Búgin «Qazaqstan» teleradıokorporasıasynyń quramyna kiretin «Qazaq radiolary» JSHS-niń «Dala fólklorynyń antologıasy» atty jınaǵynyń tusaýkeserine baılanysty brıfıń ótti. Rýhanıatymyzǵa qosylǵan biregeı joba Elbasy N. Nazarbaevtyń «Uly dalanyń jeti qyry» maqalasynyń aıasynda Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń qoldaýymen júzege asty.
Sharaǵa Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Dáýren Abaev, Mádenıet jáne sport mınıstrligi Mádenıet jáne óner isteri departamenti dırektory Ábil Jolamanov pen eńbek sińirgen qaıratkeri, aqyn Amanjol Áltaev jáne «Qazaq radiolary» JSHS-niń dırektory Qurmanbek Jumaǵalı qatysty.
Atalǵan jınaqqa Qazaq radıosynyń «Altyn qorynda» 1948 jyldan beri saqtalǵan halqymyzdyń mádenı muralary, san ǵasyrlyq tarıhqa toly shyǵarmalary – ertegiler, batyrlar jyry, aıtys óneri, sheshendik sózder, jyr-dastandar, kúı-termeler jáne t.b endi.
Aıta keteıik, ulttyń únjarıasy – Qazaq radıosynda 1959 jyldan bastap «Ertegi» aıdarymen barlyǵy 350 habar daıyndalǵan bolatyn. Al, keıinnen «Erden atanyń ertegileri», «Zámzágúl ájeniń ertegileri», «Aıdos atanyń ertegileri» jáne «Saýyq ájeniń ertegileri» degen ataýmen jańartylyp, ár jyldary jazylǵan taspalar qaıta toptastyrylyp shyqty.
Sondaı-aq, «Altyn qorda» saqtalǵan elimizdiń belgili jyrshy-termeshileriniń oryndaýyndaǵy 2015 jyly qaıta úntaspaǵa jazylǵan batyrlar jyrynyń 50 nusqasy kirdi.
Ejelden kele jatqan ultymyzdyń tól óneriniń biri – aıtystyń 1960 jyldan beri saqtalǵan 10 shyǵarylymy, 1950 jyldan bastap saqtala bastaǵan, «Salt-dástúr» ataýymen berilgen - «bata», «betashar», «syńsý», «jar-jar», «joqtaý», «jarapazan», «besik jyrlary» syndy jádigerler de jınaqqa engizildi.
Sonymen qatar, jyl basynan beri «Qazaq radıosy» men «Shalqar» radıosynyń efırinen «Dala fólklorynyń antologıasy» atty arnaıy baǵdarlama tyńdarmanǵa jol tartqan bolatyn.
Halqymyzdyń ómirin beıneleıtin, qıal-ǵajaıyp negizge qurylǵan qundy shyǵarmalar osylaısha jalǵasyn tappaq.
Dáýren ABAEV, Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri:
Biz búgin «Dala fólklorynyń antologıasy» dep atalatyn erekshe jobany sizderdiń nazarlaryńyzǵa usynǵaly otyrmyz. Bul antologıa biz úshin de, keleshek urpaq úshin de óte qundy jádigerge aınalatyny belgili. Júz jylǵa jýyq tarıhy bar Qazaq radıosynyń «Altyn qorynda» saqtalǵan rýhanı muramyzdy jaryqqa shyǵarý da óte mańyzdy ári eleýli oqıǵa dep oılaımyn. Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń «Uly dalanyń jeti qyry» dep atalatyn maqalasy osy eki tomdyq aýqymdy jınaqty shyǵarýǵa túrtki boldy. Maqalada: «Bizge «Dala fólklorynyń antologıasyn» jasaý kerek. Munda Uly dala muragerleriniń ótken myńjyldyqtaǵy halyq aýyz ádebıetiniń tańdaýly úlgileri – ertegileri, ańyz-áfsanalary, qıssalary men epostary jınaqtalady» delingen. Eń aldymen bul joba arqyly balalarymyzdyń sanasyna babalarymyzdyń baı murasyn sińiremiz. Uly dalanyń, Uly ultymyzdyń fólkloryn bilip ósken urpaq eshqashan utylmaıdy.
Óıtkeni bizdiń ertegilerimizde, batyrlar jyrynda ańyz-áfsanalar arqyly ulttyń muraty, babalar amanaty, dalanyń keńdigi, qazaqtyń darhan da jaýynger bolmysy beınelengen.
