ULYS: Nurmuhammed Maratuly, «Astana Garden School» jekemenshik mektebin ashtyńyzdar. 10-11 synyp oqýshylaryn álemniń úzdik 100 mektebine daıyndaımyz dep otyrsyzdar. Kimge, nege senesizder?
NURMUHAMMED DOSYBAEV: Eń aldymen qazaqtyń qaısar rýhyna senemiz. Tarıhqa kóz júgirter bolsaq, qazaq jastarynyń áleýeti únemi joǵary, jasampaz bolǵan. Biz sol rýhty bilim salasy arqyly jańǵyrtsaq degen oımen jolǵa shyqtyq. Máselen, qazir myqty bilim oshaqtary kóp. Alaıda, solardyń kóbiniń basshylyǵynda halyqaralyq deńgeıdegi mamandar ıaǵnı sheteldiń azamattary tur. Biz ózimizdi bilim salasynda oń ózgerister jasaýǵa pisip-jetildik dep sanaımyz. Sheteldik áriptestermen qatar deńgeıde nemese olardan da joǵary sapada bilim bere alatynymyzdy, jumys istep, naqty nátıjege jete alatynymyzdy dáleldegimiz keledi. Oǵan kúsh-qýatymyz da jetedi. Biz óz-ózimizge senemiz, biz sheteldiń úzdik oqý oryndarynda alǵan bilimimiz ben biligimizge senemiz. Sebebi, bizde eńbek etetin 30 adamnyń 20-sy álemniń 100 úzdik ýnıversıteti sanalatyn oqý oryndarynyń magıstri.
ULYS: Qazir qundylyqtar qaqtyǵysy kezeńi. Ulttyq qundylyqtardyń álemdik qundylyqtarmen teketireske túsýi óte qıyn. Batystyń qundylyǵyn, bilimin ulttyq bolmys, bitim, ustanymymen qanshalyqty ushtastyra alasyzdar? Sondaı-aq kez kelgen mekteptiń óz qundylyǵy, dástúri bolady? Sizder qandaı qundylyqtarmen kimderdi daıyndap jatyrsyzdar?
NURMUHAMMED DOSYBAEV: Bizdiń maqsattyń biri de bilim salasyndaǵy jańa qundylyqtar men ozyq tehnolgıalardy ulttyq bolmysqa beıimdeý. Jastarǵa bilim berip qana qoımaı, ulttyq dúnıetanymyn keńeıtýge de kúsh salý. Máselen, sabaqtarymyz túgel aǵylshynsha ótedi. Alaıda, odan tys ýaqytta oqytýshylar da, oqýshylar da bir-birlerimen ózara tek qazaqsha ǵana sóılesedi. Sebebi, týǵan tilimizdi dáriptep, ultymyzdyń tarıhyn, asyl muralarymyz ben qundylyqtarymyzdy da olardyń boıyna sińirgimiz keledi. Oryssha, aǵylshynsha oqyp kelgenderine qaramastan, ana tilinde oıyn erkin jetkize alatyn, óziniń ulttyq bolmysy men tarıhyn maqtan ete alatyn memleketshil azamattar tárbıelegimiz keledi. Sondyqtan da olardy sheteldiń úzdik 100 ýnıversıtetine dál osyndaı qaǵıda negizinde daıyndaımyz. Olardyń erteń elge oralyp, ekonomıkamyzdy kóterip, múddemizdi álemdik deńgeıde qorǵaǵanyn qalaımyz. Kezinde Abaı atamyz «bilim qaıda bolsa, sol jaqtan alý kerek» dedi ǵoı. Ol kezde bilim men ǵylym orysta boldy. Al Abaı qazir ómir súrse, «bilimniń kókesi batysta, aǵylshynnyń bilimin alyp qaıtyńdar» dep aıtar ma edi dep oılaımyn. «Bolashaq» baǵdarlamasy arqyly, ózge de múmkindikterdi qoldana otyryp kóptegen jastarymyz shetelde oqydy. Qazaqstannyń bilimin damytsaq dep Kembrıdj, Oksford syndy mańdaıaldy oqý oryndarynda bilim alǵan áriptesterim kóp. Olardyń kóbi ulttyq bolmysty nyǵaıtyp qana qoımaı, damyǵan elderdiń utymdy dúnıelerin de bizge ákelýde. Sondaı azamattardan bilim alǵan jastar da osal bolmas. Biz ár oqýshyǵa, ár balaǵa lıder dep qaraımyz, oqytýshylar olarmen teń dárejede sóılesedi. Ondaı ortadan shyqqan jastar ózi shyqqan qoǵamǵa qurmet tanytyp, eline jany ashyp, kózi ashyq tulǵalar bolady. Sondyqtan biz lıderler tárbıelep jatyrmyz dep aıta alamyz.
