Memleket basshysy Úkimettiń keńeıtilgen otyrysyn ótkizdi, dep habarlaıdy Aqorda.

Jıynǵa Premer-Mınıstr Oljas Bektenov, Prezıdent Ákimshiliginiń Basshysy Aıbek Dádebaev, Úkimet músheleri, Ulttyq bank tóraǵasy, Astana, Almaty jáne Shymkent qalalarynyń, sondaı-aq oblystardyń ákimderi, ortalyq memlekettik organdar men ulttyq kompanıalardyń jetekshileri qatysty.

Memleket basshysy jıynda byltyr atqarylǵan jumystar qorytyndylanyp, aldaǵy kezeńniń basty mindetteri aıqyndalatynyn atap ótti.

– Jalpy, ótken jyly ekonomıkamyz 5,1 paıyzǵa ósti. Eń bastysy, elimizdiń damý qarqyny báseńdegen joq. Biraq qazir jaıbaraqat otyrýǵa bolmaıdy, sebebi aldymyzda aýqymdy jumys tur. Úkimettiń jumysyna jańa serpin berý qajet. Negizgi maqsat barshańyzǵa belgili. Biz 2029 jylǵa qaraı ekonomıkamyzdyń kólemin 450 mıllıard dollarǵa jetkizýimiz kerek. Iaǵnı, naqty meje bar. Endi tek jumys isteý qajet. Bul – elimizdiń jalpy ishki ónimi jyl saıyn keminde 6 paıyzǵa ósýi kerek degen sóz. Sondaı-aq makroekonomıkalyq kórsetkishtermen qatar halyqtyń naqty tabysy da qarqyndy túrde artýy kerek. Bul – óte mańyzdy mindet. Bir sózben aıtqanda, bizge shyn máninde sapaly damý qajet. Sondyqtan árbir qadamdy jan-jaqty, muqıat oılastyryp, batyl áreket etý kerek, – dedi Prezıdent.

Memleket basshysynyń aıtýynsha, Úkimet pen ákimder jumys isteý tásilin túbegeıli ózgertýge tıis. Búrokratıany toqtatý qajet, bizge naqty nátıje kerek. Jumys barysynda júıeli ustanym bolǵany jón. Máseleni jedel sheshýmen qatar, ekonomıkanyń uzaqmerzimdi damýyn qamtamasyz etý óte mańyzdy.

Qasym-Jomart Toqaev qazirgi ekonomıkalyq ahýalǵa qatysty birqatar naqty mindetke toqtaldy.

– Búdjet jáne salyq saıasatynyń tıimdiligin barynsha arttyrý qajet. Sońǵy bes jyl ishinde búdjet tapshylyǵy 11 trıllıon teńgeden asyp ketti. Sondyqtan búdjetti tıimdi basqarý jáne onyń ólshemderin neǵurlym durys boljaý Úkimettiń aldynda turǵan basty mindet bolyp qala beredi. Qarjy mınıstrligi byltyrǵy tabys josparyn aldyn ala tólengen osy jyldyń salyqtary esebinen oryndaǵany belgili. 600 mıllıard teńge kóleminde qosylǵan qun salyǵyn qaıtarý ýaqytsha toqtatyldy. Demek búdjet máseleleri bıznestiń aınalymdaǵy qarajaty esebinen sheshildi. Áli sheshimin tappaǵan taǵy bir másele – búdjetti bólý tártibi. Ol ekonomıkalyq belsendilikti arttyrýǵa baǵyttalmaǵan. Qarajat kúndelikti máselelerdi sheshýge jumsalady, strategıalyq maqsattar sonyń kóleńkesinde qalady. Úkimet shyǵystardyń ekonomıkalyq paıdasy barynsha joǵary bolýyna basa mán bere otyryp, onyń naqty basymdyqtaryn aıqyndaýy kerek, – dedi Memleket basshysy.

Prezıdent qazir jańa Salyq kodeksi ázirlenip jatqanyn málimdedi. Bul qujat ınvestorlarǵa qolaıly jaǵdaı jasaý men búdjetke qajetti kólemde qarjy túsirýdiń arasynda kókeıge qonymdy teńgerimdi qamtamasyz etýi kerek.