«Dala fólklorynyń antologıasy» jınaǵynyń taǵy bir ereksheligi - bul kitaptyń ishindegi arnaıy dısklerge jınaqtalǵan ánder, alǵashqy oryndaýshylardyń únimen túpnusqa qalpynda enip otyr.
Jınaqta HİH ǵasyrdaǵy halyq kompozıtorlarynan án úırenip, olardyń bizdiń zamanymyzǵa deıin úzilmeı jetýine úles qosqan barlyq ónerpaz qamtyldy.
Atap aıtqanda, Ámire Qashaýbaevtyń «Balqadıshasy», «Dýdaraıy», «Jalǵyz arshasy» men «Besqarageri» bar. Kenen Ázirbaevtyń «Kóksholaǵyn», «Boztorǵaıyn», «Bulbulǵa» jáne «Dombyrasyn» tyńdaı alasyzdar. Manarbek Erjanov, Qalı Baıjanov, Baıǵabyl Jylqybaev syndy daýylpaz ánshi-jyrshylardyń ánderi de osy jınaqta saqtaldy.
Taǵy da basqa tańǵajaıyp ánshi-jyrshylarymyzdyń óz daýystarymen oryndaǵan ánderin de osy jınaqtan tabasyzdar.
Sondyqtan bul antologıa jan-jaqty nasıhattalatyn bolady. Osyndaı qundy jádigerler, keremet rýhanı mura «Altyn qorda» saqtalyp qana jatpaı ult úshin, keleshek urpaq múddesi úshin qyzmet etýi qajet.
Osy maqsatta – «Altyn qor» dep atalatyn arnaıy saıt ta qurylmaqshy. Sol ınternet portal arqyly, elimizdegi ǵana emes, ózge memleketterdi mekendep jatqan qalyń qandastarymyz da, qazaq falkloryn zerttep júrgen sheteldik mamandar da ózine kerek derekti alýǵa múmkindik bolady.
Osy antologıany qurastyrǵan, úlken eńbek etken shyǵarmashylyq ujymǵa, Qazaq radıosynyń basshylary men qyzmketkerlerine kóp alǵys aıtqym keledi.
Qurmanbek JUMAǴALI, «Qazaq radiolary» JSHS-niń dırektory:
-«Dala fólklorynyń antologıasy» Elbasymyzdyń «Uly dalanyń jeti qyry» maqalasy jarıalana salysymen Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń qoldaýymen qolǵa alynǵan Qazaqstan teleradıokorporasıasy «Qazaq radıolarynyń» irgeli jobalarynyń biri. Aýdıojınaqty shyǵarý úshin arnaıy top qurylyp, «Altyn qorymyzda» saqtalǵan rýhanı jádigerler boıynsha jınaq ázirleýge kirisken bolatyn. Týyndynyń urpaq tárbıesindegi róli men mán-mańyzdylyǵyna Dáýren Áskerbekuly keńinen toqtalyp ótti. Men óz tarapymnan tól týyndymyz - qajyrly eńbek pen ujymdyq jumystyń arqasynda jaryq kórgenin atap ótkim keledi.
Antologıa-eńbektegen baladan, eńkeıgen qarıaǵa deıingi aýdıtorıany qamtıdy. Óıtkeni jınaq 7 bólimnen turady. Ertegi, batyrlar jyry, ánder, kúıler, aıtys, salt-dástúr, atadan qalǵan asyl sóz atty bólimnen kez-kelgen adam ózine rýhanı azyq alady. Qazaq radıosynyń «Altyn qorynda» 1959 jyldan beri «Ertegi» aıdarymen 350 habar daıyndalǵan. Keıin olar «Erden atanyń ertegileri», «Zámzágúl ájeniń ertegileri», «Aıdos atanyń ertegileri» jáne «Saýyq ájeniń ertegileri» degen ataýmen jańartylyp, ár jyldary jazylǵan taspalar qaıta toptastyrylǵan. «Ertegi» aıdarymen 70 qazaq ertegisi endi.
Batyrlar jyrynyń 50 nusqasy 2015 jyly termeshi Aqan Ábdýáliniń uıymdastyrýymen elimizdiń belgili jyrshylarynyń oryndaýynda qaıta úntaspaǵa jazyldy. Sonyń bári «Dala fólklorynyń antologıasy» jınaǵyna enip otyr. «Batyrlar jyry» aıdarymen 19 jyr endi, onyń eń qysqasy 20 mınýt, uzaǵy – 1 saǵat.
