Jelide júrgen Eınshteın aıtypty-mys degen mynadaı ótirik silteme bar: «Tehnologıa adamnyń ózara qarym-qatynasynan asyp túsetin kúnnen qorqamyn. Álemdi esýastardyń urpaǵy jaılaıdy». Árıne, muny Eınshteın aıtpasa da, búgingi kúni tipti, qul aıtsa da dýasy mol sóz bop tur. Aqyldy telefonǵa jasymyz da, jasamysymyz da súlikteı jabysyp, aqparat atty «qan» soramyz. Ol qannyń aramdyǵy men adaldyǵy basqa áńgime. Aqparattyń bilim emestigi de basqa bir áńgime. Smartfon-aqylfon, biraq aqylfon ustanyp aqyldy bolyp ketýiń ekitalaı... Al adamzat aqyl-oıy tóńkerisiniń jemisi — jasandy zerde bolsa, tereń zerdeleýdi qajet etedi.
«The Economist» jýrnalynyń jazýy boıynsha, endigi eń qymbat resýrs munaı emes, málimetter jıyntyǵy. Osy orasan zor málimetterdi «suryptap», «úırenip», ózi de «jasap», «úıretetin» jasandy zerde (túısik), (ıntellekt) (artificial intelligence AI).
SpaceX, Tesla jáne Boring Company kompanıalarynyń jetekshisi Ilon Mask «jasandy zerde úshinshi dúnıejúzilik soǵysqa ákeledi» dese, Google Cloud-tyń bas ǵalymy Feı-Feı Lı «búgingi kúni jasandy zerdege adamgershilik jetpeı tur» deıdi. Al Alibaba-nyń atqarýshy tóraǵasy Djek Ma «jasandy zerde bar bolǵany mıdyń rólin atqarýshy ǵana, al danyshpandyq júrekten shyǵady» degen oıda. Ilon Mask bolsa, Neuralink degen kompanıa ashyp, tipti kompúter chıpterin adam mıyna ornalastyrmaqshy, ıaǵnı adam men máshıneni bir tánge aınaldyrmaqshy.
Asqan qabileti bar adam bolmasa, adamnan joǵary ıntellektisi bar máshıne adamzatqa qandaı zalal ıa bolmasa paıda ákelýi múmkin?!
Google men Uber-diń burynǵy atqarýshy dırektory Anthony Levandowski jasandy ıntellekt «The way of the future», «Bolashaqtyń joly» degen shirkeýin qurýda, ıaǵnı jasandy ıntellekt Qudaıdyń ornyna júrmekshi. (http://www.wayofthefuture.church) «Erikken, oıyna kelgenin isteıtin batys qoı» dep qoldy bir silteýge bolar edi, biraq Birikken Arab Ámirligi «jasandy ıntellekt mınıstrligin» qurdy, oǵan mınıstr bolyp Omar bın Sultan Ál Olama (Omar bin Sultan Al Olama) taǵaıyndaldy. Oılary zaman kóshinen qalmaý. Al Mekke men Medınesi bar, shalt ketkenge «shırk» dep otyratyn saýdılikter Sofıa deıtin robotqa azamattyq berdi. Iá, san qazaq baryp ala almaı ketken Arabstannyń tolyq quqyly azamaty boldy. Al shırktiń kókesi «sıfrlyq qudaı», bolmasa, asqan qabileti bar adam.
NASA men Google-diń ǵalymdary men ınjenerleri qurǵan SU Singularity University (Sıngýlárlyq Ýnıversıtet) deıtin bar. Ǵylymdaǵy damý men «eksponenttik tehnologıaǵa» basa mán beretin ýnıversıtet. «Eksponenttik tehnologıa» degen uǵym turaqty jáne jyldam qarqynmen ósetin tehnologıalar. Singularity University-diń negizin salýshylardyń biri ataqty ónertapqysh, oıshyl jáne fýtýrolog Reı Kýrtveıl (Ray Kurzweil). Olardyń jasandy zerde jaıly aıtqandary tómendegideı: Kompúterlerdiń damyǵany sonshalyq shahmattan da qıyn Go degen oıynnan adamdy boljanǵannan on jyl buryn jeńip otyr. Ol az bolsa, AQSH-ta jas zańgerlerge jumys tabý qıyndaǵan. Jasandy zerdege negizdelgen IBM Watson júıesinen sekýnttardyń ishinde 90% dáldikpen quqyqtyq keńester alýǵa bolady. Adamnyń dáldigi 70% eken.
SU-dyń keńesi boıynsha, «eger siz AQSH-ta quqyq salasynyń mamany bolaıyn dep daıyndalyp júrseńiz, tez raıyńyzdan qaıtyńyz». Sebebi, bolashaqta olardyń 90% qysqartylady, tek taza mamandar qalady. IBM Watson júıesiniń obyr aýrýyn anyqtaýy adamǵa qaraǵanda tórt ese dálirek. Facebook-tiń baǵdarlamasy adamnyń beınesin adamnan artyq «tanıdy». SU-diń boljamy boıynsha, 2030 jyly kompúterler adamnan aqyldyraq bolady eken. «Virtual Processing Unit» dep atalýy múmkin chıp sekýndyna segiz trıllıon operasıa atqaratyn bolady.
