqty ósimin 5 paıyzǵa jáne odan da joǵary deńgeıge jetkizýge bolady.

Ekonomıkanyń damýyna tyń serpin berý úshin Úkimet pen Prezıdent Ákimshiligi otandyq jáne sheteldik sarapshylardyń barlyq jumystaryn muqıat saralaýy qajet.   

Elbasy usynǵan 2050 jylǵa deıingi uzaq merzimdi damý strategıasyna jáne Ult Josparyna sáıkes birqatar qurylymdyq mindetterdi iske asyrýymyz kerek.

Birinshi. Shıkizatqa baılanǵan mentalıtetten bas tartyp, ekonomıkany ártaraptandyrý.    

«Bilim ekonomıkasy», eńbek ónimdiligin arttyrý, ınovasıany damytý, jasandy ıntellekti jahandyq damýdyń negizgi faktorlaryna aınaldy. 

Indýstrıalandyrýdyń úshinshi besjyldyǵyn júrgizý barysynda jiberilgen barlyq qatelikterdi, olqylyqtardy eskerýimiz kerek.

Bul máseleler boıynsha meniń barlyq tapsyrmalarymdy, eskertpelerimdi Úkimet tolyq oryndaýǵa mindetti.

Eńbek ónimdiliginiń naqty ósimin kem degende 1,7 esege arttyrýymyz kerek.

Elimizdi óńirdegi kóshbasshy retinde tanytyp, Ortalyq Azıadaǵy bedelimizdi arttyrý – strategıalyq mindet.

Bul – Elbasy aıqyndaǵan saıası baǵyt-baǵdarymyz.

Ekinshi. Kvazımemlekettik sektordyń qaıtarymyn arttyrý.

Bizdiń memlekettik kompanıalar iri konglomerattarǵa aınaldy. Biraq olardyń halyqaralyq básekege qabilettiligi kúmán týdyrady.

Memlekettiń ekonomıkaǵa orynsyz aralasýyn azaıtý maqsatymen kvazımemlekettik kompanıalar qurýǵa moratorıı engizý jóninde sheshim qabyldadym. 

Biz Ulttyq ál-aýqat qory qurylǵan 14 jyl ishinde halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýǵa Qordyń naqty qandaı úles qosqanyn bilýimiz kerek.

Úkimet Esep komıtetimen birlesip, úsh aıdyń ishinde memlekettik holdıńter men ulttyq kompanıalardyń tıimdiligin anyqtaý úshin taldaý júrgizýi tıis.

Kvazımemlekettik kompanıalar kóp jaǵdaıda ózara básekege túsedi.

Turǵyn úı saıasaty salasynda bir mezette 7 memlekettik operator jumys isteıdi. Bul tek ortalyq deńgeıdegi ahýal! 

Memlekettik kompanıalardyń sanyn qysqartýǵa bolady jáne solaı etý kerek.

Biraq, strategıalyq sektorlarda jumys isteıtin memlekettik kompanıalardyń qyzmetine muqıat bolǵan jón.

Ondaı kompanıalar memleket baqylaýynda bolýy tıis.

Áıtpese, memlekettik monopolıserdiń ornyna jeke monopolıser paıda bolyp, sonyń saldarynan zardap shegýimiz múmkin.  

Úkimet baǵa belgileý jáne tarıfter máselesimen júıeli ári naqty aınalysýy kerek.

Bul tabıǵı monopolıserdiń taýarlaryna da, kórsetetin qyzmetterine de qatysty.

Elimizde azyq-túlik pen kıim-keshekten bastap, túrli qyzmetterge deıin baǵanyń joǵary ekeni jasyryn emes.   

Mysaly, suranysy joǵary baǵdarlar boıynsha negizgi áýe tasymaldaýshy belgileıtin bıletterdiń quny nege sonsha qymbat?! Onyń baǵasy Eýropaǵa qaraǵanda 30 paıyzǵa artyq. Bizdiń áýejaıda kórsetiletin qyzmetter qunynyń salystyrmaly túrde joǵary bolýyn qalaı túsindirýge bolady?

Qazaqstan áýejaılarynda janarmaı sheteldik tasymaldaýshylar úshin qymbat baǵaǵa, al otandyq tasymaldaýshylarǵa arzanǵa satylatyny nelikten?

Sonyń saldarynan Qazaqstannyń avıasıa salasy halyqaralyq básekege qabilettiliginen aıyrylyp, tranzıttik áleýetimiz tómendep ketti.

Tıisti mınıstrlik pen vedomstvolardyń salǵyrttyǵyna baılanysty temir jol bıletteriniń tapshylyǵy qoldan jasalyp otyr.

Bul salalarda tez arada tártip ornatý kerek.  

Bizdiń maqsatymyz – memlekettiń turaqtandyrýshy rólin saqtaı otyryp, naryqtyq ınstıtýttar men qurylymdardyń tolyqqandy damýyn qamtamasyz etý.  

Osy rette, «qarapaıym zattar ekonomıkasyn» esten shyǵarmaǵan jón. Bul – bizdiń jumysymyzdyń basym baǵyty.

 Úshinshi. Tıimdi shaǵyn jáne orta bıznes – qala men aýyldy damytýdyń berik negizi.

Shaǵyn, ásirese, mıkrobıznes elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq jáne saıası ómirinde mańyzdy ról atqarady.

Atap aıtqanda, eń aldymen, aýyl turǵyndaryna turaqty jumys beredi, jumyssyzdyqty azaıtady. Sonymen qatar, salyq bazasyn qurap, jergilikti búdjetti nyǵaıtady.

Sondaı-aq, jappaı kásipkerlikti damytý sanaǵa sińgen paternalıstik pıǵyl men masyldyqtan arylýǵa múmkindik beredi.

Sondyqtan memleket aldaǵy ýaqytta da bızneske qoldaý kórsete beredi.

Bul maqsatqa Ulttyq qordan 100 mıllıard teńgege jýyq qarjy bólindi.

Biraq sarapshylardyń pikirinshe, qarjylaı qoldaýdyń ıgiligin jergilikti bılikpen baılanysy bar sharýashylyqtar ǵana kórip otyr. 

Shyn mánisinde, jańa jobalar boıynsha kompanıalar qurylyp, jumys oryndary ashylýy kerek edi.

Bul «qarapaıym zattardyń ekonomıkasyna» tikeleı baılanysty.

Biraq, jergilikti ákimder uıymdastyrý jumystaryn talapqa saı oryndamaǵan.

Sonyń saldarynan salyq jáne zeınetaqy tólemderin arttyryp, jergilikti búdjetti nyǵaıtýǵa jaǵdaı jasalyp otyrǵan joq.

Osyǵan oraı, Esep komıtetine jáne Qarjy mınıstrligine qarajattyń jumsalýyn qatań baqylaýǵa alýdy tapsyramyn.