Qasym-Jomart Toqaev Úkimet jańa ınvestısıalyq kezeńdi bastaýǵa tıis ekenin aıtty. Ol negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısıanyń ishki jalpy ónimge shaqqandaǵy úlesi azaıyp bara jatqanyna nazar aýdardy. Basqasha aıtqanda, ekonomıkaǵa jetkilikti qarajat salynbaı jatyr. Sonyń saldarynan aldaǵy jyldary eldiń damý qarqynyn saqtap turýdyń ózi qıyn bolýy múmkin.

– İshki jáne syrtqy ınvestısıany aıtarlyqtaı kóbeıtý kerek. Bul – jańadan qurylǵan Investısıalyq shtabtyń negizgi mindeti. Shtab elge ınvestısıa tartýǵa qajetti birtutas ekojúıe qalyptastyrýy kerek. Damý ınstıtýttarynyń jumysyn jandandyryp, bıznes ókilderimen tıimdi dıalog júrgizýge tıis. Sheteldegi mekemelerdiń, ortalyq pen aımaqtardyń arasynda tyǵyz baılanys ornatý qajet. Eń bastysy, Investısıalyq shtab qajetti sheshimdi der kezinde qabyldaýy kerek. Mekeme basshylarynyń shetelge jasaǵan árbir issapary naqty nátıje berýge tıis. Sapar qorytyndysy boıynsha Úkimet basshylyǵyna, qajet bolǵan jaǵdaıda Prezıdentke esep berilýi kerek. Investısıalyq jobalardy iske asyrýǵa qatysty kedergiler, ásirese, aımaqtarda jıi bolyp turady. Ákimder ınvestısıa tartýdyń ornyna eski ádetke salyp, búdjet qarajatyna senip otyrady. Aımaqqa jeke ınvestısıa tartý ákimderdiń eń basty mindetiniń biri bolýy kerek, – dedi Prezıdent.

Memleket basshysy jarty jyldyń nátıjesi boıynsha Investısıalyq shtabtyń jumysy qorytyndylanatynyn aıtty. Árbir mınıstr men ákimniń osy baǵytta atqarǵan jumysyna naqty baǵa beriledi.

– Talap qatań bolady. Elden zańsyz shyǵarylǵan aktıvterdi qaıtarý ınvestısıanyń taǵy bir qaınar kózi bolýǵa tıis. Men bul sharýanyń baǵyt-baǵdary týraly birneshe ret aıtqan bolatynmyn. Bıznes ókilderimen kezdesýlerde de osy máselege toqtaldym. Ýákiletti qurylymdar jumysty jandandyrýy kerek. Túsken qarajatty elimiz úshin mańyzy zor jobalardy júzege asyrýǵa paıdalaný qajet. Alaıda bul iste quqyq qorǵaý organdary júgensizdikke jol bermeýge tıis.Taǵy da eskertemin, «shash al dese, bas alyp», asyra siltemeý kerek. Men mundaı jónsiz árekettiń qaı-qaısysyn da qatań aıyptaımyn. Bul jumystyń áleýmettik ádildikti qamtamasyz etý turǵysynan aıryqsha máni bar. Mańyzdy ekonomıkalyq mindetti oryndaýdy kózdeıtin osy bastamany eshkimniń joqqa shyǵarýyna jol berilmeıdi, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Memlekettik satyp alý, memleket pen jekemenshik seriktestigi, qurylys salasyn retteý júıesin reformalaý taǵy bir mańyzdy mindet retinde aıqyndaldy. Bul jumys ınvestısıa tartý jáne búdjet qarajatyn tıimdi paıdalaný isindegi reformalarmen barynsha úılesip, ony tolyqtyra túsýge tıis.

