Valúta baǵamy
  • USD -

    519.1
  • EUR -

    547.5
  • RUB -

    5.21
Genderlik saıasattyń jańa eýrazıalyq modeli
Foto: ashyq kózden 18 qyrkúıek 2024
Genderlik saıasattyń jańa eýrazıalyq modeli

Genderlik saıasat – jahandaný dáýirindegi eń ózekti máselelerdiń biri. Bizdiń el táýelsizdik alǵan jyldardan beri qaraı názik jandylarǵa teń qoljetimdilikti jáne ómirdiń barlyq salalaryna qatysýdy qamtamasyz etýi tıis degen demokratıalyq joldy ustanyp keledi. Sodan bergi kezeńde bizde qazaqstandyq qoǵamǵa tán genderlik saıasattyń jańa eýrazıalyq modeli qalyptasqanyna bárimiz kýámiz.

Genderlik saıasat jáne bıliktegi áıelder ındeksi 

Áıelder men erlerdiń quqyǵyna, jynysyna, genderlik rólderine qatysty memlekettiń ustanǵan baǵytyna genderlik saıasat dep baǵa berilgeni bárimizge belgili jáıt.  Kez kelgen memlekettiń osy turǵydaǵy ustanǵan saıasaty kóp jaǵdaıda qandaı da bir halyqtyń ulttyq jáne dinı dástúrlerine saı anyqtalǵan. Búginde kóptegen musylman elderinde erler men áıelderdiń quqyqtarynda aıta qalarlyqtaı aıyrmashylyqtar bar.  Máselen, áıelder erte jastan turmysqa shyǵýlary kerek. Bóriktiler bolsa, eshqandaı sebepsiz áıelderimen ajyrasyp kete beredi. Al názik jandylarǵa mundaı qadamǵa barý úshin túrli ótkelekterden ótýge týra keledi, bir sózben aıtqanda, áıelderge tyıym salynǵan jaılar jetip artylady.

Kóptegen memleketterdegi qabyldanǵan zańdar negizinen erkek pen áıeldiń teńdigin saqtaýǵa oraılastyrylǵan. Nekege turý jasy erler úshin de, áıelder úshin de birdeı. Saılaý men saılanýǵa da teń quqyly, jumysqa da kedergisiz qabyldanady. Degenmen, erler men áıelderdiń arasyndaǵy quqyqtar men mindetterdiń ereksheligi keı jaǵdaıda anyq baıqalady. Máselen, Reseı Federasıasynda, basqa da Eýropa elderinde áskerı qyzmetti atqarýǵa tek er azamattar ǵana quqyly bolsa, Izraılde erler de, áıelder de áskerı  mindetti óteýge boryshty bolyp sanalady. Jaza bersek, mundaı mysaldardy kóptep keltirýge bolady.

Endi álemdik saıasatta áıelderdiń róli qaı deńgeıde degen saýalǵa jaýap izdep kóreıik. Halyqaralyq Council on Foreign Relations zertteý ortalyǵynyń 2024 jyldyń tamyzynda jarıalaǵan Bıliktegi áıelder ındeksine (Women’s Power Index 2024) zer salsaq, osyǵan qatysty biraz maǵlumatqa kóz jetkizemiz. Ortalyqtyń BUU-ǵa múshe 193 memlekettiń genderlik teńdikke jetý salasyndaǵy kórsetkish­terin baǵalaıtyn esepte memleket nemese úkimet basshylary, mınıstrler kabınetinde, ulttyq zań shyǵarýshy organdarda, ulttyq zań shyǵarýshy organǵa, jergilikti memlekettik organdarǵa kandıdat bolǵan áıelderdiń úlesin taldap kórsetedi. Osy zertteý derekke súıensek, 193 memlekettiń ishinde 25 elde ǵana memleket nemese úkimet basshysy áıel bolǵan. Sondaı-aq, 15 elde mınıstrler kabınetiniń quramy kem degende 50 paıyzdy áıelderden qurasa, 6-aq memlekette Parlamenttegi názik jandylar sany 50 paıyzdan kem emestigi belgili bolǵan. Al postkeńestik memleketter ishinde Grýzıa, Moldova, Latvıa, Lıtva elderinde áıel memleket basshysy bar.    