Elimizde kásipkerlikti damytýdyń úlgi bolarlyq mysaldary jetkilikti. Biz shaǵyn kásipkerlikti búkil qoǵam bolyp qoldaýymyz kerek.

Úkimetke mıkro jáne shaǵyn bıznes salasyndaǵy kompanıalardy tabysqa salynatyn salyqtan úsh jylǵa bosatý úshin zańnamalyq baza ázirleýdi tapsyramyn.

Zańnamaǵa engiziletin tıisti túzetýler 2020 jyldan bastap kúshine enýi kerek.

2020 jylǵy qańtardan bastap, mıkro jáne shaǵyn bıznes sýbektilerine tekseris júrgizýge úsh jylǵa tyıym salý týraly sheshimim kúshine enedi.

Biz bıznestiń adal ári zańǵa sáıkes júrgiziletinine senemiz. Bıznes ókilderi tutynýshylar men azamattar aldynda jaýapty bolýy tıis.

Moratorıı kezeńinde ózin-ózi retteý, qoǵamdyq baqylaý tetikterin jandandyrý kerek.

Bıznes ókilderi sanıtarlyq-epıdemıologıalyq saladaǵy normalar men erejelerdi buzatyn bolsa, ondaı kompanıalar jabylyp, ıeleri jaýapkershilikke tartylady.

Osylaısha, shaǵyn bızneske túsetin aýyrtpalyqty azaıtamyz.

Sonymen qatar bıznes ókilderi quqyq qorǵaý jáne tekserýshi organdardyń is-áreketine baılanysty kóptegen qıyndyqqa tap bolýda. 

Shaǵyn jáne orta bızneske qatysty reıderlik áreketter jıilep ketti.   

Bul másele jónindegi ustanymym  belgili: bıznestiń, ásirese shaǵyn jáne orta bıznestiń damýyna kedergi keltiretin áreketter memleketke qarsy qylmys dep tanylýy tıis.

Osyǵan oraı zańnamalyq sıpaty bar qosymsha sharalar qabyldaý qajet. Parlament pen Úkimet osy máseleni sheshý joldaryn usynýy kerek.

Sonymen qatar kóleńkeli ekonomıkaǵa qarsy is-qımyldy kúsheıtip, kapıtaldy syrtqa shyǵarýǵa, salyq tóleýden jaltarýǵa qarsy kúresti jandandyrý qajet. 

Shaǵyn jáne orta bızneske memleket tarapynan qarjylaı qoldaý kórsetý júıesin jańa jobalarǵa basymdyq bere otyryp, qaıta qurý qajet.

Úkimetke «Bıznestiń jańa jol kartasy»  aıasynda osy maqsatqa sáıkes aldaǵy úsh jyl ishinde qosymsha 250 mıllıard teńge bólýdi tapsyramyn.   

Áleýmettik baǵyttarǵa – otbasy bıznesin qurýǵa, eń aldymen, kóp balaly jáne jaǵdaıy tómen otbasylarǵa basa mán bere otyryp, bızneske qoldaý kórsetýdiń jańa tásilderin engizý kerek.

Týrızmdi, ásirese ekotýrızm men etnotýrızmdi damytýǵa ekonomıkanyń mańyzdy salasy retinde basa mán berý qajet.  

Altyn Ordanyń 750 jyldyǵyn tól tarıhymyzǵa, mádenıetimiz ben tabıǵatymyzǵa týrıser nazaryn aýdarý turǵysynan atap ótken jón.

Týrızmdi damytý úshin qajetti ınfraqurylym júrgizýdi, sonyń ishinde jol salyp, bilikti mamandar daıyndaýdy qamtamasyz etý qajet. 

Tórtinshi. Ulttyq bızneske halyqaralyq naryqtarda qoldaý kórsetý. 

Óz ónimin eksportqa shyǵaratyn kompanıalarǵa memlekettik qoldaý kórsetýdiń tıimdiligin barynsha arttyrý kerek.

Men, eń aldymen, orta bıznes týraly aıtyp otyrmyn. 

Bizde kásipkerlerdiń osy tobyna arnalǵan naqty memlekettik qoldaý sharalary joq. Bul, ásirese, ónimdi satý isine qatysty.

Úkimetke memlekettik ındýstrıalyq-ınnovasıalyq damý baǵdarlamasy aıasynda ónimdiligi joǵary orta bızneske qoldaý kórsetýdiń keshendi sharalaryn ázirleýdi tapsyramyn. Sonyń ishinde salyqtyq, qarjylyq, ákimshilik yntalandyrý máseleleri kózdelýi tıis.

Shetelden tikeleı ınvestısıa tartý jumystaryn barynsha jandandyrý qajet. Onsyz aldaǵy ýaqytta ekonomıkalyq ósim rezervi shekteýli bolady. Bul – atqarýshy bılik basymdyq berýi tıis mindetterdiń biri.

Qazaqstannyń 2025 jylǵa deıingi strategıalyq damý jospary aıasynda árbir sala men óńir úshin naqty maqsatty kórsetkishter belgilengen.  

Memlekettik organdar, ásirese, óńir ákimderi sol kórsetkishterge qol jetkizýge tikeleı jaýapty bolady.

Qazaqstan sıfrlyq ekonomıkany damytýdy kózdep otyr. 

Osyǵan oraı kóp jumys atqarýymyz kerek.

Bizdiń mindetimiz – aqparattyq komýnıkasıalyq ınfraqurylymnyń damý deńgeıi boıynsha óńirdegi kóshbasshylyqty nyǵaıtý.

Úkimet zańnamany 5G, «Aqyldy qalalar», «Úlken derekter», blokcheın, sıfrlyq aktıvter, jańa sıfrlyq qarjy quraldary sıaqty tyń tehnologıalyq qubylystarǵa beıimdeý qajet.

Qazaqstan tehnologıalyq seriktestik ornatý, málimet ortalyqtaryn qurý jáne ornalastyrý, málimetter tranzıtin damytý, sıfrlyq qyzmetterdiń jahandyq naryǵyna qatysý úshin ashyq ıýrısdıksıa retinde ózindik brendke aınalýy tıis.

Úkimet «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń qyzmetine qoldaý kórsete berýi kerek. Bul qurylym, shyn máninde, konstıtýsıalyq mártebege ıe boldy. Halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń Nazarbaev Ýnıversıtetimen birlesip, zamanaýı sıfrlyq tehnologıalardy damytý alańy aınalýyna tolyq múmkindigi bar.

Besinshi. Damyǵan agroónerkásip kesheni.

Aýyl sharýashylyǵy – bizdiń negizgi resýrsymyz, biraq onyń áleýeti tolyq paıdalanylmaı otyr.

El ishinde ǵana emes, shetelde de suranysqa ıe organıkalyq jáne ekologıalyq taza ónim óndirý úshin zor múmkindikter bar.  