2018 jyly ózdiginen júretin jasandy zerde basqaratyn kólikter kóshege shyqpaqshy. Olardyń ózindik-navıgasıa júıesi bar. 2020 jyldary aýtokólik ónerkásibi tutasymen búline bastaıdy, sizge jeke menshik kólik kerek bolmaı qalady. Siz kóliktiń ózine tikeleı telefon shalasyz da turǵan jerińizdi jáne baratyn jerińizdi aıtasyz, ol ózi keledi de aparyp tastaıdy. Júrgen jol aqysyn tóleısiz, ishinde otyrǵanda alańsyz jumystaryńyzdy bitire beresiz. Bizdiń balalarymyzǵa júrgizýshi kýáligi kerek emes jáne menshik kólik te kerek emes bolady. Bizdiń qalalarymyz da ózgeredi, kólikke degen suranys 90-95% azaıady. Parkıngter parkke aınalady.
Jylyna álemde 1,2 mıllıon adam jol-kólik apatynan kóz jumady eken. Qazir árbir 100,000 shaqyrymǵa bir jol-kólik apaty, al ózi júretin kólikterdegi jol-kólik apaty 10 mıllıon shaqyrymǵa bireý bolady eken. Bul degenimiz mıllıon adamnyń ómiri saqtalady degen sóz. Kóptegen kólik kompanıalary ózgeriske túse almaı bankrotqa ushyramaqshy. Dástúrli kompanıalar evolúsıalyq tásilmen, jaqsyraq kólikter jasaýǵa umtylady, al (Tesla, Apple, Google) sıaqty jańa baǵyttyǵy kompanıalar revolúsıalyq tásilmen dóńgelekti kompúter jańa zamannyń kóligin jasaıdy. Volkswagen men Audi ınjenerleri Tesladan qorqady.
Saqtandyrý kompanıalary úlken qıyndyqtarǵa tap bolady, óıtkeni jazataıym oqıǵany saqtandyrý 100 ese arzan bolady. Kólik saqtandyrý bıznesi ne ózgerip, ne quryp tynady. Alaıda, eger jazataıym oqıǵalar 100 ese tómendese, biraq saqtandyrýdy satyp alý quny tek qana 50 ese tómendeıdi, bıznes tıimdirek bolýy múmkin. Jyljymaıtyn múlik ózgeredi, eger siz jolda kele jatyp jumys isteı alatyn bolsańyz adamdar qaladan syrtqa, ádemi tabıǵat aıasyna jyljıdy.
Jańa Zelandıada jasandy zerde mektep balalaryna jasyl energetıka jaıynda sabaq bere bastady. Biz kúnde qoldanyp júrgen Google translate te jasandy zerdeni qoldanady. Sizdiń daýysyńyzdy otyz sekýndta «kóshirip» aınytpaı siz sıaqty sóıleıtin robottar bar. Microsoft aǵylshynshany qytaıshaǵa adam sıaqty aýdaratyn jasandy ıntellekt jasady. Jasandy zerde jazǵan mýzykalyq klıpter de paıda boldy. Adamzatqa qaýip tóndiretin jańa aýrý túrlerine antıbıotıkterterdi de jasandy zerde izdeýde...
Al Qytaıda tipti Hanchjoýdy jasandy zerde qalasy dep jarıalaǵan. Kóp uzamaı sizdiń aınalańyz qanshalyqty shyn, qanshalyqty vırtýaldy ekenin ajyratatyn antı jasandy zerde degen tehnologıalar damýyn bastady.
Búgingi kúni narrow AI, tar sheńberdegi jasandy zerde bir salada qoldanylady, mysaly kameramen adamdy taný, kólik júrgizý, shahmat oınaý sıaqty. Biraq, zertteý ınstıtýttary men ǵalymdardyń maqsaty general AI, AGI artificial general intelligence nemese strong AI, jalpy jasandy zerde nemese myqty, kúshti jasandy zerde jasap shyǵarý. Búgingi tar sheńberdegi jasandy zerdeniń ózi adamnan jaqsy jumys isteıdi. Al jalpy jasandy zerde ıaǵnı AGI barlyq jaǵdaıda ártúrli tapsyrmalardy adamnan artyq oryndaıtyn bolady.
Bir qorqynyshtysy jasandy zerde qarýlanýda, qorǵanys pen shabýyl júıelerinde de keńinen qoldanylýda. Stephen Hawking, Elon Musk, Steve Wozniak, Bill Gates jáne basqalar jasandy zerde jaıynda ózderiniń oılaryn ashyq bildirip, qaýiptenetinderin aıtqan. Adam sanasynyń deńgeıindegi jasandy zerde 2060 jyldary paıda bolady dep boljanýda. Endi bireýler sýperaqyl 2100 jyly sózsiz paıda bolady dese, taǵy bireýler paıda bolýy múmkin emes deıdi. İs júzinde jasandy zerde ekspertteriniń ózderi áli bilmeıdi.
«Nadandar ǵana jasandy zerdeden qorqady» degen qaýeset te bar. Oǵan qarsy «jasandy zerde adamdardy basqaryp ózderin-ózderi jasap kóbeıedi, adamdardy qul qylady» degen de oılar bar. Árıne, onyń bárin bolashaq kórsetedi. Eń bastysy Qazaqstan da álemdik ǵylymı-tehnologıalyq ózgeristerdiń kóshinen qalmaýy úshin qamdanýy tıis.
Sultan YBYRAI, aqparattyq tehnologıalar mamany