Qazaqstan bıligindegi áıelder ındeksine toqtalar bolsaq, (1) saıası parıtet – 23%, (2) memleket basshysy - Er, (3) 1946 jyldan bergi memleket basshysy - 0, (4) mınıstrler kabıneti – 14%, (5) ulttyq zań shyǵarýshy organ – 21%, (6) ulttyq zań shyǵarýshy organ kandıdattary - 23%, (7) jergilikti zań shyǵarýshy organ - 31%. Qorytyndylaı kelgende, 193 eldiń bıligindegi áıelder ındeksiniń jalpy kórsetkishiniń ishindegi Qazaqstan áıelder ındeksi barlyǵymen salystyrǵanda ortasha deńgeıden tómen ekeni belgili boldy. Mamandardyń aıtýynsha, onyń basty sebebi – memlekettik basqarý júıesiniń barlyq tarmaǵyndaǵy áıelderdiń saıası ókildigi men qatysý deńgeıiniń tómendiginen eken. Genderlik kvota týraly

Genderlik kvota - bul úkimettegi, qandaı da bir bolmasyn kompanıanyń top menedjmentindegi, bıliktiń ózge de salalaryndaǵy erler men áıelderdiń ókilettikteriniń shekteýli normalary. Mundaǵy negizgi maqsat - erlerdiń de, áıelderdiń de saıası ómirge belsene aralasyp, eldegi nemese ózi eńbek etetin iri uıymdardaǵy mańyzdy sheshimderdi qabyldaýǵa at salysýyn qamtamasyz etý.

Alaıda názik jandylardyń kópshiligi (tipti femınıstkalardyń da basym bóligi) genderlik kvotalardyń engizilýin qalamaıdy. Olardyń paıymynsha, bul áıelderdi erlerden bir saty tómen qoıatyn senimin joıý, bedelin túsirý túrindegi kemsitýshilik  bolyp tabylady. Sonda genderlik teńdik týraly áńgime qozǵaýdyń qajeti bar ma?

Zań boıynsha eki jynystyń ókilderiniń de múmkindikteri birdeı, degenmen saıasatker  nemese top-menedjer bolý áıelder úshin birshama qıynǵa soǵady. Máselen, teriskeıdegi kórshi el Reseıde joǵary bilimdi áıelderdiń úles salmaǵy erlerge qaraǵanda birshama joǵary (37 nemese 29 paıyz) bolsa da, olardyń qyzmettik baspaldaqta joǵary órleýi sırek qubylys. Keı kezderi kompanıalardyń keıbiri artyq shyǵyn shyǵarmaýdy oılap,  (máselen, dekrettik demalysqa shyǵyp, bala kútimimen úıde otyrǵan áıelge tólemaqy tólemes úshin)  jas qyzdardy jumysqa qabyldaı bermeıdi. Onyń ústine bizdiń qoǵamymyz áli de genderlik taptaýrynnyń qursaýynan shyǵa almaı otyr. Demek, áıeldiń mindeti oshaq basyn ustaý, bala tárbıesimen aınalysý degen qaǵıda óz mánin áli de tolyq joıa qoımaǵan.