Biz sýarmaly jer kólemin kezeń-kezeńmen 2030 jylǵa qaraı 3 mıllıon gektarǵa deıin ulǵaıtýymyz kerek.  

Bul aýyl sharýashylyǵy óniminiń kólemin 4,5 ese arttyrýǵa múmkindik beredi. 

Saýda jáne ıntegrasıa, aýyl sharýashylyǵy mınıstrlikteri fermerlerge óz ónimin syrtqa shyǵaryp satý úshin barynsha qoldaý kórsetýi tıis.

Osyǵan oraı Úkimetke tıisti tapsyrma berildi. Bul – mańyzdy mindet.

Aýyl sharýashylyǵy ónimin eksporttaý isinde shıkizatqa negizdelýden bas tartý kerek.

Ónim óńdeıtin kásiporyndar áleýetiniń 40 paıyzy ǵana paıdalanylyp otyrǵanyna qaramastan, onyń kólemi 70 paıyzǵa jetti.

Aýyl sharýashylyǵyna shetelden ınvestorlar tartý – mańyzdy mindet. Kelissózder júrgizilip jatyr. Úkimet naqty nátıjege qol jetkizýi kerek.    

Jurtshylyqty tolǵandyryp júrgen jer máselesine arnaıy toqtalǵym keledi.

Memleket basshysy retinde taǵy da málimdeımin: jerimiz sheteldikterge satylmaıdy. Oǵan  jol berilmeıdi.

Bul másele boıynsha qaýeset taratýdy doǵarý kerek. Biraq jerdi tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etý – bizdiń mindetimiz.

Jer resýrstaryn tıimsiz paıdalaný máselesi óte ózekti bolyp otyr.

Jerge salynatyn tikeleı salyqtar deńgeıiniń tómendigi jaǵdaıdy kúrdelendire tústi.

Memleketten jerdi tegin jalǵa alý quqyǵyna ıe bolǵandardyń kópshiligi jerdi ıgermeı, bosqa ustap otyr.

Elimizde «shóp qoryǵan ıttiń» kebin kıgen «latıfýndıser» kóbeıip ketti.

Paıdalanylmaı jatqan aýyl sharýashylyǵy jerlerin qaıtaryp alatyn kez keldi. Jer – bizdiń ortaq baılyǵymyz jáne ony kim ıgerse, soǵan tıesili bolýy tıis.

Úkimet pen Parlament osy túıtkildi retteýdiń tıimdi joldaryn usynýy kerek.

Bul – óte mańyzdy másele. Muny sheshpeı, otandyq agroónerkásip kesheniniń sapaly damýy múmkin emes.

Búginde et óndirisin ulǵaıtý máselesi analyq mal basynyń problemasyna tirelip turǵan joq, kerisinshe fermerlerge jem-shóp daıyndaıtyn jerlerdiń jetispeýshiligine baılanystybolyp otyr.

Jem-shóppen qamtamasyz etý kórsetkishi 60 paıyzdan tómen.

Aýyl turmysynyń sapaly bolýyn qamtamasyz etpeı, aýyl sharýashylyǵynyń ónimdiligin arttyrý múmkin emes.

Biz Elbasynyń «Aýyl – El Besigi» arnaıy jobasyn júzege asyrýdy jalǵastyramyz.

Biz shaǵyn eldi mekenderdi damytýǵa qatysty óte kúrdeli máseleni sheshýimiz qajet.

Óńirlik standarttar ázirlendi. Endi olardy úsh myńnan astam negizgi jáne qanattas aýyldyq eldi mekenderge engizý qajet.

Úkimetke «Aýyl – El Besigi» jobasyn júzege asyrý úshin bıyl bólingen 30 mıllıard teńgege qosymsha aldaǵy úsh jyl ishinde 90 mıllıard teńge bólýdi tapsyramyn.   

Bul qarajat kólik, aýyz sý jáne gazben qamtamasyz etý sıaqty ınfraqurylymdyq máselelerdi sheshýmen qatar, mektep, aýrýhana, sport alańdaryn salýǵa jáne jóndeýge jumsalady.

Qarjynyń jumsalýy barlyq memlekettik organdardyń qatań baqylaýynda bolýy tıis.

Altynshy. Ádiletti salyq salý júıesi jáne tıimdi qarjylyq retteý.

Jalpy ishki ónim men halyq tabysynyń artýyna qaramastan, qoǵamdaǵy múliktik jiktelý úderisi saqtalyp otyr, tipti kúsheıip barady.

Bul – alańdatarlyq faktor. Sondyqtan oǵan erekshe nazar aýdarý kerek.   

Ulttyq tabystyń ádil bólinýine basa mán bere otyryp, salyq júıesin jańǵyrtý qajet dep sanaımyn.

Úkimet áleýmettik tólemder kóleminiń artyp kele jatqanyna da nazar aýdarýy tıis.

Bir jaǵynan, bul alymdar áleýmettik jáne zeınetaqy júıesiniń turaqtylyǵyn qamtamasyz etedi. Biraq, jumys berýshiler jumys oryndaryn ashýǵa jáne eńbekaqyny artyrýǵa múddeli bolmaı qala ma degen qaýip bar.

Kóleńkeli bıznes beleń alady.

Sondyqtan Úkimetke 5 paıyzdyq qosymsha zeınetaqy tólemin engizý máselesin 2023 jylǵa deıin shegerýdi tapsyramyn. Keıin bul máselege qaıta oralamyz.  

Osy ýaqyt ishinde Úkimet, bıznes ókilderi men sarapshylar máseleni sheshýdiń joldaryn qarastyryp, bolashaq zeınetkerlerdiń de, jumys berýshilerdiń de múddelerin eskere otyryp, ortaq sheshimge kelýi tıis.

Úkimet Salyq kodeksinde qarastyrylmaǵan barlyq tólemderge tyıym salýy qajet. Bul, shyn mánisinde, qosymsha salyqtar.

Qazirgi salyq júıesiniń sapasyn arttyrý – óz aldyna bólek másele.

Mundaı jaǵdaı kompanıalardy óz ınvestısıasyn adamı kapıtalǵa, eńbek ónimdiligin arttyrýǵa, tehnıkalyq turǵydan qaıta jabdyqtaýǵa, eksportqa salýǵa yntalandyrýy tıis.

Qolma-qol aqshasyz tóleý júıesin jappaı engizý kerek. Bul úshin tejeýshi faktordyń biri sanalatyn bankterdiń joǵary ústeme alymyn joıý qajet. Sondaı-aq, tıisti retteý erejelerine sáıkes banktik emes tólem júıesin belsendi damytý kerek. Bul segment qarapaıym ári tartymdy bolǵanymen, aqsha jymqyrýdyń jáne elimizden kapıtal shyǵarýdyń kózine aınalmaýy tıis.

Ulttyq bank osy salaǵa naqty baqylaý ornatýy qajet.