– Qazir qurylys salasynda saraptama jasaýdy memlekettiń ıeligine qaıtarý máselesi qyzý talqylanyp jatyr. Azamattardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý – eń basty mindet. Qurylys sapasyna jasalatyn baqylaýdy mindetti túrde kúsheıtý kerek. Bul – anyq dúnıe. Alaıda memleket osy naryqty túgel ıemdenip almaýy qajet. Shynaıy báseke bolýǵa tıis. Úkimet barlyq taraptyń múddesin eskerýi kerek. Bul salada úleskerlik qurylysqa, ǵımarattardyń zańsyz ári orynsyz salynýyna, múlik ıeleriniń birlestigin reformalaýǵa qatysty qordalanǵan máseleler bar. Azamattar únemi shaǵymdanyp jatady. Alaıda quzyrly organdar áli kúnge deıin tıisti shara qoldanbaı otyr. Úkimet bul másele boıynsha jyl sońyna deıin naqty sheshim qabyldaýy kerek, – dedi Memleket basshysy.

Buǵan qosa, Prezıdent ekonomıkany keshendi túrde yryqtandyrý úshin júıeli sharalar qabyldaý qajet ekenin aıtty. Bul – memlekettiń ekonomıkalyq úderisterge shamadan tys aralasýynan birtindep bas tartýǵa múmkindik beretin óte mańyzdy reforma.

– Bular ekonomıkanyń barlyq salasyna qatysty mańyzdy mindetter. Baqylaýsyz monopolıany, resýrstardy ádiletsiz bólýdi, básekeniń zańsyz tásilderin qoldanýdy túbirimen joıý qajet. Jekeshelendirý tıimdi júrgizilgen jaǵdaıda ǵana ekonomıkanyń barynsha erkin damýyna jol ashylady, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Úkimetke memlekettik menshik tizilimin qaıta qaraý jáne jekeshelendirý úderisiniń ádis-tásilin naqtylaý, sondaı-aq Strategıalyq josparlaý jáne reformalar, Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttikterimen birlese otyryp, bir aı ishinde Ekonomıkany yryqtandyrý (lıberalızasıa) týraly Jarlyqty ázirleý jóninde tapsyrma berildi.

Sonymen qatar Memleket basshysy elimizdegi óndiristiń damýyna tyń serpin berýdi talap etti.

– Barshaǵa túsinikti jáne tıimdi ındýstrıa saıasatyn júrgizý úshin byltyr jeke mınıstrlik quryldy. Sodan beri biraz ýaqyt ótti, endi jumystyń nátıjesin kórsetý kerek. Mınıstrlik salanyń damý baǵdaryn anyqtap, ınvestorlarǵa jol kórsetýi kerek. Ozyq tehnologıany qoldanatyn jańa óndirister ashý qajet. Alaıda naqty sharalar men ádis-tásilder daıyn emes. Óndiristiń damýyna serpin beretin jobalardyń tizimi bar. Degenmen bul jumys ta tolyq aıaqtalmaǵan. Bul óndirister ekonomıka qurylymyn ózgertýge, elimizdiń myqty ónerkásiptik negizin qalaýǵa jáne tehnologıalyq ósimdi qamtamasyz etýge tıis. Ázirge munyń eshqaısysy iske asqan joq, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Taǵy bir mańyzdy mindet – agroónerkásip keshenin damytý jáne sý resýrstaryn únemdep paıdalaný.

– Aýyl sharýashylyǵynyń damýyn tejep turǵan kedergilerdi bárimiz bilemiz. Basty túıtkil – jyldar boıy qajetti qarjynyń jetkilikti bólinbeýi. Investısıanyń tapshylyǵy tehnıkanyń tozýyna, eginniń bitik jáne eńbektiń ónimdi bolmaýyna ákep soqtyrady. Sondyqtan aýyl sharýashylyǵyna bólinetin qarjyny barynsha, tipti, múmkindik bolsa, eki ese arttyrý qajet. Oǵan búdjetten ǵana emes, basqa da qarjy kózderinen, sonyń ishinde ekinshi deńgeıdegi bankterden qarajat tartqan jón. Kóktemgi egis naýqanyna jáne kúzgi jıyn-teringe jeńildikpen beriletin nesıeni 1,5 trıllıon teńgege deıin arttyrý kerek. Al ınvestısıalyq jobalarǵa bólinetin jeńildetilgen nesıeni 800 mıllıard teńgege jetkizý qajet. Jeńildikpen lızıń berýge jyl saıyn keminde 450 mıllıard teńge bólinýge tıis. Sonda ár jyl saıyn aýyl sharýashylyǵy tehnıkasynyń 10 paıyzy jańaryp otyrady. Bul sharalar aýyl sharýashylyǵynyń jalpy ónimin 2 ese arttyrýǵa jol ashady, – dedi Memleket basshysy.

