Genderlik saıasattyń qarqyny

Qoǵam

ashyq kózden 21 maýsym 2024

Genderlik saıasattyń qarqyny

Áıel – qoǵamnyń qozǵaýshy kúshi

Qazaqtyń eshqashan áıelderdi qoǵamnan alastatyp, tumshalap ustamaýy – olardyń qolynan báriniń keletinine sengeninen. Búginde áıelder bızneste, saıasatta, ekonomıkanyń barlyq salalarynda er azamattarmen qatar eńbektenip, qabilet darynymen, iskerligimen kózge túsip qana qoımaı, memleketimizdiń ósip-ónýine óz úlesterin qosýda. Osyǵan oraı Qazaqstandaǵy ishki saıasattyń bir qurylymy retinde «genderlik saıasat» degen uǵym kóp máselelerdi kóterip, áıelderdiń qoǵamdaǵy rólin arttyrýǵa barynsha atsalysýda. Onyń negizgi mindetterine toqtalsaq: bılik qurylymyna áıelder men erlerdiń teń qatysýy, ekonomıkalyq táýelsizdik úshin teń múmkindikterdi qamtamasyz etý, otbasyndaǵy teń quqyqtar men mindetter úshin talaptar qurý, jynys belgileri boıynsha kúshteý bostandyǵy, bizdiń qoǵamymyzdyń damýynda áıelderdiń rólin budan ári damytý úshin jańa múmkindikter ashatyn sheshimder qabyldaý.

Osydan biraz jyl buryn genderlik jáne otbasylyq-demografıalyq saıasatty júrgizý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq saıasat jónindegi ulttyq komısıa qurylyp, Elbasy Jarlyǵymen genderlik saıasat qabyldandy. Memleket basshysynyń qatysýymen ótken Qazaqstan áıelderiniń sezi názik jandylardyń el damýyndaǵy mańyzdy rólin taǵy da dáleldep, genderlik jáne otbasylyq-demografıalyq saıasattyń odan ári damý baǵytyn aıqyndaı tústi.

Genderlik saıasat aıasynda atqarylyp jatqan ister kóp

Elimizde qoǵamdyq ómirdiń barlyq salalaryndaǵy genderlik teńdikti qamtamasyz etý maqsatyndaǵy memlekettik deńgeıdegi Genderlik saıasat ınstıtýty jumys isteıdi. Oǵan áıelder jáne otbasylyq-demografıalyq saıasat isteri boıynsha Ulttyq komısıa basshylyq etýde. Sonymen qatar, elimizde genderlik statısıka men saraptama mehanızmi engizilgen, áıelder men balalarǵa arnalǵan daǵdarys ortalyqtary qurylǵan. Odan bólek áıelderdiń kásipkerligin qoldaýǵa baǵyttalǵan arnaıy sharalar da qolǵa alyndy. Osy oraıda búginde qazaqstandyq bıznes salasyndaǵy názik jandylardyń úles salmaǵy 40 paıyzǵa jetkendigin de atap óteıik.

QR Prezıdenti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq saıasat jónindegi ulttyq komısıanyń tóraǵasy Aıda Balaevanyń ótken jyldy qorytyndylaý barysynda aıtqan sózinde bir jyldyń ózinde biraz irgeli ister júzege asyrylǵanyn jetkizdi. Negizgilerine toqtala ketsek: Ulttyq komısıa sarapshylarynyń qatysýymen Áleýmettik kodeks ázirlenip, "Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly" jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq kodeksine ózgerister engizildi, "Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine áıelderdiń quqyqtaryn qamtamasyz etý jáne balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly" zań jobasy ázirlendi. Sonymen qatar, zorlyq-zombylyq qurbandaryna tegin quqyqtyq jáne psıhologıalyq kómek kórsetý úshin "One Stop Service" jobasy iske qosylyp, joba aıasynda áıelder men balalarǵa qatysty 36 qylmystyq is boıynsha qoldaý kórsetilgen. Áıelder men balalardy qorǵaý jónindegi istermen aınalysatyn advokattar men zańgerlerge arnalǵan arnaıy ádisteme ázirlenip, mamandarǵa qoldanýǵa usynylǵan. Balalarǵa zorlyq-zombylyq kórsetý jaǵdaılaryna jedel áreket etý algorıtmi daıyndalyp, memlekettik organdardyń tájirıbesine engizildi.