Saıasattaǵy genderlik kvota

Mamandar genderlik kvota týraly jıi sóz qozǵalǵanda, áıelderdiń saıası ómirge aralasýyn meńzeıdi. Áıelderdiń saılaýǵa qatysýyna birinshi ret 1893 jyly Jańa Zelandıada zań turǵysynda ruqsat etildi. Biraq  shynyn aıtý kerek, zań boıynsha mundaı múmkindiktiń eldiń baıyrǵy turǵyndaryna esh qatysy bolmady. Al Eýropada mundaı mańyzdy qadam tek 1905 jyly qolǵa alyndy. Atap aıtqanda Fınlándıa áıelderi saılaýǵa qatysý  quqyǵyn ıelendi, arada bir jyl ótkende daýysqa túsýge múmkindik aldy. Munyń sýfrajıstkalardyń (áıel quqyǵyn qorǵaýshylarynyń) qyzmetiniń arqasynda múmkin bolǵandyǵyn aıta ketý kerek. Alǵashqy amerıkandyq femınıstka Ebıgeıl Adams óziniń bir hatynda bylaı dep jazdy: «Biz qabyldaýyna ózimiz qatyspaǵan, bizdiń múddemizdi eskermegen zańǵa baǵynbaımyz». Keıinnen osy aıtylǵan kesimdi pikiriniń arqasynda onyń esimi búkil álemge tanyldy. 

«Parlamentte erler men áıelderdiń sanynyń teń bolýy, eldiń jalpy demokratıalanýy jáne áıelder máselesiniń ózektiligin joǵaltpaý - genderlik teńdikke qol jetkizýdegi mindetti qadam», - deıdi saıasatkerler. Biraq talqylanyp otyrǵan sharalar kemsitýshilikke qarsy kúrestiń jalǵyz joly emes. Eger demokratıalyq elderdegi bul baǵyttaǵy jumystar osy qalypta júrgizile beretin bolsa, genderlik tepe-teńdik ózinen-ózi qalyptasady, biraq oǵan keminde 70-100 jyl ýaqyt kerek deıdi sarapshy mamandar.

Názik jandylar da Prezıdent bola alady

«Prezıdent taǵyna áıelder otyrsyn!» degendi amerıkalyqtar uzaq jyldardan beri urandatyp keledi. 2000 jyly NBC telekompanıasy men «Wall Street Journal» gazetiniń birlesken saýalnamasynyń málimetterne sáıkes, amerıkalyqtardyń 80 paıyzdan astamy áıelderge daýys berýge daıyn ekendikterin málimdepti. AQSH-taǵy saılaýǵa 1,5 jyl ýaqyt qalǵanda el turǵyndarynyń 55 paıyzy prezıdent laýazymynda áıel adamdy kórgileri keletindikterin jasyrmaǵan.

Bir atap ótetin jaı, AQSH-ta áıelderdiń prezıdent oryntaǵyna otyrýǵa degen talpynystary ótken ǵasyrdyń ekinshi jartysynda bastalǵan. Alaıda úmitkerlerdiń kópshiligi usaq partıalardyń tarapynan usynylǵandyqtan, olardyń bul oraıda tabysqa jetýlerine esh múmkindik bolmady. Jańa ǵasyrdyń basynda, ıaǵnı 2000 jyly Aq úıdiń qojaıyny bolý úshin Búkilálemdik jumysshylar partıasynyń kóshbasshysy, afroamerıkandyq áıel Monıka Mýrhed baǵyn synap kórgen edi, biraq oǵan saılaýshylardyń nebáry 0,002 paıyzy ǵana daýys berdi. Esterińizde bolsa, bizdiń elde ótken Prezıdenttik saılaýlarda da názik jandylar ózderiniń kandıdatýrasyn usynyp, óte az daýys jınaǵan bolatyn.   

Degenmen, Council on Foreign Relations zertteý ortalyǵynyń 2024 jyldyń tamyzynda jarıalaǵan Bıliktegi áıelder ındeksine (Women’s Power Index 2024) kóz júgirtsek, keıingi kezderi alpaýyt elderde saıasattaǵy áıelderdiń róli artyp kele jatqanyn kóremiz. Álemde el basqaryp otyrǵan áıel prezıdentterdiń bar bolǵany - saıasat salasyndaǵy genderlik teńsizdikti joıý barysyndaǵy  tolaǵaı tabys ekeni sózsiz.   