Prezıdenttiń pikirinshe, Úkimet agroónerkásip kesheniniń shıkizattyq baǵytynan aýyl sharýashylyǵy ónimin óńdeý isine kóshýge aıryqsha kóńil bólgeni jón. Sondaı-aq Memleket basshysy sý únemdeıtin tehnologıalardy keńinen qoldanysqa engizýdiń mańyzyna toqtaldy. Onyń aıtýynsha, búkil el bolyp sýdy únemdep paıdalaný mádenıetin qalyptastyrýymyz kerek. Elimizde sý tym orynsyz jumsalady.

Qasym-Jomart Toqaev komýnaldyq-energetıkalyq sektordy jańǵyrtý jumystaryn jedeldetýdi tapsyrdy. Onyń aıtýynsha, eldi mekenderdiń tynys-tirshiligine qajetti barlyq júıeniń úzdiksiz jumys isteýin qamtamasyz etý – Úkimet pen ákimdikterdiń negizgi mindetiniń biri.

– Jyl saıyn jylytý maýsymynda sol bir problemalar qaıtalana beredi. Memlekettik organdar qatelikter men olqylyqtardan sabaq almaıdy. Sonyń kesirinen osy sala qazirgi múshkil halge jetip otyr. Almatydaǵy ekinshi jylý elektr ortalyǵyndaǵy bý-gaz qondyrǵysynyń qurylysy sozylyp ketti.

Ekibastuzdaǵy birinshi GRES-tiń energoblogyn qalpyna keltire almaı júrgenimizge on jyldan asty. Sondaı-aq Ekibastuzdaǵy ekinshi GRES-ti keńeıtý jáne kúrdeli jóndeý jobasy ýaqtyly júzege asyrylmaı jatyr. Úkimet, eń aldymen, bıyl apatty jaǵdaıdaǵy 19 jylý ortalyǵyn jańǵyrtý jumystaryn aıaqtaýǵa tıis. Sonymen qatar qýaty 700 megavattan asatyn qosymsha qýat kózimen qamtamasyz etý kerek. Belgilengen merzimdi shegerýge bolmaıdy. Jalpy, elimiz elektr, jylý, sý óndirý jáne jetkizý qýatynyń tapshylyǵyn sezinip otyrǵany jasyryn emes, – dedi Prezıdent.

Memleket basshysy Úkimetke eldiń komýnaldyq-energetıkalyq ınfraqurylym nysandaryn qaıta qalpyna keltirip, damytý úshin naqty keshendi sharalar ázirleýdi tapsyrdy. Sondaı-aq elimizdiń kólik-logıstıkalyq áleýetin arttyrý úshin jumysty jandandyrý qajet ekenin atap ótti. Bıyl birinshi jartyjyldyqta temirjol salasyndaǵy ózekti máselelerdi sheshý joldaryn qamtıtyn baǵdarlamalyq qujat qabyldaý mindeti júkteldi.