Kelesi másele. Shıkizattyq emes ónimniń eksportyna qoldaý kórsetý úshin qosymsha qun salyǵyn qaıtarýdyń qarapaıym ári jyldam tártibin qoldaný máselesin qarastyrý kerek.

Ekonomıkamyzdyń óte túıtkildi máseleleriniń biri – kredıt berý kóleminiń jetkiliksizdigi. Sońǵy bes jyl ishinde zańdy tulǵalarǵa, sondaı-aq shaǵyn jáne orta bızneske berilgen kredıttiń jalpy kólemi 13 paıyzdan asa qysqarǵan.

Ekinshi deńgeıdegi bankter qaryz alýshylar ishinde senimdileriniń az ekenin syltaýratyp, kredıt qarajatynyń qunyn shamadan tys arttyryp jiberedi.

Árıne, qaryz alýshylardyń sapasyna qatysty másele bar. Biraq, jaýapkershilikti basqaǵa artyp, tek qana jeńildiń astymen júrýge bolmaıdy.

Men bul máselege qatysty Úkimet pen Ulttyq bank úılesimdi ári tıimdi jumys júrgizedi dep oılaımyn.

Taǵy bir másele – halyqtyń, ásirese áleýmettik turǵydan álsiz toptardyń tym kóp nesıe alýy. Munyń ózi shuǵyl sharalar qabyldaýǵa alyp keldi. Sizder bul jóninde bilesizder.

Bul másele áleýmettik jáne saıası túıtkilderge ulasty.

Sondyqtan, Úkimet pen Ulttyq bankke eki aı ishinde mundaı jaǵdaıdyń qaıtalanbaýyna kepildik beretin tetikterdi engizý úshin daıyndyq júrgizýdi tapsyramyn.

Aqsha-kredıt saıasaty tıimdiliginiń jetkiliksizdigi elimizdiń ekonomıkalyq damýyn tejeıtin sebeptiń biri bolyp otyr.

Ekinshi deńgeıdegi bankterdiń bızneske kredıt berý isiniń qolaıly ári uzaq merzimdi bolýyn qamtamasyz etý kerek.

Jyl sońyna deıin Ulttyq bank ekinshi deńgeıdegi bankterdiń aktıvteriniń sapasynatáýelsiz baǵalaý júrgizý jumysyn aıaqtaýy qajet.

Jetinshi. Ulttyq qordy tıimdi paıdalaný máselesi.

Ulttyq qor qarajatynyń aǵymdaǵy máselelerdi sheshýge jumsalýyn qysqartý qajet.   

Bul – keleshek urpaqtyń qarjysy.

Ulttyq qordyń transfertteri básekege qabiletti ekonomıkany qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan baǵdarlamalardy jáne jobalardy júzege asyrý úshin ǵana bólinýi kerek.

Kepildendirilgen transfert kólemi 2022 jyldan bastap birte-birte 2 trıllıon teńgege deıin azaıýy tıis. 

Qor qarjysyn paıdalanýdyń anaǵurlym tıimdi ınvestısıalyq saıasatyn júrgizgen jón.

Úkimetke Ulttyq Bankpen birlesip, jyl sońyna deıin Ulttyq qordyń qarjysyna ıelik etýdi jetildirý úshin naqty usynystar ázirleýdi tapsyramyn.

Segizinshi. Eńbekaqy tóleý deńgeıin arttyrý.

Ken óndirý salasyndaǵy iri kásiporyndardyń tabysy artqanmen azamattarymyzdyń jalaqysy aıtarlyqtaı óspegenin kórip otyrmyz. 

Halyqtyń áleýmettik jaǵdaıy týraly aıtylyp otyrǵandyqtan, Úkimet bul máselede tabandylyq tanytýy kerek.

Úkimetke eńbekaqy tóleý qoryn arttyrý úshin jumys berýshilerdi yntalandyrý máselesin pysyqtaýdy tapsyramyn. 

 

İV. ÁLEÝMETTİK JAŃǴYRÝDYŃ JAŃA KEZEŃİ.

Elimizdiń búdjeti eki negizgi maqsatqa baǵyttalýy tıis – ekonomıkany damytý jáne áleýmettik máselelerdi sheshý.

Áleýmettik salada mynadaı baǵyttarǵa basa mán berý kerek.

Birinshi. Bilim berý sapasyn jaqsartý.

Bizdiń elimizde eńbek resýrstarynyń balansyn  esepke alýdyń tıimdi ádistemesi áli kúnge deıin ázirlengen joq.

Shyn máninde, mamandar daıarlaýdyń otandyq júıesi naqty eńbek naryǵynan tys qalǵan.

Jyl saıyn 21 myńǵa jýyq mektep túlegi kásibı jáne joǵary oqý oryndaryna túse almaı qalady.

Jastardyń bul toby jumyssyzdar men margınaldardyń negizin quraıdy. Olar amalynyń joqtyǵynan qylmystyq jáne ekstremıstik aǵymdardyń yqpalyna túsýde.

Biz oqýshylardyń qabiletin aıqyndap,  kásibı baǵyt-baǵdar berý saıasatyna kóshýimiz qajet.

Bul saıasat orta bilim berýdiń ulttyq standartynyń negizi bolýy tıis.

Ekonomıkamyzda tehnıka salasynyń mamandaryna suranys óte joǵary, biraq múmkindikter az. Kásiporyndar tıisti mamandardy shetelden shaqyrýǵa májbúr. Osyndaı keleńsiz jaǵdaıdy jedel túzetýimiz kerek.

Qala men aýyl mektepteri arasyndaǵy orta bilim sapasy alshaqtap barady.

Negizgi másele – aýyldyq jerlerdegi bilikti pedagog kadrlardyń tapshylyǵy. 

Sondyqtan, «Dıplommen – aýylǵa» baǵdarlamasynyń aıasyn keńeıtip, jumysty jańa deńgeıde jalǵastyrýymyz qajet. Úkimetke kelesi jyldan bastap osy baǵdarlamany qarjylandyrýdy
20 mıllıard teńgege jetkizýdi tapsyramyn.

Daryndy aýyl jastaryn iriktep, otandyq jáne sheteldik joǵary oqý oryndaryna daıyndaý kerek.

Az qamtylǵan jáne kóp balaly otbasylardy qoldaý úshin Úkimetke Daryndy balanyń qabiletin damytýdyń jol kartasyn ázirleýdi tapsyramyn.

Úkimet pen ákimder osyndaı balalardyń úıirmeler men ortalyqtarǵa, jazǵy lagerlerge barýy úshin múmkindik jasaýy kerek. 

Endi joǵary bilimniń sapasyna jeke toqtalǵym keledi.

Óz túlekterin jumyspen qamtý jaǵynan elimizdegi joǵary oqý oryndarynyń jartysy ǵana 60 paıyzdyq deńgeıge qol jetkizip otyr.