Qazaq halqy genderlik saıasat degendi bilmeı turyp-aq áıeldiń ornyn aıqyndap, qamqorlyqtyń san qıly strategıasyn jasap qoıǵan. Desek te, genderlik teńdik deńgeıi joǵarylaǵan saıyn, otbasy músheleriniń árqaısysynyń turmystyq, ekonomıkalyq, adamgershilik-tárbıelik, qorǵaýshylyq jáne basqa da mańyzdy fýnksıalaryn oryndaýda jaýapkershiligi, tepe-teńdigi de joǵary bolatynyn esten shyǵarmaǵanymyz abzal. Bul turǵysynan kelsek, qazirgi júrgizilip jatqan genderlik saıasat ana men balaǵa aıryqsha áleýmettik jaǵdaı jasaý, otbasyndaǵy zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý sıaqty máselelerdi sheshý bop tabylsa quba-qup.

 

 

 

 

 

 

 

 

RELATED NEWS
AJYRASÝ NEGE BELEŃ ALÝDA
19 maýsym 2024
AJYRASÝ NEGE BELEŃ ALÝDA

Qazaq jastary otbasy qundylyǵyna nemquraılylyq tanytýda 

Qazirgi qazaq qoǵamyndaǵy órship turǵan ózekti máseleniń biri – ajyrasý. Olaı deýimizdiń sebebi Qazaqstanda árbir úshinshi neke ajyrasýmen aıaqtalady  eken. QR Ulttyq statısıka búrosynyń  derekterine júginsek, 2022 jyly elimizde 130 myńǵa jýyq jas shańyraq kóterse, 22500-den astam otbasylyq juptyń joldary ekige aırylǵan. Al 2023 jyly AHAT organdary Qazaqstan Respýblıkasynda 120,8 myń nekeni tirkegen. Bul aldyńǵy jylmen salystyrǵanda 5,9% az. Nekeniń saqtalýyna keler bolsaq, olardyń sany 2022 jylmen salystyrǵanda 9,6% azaıyp, 40,2 myńdy quraǵan eken. Turǵylyqty jerine zer salar bolsaq, qalalyq jerlerde ajyrasýǵa ótinish kóp berilgen. Máselen, qalalyq jerlerde 29,4 myń ajyrasý (73,1%), aýyldyq jerlerde 10,8 myń ajyrasý (26,9%) tirkelgen. Alaıda, bul keltirilgen málimetterge de sene berýge bolmaıdy,  óıtkeni olardyń arasynda jalǵan túrde, ótirik ajyrasatyndar da az emes.  

Shańyraqtyń shaıqalýyna ne sebep?

Kóptegen jastar toı ótken soń bir jyldyń ishinde ajyrasýǵa aryz beredi eken. Saıasatkerler men depýtattar otbasy ınstıtýty  qurdymǵa ketip barady dep dabyl qaǵýda, bul pikirdi áleýmettanýshylar da  qoldap otyr.

Ajyrasý deńgeıiniń kúrt ósýi - bul tek otbasynyń ishindegi negatıvti faktor emes, sonymen qatar jurtshylyqtyń sana-seziminiń ózgerýi deıdi psıhologtar. Ajyrasýdyń sebepteri kóp, jalpy alǵanda  bul turǵyda qazaqstandyq qoǵamda qandaı máselelerdiń  bar ekendigin aıǵaqtaıdy. Sonymen...

Ata-analary men týǵan-týysqandardyń aralasýy

Keıbir ajyrasqan jastardyń aýzynan: «Bárine onyń sheshesi (jigittiń nemese boıjetkenniń) kináli» degendi jıi estımiz. Keıbir ata-ana óz balasynyń jar tańdaýdaǵy áreketine, eki jastyń baqytty januıa qurýyna kedergi jasap baǵady. Qudaǵılardyń arasyndaǵy ózara túsinispeýshiliktiń ózi keıde eki jastyń eki jaqqa ketýine sebep bolyp jatady. Osydan-aq eki jastyń baqytty bolýy tek ózderine ǵana emes, ata-analary men týys-týǵandaryna da baılanysty ekenin kóremiz. Qazaqtyń «qatyn alma, qaıyn al» degen sózine de boıdaqtar qulaq asqandary abzal. 

