Grýzıa prezıdenttik saılaýynyń birinshi týry 2018 jyldyń 28-qazanynda, al ekinshi týry bir aıdan keıin 28-qarashada ótti. Bul elde prezıdent 6 jylǵa saılanady. 2017 jyly qabyldanǵan jańa Konstıtýsıaǵa sáıkes, bul saılaý halyqtyń tikeleı daýys berip el prezıdentin tańdaǵan sońǵy saılaý boldy. Budan keıingi saılaýlarda prezıdent 300 depýtattan turatyn Parlament tarapynan saılanatyn bolady. Atap aıtqanda, parlamenttik júıege ótken eldegi prezıdenttik bıliktiń tek sımvolıkalyq máni ǵana qalady. Al negizgi bılik premer-mınıstrdiń qolynda shoǵyrlanady. Degenmen, Prezıdenttiń keıbir ókilettikteri bar. Olardyń ishindegi eń mańyzdysy – Prezıdenttiń qylmyskerlerdi keshirip amnıstıa jarıalaý quqyǵy. Bul quqyq kúshti qural retinde qarastyrylmasa da, Grýzıanyń ishki saıasaty men onyń sezimtal geosaıası jaǵdaıyn qarastyrǵan kezde mańyzdy bolyp shyǵady.
Prezıdenttiń qylmyskerlerdi keshirý quqyǵynyń ishki jáne syrtqy saıasatta mańyzdy máselege aınalýynyń sebebi Grýzıanyń burynǵy prezıdenti jáne «Qyzǵaldaq tóńkerisiniń» jetekshisi Mıhaıl Saakashvılımen baılanysty. 2012 jyly jańadan qurylǵan «Grýzıanyń armany» partıasy Saakashvılıdiń «Birikken ulttyq qozǵalys» partıasyn jeńip bılikke kelgennen keıin Saakashvılıdiń bıligin óz múddesine qoldanǵany týraly is qozǵaldy. 2018 jyldyń 5-qańtar kúni ótken sot otyrysynda syrttaı aıyptalǵan Saakashvılıdi sot aıypty dep taýyp, úsh jyl bas bostandyǵynan aıyrý týraly sheshim qabyldady. Alaıda, Saakashvılıdiń bılik tarapynan qýǵyn kórýine qaramastan, el ishinde onyń jaqtastary áli de barshylyq. Grýzın qoǵamy Saakashvılıge ásirese, Grýzıany demokratıalandyrýǵa qosqan úlesi úshin jáne eldi barlyq burynǵy keńestik respýblıkalarda úlken másele bolyp tabylatyn paraqorlyq pen jemqorlyqtan tazartqany úshin ózin boryshtar sezinedi.
2018 jyly prezıdenttik saılaýda Saakashvılı negizin qalaǵan «Birikken ulttyq qozǵalys» partıasynyń atynan prezıdenttikke úmitker retinde usynylǵan Grıgol Vashadze prezıdent bolyp saılanǵan jaǵdaıda Mıhaıl Saakashvılıge keshirim jarıalap, onyń elge oralýy úshin qolynan kelgeniniń barlyǵyn jasaıtyndyǵyn ashyq túrde málimdedi. Bul jaǵdaı tek bıliktegi «Grýzıanyń armany» partıasynyń ǵana emes, sonymen qatar, Reseıdiń de alańdaýshylyǵyn týdyrdy. Eger Saakashvılı Grýzıaǵa oralyp, saıasatqa aralasatyn bolsa, osy ýaqytqa deıin qalyptasqan jaǵdaı ıaǵnı statýs-kvo buzylady. Osy sebepti, bıliktegi topqa opozısıa ókiliniń prezıdent bolyp saılanýyna jol bermeý kerek boldy.
Bıliktegi «Grýzıanyń armany» partıasy reseıshil saıasat júrgizbese de, partıanyń negizin qalaýshy bıznesmen Bıdzına Ivanıshvılıdiń Reseı azamaty bolǵandyǵy jáne onyń ınvestısıalarynyń kóp bóliginiń Reseı aýmaǵynda bolýy partıanyń astyrtyn túrde Reseıdiń saıasatyn júrgizedi degen kúmándi kúsheıtýde. Bul jaǵdaıda bıliktiń «Birikken ulttyq qoǵalys» partıasynyń úmitkeri Grıgol Vashadzege qarsy partıanyń ishinen bir kandıdatty shyǵarýy qoǵamdyq reaksıany týdyrar edi. Sondyqtan bılikke ishki jáne syrtqy saıasattaǵy teńgerimdi (tepeteńdik balans) buzbaıtyn biraq halyqtyń da kóńilinen shyǵatyn kandıdat qajet boldy. Bul qajettilikke Fransıada týyp ósken Salome Zýrabıshvılı dóp keldi. «Grýzıanyń armany» partıasy saılaýǵa óz kandıdatyn usynbaıtyndyǵyn, biraq táýelsiz kandıdat Salome Zýrabıshvılıge qoldaý kórsetetinin málimdedi.
