Big Data-nyń tańqalarlyq ósýi
Bári Dıjıtal dáýir bastalǵaly beri adamzat jınaǵan málimetter jarylysynan bastalady. Bul árıne, kompúterler sanynyń kóbeıýimen, Internetpen jáne biz ómir súrip otyrǵan álemnen málimetter jınaıtyn tehnologıalardyń paıda bolýyna baılanysty. Málimetter ózderi jańadan oılap tabylǵan joq. Kompúter dáýiri men málimetter bazasynan burynǵy qaǵaz jazbalar, arhıvtegi materıaldar málimetke jatady. Kompúterler, elektrondyq kesteler, málimetter bazasy sol málimetterdi úlken aýqymda saqtaý men retke keltirýdiń ádisin berdi. Aıaq astynan sizge málimetter «tyshqandy» shyrt etkizý qalýy arqyly qoljetimdi bola qaldy.
Degenmen alǵashqy kesteler men málimetter bazasynan beri uzaq jol júrildi. Mysaly búgin, eki kúnde jasalyp jınaqtalatyn málimetter adamzattyń 2000 jyldarǵa deıin jasalǵan, jınalǵan málimetterimen birdeı eken. Iá, ıá árbir eki kúnde. 2020 jyldarda dıjıtal málimetter shamamen 5 ZB-dan (zetabaıt) 50 ZB-qa ulǵaıady eken. 1 ZB = 1000000000000 GB.
Búgin, bizdiń árbir jasaǵan qadamymyz «dıjıtal iz» qaldyrady. tipti dúkennen bir zat alsańyz, munyń bári málimet retinde saqtalyp, qattalyp qalady.
Iaǵnı, bizdiń árbir dıjıtal isimiz «dıjıtal iz» qaldyrady, jáne olar avtomatty túrde sizge bilinbeı jasalyp kóbeıe beredi. Internetke shyqqan saıyn, GPS-y bar smartfonmen júrgen kezde, áleýmettik jelide dostaryńyzben baılanysta nemese chatta bolǵanda jáne siz kimsiz, qaıdansyz, qaı salada, qandaı kompanıada jumys isteısiz, qaı dúkennen qandaı zat alasyz, qaı jerińizdiń aýyrady, kimmen qarym-qatynastasyz, qandaı saıttarǵa kiresiz, smartfonyńyzda qandaı qosymsha baǵdarlamalar (apps) qoldanasyz, otbasyńyz, minez-qulqyńyz t.b. bárin tizilip, taldanyp saqtala beredi. Internettiń barlyq betterindegi málimetter de «Big data». Olar Google-diń, Facebook-tiń jáne taǵy basqa alyptardyń serverlerinde tur, oǵan arnaıy organdardyń qoly jetetindigine kúmán joq. Siz ártúrli áleýmettik jeliler, qosymsha baǵdarlamalardaǵy anketalardy toltyrý arqyly ol málimetterdi jınaýǵa ózińiz kómektesip jatyrsyz. Google-den bir sózge izdeý salsańyz, sonyń jarnamasy kelesi bette turatynyn baıqaǵan shyǵarsyz. Sodan-aq sizdi ne qyzyqtyratynyn biledi. «Big data»-daǵy málimetter jıyntyǵy tek qana Laýhýl Mahfýzǵa jetpeıtin shyǵar.
Sonymen qatar, adamnyń emes aqyldy qurlyǵy, mashınalar da málimetterdiń kóbeıýine úles qosady. Olar bir-birimen nemese úıdegi serverler arqyly málimet almasady. Úlken zaýyttardaǵy óndiristegi jabdyqtardyń kópshiligine sensorlar ornatylǵan, olar da bir-birine málimetter jiberip turady.
«Big Data» termıni osy barlyq málimetterdi jınaýǵa jáne sony adamzattyń óz múddesine ártúrli salalarda qoldaný qabilettiligine qatysty aıtylady.
«Big Data» qalaı jumys isteıdi?
«Big Data» mynadaı prınsıptermen jumys isteıdi: bir másele, ne bir jaǵdaı týraly neǵurlym kóp bilseńiz, soǵurlym siz senimdi ıdeıalar taba alasyz, ári qaraı ne bolatynyn boljaı alasyz.