Otbasyndaǵy zorlyq-zombylyq

Zorlyq-zombylyq - aırandaı uıyǵan otbasynyń oıran bolýynyń basty sebebi. Alaıda, áleýmettik saýalnama kórsetkenindeı, ajyrasý tek kúıeýi tarapynan soqqy  jep, qorlyq kórýine ǵana baılanysty emes kórinedi. Bul oraıda áńgime otbasy búdjetin erkegi rettep, áıeline psıhologıalyq túrde qysym kórsetip,  qarjydan qaǵyp, kiriptar  etip ustaýynda da bolyp otyr.

Áıeliń menshigiń emes

Úılengenshe  tosyn  minez kórsetpeı, bıazy bolyp júrgen er azamat otbasyn qurǵan soń erkinsip, óz degenin jasaı bastaıdy. Mundaı jigitter áıelin  óz menshigim dep  sanap, oıyna kelgenin isteıdi. Tómenshiktetedi, daýys kóterip jekıdi, judyryq jumsaıdy. Árıne, keshe ǵana jaryna súıikti bolyp  júrgen áıeldiń bul qorlyqqa shydamasy anyq.

Kózqarastyń qarama-qaıshylyǵy

Otbasylyq ómirdiń alǵashqy aılarynan soń erli-zaıyptylar ómirge degen kózqarastarynyń, qyzyǵýshylyqtarynyń  árqıly ekenin baǵamdaı bastaıdy. Olar bala tárbıesi, úı  ishi sharýasy máselelerinde  ortaq  mámilege kele almaýlary múmkin. Osynyń nátıjesinde kıkiljińder týyndaıdy. Muny tek jas otbasylardyń problemalaryna jatqyzýǵa bolmaıdy, 15-20 jyl otasqan erli-zaıyptylarda da osyndaı máseleler týyndap jatady.  Óıtkeni jas kelgen saıyn qundylyqtar men basymdyqtar da ózgeredi. Sondyqtan birneshe jyl otasqan juptardyń arasynda  da kelispeýshilikterdiń  oryn alyp jatatyndyǵy belgili jaıt.

Shynaıy ómirmen betpe-bet kelý

«Úılený ońaı – úı bolý qıyn». Kóptegen jastar úılenip, otaý qurǵan soń ómir ádemi ertegige aınalady dep oılaıdy. Al shyn máninde nekege otyrýdyń eki jaqqa da jaýapkershilik pen  belgili bir mindetter júkteıtindigi aqıqat. Buǵan aqsha, qarjy jáne turmystyq máseleler qosylǵan soń júıkeniń syr beretindigi beseneden belgili. Ertegidegideı ómir naqtyly qatal baǵytqa bet burǵan soń juptar az ýaqytta ajyrasyp tynady.

Statısıkaǵa júginsek, ajyrasýǵa erlerge qaraǵanda áıelder jıi aryz beredi eken. Munyń sebebi – otbasynyń uıytqysy sanalǵan áıelderdiń shydamynyń shegine jetýinen. Kóp jaǵdaıda otbasyn turmys, qarjy jaǵynan názik jandylar alǵa súıreıtinin bilemiz.  Usaq-túıek bylaı tursyn, kúrdeli máselelerdi sheship, bala tárbıesimen aınalysady. Onyń ústine jańa zamannyń áıelderi qarjy jaǵynan táýeldi emes, sondyqtan otbasyndaǵy ozbyrlyq pen álimjettikke moıynusyna qoımaıdy. Ókinishke qaraı búgingi tańda qazaqstandyq  qoǵamnan ajyrasý úrdisin múldem syzyp tastaý múmkin emes. Alaıda, jas otbasylar mektebin, daǵdarys ortalyqtaryn quryp,  qoǵamdaǵy bul keleńsiz jaıdyń aldyn alýǵa ábden bolady. Sondaı-aq, psıholog mamandar tarapynan jasóspirimder arasynda otbasy, neke turǵysynda áńgimeler, kezdesýler  ótkizilip tursa, otbasylyq ómir týraly oń pikirler  qalyptasar edi. 