Sondyqtan olardyń sanyn qysqartý máselesin qaraý kerek.

Tereń bilim berýdiń ornyna dıplom satýmen aınalysqan ýnıversıtetterimiz bar ekeni dejasyryn emes.

Birinshi kezekte solarǵa tyıym salý arqyly biz oqý oryndaryndaǵy bilim berý sapasyn arttyrýǵa kúsh salamyz.

Bilim salasyna qatysty taǵy bir másele – qarjylandyrýdyń birkelki bolmaýy jáne óńirlik basqarýdyń qazirgi júıesiniń tıimsizdigi.        

Bilim bólimderin basqarý jáne búdjet qarjysyn ákimshilendirý fýnksıalaryn aýdandyq deńgeıden oblystyq deńgeıge berý kerek.   

Bilim berýdiń barlyq deńgeıinde derbes qarjylandyrý tártibin engizý qajet.

Taǵy bir ózekti másele. Bul – oqýlyq sapasynyń tómendigi.

Oqýshylardy sapaly oqýlyqtarmen qamtamasyz etý ­– tıisti mınıstrliktiń tikeleı mindeti.

Muǵalimder men oqytýshylardyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartpasaq, bul sharalar júzege asa qoımaıdy. 

Sondyqtan, men Tamyz konferensıasynda aldaǵy tórt jyl ishinde muǵalimderdiń eńbek aqysyn eki ese arttyrýdy tapsyrdym. Bul – kelesi jyldan bastap ustazdardyń jalaqysy 25 paıyzǵa ósedi degen sóz.

Ǵylym salasyndaǵy ahýal erekshe nazar aýdarýdy talap etedi. Biz ǵylymsyz elimizdiń damýyn qamtamasyz ete almaımyz.

Otandyq ǵylym júıesi qanshalyqty sapaly ári tıimdi? Bul  – basqa másele.

Úkimet atalǵan máseleni ǵylymı zertteýlerdiń deńgeıin kóterý jáne olardy tájirıbede qoldaný turǵysynan qarastyrǵany jón.

Ekinshi. Otbasy jáne bala ınstıtýtyn qoldaý, ınklúzıvti qoǵam qurý.

Bala quqyǵyn qorǵaý jáne turmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy is-qımyl máselesine basymdyq berýimiz qajet.

Jasóspirimder arasynda kóbeıip ketken sýısıd máselesimen maqsatty túrde aınalysý kerek.

Biz zorlyq-zombylyqtan zardap shekken balalar men olardyń otbasyn qorǵaý jóninde tolyqqandy baǵdarlama ázirleýimiz qajet.

Qamqorlyǵynda múmkindigi shekteýli balalary bar otbasylarǵa erekshe kóńil bólinýi tıis. Tek resmı statısıka boıynsha 80 myńnan astam bala múgedektigine baılanysty esepte tur.

Úkimet BSP dıagnozy bar balalarǵa medısınalyq jáne áleýmettik qoldaý kórsetýdi jaqsartý úshin sharalar qabyldaýy kerek.

Balalarǵa qoljetimdi bolýy úshin shaǵyn jáne ortasha ońaltý ortalyqtarynyń jelisin keńeıtý qajet.

Biz erekshe qajettilikteri bar adamdar úshin birdeı múmkindik jasaýǵa mindettimiz.

Men bul týraly ózimniń saılaý aldyndaǵy baǵdarlamamda aıttym. Úkimetke endi osy maqsatqa úsh jyl ishinde kem degende 58 mıllıard teńge bólýdi tapsyramyn.

Halyqtyń densaýlyǵyn jaqsartý máselesi aıryqsha nazar aýdarýdy talap etedi.

Barlyq jastaǵy el azamattary arasynda buqaralyq sportty damytý mańyzdy.

Sport ınfraqurylymynyń balalar úshin barynsha qoljetimdi bolýyn qamtamasyz etý kerek.

Buqaralyq dene shynyqtyrýdy órkendetý isi jańa chempıondar shyńyna shyǵatyn pıramıdaǵa aınalýy tıis. Bul salaýatty ári belsendi jastardyń, túptep kelgende, qýatty ulttyń negizin qalyptastardy.

Osy baǵdardy zańnamalyq turǵydan qamtamasyz etý, sondaı-aq Buqaralyq sportty damytý jónindegi keshendi jospar qabyldaý qajet.  

2020 jyl «Volonter jyly» dep jarıalandy. Eriktiler qyzmetine azamattardyń, ásirese jastardyń, stýdentter men oqýshylardyń qatysý aıasyn keńeıtý, olardyń boıynda belsendi ómirlik ustanymdarǵa qatysty daǵdy qalyptastyrý – mańyzdy mindet.

Bul – azamattyq qoǵamdy nyǵaıtý jónindegi jumysymyzdyń mańyzdy quramdas bóligi.

Úshinshi. Medısınalyq qyzmet kórsetýdiń sapasy men qoljetimdiligin qamtamasyz etý.

Bul jerde halyqtyń densaýlyǵyna baılanysty, ásirese, ana men sábı ólimine qatystykórsetkishterdiń óńirlik teńgerimsizdigi aıqyn kórinedi.

Degenmen, bul kórsetkish tómendep keledi. Biraq áli de joǵary, sondaı-aq  damyǵan elderdiń deńgeıinen aıtarlyqtaı kóp.

Úkimet ár óńir boıynsha medısınadaǵy naqty dertter toptamasy jóninde basymdyqtar tizimin jasap, sonyń negizinde búdjetten qarjy bólýi qajet.  

2020 jylǵy 1 qańtardan bastap Qazaqstanda mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesi iske qosylady.

Árqaısysyńyzǵa myna nárseni aıtqym keledi: memleket tegin medısınalyq kómektiń kepildendirilgen kólemin saqtaıdy. Ony qarjylandyrýǵa aldaǵy úsh jyl ishinde 2,8 trıllıonnan astam teńge bólinedi.

Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrýdyń júzege asyrylýy medısınalyq qyzmet kórsetýdiń sapasy men qoljetimdiligin jaqsartýǵa baǵyttalǵan.

Úshjyldyq búdjet aıasynda densaýlyq saqtaý júıesin damytýǵa qosymsha 2,3 trıllıonnan astam teńge bólinedi.

Úkimet áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesiniń bedeline taǵy da nuqsan keltirmeý úshin ony júzege asyrý máselesine zor jaýapkershilikpen qaraýy qajet.

Bizdiń qatelesýge quqymyz joq.

Tórtinshi. Mádenıet qyzmetkerlerin qoldaý.

Biz mádenıet salasynda jumys isteıtin azamattarǵa jetkilikti túrde kóńil bólmeı otyrmyz.

Bul – eń aldymen, kitaphana, mýzeı, teatr qyzmetkerlerine qatysty másele.

Olardyń eńbekaqysy sońǵy jyldary múlde kóbeıgen joq.