ULYS: Qazaq jastarynyń qabileti kúshti sekildi. Ár jyl saıyn mektep bitirgen júzdegen oqýshyǵa sheteldiń myqty ýnıversıtetteri quda túsip, tegin grant berip jatady. Olardyń elimizdiń joǵary oqý oryndaryna degen talabyn oryndaı almaı otyrǵan sıaqtymyz.
NURMUHAMMED DOSYBAEV: Ia, ras. Bizde orta bilim salasy óte kúshti. Alaıda, JOO-lardyń álsiz tustary kóp. Bizdiń joǵary oqý oryndaryna senim joq, sapa tómen. Orta oqýdan shyqqan talaptylardyń qajettilikterin qamtamasyz ete almaıdy. Bir mysal keltireıin, bir bala nanotehnologıa boıynsha oqyp, bıologıa salasynda úlken jańalyqtar ashqysy keledi delik. Biraq, ol ózi tańdaǵan ýnıversıtetke barǵan jaǵdaıda kez kelgen bir reagentti alý aılap ýaqyt alýy múmkin. Dál qazir meniń inilerimniń bireýi AQSH-tyń Pensılvanıa ýnıversıtetinde doktorantýra oqyp jatyr. Olar búgin qalaǵan nárseni erteń dastarhan basynda alatyn deńgeıge jetken. Sol sebepti joǵary bilim salasy durys bolmaı, myqty jastar AQSH, Ulybrıtanıa t.b syndy Eýropanyń aldyńǵy qatarly ýnıversıtetterine kete beredi. Mynadaı da másele bar, Kembrıdj ne Garvardta profesor bolǵan jerlesimiz Qazaqstanǵa keldi delik. Biraq, onyń áleýetin, ǵylymı múmkindigin kórsetetin sol deńgeıde laboratorıa qajet, qarjy kerek. Árıne, sondyqtan onyń elimizge kelip qyzmet etýinen elimizdiń ekonomıkasy, ǵylym salasy aldyńǵa qatarǵa shyǵyp ketpeıdi. Soǵan laıyq jaǵdaı jasamaǵan jaǵdaıda eki ortada myqty ǵalamymyz bosqa ómirin ótkizedi. Sondyqtan sheteldiń ozyq tehnologıasyn úırengen azamattarǵa barynsha jaǵdaı jasaý kerek.
ULYS: Qazir kezdeısoq adamdardyń zamany. Qoıshynyń dırektor bolyp, kúzetshiniń bir basqarmany basqaryp otyrǵanyna tańdana almaısyń. Jalpy bilim salasynda kezdeısoq adamdarmen qanshalyqty jıi ushyrastyń?
NURMUHAMMED DOSYBAEV: Bilim salasynda kezdeısoqtar óte kóp. Bul salada tek qana óz salasynyń bilgileri ǵana bolý kerek. Ondaılardyń jolyn jabý kerek. Fınlándıaǵa tájirıbe almasýǵa barǵanda jaqsy dúnıeni kórdik. Máselen, muǵalimdik bir orynǵa 20 adam konkýrsqa túsedi. Ókinishke qaraı, bizdiń elde bári kerisinshe. Olardyń tájirıbesin zertteı kele kelesideı oı túıdik, pedagogtiń mártbesin kóterý, jalaqylaryn ósirý kerek. Sonymen qatar, salany qarjylandyrýdy arttyrǵan abzal. Ustazdardyń halyqaralyq deńgeıde bilim alýyna jaǵdaı jasaý kerek. Sonda ǵana ondaǵan jyldan keıin myqty mamandar qalyptasady. Kezdeısoq adamdarǵa eshqandaı múmkindik bermeý kerek. Sebebi, prezıdent te, mınıstr de, ǵalymdar da, barlyq mamandar ustaz aldyn kóredi.
ULYS: Kembrıdjde oqyp, magıstr atanǵanyńyzdy bilemiz. Biraz ýaqyt otandyq bilim salasynda da qyzmet ettińiz. Biraz jaıǵa qanyqsyz. Keleshekte ǵaıyptan taıyp eń kóp eksprıment jasalatyn bilim, ǵylym salasyn basqaryp (mınıstr) qalsańyz qandaı reforma jasar edińiz?
