Prezıdent Máskeýde ótken Joǵary Eýrazıalyq ekonomıkalyq keńestiń (JEEK) mereıtoılyq samıtine qatysty, dep habarlaıdy Aqorda.
Memleket basshysy samıtti joǵary deńgeıde uıymdastyrǵany jáne qonaqjaılyq tanytqany úshin Reseı tarapyna rızashylyǵyn bildirdi. Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev Vladımır Pýtındi Reseı Federasıasynyń Prezıdenti laýazymyna resmı túrde kirisýimen quttyqtady.
Qazaqstan Prezıdenti osydan on jyl buryn Astanada Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq qurý týraly tarıhı shartqa qol qoıylǵanyna nazar aýdardy.
– Salystyrmaly túrde qysqa merzim ishinde bizdiń Odaq halyqaralyq keńistikte ózindik orny bar mańyzdy ári perspektıvti ıntegrasıalyq birlestikke aınaldy. Ortaq kúsh-jigerdiń arqasynda myńnan astam túrli normatıvtik qujat qabyldandy. Onjyldyqtyń makroekonomıkalyq qorytyndysy birlestigimizdiń tańdaǵan damý baǵyty durys ekenin kórsetti. Qazaqstannyń odaqqa múshe eldermen saýda aınalymy 1,7 ese artyp, 28,5 mıllıard dollarǵa jetti. Al eksporty 2 eseden astam ósti. Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq aıasyndaǵy yntymaqtastyq Qazaqstan ekonomıkasynyń qarqyndy damýyna yqpal etedi. Tek ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha elimizdiń jalpy ishki ónimi 5,1 paıyzǵa artty. Biz muny jaqsy nátıje dep sanaımyz, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Memleket basshysynyń pikirinshe, iri ınfraqurylymdyq jobalardy birlesip iske asyrý, ónerkásiptik kooperasıany ilgeriletý jáne qyzmetterdiń ortaq naryǵyn qalyptastyrý arqyly joǵary deńgeıdegi ózara ıntegrasıalyq yqpaldastyq nyǵaıa túsedi. Qasym-Jomart Toqaev jahandyq geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda odan ári ornyqty damý úshin birlestik neǵurlym ıkemdi jáne tıimdi bolýǵa tıis dep sanaıdy. Sondaı-aq Prezıdent Dúnıejúzilik banktiń esebin mysalǵa keltirip, qazirgi onjyldyqtyń birinshi jartysyndaǵy álemdik jalpy ishki ónimniń ósý qarqyny sońǵy 30 jyldaǵy eń tómengi kórsetkish bolýy múmkin ekenin aıtty.
– Eger halyqaralyq qaýymdastyq pármendi sharalar qabyldamasa, atalǵan kezeń «múmkindikti múlt jibergen onjyldyq» retinde tarıhqa enýi yqtımal. Bul jahandyq ekonomıkanyń ajyramas bóligi sanalatyn Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq úshin de zor syn-qater bolary sózsiz. Biz barlyq rezervti paıdalana otyryp, Odaqty qurý kezinde júktelgen mindetterdi sheshýimiz kerek. Eń aldymen, bul jerde Ekonomıkalyq odaqtyń irgeli qaǵıdatyn, ıaǵnı taýarlar qozǵalysynyń erkindigin iske asyrý týraly aıtyp otyrmyz. Bizge shyn máninde birtutas ári júıeli jumys isteıtin kedergisiz ishki naryq qurý qajet. Jasyryn shekteýlerdi, «naqty jaǵdaıǵa baılanysty sheshimderdi» jáne qolmen basqarýdyń kez kelgen túrin qoldaný tájirıbesin tolyqtaı joıý mańyzdy. Bul Eýrazıalyq ekonomıkalyq komısıa jumysynyń sózsiz basymdyǵy bolýǵa tıis, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy «syrtqy saýdany qaıta qurý» isin taǵy bir negizgi mindet retinde atap ótti.
– Birlestigimizdiń jahandyq naryqtaǵy ornyn nyǵaıtýǵa múmkindik mol ekeni anyq. Eýrazıalyq ekonomıkalyq komısıaǵa Odaqtyń syrtqy kontýrdaǵy áleýetin nyǵaıtý maqsatynda júıeli sheshimder ázirleýdi tapsyrýdy usynamyn. Eýrazıalyq ónimdi sheteldik naryqqa neǵurlym belsendi shyǵarý úshin tıisti jaǵdaı jasaý qajet. Taýardy úshinshi elderge kedergisiz tasymaldaý isin qamtamasyz etý óte mańyzdy. Álemdik ekonomıkanyń transformasıasy aıasynda Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń úshinshi eldermen erkin saýda týraly kelisimder jelisin keńeıtýdiń máni zor. Bul eksporttaýshylarymyzdyń jańa naryqtarǵa shyǵýyn barynsha jeńildetýge, olardy óńirlik jáne jahandyq óndiristik tizbekterge qosýǵa múmkindik beredi, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysynyń málimdeýinshe, Qazaqstan Mońǵolıamen ýaqytsha saýda kelisimin jasaý jónindegi kelissózderdi bastaý týraly sheshimdi qoldaıdy. Oǵan qosa Azıa, Afrıka jáne Taıaý Shyǵystaǵy jyldam damyp kele jatqan eldermen yntymaqtastyqtyń perspektıvasy zor.