Qazirgi tańda elimizde otbasy, genderlik saıasat jáne demografıa máseleleri boıynsha 12 zertteý uıymyn biriktiretin ulttyq konsorsıým qurylǵan. Áıelderdi qoldaýǵa jáne olardy qoǵamdyq jáne saıası ómirge tartýǵa baǵyttalǵan «Tomırıs» uzaq merzimdi bilim berý jobasy ázirlenip, onyń aıasynda 560 belsendi dáris aldy. Ári Qazaq Ulttyq Qyzdar Pedagogıkalyq Ýnıversıtetinde áleýmettik jáne genderlik zertteýler ortalyǵy qurylyp, jumys istep keledi. Sondaı-aq, shalǵaıdaǵy eldi-mekenderde áıelder kásipkerligin damytý ortalyqtary, otbasyn qoldaý ortalyqtary jáne zorlyq-zombylyq qurbandaryna arnalǵan daǵdarys ortalyqtary ashylyp, anyqtama úshin "senim telefony" iske qosylǵan.

Sandar ne deıdi...

Memlektimiz áıelderdiń saıasatqa kóptep aralasýyn nazardan tys qaldyryp otyrǵan joq. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Prezıdenttik jastar kadrlyq rezerviniń forýmynda memlekettik apparattyń 55 paıyzyn áıelder quraıtynyna qaramastan, tek 39 paıyzy basshylyq qyzmetterde otyrǵanyn atap ótken. Búginde Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisinde 29 áıel depýtat bar. Ol jalpy Májilis depýtattarynyń 20%-y bolyp tabylady. Bir vıse-premer, 3 mınıstr áıel óz mindetterin oıdaǵydaı atqarýda.

Alaıda genderlik teńdik turǵysyndaǵy memleketimizdiń qolǵa alyp otyrǵan sharalaryna qaramastan genderlik saıasattyń damýyna birqatar faktorlar kedergi keltirýde. Qoǵamda áıel erkekten tómen bolýy tıis degen taptaýryn bolǵan uǵym áli de saqtalýda. Osyǵan baılanysty Qazaqstan Respýblıkasynda genderlik saıasatty ári qaraı damytýda qoǵamdaǵy erkek pen áıeldiń teńdigi týrasyndaǵy uǵymdy kópshiliktiń sanasyna sińdirý qajet. Sondaı-aq bul máselede damyǵan elderdiń tájirıbelerinen úırengenniń de artyqtyǵy joq.

Shetelderdegi jaǵdaı

Qazirgi tańda álemniń 60-tan astam memleketinde áıelderge arnalǵan saılaý kvotasy týraly zań qabyldanǵan. Máselen, Fınlándıada zań shyǵarýshy organdardaǵy áıelder qaýymynyń úlesi 40 paıyzdan kem bolmaýy tıis. Shvesıada da saıası partıalardyń tizimindegi erler men áıelder úlesiniń tepe-teńdigi saqtalǵan. Bul el bılik tetikterindegi názik jandylardyń sany boıynsha álemde tórtinshi orynda tur jáne Parlamenttegi depýtattardyń 45 paıyzyn áıelder quraıdy. Fransıa men Norvegıada da qazirgi qoldanystaǵy zań partıaǵa úmitkerler arasyndaǵy er men áıeldiń tepe-teńdigin qamtamasyz etken. Germanıadaǵy Hrıstıandyq-demokratıalyq odaq partıasynyń quramyndaǵy áıel azamattarǵa arnalǵan kvota 33 paıyzdy quraıdy. Munyń bári óz kezeginde áıelderge qatysty kemsitýshilikti joıýǵa baǵyttalǵan saıası baǵdarlamalardy júzege asyrýǵa yqpal etetindigi sózsiz.

Alaıda Shyǵys jáne Ortalyq Eýropa elderindegi jaǵdaı buǵan birshama kereǵar sıaqty. Taıaýda Ashyq qoǵam ınstıtýty men Rýmynıa astanasy Býhareste ornalasqan Áriptestik jáne Teńdik ortalyǵy Shyǵys jáne Ortalyq Eýropadaǵy erler men áıelderdiǵń alatyn jalaqylary men saıasattaǵy teńsizdikteri týraly birlesken zertteý jumystaryn jarıalady. Zertteý qorytyndysyna súıensek, keı memleketterde názik jandylar er-azamattardyń jalaqylarynyń úshten ekisin ǵana alady eken. Bul elderdiń barlyǵynda áıelder jetekshi saıası laýazymdardyń az ǵana bóligine ǵana ıe bolyp otyr.