NURMUHAMMED DOSYBAEV: Aldymen orta bilim salasynda oqýshylardyń fýnksıonaldyq saýattylyǵyn arttyrar edim. Iaǵnı jattandy bilimnen góri qabiletin arttyrý men daǵdylarǵa mashyqtandyrý. Sosyn bilim salasyn qarjylandyrý jumysy áli baıaý júrýde. OESR uıymynyń baıandaýynsha, ol JİÓ-niń alty paıyzyn quraý kerek. Bizdiki 3 paıyz ǵana. Osy qarjylandyrý máselesin eki ese kóbeıtsek, ıaǵnı bir trıllıonnan eki trıllıonǵa, onda kóptegen ózgerister júzege asqan bolar edi. Qazir elde demografıa jaqsy. Alaıda, mektep salý qıyn. Osy másele sheshim tabýy úshin osydan 15 jyl buryn jasalǵan reformany negizge alǵan durys. Balabaqsha júıesine jeke menshik sektory qatysý arqyly kóptegen másele sheshimin tapqan bolatyn. Dál sony orta bilim júıesine de qoldaný kerek. Sebebi, bir synypta otyz-qyryq bala bir-biriniń basyna minip otyrýy durys emes dep sanaımyn. Ol úshin jekemenshik sektordyń básekesin arttyrý kerek. Iaǵnı jan basyna shaqqanda qarjylandyrý engizilýi kerek. Qazirgideı tómen deńgeıde bolmaýy tıis. Qazir orta bilim salasynda benchmark Nazarbaev zıatkerlik mektepteri. Olardyń jan basyna shaqqanda qarjylandyrýy 1 mılllıon 800 myń teńge. Bul bir oqýshyǵa bólinetin bir jyldyq qarajat. Al orta mekteptegi balany alatyn bolsaq 200 myń teńge. Sonda 9-10 ese az bolyp tur. Biz osy sýmmany keminde 2-3 ese kóterýimiz kerek. Sol kezde jeke menshik sektor úshin orta bilim salasyna kelip, mektep salý, mektep ashý men ony júrgizý qyzyqty bolady. Qazirgi kezde bala baqsha salasyndaǵy paıyzdyq qarym-qatynas elý de elý ǵoı. Jekemenshik pen memleket úlesi teń. Osyndaı reformalardy júzege asyrý kerek dep sanaımyn. Sonymen qatar, bilim mekemelerine degen senimdilikti arttyrý kerek.
ULYS: Muǵalimder alyp kel, shaýyp kelge paıdalanylyp, mekteptiń óz erkimen sheshim qabyldaı almaıtyny taǵy bar ǵoı...
NURMUHAMMED DOSYBAEV: Álbette, kez kelgen tekserýlerden aryltyp, ásire shekteýlerdi alyp tastaý kerek. Kerisinshe Nazarbaev zıatkerlik mektepterine berilgen avtonomıalyq basqarýdy jaqsy nátıje kórsetip jatqan memlekettik mektepterge de jappaı berý kerek. Sol kezde mekteptiń ishinde shyǵarmashylyq kúsheıip, jan-jaqty damý paıda bolady. Mektepter belgili bir deńgeıde eksperıment jasaýǵa múmkindik paıda bolady. Qazir XXI ǵasyr, ózgerister zamany. Búginigi másele erteńgi kúni eskirip qalady. Al orta bilim júıesi áli kúnge deıin burynǵy Keńes Odaǵynan qalǵan júıemen júrýi qısynsyz dep sanaımyn. Sosyn sheteldiń myqty ozyq tájirıbesin alyp kelgen ózimizdiń qazaqtyń azamattaryn salaǵa kóptep tartý kerek. Olar úshin jumystyń atqarylýyn qyzyqty etý qajet. Bilim basqarmasy bolsyn, mınıstrlik bolsyn, mektepter bolsyn, kolej, bala baqsha, tipti ýnıversıtet bolsyn kez kelgen jerde. Qazirgi tańda 10 myńnan asa «Bolashaq» baǵdarlamasymen oqyp kelgen azamattar bar. Meniń armanym Qazaqstandaǵy 7 myń mekteptiń árqaısysynyń bazasynda solardyń jumys istegeni. Sol kezde bilim salasy túbegeıli ózgerer edi.
ULYS: Qyzyqty suhbatyńyz úshin kóp raqmet!
Nurmuxammed Maratuly DOSYBAEV
Pedagog-trener-bilim salasynyń sarapshysy
Central Asian Garden Schools basqarýshy kompanıasynyń bas dırektory
Astana Garden School 10-11 synyp oqýshylaryna arnalǵan jekemenshik zamanaýı mektebiniń quryltaıshysy
AGS ACADEMY Halyqaralyq SAT/ACT/GRE emtıxandaryna daıyndaý akademıasynyń negizin qalaýshylardyń biri
CAGS ACADEMY bilim salasynyń jańa zaman top-menedjerlerin daıarlaý jáne jetildirý akademıasynyń negizin qalaýshylardyń biri
Prezıdenttik halyqaralyq «Bolashaq» baǵdarlamasynyń stıpendıaty
Kembrıdj Ýnıversıtetiniń Bilim Magıstri
