KELİSİMDİ USTAǴAN ELDİŃ KELESHEGİ NYQ: DİNI SAIASAT, QAZAQSTAN MODELİ JÁNE JETİSÝDAǴY BİRLİK
Qazaqstan – 20 mıllıonnan astam halqy bar, 130-dan asa etnos ókili bir shańyraq astynda ómir súrip otyrǵan kópultty memleket. Osynsha alýan túrli jurt bir eldiń tólqujatyn ustap, bir Konstıtýsıaǵa baǵynýynyń syry nede? Jaýaby – kelisimge negizdelgen memlekettik saıasatta, dinı keńistikte júrgizilip otyrǵan baıypty baǵytta jáne qazaqstandyq biregeılikke qyzmet etetin ınstıtýttarda.
Búgingi geosaıası dúleıdiń, aqparattyq daýyldyń ortasynda turǵan Qazaqstan úshin ishki turaqtylyq – jaı ǵana uran emes, ómir súrý sharty. Sondyqtan da dinı qatynastardy retteý, etnosaralyq tatýlyqty saqtaý, Assambleıa ınstıtýtyn jandandyrý – memlekettiń strategıalyq tańdaýyna aınaldy.
DİNI SAIASATTYŃ SIFRLARY: 18 KONFESIA, 4 MYŃǴA JÝYQ BİRLESTİK
Resmı derekke júginsek, 2024 jyldyń 4 toqsanynyń qorytyndysy boıynsha elimizde 18 konfesıaǵa biriktirilgen 3999 dinı birlestik tirkelgen. Onyń 2858-i – ıslamdyq uıymdar, 347-si – pravoslavıelik, 91-i – katolıktik, 592-si – protestanttyq baǵyttaǵy birlestikter. Buǵan qosa, ıýdaızm, býddızm, bahaı, ózge de dinı qaýymdastyqtar bar.
Bul sandardyń artynda ne jatyr? Birinshiden, Qazaqstannyń Konstıtýsıamen bekitilgen ar-ojdan bostandyǵy. Ár azamat óziniń dinı senimin erkin tańdaı alady. Ekinshiden, dinı alýandyqtyń rettelgen quqyqtyq óriske shyǵarylýy. Barlyq konfesıa bir zańnyń aldynda teń, bir normamen ólshenedi.
Sonymen qatar, memleket dinı alańdy beıbereket erkindikke jibermeı, qoǵamnyń qaýipsizdigin de esten shyǵarmaıdy. Din isterine jaýapty organdar aqparattyq-nasıhattyq toptarmen birlesip, ásirese jastar arasynda radıkaldy ıdeologıaǵa qarsy túsindirý jumystaryn júıeli júrgizýde. 2024 jyldyń toǵyz aıynda el boıynsha 3824 dinı birlestik pen fılıal tirkelgeni týraly derek te osy keńistiktiń jáı-kúıin kórsetedi.
Iaǵnı, Qazaqstannyń dinı saıasaty – bir qolymen senim erkindigin qorǵaıtyn, ekinshi qolymen qoǵamdy destrýktıvti aǵymdardan saqtaıtyn qos tirekti júıe.
QAZAQSTAN MODELİ: 800-DEN ASTAM ETNOMÁDENI BİRLESTİK, 9 DEPÝTAT
Etnosaralyq kelisimge kelsek, resmı statısıka taǵy bir shyndyqty alǵa tartady: Qazaqstanda 800-den astam etnomádenı birlestik jumys isteıdi, onyń 28-i – respýblıkalyq deńgeıde. Bul – ár etnos óz tilin, mádenıetin, dástúrin damytýǵa múmkindik alatyn, biraq bári bir Otan – Qazaqstannyń tóńiregine jumylǵanyn bildiredi.
Qazaqstan halqy Assambleıasynyń quramynda 394 múshe bar, al Parlament Májilisinde Assambleıadan saılanǵan 9 depýtat elimizdegi barlyq etnostar atynan ókildik etedi. Bul – tek sımvol emes, etnostar múddesiniń saıası ınstıtýttarda estilýiniń naqty mehanızmi.