Bylaı alyp qaraǵanda, atalǵan elderdiń (Slovakıa, Bolgarıa, Gresıa, Albanıa, Chehıa, Polsha) bári Eýroodaq standarttaryna jaqyn keletin áıel adamdardyń teńdigine kepildik beretin zańdar shyǵarǵan. Deıturǵanmen, ókinishke qaraı aımaqta jumys pen jalaqy, sonymen qatar laýazymdy qyzmet atqarý máseleleri boıynsha áıelderdiń teńsizdigi anyq baıqalyp otyr. «Biz Eýroodaqqa múshe memleket úkimetteriniń ýádeleri qalaı júzege asyrylyp jatqandyǵyn udaıy nazarda ustap otyramyz. Bul elderdiń barlyǵy áıelderdiń teńdigine qatysty zańdar shyǵarǵanymen, olardyń bári qaǵaz júzinde qalyp otyr. Zań boıynsha, jumys oryndarynda qyz-kelinshekterge birdeı múmkindikter berilýi tıis. Alaıda, jumys oryndarynda áıelderge buryndary kózqaras qandaı bolsa, qazir de sol kúıinde qalǵan». Bul ortalyq jetekshisi Roksana Teshıýdiń pikiri.

Qoryta kelgende bizdiń elde Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy 2030 jylǵa deıingi otbasylyq jáne genderlik saıasat tujyrymdamasyn iske asyrý maqsatynda biraz ister atqarylýda. Barlyq memlekettik organda genderlik saıasatty iske asyrýǵa jaýapty tulǵalar belgilenip, júıeli túrde eńbek etýde.

RELATED NEWS

Qoǵam

18 sáýir 2025

Kóz tımesin, kólik buıyrdy! Ermektiń 10 mıllıony jaıly hıkaıa

Adamnyń peshenesine jazylǵan baqtyń qaı kúni, qaı sátte, qaı jerden tógilip túsetinin kim bilgen? Bireý ómir boıy tyrysady da, eshteńe shyqpaıdy. Bireý shaı iship otyryp, shynaıy jeńimpaz atanady.

Astanalyq Ermek Baımbetov — dál sondaılardyń biri. Jańa kólik emes, jańa úmitke ıe bolǵan azamat. Onyń baǵy — ǵalamtordyń ar jaǵynan kelgen. Al baqyt — qoıý, kúreń shaı ústinde kútip turǵan.

Bir kúni Ermek "Sátti juldyzdyń" jarnamasyn kóredi. Bireýler mundaıǵa selt etpeıdi. "Báribir jolym bolmaıdy" deıdi. Al Ermek... táýekel etti. Eki bılet satyp aldy. Bar bolǵany — eki bılet! Biri — jaı qaǵaz. Ekinshisi — 10 mıllıon teńgelik altyn qujat bolyp shyqty.

"Keshki shaı ústinde otyr edik. Qońyraý shalyndy. «Siz kólik utyp aldyńyz», deıdi. Á degende alaıaqtar shyǵar dep oıladym. Biraq bılet nómirin aıtty, telefon nómirin aıtty. Saıttan qarap edim — shynymen de men ekenmin..." – deıdi ózi.

Keıde sene salý qıyn. Ásirese qazaq senim men kúmánniń arasynda júredi. Al Ermektiń qýanyshy — keıinirek keldi. Bastapqyda – tosyn, keıin – tushshymdy. Ol kólikti emes, onyń ornyna beriletin 10 mıllıon teńgeni tańdady. Qaıda jumsamaq? Bir bóligi — ákesiniń emine, qalǵany — nesıege.

Kim ne dese de, bul — bir adamnyń ǵana emes, bir áýlettiń jeńisi.

Sátti juldyz – sátti kúnniń habarshysy ma?

«Sátti juldyz» ulttyq lotereıasy — sońǵy on jylda myńdaǵan adamnyń úmitine ushqyn bergen uıym. Elimizdiń túkpir-túkpirindegi 200-den astam saýda núktesinde armandar bıletpen satylyp jatyr desek, asyra aıtqandyq bolmas.

Jeńimpaz kóp. Eń úlken júlde — 150 mıllıon teńge. Qyzylordadan shyqqan qatysýshy utyp alǵan. Bul endi qarapaıym baılyq emes, bir óńirdiń jańalyǵy.

Al alda ne kútip tur? Taǵy da páter, taǵy da kólik!

Qazaq "kóp qorqytady, tereń batyrady" deıdi. Kóptiń ishinen dara shyǵý ońaı emes. Biraq kelesi múmkindikter de daıyn tur:

20 sáýir — páter oınatylady («TeleBingo» oıyny);

30 sáýir — avtokólik oınatylady («6/49» oıyny);

Djekpot qazirdiń ózinde 572 mıllıon teńge bolyp tur! Sandardyń ózi sóılep tur.