1952 jyly dúnıege kelgen Salome Zýrabıshvılıdiń áıel zaty bolýy jáne kóp jyldar boıy Fransıanyń Syrtqy ister mınıstrliginde jumys isteýi Grýzın elektoraty aldynda súıkimin arttyrdy. Buǵan qosa, onyń atasy Ivan Zýrabıshvılı 1918-1921 jyldar aralyǵynda táýelsiz el bolǵan Grýzıanyń úkimetinde jumys istegen jáne grýzın ultynyń atasy sanalatyn Ilá Chavchavadzeniń dosy bolǵan. Bul shejire eldegi ultshyl toptardyń nazaryn aýdardy. Salomeniń alǵashqy kúıeýi ırandyq grýzın bolsa da, onyń ekinshi kúıeýi Keńester Odaǵynan qashyp, Fransıany panalaǵan grýzın jazýshy Janrı Kashıa edi. Bul málimetter Zýrabıshvılıdiń ultshyl bolmysyn kúsheıtip, onyń Reseıge qarsy ekendigine halyqty sendirdi. Buǵan qosa, Salome 2004-2005 jyldary Saakashvılıdiń prezıdenttigi kezinde Grýzıanyń Syrtqy ister mınıstri bolyp jumys istegen jáne reseılik áskerı bazalardyń el aýmaǵynan ketýinde basty ról oınaǵan.
28-qazanda ótken Prezıdenttik saılaýdyń birinshi týrynda Salome Zýrabıshvılı (38,64%) men Grıgol Vashadze (37,74%) eń kóp daýys jınap, ekinshi týrǵa qalǵan bolatyn. 28-qarashada ótken saılaýdyń ekinshi týrynda Salome Zýrabıshvılı 59,52% daýys jınap, Grýzıanyń jańa prezıdenti bolyp saılandy. Osymen grýzın «Qyzǵaldaq tóńkerisi» kóshbasshysy Mıhaıl Saakashvılıdiń Grýzıa saıasatyna qaıtyp oralý týraly pikirtalasqa núkte qoıyldy.
Salome Zýrabıshvılıdiń jeńisi eldiń syrtqy saıasatynda eleýli ózgerister bolmaıtynyn kórsetedi. Grýzıanyń ishki jáne syrtqy saıasatyn aıqyndaıtyn bıliktegi partıa óz pozısıasyn saqtap qaldy. Qysqasy, eldiń NATO jáne Eýropalyq Odaq sıaqty batystyq uıymdarǵa kirýge degen umtylysy jalǵasa beredi. Endi bir jaǵynan, Grýzıa óziniń syrtqy saıasatyn qalyptastyrýda Reseıdiń múddesin eskeredi. Sonymen qatar, Salome Zýrabıshvılı sekildi tájirıbeli dıplomat óz elin «Ýkraınaǵa» aınaldyrmaýdyń joldaryn qarastyratyn bolady.
Áıel zatynyń prezıdent bolyp saılanýy Grýzıanyń ımıjine oń áser etedi. Zýrabıshvılıdiń jeńisi Grýzıamen uqsas ekonomıkalyq jáne áleýmettik jaǵdaıdaǵy Táýelsiz Memleketter Dostastyǵy halyqtary úshin de mańyzdy bolmaq. Ásirese, shetelde týylǵan azamattyń, qazaqsha aıtqanda oralmannyń prezıdent bolyp saılanýy grýzın qoǵamynyń ult bolyp uıysqandyǵyn kórsetedi. Keńes úkimeti súrgindep, shetel asqan taǵdyrly býyn urpaǵynyń elge oralyp, el tutqasyn ustaýy Grýzıanyń ulttyq kodtarynyń naqty oıanǵanynyń belgisi dese bolady.
Dinmuhammed ÁMETBEK, Ankaradaǵy «ANKASAM zertteý ortalyǵy» Eýrazıa bóliminiń basshysy, PhD doktor