– Álemdik jalpy ishki ónimniń qazirgi 60 paıyzdyq ósimi tek Azıaǵa tıesili bolady degen boljamdy eskersek, Jahandyq Ońtústikpen aradaǵy kooperasıa erekshe qyzyǵýshylyq týǵyzady. Qazaqstan sıaqty Parsy shyǵanaǵynyń naryǵyna shyǵý úshin Ekonomıkalyq odaqqa múshe memleketterdi Halyqaralyq kólik dálizin qurý jónindegi Ashhabad kelisimine qosylýǵa shaqyramyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysynyń paıymdaýynsha, syrtqy naryqtarmen baılanystyratyn ornyqty kólik júıesiniń bolýy uzaqmerzimdi ıntegrasıany jolǵa qoıýdyń negizgi sharty bolyp qala beredi.
– Búginde Eýrazıanyń kólik qurylymy Eýropa men Azıa, Soltústik pen Ońtústik arasyndaǵy tıimdi saýda baılanysyn qamtamasyz etip otyr. Alaıda aldaǵy onjyldyqtarda Eýrazıa aımaǵyndaǵy ınfraqurylymnyń tozǵany anyq sezile bastaıdy ári ony jańartý qajettiligi arta túsedi. Sondyqtan kólik jáne logıstıka ınfraqurylymdaryn jańǵyrtý jáne keńeıtý – mańyzdy másele. «Rels tóselgen jerde jańa múmkindikterge jol ashylady» dep beker aıtylmaǵan. Sol sebepti Qazaqstan 2030 jylǵa deıin 11 myń shaqyrym temirjolǵa jóndeý júrgizip, jańadan 5 myń shaqyrymnan astam temirjol salýdy josparlap otyr. «Bir beldeý, bir jol» jahandyq bastamasy aıasynda Qytaıdyń Sıan qalasynda Qazaqstannyń termınaly boı kóterdi. «Qytaı – Eýropa» baǵytynda konteıner arqyly tasymaldanatyn júktiń 40 paıyzyna deıin sol jerde jınaqtalady. Sonymen qatar Reseı, Qytaı, Ózbekstan, Qyrǵyzstan shekaralarynda jáne Kaspıı teńizinde 5 transshekaralyq kólik-logıstıka habyn iske qosý josparlanyp otyr, – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev elimizdiń barlyq aýmaǵyndaǵy halyqaralyq avtomobıl ótkizý pýnktteri jappaı jańǵyrtyla bastaǵanyn aıtty. Osynaý keshendi ınfraqurylymdyq sheshimder Eýrazıa kúre joldaryn odan ári bir-birimen ushtastyrýǵa jáne múmkindikterdi keńeıtýge yqpal etedi.
– Qazaqstannyń temirjol salasyn damytý isi biryńǵaı sıfrlyq ekojúıeni qurý arqyly tyń serpin alady. Sondaı-aq kelesi jyly temirjol tasymaly salasynda jasandy ıntellekt elementterin paıdalanýdy kózdep otyrmyz. Ozyq tehnologıalardy qoldaný tasymal tıimdiligin aıtarlyqtaı arttyryp, ózimizdiń jáne seriktesterimizdiń shyǵynyn azaıtýǵa múmkindik beredi. Bul tarıf saıasaty men keden rásimderin úılestirý, sondaı-aq Eýrazıanyń biryńǵaı sıfrlyq dálizin qurý arqyly tutas logıstıka jelisin qamtamasyz etý úshin kerek. Naqty shara retinde taýarmen birge jiberiletin qujattardyń bárin QR-kodtar arqyly qashyqtan tekserý jáne sıfrlyq qujattardy ózara taný mehanızmin engizýdi usynamyz, – dedi Memleket basshysy.
Qazaqstan Prezıdenti ónerkásip salasyndaǵy kooperasıany tereńdetýdi kelesi basym mindet retinde atap ótti. Memleket basshysynyń aıtýynsha, búginde «Eýrazıalyq bestikke» kiretin elder eksportynyń 90 paıyzǵa jýyǵy aralyq taýarlardan quralǵan.