Mine, osynyń biri — «LotoNabor Kvartıra». 5 bıletten turatyn bul jınaq — páterge aparar bes qadam. Ár bılet — óz aldyna bir múmkindik.

Utys jeksenbi, 20 sáýirde, saǵat 10:00-de, «31 arnada» tikeleı efırde ótedi. Kózben kórip, kóńilmen utýdyń joly osy.

Jeńis jeke emes, qoǵamǵa ortaq

Jeńiske jetken ár teńgeniń 10 paıyzy — qazaq sportyna ketedi. Taǵy 10 paıyzy — «Qazaqstan halqyna» qoǵamdyq qoryna aýdarylady. Demek, bireýdiń baǵy — elge qaıyrly. Oıyn oınasań da, oımen oınar kezeń bul.

Ermektiń joly boldy. Keleside kim biledi — baǵyńyz sizge buıyryp qalýy da ǵajap emes. Qaırattan týǵan qaısarlyq pen úmittiń arasy keıde bar bolǵany eki bılet qana.

marıaldyń aqysy tólengen.

Qoǵam

28 sáýir 2025

Páter utyp alǵan adam kim?

Telefon shyryldady. «Siz páter utyp aldyńyz» dedi. «Alaıaqtyq emes pe?» dep oılady. Eki kún boıy senbedi. Úshinshi kúni ǵana Almatydaǵy bas keńsege kirgende baryp kóz jetkizdi. Shyn eken. Qaǵaz júzinde emes, ómirde.

Bul – Vasılııdiń hıkaıasy. Ol – qarapaıym eńbek adamy. Elimizdiń óndiris oryndarynda jıyrma jyldan beri vahtalyq ádispen jumys istep keledi. Almatyda turady. Alys jol, aýyr jumys, uzaq aýysym – bári úırenshikti. Biraq myna jańalyq oǵan múlde úırenshikti emes.

– Lotereıaǵa shamamen eki jyldan beri qatysyp júrmin, – deıdi ol. – Aptasyna kemi eki ret bılet alamyn.

Sáti túsken kún – dál osy apta. Qolyna tıgen – baspana. Biraq bul qýanysh bastapqyda kúmánmen kelgen.

– Basynda shyn aıtsam, senbedim. «Skam shyǵar» dep oıladym. Qazir kim kóringen telefon shalyp, aldap-arbaıdy ǵoı. Biraq birneshe márte habarlasty. Keıin ózim kelip kórdim. Mine, sol kezde ǵana ras ekenin túsindim, – deıdi Vasılıı.

Jeńimpazben sóılesip otyrǵanda onyń sózderinde bir zańdylyq baıqaldy: úmit úzilmegen. Ol senip kelgen. Seniminiń syry – sabyr men turaqtylyq.

– Buǵan deıin de úmitimdi úzbeı, bılet alyp júrdim. Qazir senimim tipti kúsheıdi. Odan ári de qatysa berem, – deıdi.

Bir qyzyǵy, Vasılıı jeńisi týraly eshkimge aıtpaǵan. Qazir de aıtqysy joq. «Tynysh ómir súrgiń kelse, kópke jarıa etpe» deıdi. Onyń bul sózi búgingi qoǵamnyń bir kórinisi ispetti.

– Ashyq aıtyp, jarıa etken durys emes dep oılamaımyn. Kúnde bireý habarlasyp, mazany alady. Sol úshin eshkimge aıtpadym, – deıdi ol.

Lotereıaǵa kelsek, Vasılıı kóbine TeleBingo men 5/36 bıletterin satyp alady. Bastapqyda sandardy ózi tańdaıtyn. Tipti nýmerologıany zerttep kórgen. Biraq sońǵy ýaqytta bárin avtomatqa tapsyrǵan. Utqan nómir de avtomatty túrde tańdalǵan.

– Buryn iri saýda dúkenderinen qaǵaz bılet alatynmyn. Sońǵy alty aıda onlaınǵa kóshtim. Yńǵaıly ári jyldam, – deıdi.

Sóz sońynda ol barlyq qatysýshylarǵa qarapaıym, biraq senimdi keńes berdi:

– Úmit úzbeńizder. Bálkim, bir kúni siz de utyp qalarsyz. Eshteńe de beker emes.

Tanymal qoǵam qaıratkeri aıtqandaı, «Baqyt – daıyn turǵan qaqpa. Biraq ony ashý úshin senimniń kilti kerek». Vasılıı sol kiltti tapty. Endi jańa ómirdiń esigin ashty.