Ene men kelin qarym-qatynasy

Ajyrasýdyń basty sebepteriniń biri – qara shańyraqta birge turyp jatqan ene men kelin máselesi. Elimizdiń qaı óńirinde bolsyn (ásirese, ońtústik, batys aımaqtarda) kelin men eneniń birge turýynyń qıyndyqtary kóp.  Negizi ár aımaqtaǵy ajyrasýdyń sebepteri árqıly. Ońtústik pen batys óńirlerde er azamattar áke-sheshesimen, baýyrlarymen birge turǵylary keledi, al boıjetkender muny kóp jaǵdaıda qalamaıdy. Demek, kelinderdiń óz ustanymdary bar degen sóz. Nátıjesinde jastardyń ómirine týysqandary aralasyp, «paıdaly» keńester bere bastaıdy. Osynyń saldarynan shańyraq shaıqalady. Keı kezderi sheshesiniń ulyn kelininen qyzǵanatyn sátteri de baıqalady. Nemese kerisinshe, sheshesi sát saıyn qyzyna telefon shalyp, jaǵdaıyn surap, jastardyń mazasyn  ala beredi. Osy áreketimen-aq ol ózin kúıeý balasyna  qalaı qarsy qoıyp alǵandyǵyn   bilmeı qalady.

      Qazaq otbasynda ajyrasý degen bolyp pa edi?

Osyǵan deıin dástúrli qazaq otbasynda ajyrasý degen  sırek bolýshy edi. Jastar aýyl aqsaqaldary men úlkenderiniń sózin jerge tastamaǵan. Olar buzyǵyn tyıyp, aqylyn aıtyp, otbasyndaǵy jónsiz urys-keristi boldyrmaı, pátýamen bárin rettep otyrǵan. Otbasy jáne neke máselesin zerttep júrgen  otandyq etnograf Amanjol Qalysh ajyrasý ótken ǵasyrdyń 40-50 jyldary keń etek jaıa bastady degen paıym aıtady.  Eger 1950 jyldary árbir júzinshi otbasy ajyrassa, 1980 jyldary árbir tórtinshi, 1990 jyldary árbir úshinshi otbasynda erli-zaıyptylardyń joldary eki aıyrylatyn bolǵan. 2000 jyldary tirkelgen 90 873 nekeniń 27 391-i buzylǵan. Al  araǵa  11  jyl salyp qarasaq, 2011 jyly  jyly úılengen 160 517 juptyń 44 928-i ajyrasqan.  Bul, ásirese Qaraǵandy, Pavlodar men soltústikte, shyǵys jáne ortalyq aımaqtarda qatty beleń alǵan. Ol jaqtyń turǵyndary úshin ajyrasý qalypty jaǵdaı bolyp ketken tárizdi. Qalaı desek te, qazaq qoǵamy úshin bul «aıyqpas keselge» aınalǵandaı.  Bul sózimizge myna bir málimetter dálel bola alady.

    2024 jylǵy 4-naýryzda jańartylǵan Petrelli Previtera-nyń málimetine súıensek, elimiz  ajyrasý kórsetkishi boıynsha reıtıńte 105 eldiń ishinde  Maldıv araldarynan keıingi ekinshi oryndy ıelengen. Ajyrasý kórsetkishi 2024 jyldyń basynda 1000 adamǵa shaqqanda 4,6-ny quraǵan. Bul jaǵynan halyq sany kóp Reseı men Qytaıdy artqa tastadyq. Úshinshi orynda Reseı (1000 adamǵa 3,9), tórtinshi orynda Belarýs (1000 adamǵa 3,5) jáne besinshi orynda Qytaı (1000 adamǵa 3,2) tur.