– Kelesi – avtojol máselesi. Elimiz úshin  aıryqsha mańyzdy «Astana – Balqash – Almaty» tas joly áli kúnge deıin jóndelip bitken joq. Qurylys 2017 jyldan beri júrip jatyr. Respýblıkalyq mańyzy bar «Atyraý – Astrahan», «Aqtóbe – Qandyaǵash», «Taldyqorǵan-Óskemen» joldarynyń jóndelip jatqanyna 5 jyldan asty. Bıyl osy jumystar birjola aıaqtalýǵa tıis. Jalpy, jol máselesine kelgende bir ǵana maqsat bolýǵa tıis. Respýblıkalyq nemese aımaqtyq jol bolsyn, elimizdegi joldyń bári sapaly bolýy kerek. Ázirge jaǵdaı máz emes, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Budan bólek, Prezıdent ekonomıkany sıfrlandyrý isin jalǵastyrý jáne jasandy ıntellekt tehnologıasyn keńinen qoldaný asa mańyzdy ekenin eske saldy. Prezıdent Memlekettik jáne qarjy qyzmetterin sıfrlandyrý isinde aıtarlyqtaı tabysqa qol jetkizilgenin aıta kele, elimiz qýaty kúshti sýperkompúter qurýǵa kiriskenin málimdedi. Ol ǵalymdarǵa ǵana emes, sonymen qatar bizdiń naryqta jumys isteıtin túrli kompanıalarǵa da qoljetimdi bolady.

Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda áleýmettik sala máselelerine aıryqsha mán berildi. Qasym-Jomart Toqaev azamattarǵa áleýmettik kómek pen qoldaý qurylymdary jáne mehanızmderin tolyq qaıta qaraý qajet ekenin aıtty. Prezıdenttiń pikirinshe, áleýmettik kómektiń tıimdiligin arttyryp, onyń kimge jáne qalaı beriletinin oılastyrý kerek. Sonda bólingen qarjyny barynsha tıimdi jumsap, ony shyn máninde kómekke muqtaj adamǵa berýge múmkindik týady.

Densaýlyq saqtaý júıesinde qordalanǵan máseleler de nazardan tys qalmady.

– Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesiniń iske qosylǵanyna  bes jyl boldy. Sodan beri  bul salanyń búdjeti 2 ese artty. Bıyl 2,6 trıllıon teńge bólinedi. Alaıda medısınalyq kómektiń sapasy aıtarlyqtaı jaqsardy dep aıtýǵa bolmaıdy. Kóptegen qyzmet áli de qoljetimdi emes. Budan bólek, kóp jaǵdaıda resýrstar tıimsiz jumsalady. Sonyń saldarynan bul salaǵa qosymsha qarjy bólip, búdjetke salmaq salýǵa týra keledi. Úkimet medısınalyq saqtandyrý júıesiniń qyzmetin qatań baqylaýǵa alýy kerek. Bul júıe qarapaıym ári túsinikti bolýǵa tıis. Medısınalyq kómektiń biryńǵaı toptamasyn qalyptastyrý qajet. Memleket kepildik beretin medısınalyq qyzmet onyń bazalyq bóligi bolýǵa tıis. Kelesi bóligi jumys berýshiler men azamattardyń jarnalarynan quralatyn saqtandyrý qarajaty esebinen jasaqtalýy kerek, – dedi Prezıdent.

Qasym-Jomart Toqaev Úkimetke, ákimderge jáne «Samuryq-Qazyna» qoryna «Aýylda densaýlyq saqtaýdy jańǵyrtý» jáne «Jaıly mektep» ulttyq jobalaryn júzege asyrýǵa kedergi bolyp otyrǵan barlyq máseleni dereý sheshýdi tapsyrdy.

– Ekonomıkaǵa jańa serpin berý úshin Úkimet kásipkerlermen, ınvestorlarmen tolyqqandy seriktes retinde tyǵyz baılanysta jumys isteýi qajet. Memlekettik apparat barynsha tıimdi jáne úılesimdi jumys isteýi kerek. Qaǵazbastylyq, kózboıaýshylyq degendi doǵarý qajet. Joǵarydan tapsyrma berilgenin, azamattardan aryz túskenin nemese jaǵdaıdyń nasharlap ketkenin kútip otyrmaý kerek. Bastama kóterip, derbes jumys isteı bilý qajet. Qazir Úkimet aıryqsha quzyretke ıe boldy. Osy múmkindikti durys paıdalaný kerek. Shuǵyl túrde tıisti sheshimderdi qabyldaý qajet, – dep túıindedi sózin Memleket basshysy.