Kúılerdi «Tókpe kúı», «Shertpe kúı», «Qobyz kúıleri», «Sybyzǵy kúıleri» degen ataýmen toptastyryp usyndyq. «Kúı» aıdarymen 160 kúı endi.
Aıtysqa kelsek, 1960 jyldan saqtalǵan sapasy joǵary degen 10 aıtys iriktelip alyndy.
«Salt-dástúrler» 1950 jyldan bastap taspaǵa jazylyp, saqtala bastapty. «Syńsý», «betashar», «besik jyry», «jarapazan» syndy 76 dástúr túrin osy antalogıada berilip otyr.
«Atadan qalǵan asyl sóz» aıdarymen berilgen sheshendik sózder 2003-2004 jyldary Qazaq radıosy dıktorlarynyń oqýynda jańartyldy. Uzaqtyǵy 35 saǵat. 100 sheshendik óner úlgisi engizildi.
Aýdıojınaq jeke demeýshilerdiń qoldaýymen 1000 danasy shyǵarylady.
Radıo ujymy QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń qoldaýymen qazaq aýyz ádebıetiniń ozyq úlgileri toptastyrylǵan jınaqtyń kópshilikke qoljetimdiligin arttyrý maqsatynda onyń arnaıy saıty men mobıldi qosymshasyn ázirleýdi de qolǵa alyp otyr. Ony mınıstrimiz jańa atap ótti. Bul saıtta antologıamen qatar, «Tulǵalar», «Oqıǵalar», «Kerek derek», «Balalar álemi» syndy bólimder de oryn alady. Jáne ol únemi paıdaly kontentpen jańaryp turady.
Mamyr aıynyń 16-18 kúnderi aralyǵynda Túrkistan qalasyndaǵy Q.A. Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq Qazaq-túrik ýnıversıtetinde halyqaralyq konferensıa ótedi. Onyń aıasynda sheteldik etnograf ǵalymdarǵa «Dala fólklorynyń antologıasy» tanystyrylady. Maqsatymyz jınaqty áýeli túrki halyqtarynyń tiline aýdaryp, qazaq mádenıenitiniń keńinen nasıhattalýyna úles qosý.
Ábil JOLAMANOV, Mádenıet jáne sport mınıstrligi Mádenıet jáne óner isteri departamenti dırektory:
«Biter istiń basyna, jaqsy keler qasyna» deemkshi, jaqsyny kórmekke keldik. Qýanyshty bóliskeli kelip otyrmyz. Jalpy, Elbasynyń «Uly dalanyń jeti qyry» maqalasynda kóptegen mindetter men atqaratyn jumystardyń týyndaǵany belgili. Solardyń biri de biregeıi osy «Dala fólklorynyń antologıasyn» jasaqtaý, halyqqa keńinen taratý sharasy bolatyn. Osy jobany qolǵa alyp, júzege asyrǵandarǵa Mádenıet jáne sport mınıstrligi atynan rızashylyǵymyzdy bildirgimiz keledi.
Amanjol ÁLTAEV, QR Eńbek sińirgen qaıratkeri, aqyn
Táýelsiz qazaq meleketi óziniń ekonomıkalyq áleýtimen ǵana emes, saıası sarabdal ustanymymen ǵana emes, rýhanı bolmysymen de dúnıedegi aldyńǵa qatarly elderdiń kóshinde bolý kerek dep oılaımyn. Al bizdiń rýhanı kemeldenýimizde dala fólklory erekshe mańyzǵa ıe. Elbasymyzdyń «Uly dalanyń jeti qyry» atty mańyzdy maqalasynda «ár qalanyń, ár halyqtyń altyn tamyrynda, tereńnen bastaý alatyn tarıhynda rýhanı kody bolady. Jańasha turpatty jańarǵan rýhanı jańǵyrýda sol rýhanı kodymyzdy saqtaı bilýimiz kerek» degen bolatyn. Al bizdiń rýhanı kodymyzdy saqtaýda dala fólklory erekshe mańyzdy. Árbir qazaqtyń balasy, árbir Qazaqstannyń halqy ózinniń ulttyq kelbetin saqtaý úshin, boıyna osy dala fólkloryn sińirýge tıisti dep oılaımyn. Dala fólkloryn ult júregine joldaýda, halyq sanasyna sińirýde ulttyń únjarıasy Qazaq radıolary erekshe mańyzǵa ıe. Óıtkeni, árqaısymyz bala kezden bastap, sanamyz oıanǵan kezennen bastap Qazaq radıolaryndaǵy mańyzdy baǵdarlamardy boıymyzǵa sińirip óstik.