Kelesi kezek – Krosover!

30 sáýir kúni saǵat 22:00-de ótetin kezekti tırajda basty júlde – 282 819 500 teńgeden asady jáne Krosover avtokóligi oınatylady.

«LOTO 6/49» lotereıasynyń LotoJıyn formatynda usynylǵan arnaıy toptamasy arqyly ár qatysýshy bir emes, birden 6 múmkindikke ıe bolady. Árbir LotoJıyn 6 bıletten turady, al sandar júıesi kezdeısoq tańdalady. Utysqa qatysý onlaın rejımde qoljetimdi.

Tikeleı efır YouTube jelilesindegi Satty Zhuldyz arnasy arqyly júrgiziledi.

Áleýmettik jaýapkershilik:

Oıynnan túsken tabystyń 10%-y otandyq sportty qoldaýǵa, al taǵy 10%-y «Qazaqstan halqyna» qoǵamdyq qoryna aýdarylady.

Múmkindik qashan kelip qalatynyn eshkim bilmeıdi. Vasılııge buıyrǵan baqyt, bálkim, erteń sizdiń esigińizdi qaǵar!

Qoǵam

12 mamyr 2025

Juldyz kıip kelgen jigit nemese 300 mıllıonnyń qupıasy

Ol keldi. Biraq betin kórsetpeı keldi.
Sebebi – jeńisi jaı ǵana sáttilik emes. Qaýip-qaterimen birge kelgen qupıa.

Qolyndaǵy utys – úsh júz mıllıon teńgege jýyq. Dollarǵa shaqsańyz – jarty mıllıon.
Mundaı soma qazaqtyń túsine kirse, shoshyp oıanady.
Al myna azamat – oıanyp turyp utyp alǵan.

Ulttyq lotereıanyń «LOTO 6/49» lotereıasynda rekordtyq utys ıesi atanǵan Qaırat esimdi kásipker – búgingi kúnniń «juldyzdy jeńimpazy». Biraq ol ataqqa emes, qaýipsizdikke jaqynyraq. Jeńgen sátte de, jar salǵan joq. Úndemedi.
Úıindegi áke-sheshege de aıtpady. Sebebi olardy ýaıymdatyp qoıǵysy kelmedi.

Qaırattyń tańdaýy túsken tırajdy lotereıa – «LOTO 6/49».
Erejesi qarapaıym: qyryq toǵyz nómirdiń ishinen altysyn tabasyz. Biraq sol alty san dál kelse – armanyńyz oryndalyp, ómirińiz ózgerýi múmkin.

Bul – júıeli djekpot. Eger basty utysty eshkim uta almasa, kelesi tırajǵa qosylady. Sóıtip, sát saıyn somma ósip otyrady. Qaırattyń joly sondaı bir sátte ashyldy. Jáne bul sát – elimiz úshin rekord.

Iá, bul – Táýelsiz Qazaqstan tarıhyndaǵy eń iri lotereıalyq utys.
Buǵan deıin mundaı kólemdegi júlde tirkelmegen. Demek, Qaırat tek jeńimpaz emes, jańa kezeńniń statısıkasyn da bastap berdi.

Qaryzy kóp pe? Kóp.
Pandemıada alǵan qaryzy – 150 mıllıon teńge.
«Sony jabamyn», – deıdi.
Alyp-ushpaıdy. Tosyn baılyqtan tasynyp ketpeıdi.
Qaıta, arqalaǵany aýyr, aıtqany sabyr.

«Mundaı utys tústi» degen SMS kelgende de senbepti.
Kóńili úırengeni – bes júz teńge, bes myń teńge.
Al mynaý – sanaǵa syımas san.

Eń bastysy – ol qatysýdy toqtatpaıdy. «TeleBingo, 5/36, LOTO 6/49 lotereıalaryna qatysyp júrmin. Taǵy da baq synaımyn», – deıdi.
Bul – jeńgen jannyń emes, jeńilmegen minezdiń sózi.

Juldyz kıip alǵan jeńimpaz – búgingi qoǵamnyń kórinisi.
Qorqaq qoǵam. Maqtanýdan emes, jarıa bolýdan qorqatyn zaman.
Baqytty jasyryp ustaý – jańa dástúrge aınaldy.

Bálkim, Qaırattyń shynaıy jeńisi – aqshadan buryn osy sabyr men esti qadam bolar.

**** Maqalanyń aqysy tólengen

Jańalyqtar

24 maýsym 2025