Qazaq qoǵamynda buryn ajyrasýǵa barý – úlken kúná, qylmys, ersi qylyq retinde qabyldanatyn.  Genderlik quqyq zańnamasy qabyldanyp, áıelder quqyǵy qoǵamda aıqyn kórinis taba bastaǵannan keıin ajyrasý faktisi de kóptep tirkele bastady. Onyń  basty  sebebi - áıelderdiń óz-ózderin qamtamasyz ete alatyndaı dárejege jetýi, nátıjesi joǵarydaǵydaı. 

Ajyrasýdan arlanbaıtyn jastardyń kóbeıýi alańdatarlyq jaǵdaı. 

       

 

 

                                                                                   

 Respýblıka kúni – bizdiń úılesimdi jáne ádiletti qoǵam qurýǵa degen ortaq kúsh-jigerimizdiń jemisi 
25 qazan 2024
 Respýblıka kúni – bizdiń úılesimdi jáne ádiletti qoǵam qurýǵa degen ortaq kúsh-jigerimizdiń jemisi 

Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev el egemendigi týraly deklarasıa qabyldanǵan kúndi qasıetti Táýelsizdigimizdiń bastaýyna balaı kele, «Memlekettik egemendik týraly Deklarasıanyń qabyldanýy elge álemdik qaýymdastyqta táýelsiz oıynshy retinde óz ornyn jarıalaýǵa múmkindik berdi», - dep ataýly kúnniń tarıhı mánin ashty. ​​​​​​​​​«Biz elimizde jan-jaqty reformalardy júzege asyryp jatyrmyz. Bul – eń aldymen, halqymyzdyń tutastyǵy men birliginiń arqasy. Sebebi, biz tańdaǵan jol – órkendeý men damý joly», – dedi Memleket basshysy.

El egemendigi týraly Deklarasıa 34 jyl buryn, 1990 jyly 25 qazanda qabyldandy. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi depýtattary tarıhı qujatty biraýyzdan maquldady. Qazaqstan alǵash ret memlekettiliginiń negizgi qaǵıdalaryn – aýmaqtyq tutastyq, azamattyq, memlekettik bıliktiń tolyqtyǵy, halyqaralyq qatynastardaǵy derbestik, memlekettik rámizder – eltańba, tý, ánuranyn bekitti.  

    

Májilis depýtaty, fraksıa jetekshisi, Agrarlyq máseleler jónindegi komıtet tóraǵasy, "Aýyl" partıasynyń Tóraǵasy Serik Egizbaev "Memlekettik egemendik týraly Deklarasıa - jańa dáýirdiń bastaýy boldy", - dep sanaıdy.

"Shyn máninde, bul kúnge jetý jolynda talaı kórnekti tulǵalarymyz kúsh-jigerin, bilimin, qajyr-qaıratyn sarp etip, janqıarlyq erlik pen órliktiń úlgisin kórsetti. Olardyń patrıotızmi men otanǵa adaldyǵyn keler urpaqqa ónege etip, táýelsizdikke taǵzymdy taǵlymǵa aınaldyrý búgingi býynnyń qasıetti paryzy", - deıdi Serik Egizbaev.

Rasynda, Qazaqstan Egemendigi týraly Deklarasıa - elimizdiń erkin jáne táýelsiz damý jolynyń bastamasy, tyń tarıhymyzdyń tirek núktesi. Tarıhı sáttiń kýágeri - Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Hİİ shaqyrylymdaǵy depýtaty Jıgýlı Daırabaev búginde «Aýyl» HDPP Tóraǵasynyń orynbasary, QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, "Aýyl" fraksıasynyń múshesi. Ol kezde  36-jastaǵy Jıgýlı Moldaqalyquly eń jas depýtat bolatyn.