– Jahandyq tehnologıalyq progres jaǵdaıynda óndiriletin ónimniń «kúrdeliligine» mán berý – óte ózekti másele. Sondyqtan ekonomıkanyń naqty sektoryndaǵy tehnologıalyq ıntegrasıany kúsheıtý qajet. Ózderińizge málim, bıyldan bastap Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq búdjetiniń qarajaty esebinen ónerkásip salasyndaǵy kooperasıalyq jobalarǵa qarjylaı qoldaý kórsetiledi. Joǵary deńgeıde óńdelgen taýar óndirisin jolǵa qoıyp jatqan ozyq tehnologıalyq kásiporyndarǵa qoldaý kórsetý kerek. Árıne, qarjylandyrý kózderine birdeı qoljetimdilikti qamtamasyz etýdiń ashyq mehanızmin qalyptastyrý – mańyzdy mindet. Qazaqstan óz tarapynan Eýrazıa keńistigindegi ónerkásip kooperasıasyn damytýǵa baǵyttalǵan dáıekti saıasatyn júrgize beredi. Qazirgi tańda Odaqqa múshe elder 150-den astam ındýstrıaldyq jobany júzege asyryp jatyr, – dedi Qasym-Jomart Toqaev
Memleket basshysy munaı-gaz hımıasy salasyndaǵy yntymaqtastyqtyń perspektıvasy zor ekenine toqtaldy. Bul sala ekonomıkalyq ósimge tyń serpin bere alady.
– Reseılik seriktesterdiń qatysýymen polıpropılen, polıetılen jáne býtadıen shyǵaratyn joǵary tehnologıalyq zaýyttar salyp jatyrmyz. Bastapqy shıkizattyń baǵasynan 20 ese asyp túsetin, úshinshi deńgeıde óńdeletin ónim shyǵarý jolǵa qoıylady, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Memleket basshysy azyq-túlik qaýipsizdigin nyǵaıtýdy yntymaqtastyqtyń taǵy bir mańyzdy baǵyty dep sanaıdy.
– Eýrazıa qurlyǵy álemdegi óndiristik-resýrstyq jáne eksporttyq áleýeti óte myqty aımaqtardyń biri ekeni barshaǵa málim. Álemde halyq sany ósip, basqa makroóńirlerde resýrstar shekteýli bolǵan jaǵdaıda 600 mıllıonǵa jýyq adamdy azyq-túlikpen qamtamasyz etýge múmkindigimiz bar. Bul rette Odaqtyń jahandyq azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý isindegi róli tek kúsheıe túsedi. Bizdiń strategıalyq maqsatymyz – agroónerkásip keshenin joǵary tehnologıalyq salaǵa aınaldyrý. Ol úshin jasandy ıntellekt, robotty tehnıka, bıotehnologıa jáne agrarlyq ǵylym salalaryna negizdelgen serpindi ınovasıalyq tehnologıalardy engizý jóninde kelisilgen sharalar qabyldaý óte mańyzdy, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Qasym-Jomart Toqaevtyń aıtýynsha, búginde tabysty sıfrlyq transformasıa tek jekelegen elderdiń ǵana emes, búkil óńirdiń ekonomıkalyq damýy men tehnologıalyq derbestigin aıqyndaıtyn faktorǵa aınalyp otyr.
– Bizge jahandyq deńgeıdegi «sıfrlyq báıgede» laıyqty oryn alyp, aldyńǵy qatarda bolý mańyzdy. Sıfrlandyrý salasyndaǵy yntymaqtastyq ıntegrasıalyq birlestikti ornyqty damytýdyń qozǵaýshy kúshi bolýǵa tıis. Sondyqtan Qazaqstan jappaı sıfrlandyrý jaǵdaıynda Odaqtyń «tórt erkindik» qaǵıdatyn damytý jónindegi Eýrazıalyq ekonomıkalyq komısıanyń bastamasyn qoldaıdy. Osy rette biz jasandy ıntellektige basa mán bere otyryp, aımaqta barynsha jyldam damyp kele jatqan sıfrlyq ekonomıkalardyń birin quramyz, – dedi Memleket basshysy.
Qazaqstan Prezıdenti sóziniń sońynda EAEO qurylǵannan beri 10 jyl ishinde Odaqqa múshe memleketter barlyq baǵyt boıynsha tańqalarlyq nátıjege qol jetkizgenin atap ótti. Sondaı-aq uıymnyń áleýeti zor ekenin eskere otyryp, áli de kóp jumys isteý qajettigine nazar aýdardy. Onyń pikirinshe, Qazaqstan teń quqyqtyq jáne ózara tıimdi seriktestik qaǵıdattaryna negizdelgen ekonomıkalyq ıntegrasıany qoldaıdy.
Qasym-Jomart Toqaev múmkindikti paıdalana otyryp, jıynǵa qatysýshylardy kele jatqan Uly Jeńis kúnimen quttyqtady.
Qazaqstan Prezıdentimen qatar samıtke Armenıa Premer-mınıstri – JEEK tóraǵasy Nıkol Pashınán, Belarýs Prezıdenti Aleksandr Lýkashenko, Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarov, Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtın, sondaı-aq baqylaýshy memleketterdiń basshylary – Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıóev, Kýba Prezıdenti Mıgel Marıo Dıas-Kanel Bermýdes, sondaı-aq TMD Bas hatshysy Sergeı Lebedev jáne Eýrazıalyq ekonomıkalyq komısıa alqasynyń tóraǵasy Baqytjan Saǵyntaev qatysty
Jıyn qorytyndysy boıynsha birqatar qujat qabyldandy.