Sonyń saldarynan mádenıet qyzmetkerleri, ásirese jas mamandar jeńildigi bar turǵyn úı baǵdarlamalaryna qatysa almaıdy.

Mundaı ahýal osy kásiptiń bedelin túsirip, laıyqty kadrlardyń tapshylyǵy aıqyn sezilýde.

Kelesi jyldan bastap Úkimet mádenıet qyzmetkerleriniń eńbekaqysyn kóbeıtýi tıis.

Sondaı-aq, bilim berý jáne densaýlyq saqtaý salalaryndaǵy mindetti áleýmettik jeńildikter mádenıet salasynyń ókilderine de berilýi kerek.

Besinshi. Áleýmettik kómek kórsetý júıesin odan ári damytý.

Memleket muqtaj jandarǵa kómek kórsetý úshin barlyq qajetti sharalardy qabyldaýda.

Alaıda, birqatar sheshimder jan-jaqty saraptalmaı qabyldandy. 

Nátıjesinde bul paternalıstik pıǵyldyń aıtarlyqtaı artýyna ákep soqtyrdy. Sońǵy 5 jylda Qazaqstanda ataýly áleýmettik kómek alatyndar sany 77 myńnan 1,4 mıllıonnan astam adamǵa artqan.

Áleýmettik kómekke búdjetten bólinetin qarajat kólemi 2017 jyldan beri 17 ese kóbeıdijáne odan da arta tústi.

Basqasha aıtqanda, jumys istegisi kelmeıtin adamdar nemese áleýmettik kómek alý úshin ózderiniń tabysyn jasyratyndar kóbeıdi. Jaǵdaıy bar otbasylardyń áleýmettik kómek alatyny týraly derekter buǵan deıin buqaralyq aqparat quraldarynda jarıalanǵan bolatyn.

Taǵy da atap ótemin. Konstıtýsıa boıynsha bizdiń elimiz – áleýmettik memleket. Sondyqtan memleketimiz azamattar aldyndaǵy mindetterin oryndaýy tıis.

Úkimet óz jumysynda osy qaǵıdatty basshylyqqa alýǵa mindetti. Al, rezervterdi tıimsiz shyǵyndardy azaıtý jáne tabysty arttyrý esebinen qalyptastyrý qajet.

Mundaı rezervterdiń bar ekeni sózsiz. Qarjy mınıstrligi tabysty arttyrý úshin jumys júrgizýde. Alaıda, qosymsha kúsh jumsaý kerek. Máselen, keden isine qatysty.

Elbasy «Nur Otan» partıasy Saıası keńesiniń otyrysynda memlekettik satyp alýlar úderisin retke keltirý máselesine erekshe mán berdi. Qarjy mınıstrligi memlekettik satyp alýdy ońtaılandyrýmen aınalysyp jatyr, biraq zańnamalyq sıpattaǵy sharalar qajet.

Memlekettik satyp alýdyń áleýeti zor (keıbir esepteýler boıynsha, jylyna 400 mıllıard teńgege deıin jetedi). Bul qarjyny ózekti áleýmettik máselelerdi sheshýge jumsaýǵa bolady.

2018 jyly memlekettik satyp alý kólemi 4,4 trıllıon teńgeni qurady, sonyń 3,3 trıllıon teńgesi nemese 75 paıyzy básekeden tys tásilmen bir kózden alý arqyly jumsalǵan.  

Sheneýnikter men túrli deldaldardy paıdaǵa keneltip otyrǵan bul tabys kózin jabatyn kez keldi.

Ataýly áleýmettik kómekke qaıta oralaıyq. Úkimet ony bólý tártibin retteýi kerek. Bul júıe ashyq ári ádiletti bolyp, adamdardy beıqamdyqqa emes, eńbek etýge yntalandyrýy tıis. Kómek, negizinen, jumys isteıtinderge berilýi tıis.

Sonymen birge, az qamtylǵan otbasylardyń balalaryna qamqorlyq kórsetý kerek. Olar úshin kepildendirilgen áleýmettik kómekti engizý qajet. Bul degenimiz – mektep jasyna deıingi balalarǵa únemi qoldaý kórsetý, barlyq oqýshyǵa tegin ystyq tamaq berý, olardy oqý quraldarymen jáne mektep formasymen qamtamasyz etý, medısınalyq, sonyń ishinde stomatologıalyq kómek alý jáne qoǵamdyq kólikterde júrý shyǵyndaryn óteý.

Osyǵan qatysty sheshimderdiń barlyǵy 2020 jylǵy 1 qańtardan bastap kúshine enýi tıis.

Úkimet «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasymen birlesip bir aı ishinde kóp balaly analardy mıkro- jáne shaǵyn bızneske jumyldyratyn, sonyń ishinde úı jaǵdaıynda kásippen aınalysatyndardy da qamtıtyn arnaıy baǵdarlama ázirleýi qajet.

Altynshy. Elimizdiń zeınetaqy júıesin damytý salasyna erekshe toqtalǵym keledi. Munda da qordalanyp qalǵan máseleler jetkilikti.

Qazirgi kezde zeınetaqy jınaǵynyń jetispeýshiligi onsha sezilmeıdi. Alaıda, 10 jyldan keıin jaǵdaı ózgerýi múmkin. Jumys istep, zeınetaqy qoryn tolyqtyryp jatqan azamattar sany azaıady. Al, zeınetkerler sany arta túsedi.

Bul rette, zeınetaqy aktıvinen túsetin ınvestısıalyq tabys pen jınaq deńgeıi tómen bolyp qala bermek.

Sondyqtan Úkimet Ulttyq bankpen birlesip, zeınetaqy júıesiniń tıimdiligin arttyrý úshin naqty jumys júrgizýi kerek.

Qazir jumys istep júrgen adam óziniń zeınetaqy jınaǵyn tek zeınetke shyqqannan soń ǵana paıdalana alady.

Biraq olardyń bul qarajatty zeınetke shyqqanǵa deıin paıdalanǵysy keletini túsinikti jaǵdaı.

Jumys isteıtin azamattar ózderiniń zeınetaqy jınaǵynyń bir bóligin belgili bir maqsatqa, sonyń ishinde baspana satyp alýǵa nemese bilim alý úshin paıdalaný máselesinjyl sońyna deıin pysyqtaýdy Úkimetke tapsyramyn.

Shyǵyndardy ońtaılandyrý jáne aktıvterdi ınvestısıalyq basqarý sapasyn jaqsartý maqsatymen Úkimetke ortaq áleýmettik qor qurý jáne biryńǵaı áleýmettik tólem engizýarqyly áleýmettik qamsyzdandyrýdyń búdjetten tys júıesin jumyldyrý máselesin pysyqtaýdy tapsyramyn.

 

V. QÝATTY ÓŃİRLER – QÝATTY EL.

Bul baǵytta mynadaı mindetterge basa mán berý kerek.