Kóp mólsherdegi málimetterdi salystyrý, buryn belgisiz bolyp kelgen jaıttardy anyqtaýǵa, sońynan salmaqty sheshim qabyldaýǵa múmkindik beredi. Kóbinese bul jınaqtalǵan málimetterdiń negizinde jasalǵan modeldeý arqyly iske asyrylady. Sol model arqyly jaǵdaıdy ımıtasıalap, berilgen prosesterdiń shamalaryn retteý arqyly ońtaıly nátıjelerdi kózdeıdi. Bundaı prosester avtomattandyrylǵan.
Bul orasan zor málimetterdi jınaý, anyqtaý, suryptaý, saralaý jáne óńdeý ońaı sharýa emes, ol jasandy ıntellekti men mashınamen oqytý arqyly iske asady. Jalpy «málimetterge» fotosýretter, vıdeo, aýdıojazbalar, mátinder, málimetter bazasy, sensorlardyń túsken kórsetilimder jáne t.b. jatady.
Big data qalaı qoldanylady?
Tolassyz ósip jatqan osy málimetter aǵynyn qazir biz osydan biraz jyl buryn ǵana múmkin bolmaǵan ádister arqyly óz qajetimizge jarata alamyz. Bul ártúrli saladaǵy bıznes álemine tóńkeris ákeledi, kompanıalar ózderiniń klıentteriniń qaı segmentte, qandaı taýarǵa suranys bolatynyn óte úlken dáldikpen boljaı alady. Big Data sonymen qatar kompanıalarǵa ózderiniń is-qımyldaryn áldeqaıda tıimdi jasaýǵa múmkindik beredi.
Bıznesten tys Big Data bizdiń ómirimizdi ártúrli joldarmen ózgertýge kómektesedi:
Medısınada óte úlken dárigerlik jazbalardy saraptaý men modeldeý arqyly aýrýlardy bastapqy kezeńinde anyqtap jáne jańa dárilerdiń túrin jasaýǵa múmkindik beredi. Ártúrli sensorlardan keletin málimetterdi jınap, saralaý arqyly tabıǵı jáne tehnogendik appatardy, jer silkinýin aldyn – ala boljap, der kezinde shara qoldanýǵa jaǵdaı jasaıdy. Sonymen qatar soǵys jaıyndaǵy bosqyndardy baqylap, qorǵaýǵa, polısıa kúshteriniń strategıasyn jasaýǵa, kúshterdi durys qoldanýǵa, sol arqyly qylmystardyń aldyn alýǵa kómektesedi.
Big Data týǵyzatyn máseleler
Big Data bizge buryn túske de kirmegen ıdeıalar men múmkinder sılaı otyryp, sheshýin izdeıtin máselelerdi de júkteıdi:
Málimetterdiń konfıdensıaldylyǵy. Jasalynyp jatqan Big Data-nyń ishinde bizdiń jeke ómirimiz jaıly aqparattar óte kóp jáne olardyń negizgi bóliginiń konfıdensıaldylyǵyn saqtaýǵa bizdiń quqyǵymyz bar. Biz yńǵaılylyq úshin personaldyq málimetterdi ashamyz. Degenmen, personaldyq málimetterdi ashý men yńǵaılylyqtyń balansyn tabýymyz kerek. Málimetterdi qorǵaý. Mysaly biz bankilerge onlaın bankıng qoldaný úshin ózimiz jaıynda aqparttardy beremiz, biraq olar qanshalyqty qaýipsiz jaǵdaılarda saqtalady?
Eger málimetter kezdeısoq ashylyp qalsa, sol arqyly bireýlerdiń yqpalyna túsip, dıskrımınasıaǵa túsip qalý qaýipi de joq emes.
Bolashaqqa qarasaq
Ómirimizdi adam tanymastaı ózgerken Big Data búgin osyndaı bolsa, erteń ne bolmaqshy? Málimetter kóbeıe beredi, saraptaý júıeleri tehnologıasy ári qaraı damı beredi.
Bıznestiń Big Data-ny qoldaný qabileti óte joǵary bolýy shart. Ony ózderiniń strategıalyq aktıvi retinde qarastyrǵan bıznester ǵana qalyp, aldyǵa damıdy.