Qarapaıym tilmen aıtqanda, Assambleıa – ulttardy esepke alyp otyratyn statısıka ǵana emes, mámile mádenıetin qalyptastyratyn mektep. Munda ulttyq teatrlar, etnomádenı ortalyqtar, til kýrstary, jastar klýbtary jumys isteıdi. Ár ulys óz ónerin sahnaǵa shyǵarady, óz taǵdyryn ortaq tarıhpen sabaqtastyrady.
JETİSÝ: TATÝLYǴY BEKİGEN ÓŃİR
Jetisý oblysynyń mysaly – osy saıasattyń regıondyq deńgeıdegi aıqyn kórinisi. Ulttyq statısıka búrosynyń deregine sáıkes, 2025 jylǵy 1 qazanda Jetisý oblysynda 689 myń adam turady, onyń 45 paıyzy – qala, 55 paıyzy – aýyl turǵyndary. Bul – ekonomıkasy da, aýyldyq ómir salty da, qala mádenıeti de qatar damyp kele jatqan óńir.
Jetisýda 20-dan astam etnos ókilderi ómir súredi, oblystyq Qazaqstan halqy Assambleıasy janynda birneshe etnomádenı birlestik jumys isteıdi. Jyl saıyn ótip júrgen «Jastar dostyǵy festıvali» túrli ult jastaryn bir sahnaǵa shyǵaryp, salt-dástúrin, áni men bıin ortaq alańǵa alyp shyǵady. Bul – statısıka ǵana emes, kózge kórinetin, sezimge áser etetin ortaq mereke.
Osyndaı naqty derekter Jetisýdyń «tatýlyǵy bekigen óńir» degen sıpattamaǵa ábden laıyq ekenin kórsetedi. Birinshiden, demografıalyq qurylymynda etnostardyń ártúrliligi bar. Ekinshiden, osy alýan túrlilik Assambleıa, Dostyq úıi, etnomádenı ortalyqtar arqyly kelisim mádenıetine ulasqan. Úshinshiden, jastarǵa baǵyttalǵan jobalar – erteńgi kúni de osy tatýlyqtyń jalǵasatynyna negiz qalap otyr.
BİRLİK MEN SENİM – SANMEN ÓLSHENETİN QUNDYLYQ
Resmı derek Qazaqstan halqynyń sany 2024 jylǵy 1 qazanda 20 223 218 adamǵa jetkenin aıtady. Bul – Jetisý sıaqty óńirlerdegi tabıǵı ósimniń, ishki turaqtylyqtyń, áleýmettik baǵdarlamalardyń nátıjesi.
130-dan astam etnos, 18 konfesıa, 3999 dinı birlestik, 800-den asa etnomádenı ortalyq – osylardyń bári kúrdeli mozaıka sıaqty. Onyń kez kelgen tusy qozǵalyp ketse, búkil sýret buzylyp ketýi múmkin edi. Biraq Qazaqstanda bul mozaıka bir sýretke – ortaq Otan beınesine birigip tur.
Jetisý oblysy osy úlken kartınanyń shaǵyn, biraq máni bólek bir bóligi. Munda etnostar sanyna emes, olardyń bir-birimen qalaı ómir súretinine basymdyq berilgen. Sıfrlar – sol ómirdiń aınasy, al tatýlyq – onyń mazmuny.
QORYTYNDY: SAIASATTYŃ SYRTY – SÓZ, İSHİ – SAN
Dinı saıasatty túsindirý, qazaqstandyq kelisim modelin aqparattyq turǵyda súıemeldeý – jýrnalısıka úshin de, memleket úshin de, qoǵam úshin de ortaq mindet. Biraq áńgimeniń salmaǵy artsyn desek, jaı uran emes, dáıek pen sıfr sóılegeni durys.
Sandar kórsetip turǵandaı, Qazaqstannyń kópetnosty, kópkonfessıaly bolmysy – qaýip emes, durys baǵyt alǵan kezde artyqshylyq. Jetisý sekildi óńirler osy saıasattyń jergilikti deńgeıde iske asqan, ómirdiń ózimen dáleldengen úlgisi.
Kelisim – emosıa ǵana emes, statısıkasy bar qundylyq. Dinı keńistiktegi turaqtylyq, etnostar arasyndaǵy ózara qurmet, Assambleıa alańyndaǵy ashyq dıalog – osynyń bári bolashaqqa senim uıalatady. Sózi men sany qabysqan eldiń erteńi de nyq bolmaq. Qazaqstan dál osy jolmen kele jatyr.