Birinshi. Jergilikti bılik organdary jumysynyń tıimdiligin arttyrý.

Jergilikti bılik turǵyndar úshin árdaıym ashyq bolýy tıis. Bul aksıoma áli de búgingi kúnniń shyndyǵyna aınalmaı otyr.

Pılottyq joba retinde turǵyndar tarapynan jergilikti bılik jumysynyń tıimdiligin baǵalaý júıesin engizý qajet dep sanaımyn.

Mysaly, eger saýalnama nemese onlaın-daýys berý nátıjesinde turǵyndardyń 30paıyzynan astamy qala nemese aýyl ákiminiń jumysyn tıimsiz dep eseptese, bul Prezıdent Ákimshiliginiń arnaıy komısıa quryp, týyndaǵan máseleni zertteýine jáne tıisti usynym engizýine negiz bola alady.

Ekinshi. Búdjetaralyq qatynastar júıesin reformalaý.

Búdjetaralyq qatynastardyń qazirgi júıesi túrli deńgeıdegi ákimdikterdi jergilikti damýdyń negizgi kózderin, ıaǵnı shaǵyn jáne orta bıznesti órkendetýge yntalandyra almaı otyrǵany anyq. Óńirler qosymsha tabys kózin izdestirýge qulyqsyz.

Kelesi jyldan bastap shaǵyn jáne orta bıznesten túsetin qosymsha salyq túsimderi óńirlerdiń quzyretine beriletin bolady.

Biraq bul da jetkiliksiz. Búdjet úderisiniń barlyq deńgeıde uıymdastyrylýyn qaıta qarastyrý qajettigi týyndap otyr. Jergilikti  búdjetti qalyptastyrýǵa halyqtyń belsene atsalysýy bul iste úlken ról atqarýy tıis.

Aýdandyq, qalalyq jáne aýyldyq deńgeıdegi bılik jergilikti mańyzy bar mindetterdi sheshý barysynda ekonomıkalyq turǵydan meılinshe derbes bolýy tıis. Olardyń quqyqtary, mindetteri men jaýapkershiligi zańnamalyq aktilerde naqty belgilenýi kerek.

Úshinshi. Basqarylatyn ýrbanızasıa jáne biryńǵaı turǵyn úı saıasaty.

Buǵan deıin qabyldanǵan «Qazaqstan Respýblıkasy astanasynyń mártebesi týraly» jáne «Almaty qalasynyń erekshe mártebesi týraly» zańdar óziniń tıimdiligin kórsetti. Biraq, búginde bul zańdardy jetildirý qajet.

Eń iri úsh qala ákimdikteriniń quzyretin, sonyń ishinde qala qurylysy saıasaty, kólik ınfraqurylymy, qala sáýletin qalyptastyrý salasyndaǵy quzyretterin keńeıtý kerek.

Respýblıkalyq mańyzy bar qalalardaǵy halyq sanynyń kóptigi qazirgi kezde maqtanarlyq jaǵdaı emes, kerisinshe turǵyndardyń áleýmettik-ekonomıkalyq qajettilikterin tolyq qamtamasyz etý turǵysynan alańdaýshylyqqa negiz bolyp otyr.

İri qalalardyń turǵyndary kóbeıip kele jatqany baıqalady. Sonymen qatar, jańa turǵyndarǵa qolaıly jaǵdaı jasalǵan Pavlodar jáne Petropavl syndy qalalarda adamdar men eńbek resýrstarynyń tapshylyǵy bar.

Úkimet kóshi-qon úderisin basqarý úshin pármendi sharalar qabyldaýy tıis.

Men saılaý aldyndaǵy baǵdarlamamda biryńǵaı turǵyn úı saıasatyn ázirleý qajettigin aıtqan bolatynmyn.

Negizgi qaǵıdat – turǵyndar, ásirese, áleýmettik turǵydan álsiz toptar úshin baspananyń qoljetimdiligin arttyrý.

Úkimet júıesiz baǵdarlamalar qabyldaý tájirıbesin toqtatyp, turǵyn úı saıasatyn jetildirýdiń biryńǵaı modelin ázirleýi qajet.

Máselen, bastapqyda áleýmettik múddege oraılastyrylǵan «7-20-25» baǵdarlamasy aıasynda qaryz alýshynyń otbasylyq tabysy ortasha eseppen aıyna 320 myń teńgeni quraýy tıis. Tabysy az adamdar  buǵan qatysa almaı otyr.

Sondyqtan bıyl Elbasynyń bastamasy boıynsha 2 paıyzdyq jeńildetilgen mólsherlememen, paıyzdyq alǵashqy jarnasy 10 paıyz bolatyn jańa «Baqytty Otbasy» baǵdarlamasy iske qosyldy. Bul – óte tıimdi jeńildik.

Jyl sońyna deıin bul baǵdarlama boıynsha kem degende 6 myń otbasy baspanamen qamtamasyz etiledi. Birinshi kezekte, kópbalaly jáne múgedek balalar tárbıelep otyrǵan otbasylar qamtylatyn bolady. 2020 jyldan bastap jyl saıyn osyndaı 10 myń otbasy baspanamen qamtylady.

Úkimet baǵdarlamaǵa qatysýǵa arnalǵan aıqyn krıterııler belgilep, ony qatań ákimshilendirýdi qamtamasyz etýi kerek. Shyn máninde kómekke muqtaj jandarǵa ǵana qoldaý kórsetilýi tıis.

Meniń Úkimetke tapsyrmam – kezekte turǵan az qamtylǵan kóp balaly otbasylarǵa baspana berý máselesin úsh jyl ishinde sheshý kerek. Búginde olardyń sany 30 myńǵa jýyq.  

Baspana satyp alýǵa jaǵdaıy joq azamattarǵa áleýmettik jalǵa alý tártibimen qonystaný úshin múmkindik berý qajet.

Memleket 2022 jylǵa qaraı osy maqsattarǵa sáıkes 240 mıllıard teńgeden astam qarajat bóledi.

Jeke bıznesti osy jumystarǵa tartý úshin jańa sharalar qabyldap, memleket-jekemenshik áriptestik tetikterin jumyldyrǵan jón.

Azamattar ákimdik beretin áleýmettik páterlerge kezekke turý jáne onyń jyljý úderisiniń ashyq bolmaı otyrǵanyna narazy.

Úkimet jyl sońyna deıin jaldamaly páterlerge, sondaı-aq «Baqytty otbasy» baǵdarlamasy boıynsha jeńildetilgen baspana zaemyn alýǵa kezekte turǵandardy esepke alýdyń ulttyq biryńǵaı júıesin qurýy kerek.

Komýnaldyq jelilerdiń tozýy 65 paıyzdan 57 paıyzǵa tómendegenine qaramastan, bul kórsetkish joǵary bolyp otyr.