«Qazaq eli­niń ǵasyrlar boıy ańsaǵan azat­tyǵyna 1990 jyldyń 25 qazanynda qoly jetti deýge tolyq negiz bar. Óıtkeni bul deklarasıa táýelsizdikke baratyn joldy ashyp berdi. Men osy tarıhı oqıǵanyń kýágeri bolyp, atalǵan qujattyń qabyldanýyna úlesimdi qosqanym úshin ózim­di baqytty sanaımyn», - deıdi Jıgýlı Daırabaev.

Respýblıka kúni 1995 jyldyń qazan aıynda Ulttyq mereke bolyp jarıalandy. 2001 jyly «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy merekeler týraly» Zańymen Respýblıka kúni memlekettik merekege aýystyryldy. Al 2009 jyldan atalǵan kúndi  merekeleý múldem toqtatylǵan bolatyn.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2022 jylǵy Ulttyq quryltaıdyń birinshi otyrysynda Respýblıka kúnin merekeleýdi jańǵyrtýdy jáne oǵan Ulttyq mereke mártebesin qaıtarýdy usyndy. İzin sýytpaı, 2022 jyldyń qyrkúıeginde Memleket basshysy tıisti Zańǵa qol qoıdy jáne Respýblıka kúni qaıtadan memlekettik merekege aınaldy.

Respýblıka kúni men táýelsizdik – egiz uǵym. Qazaqstanymyzdyń baılyǵy jer astyndaǵy kenimen ǵana emes, birlik pen yntymaqta ómir súretin elimen baǵalansa kerek. Bular barda eńserilmeıtin qıyndyq, alynbaıtyn qamal joq.  

Táýelsizdigimizdiń tuǵyry, arnaly bastaýy, asqaq sımvoly  – Respýblıka kúni qutty bolsyn!

 

Aıda Jabaǵıeva, «Aýyl» partıasynyń resmı ókili

 

Talǵardaǵy oqıǵadan keıin ákim men onyń orynbasary qyzmetinen bosatyldy
15 qazan 2024
Talǵardaǵy oqıǵadan keıin ákim men onyń orynbasary qyzmetinen bosatyldy

Talǵar qalasynyń ákimi Bahyt Kúrishbekov, Talǵar qalasy ákiminiń orynbasary Matan Saǵyndyq óz mindetterin tıisti deńgeıde atqarmaǵany úshin laýazymdarynan bosatyldy. Bul týraly Talǵar ákimdiginiń habarlamasynda aıtylǵan, dep habarlaıdy Ulys.

«Basqa laýazymdaǵy qyzmetkerlerdiń jaýapkershilik deńgeıi pysyqtalýda», - delingen vedomstvo habarlamasynda.

Eske salsaq, 4 qazan kúni Talǵar qalasynda bolǵan qaıǵyly jaǵdaı qoǵamda úlken rezonans týdyrdy. 16 jastaǵy Sherzattyń ólimine qatysty is İshki ister mınıstriniń jeke baqylaýynda. Keıin marqumnyń otbasy turatyn úı órtenip ketti.

 

 

Biz týraly
ulys.kz — aqparattyq, saraptamalyq jáne tanymdyq baǵyttaǵy materıaldardy beredi.
 
Mýltımedıalyq joba zaman talabyna saı jasalǵan. Qazaqstannyń aqparattyq naryǵyn sapaly
kontentpen qamtamasyz etýge úles qosýǵa baǵyttalǵan. Mundaǵy saraptamalyq, tanymdyq
maqalalar san salany qamtıdy. Geostrategıa, geoekonomıka, geosaıasat, halyqaralyq
qatynastar men eldiń ishki-syrtqy saıasaty, ekonomıka, jahanda bolyp jatqan tektonıkalyq
ózgerister men trend taqyryptar ulttyq múdde turǵysynan tereń taldanyp qazaq
oqyrmandaryna jetkiziledi. Ortalyq Azıa men Túrki álemine erekshe kóńil bólinedi.