Budan bólek, kóp páterli 78 myń úıdiń 18 myńnan astamy jóndeýdi qajet etedi.

Óńirlerge turǵyn úı qoryn jańǵyrtý jáne jóndeý úshin eki jyl ishinde búdjettik nesıe túrinde 30 mıllıard teńgeden astam qarajat bólý kerek.

Úkimetke osy tetikti engizý múmkindigin qarastyryp, qarajattyń tıimdi ıgerilýin qatań baqylaýǵa alýdy tapsyramyn.

2022 jylǵa qaraı óńirlerdi damytý búdjeti 800 mıllıard teńgeden asyp ketedi.

Ákimderge jergilikti máslıhattarmen birigip, osy qarajattyń jartysyn turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵyn jańǵyrtý isin birlese qarjylandyrýǵa jáne óńir turǵyndarynyń ózekti áleýmettik máselelerin sheshýge  baǵyttaýdy qamtamasyz etýdi tapsyramyn.

Tórtinshi. Infraqurylymdy damytý.

Elimizdiń ár aımaǵynyń turǵyndarynyń taza aýyz sýǵa, tabıǵı gazǵa, kólik ınfraqurylymyna qol jetkizý deńgeıi birkelki emes ekeni belgili.

Osy teńsizdikti joıý úshin jumysty jandandyrý qajet.

Elbasynyń tapsyrmasy boıynsha «Saryarqa» gaz qubyrynyń magıstraldy jelisiniń birinshi kezektegi qurylysy aıaqtalyp keledi.

Kelesi jyly Nur-Sultan qalasynda jáne Qaraǵandy, sodan soń Aqmola men Soltústik Qazaqstan oblystarynda taratý jelilerin salý jumystary bastalady.

Memleket osy maqsatqa sáıkes 56 mıllıard teńge bólip otyr. Nátıjesinde 2,7 mıllıonnan astam adam tabıǵı gazben qamtamasyz etiletin bolady.

Aldaǵy úsh jyl ishinde turǵyndardy taza aýyz sýmen jáne sý jetkizýmen  qamtamasyz etýge shamamen 250 mıllıard teńge bólinedi.

Atqarýshy bılik organdary «Nurly jol» baǵdarlamasyn tolyq jáne sapaly iske asyrýǵa basa mán berýi kerek.

Bul – strategıalyq joba. Sonyń arqasynda búkil kólik ınfraqurylymy jańǵyrtylady.

Osy maqsatqa oraı, memleket 2022 jylǵa deıin 1,2 trıllıon teńgeden astam ınvestısıa salady.

Úkimet buǵan deıin de kóp qarajat bólgen bolatyn, biraq onyń kóbi qumǵa sińgen sýdaı joq bolyp ketti. Ashyǵyn aıtsaq, sheneýnikterdiń qaltasyna ketti, al taza sý, jol jáne basqa da ınfraqurylymnyń jaǵdaıy áli de sol kúıinde.

Bul joly Úkimet pen Parlament Esep komıtetimen birlesip, búdjet qarajatyn tolyǵymen tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etýi tıis.

Úkimet ekologıany jaqsartý, jańartylatyn energıa kózderin paıdalanýdy keńeıtý, qorshaǵan ortany saqtaý isin dáripteý jumystaryn jandandyrýy kerek. Osy oraıda «Birge – Taza Qazaqstan» naýqany – qoldaýǵa turarlyq joba. Bul jumysty jalǵastyrý kerek.

Parlament Ekologıalyq kodekstiń jańa redaksıasyn talqylap, qabyldaýy qajet.

Jalpy, Úkimet aldaǵy kezeńde jumystyń tıimdiligin arttyrýy tıis. Halyq naqty nátıje kútip otyr.

Qurmetti otandastar!

Biz elimizdi reformalaýdyń jańa kezeńine qadam bastyq. Osy mańyzdy mindetterdi sapaly oryndaýymyz kerek.

Elimizdiń árbir turǵyny oń ózgeristi sezinýi tıis. 

Men memlekettik organdardan jumysty jedel atqaryp, naqty nátıjege qol jetkizýdi talap etemin.

Reformany tek reforma úshin júrgizýge jol berilmeıdi.

Árbir mınıstrde jáne ákimde nátıjeli jumystyń negizgi kórsetkishteriniń tizimi bolýy tıis.

Sol arqyly olardyń naqty maqsatqa qol jetkizý deńgeıi anyqtalady. 

Úkimet múshelerine, memlekettik organdar men óńirlerdiń, memlekettik kompanıalardyń jáne mekemelerdiń basshylaryna tıisti reformanyń júzege asyrylýy úshin derbes jaýapkershilik júkteledi.

Osyǵan baılanysty, jaqynda tıisti Jarlyqqa qol qoıdym. Bul Jarlyqtyń aıasynda eldegi ahýal, sonyń ishinde aımaqtardaǵy halyqtyń jaǵdaıy saýalnama negizinde naqty baǵalanatyn bolady.

Úkimettiń áleýmettik jáne ekonomıkalyq saıasatqa jaýapty qurylymdary qoǵamnyń qajettilikterine sáıkes aldyn-ala naqty jumys júrgizýi qajet. Bul úshin baqylaý, taldaý jáne boljaý júıesin neǵurlym  kúsheıtý kerek.

Sondyqtan depýtattarymyzdyń ótinishine oraı Parlament janynan Zańnamany zerdeleý jáne saraptaý ınstıtýtyn qurý jóninde tapsyrma beremin.

Atalǵan qurylym zańdarymyzdyń sapasyn arttyrýǵa yqpal etýi tıis.

Qadirli qazaqstandyqtar!

Halqymyzdy tolǵandyratyn barlyq máseleler bizge belgili.

Osyǵan oraı, ahýaldy jaqsartý úshin is-qımyl jospary ázirlenip jatyr. 

Bizge zor jaýapkershilik júktelip otyr.

Men el taǵdyryna jany ashıtyn árbir azamatqa zor senim artamyn.

Qazaqstan – ortaq shańyraǵymyz!

Men bárińizdi mereıli mekenimizdi órkendetýge úles qosýǵa shaqyramyn!

Syndarly qoǵamdyq dıalog – tatýlyq pen turaqtylyq negizi.

Uly Abaı óziniń altynshy qara sózinde «Birlik – aqylǵa birlik» degenin bilesizder.

Elbasymyzdyń «El birligi – eń asyl qasıet» degen qanatty sózi – bizdiń aınymas qaǵıdamyz.

Bereke men birlik, aqyl men parasat halqymyzdy únemi alǵa bastap keledi.

Baǵytymyz – aıqyn, jolymyz – ashyq.

Bárimiz birge bolsaq, elimiz budan da zor jetistikke jetedi dep senemin!

Barshańyzǵa amandyq, tabys tileımin!

 

Sýretter akorda.kz  saıtynan alyndy.