Bıyl qyrkúıek aıynda jeriniń aýmaǵy kartadan kórinbeıtin jańa memleket óz jumysyn bastaıdy. Onyń bolmysy Birikken Ulttar Uıymynda (BUU) resmı tirkelgen, halyqaralyq qaýymdastyq moıyndaǵan 193 memlekettiń qurylymynan múlde bólek bolmaq. Resmı ataýy – The Good Country, ana tilge aýdarsaq - Jaqsy Memleket (Good Country). Álemdegi tuńǵysh Digital memleket. Terıtorıasy, Úkimeti jáne Konstıtýsıasy joq jańa qurylym halyq sany boıynsha Qytaı men Úndistannan keıingi úshinshi alyp el bolady degen boljam bar. Bul qanshalyqty shyndyqqa janasady? Osy jáne kókeıdegi ózge de kóp saýalǵa jaýap alý maqsatymen jobanyń avtory, saıası keńesshi Saımon Anholtqa (Simon Anholt) habarlastyq.
- Saımon myrza, jaqynda Jaqsy Memlekettiń azamattyǵyn aldym. Siz bastaǵan qozǵalysqa qosylýymnyń óz sebebi bar. Al, Sizdi Digital derbes Memleket qurýǵa ne ıtermeledi?
- 2014 jyldan jaı ǵana Ideıa, TED talk alańyndaǵy Dıskýssıa jáne Indeks retinde qaralǵan joba búginde vırtýaldy memleketke aınaldy. Men bul bastamany jaqsy memleket qurý úshin emes, álemdegi búgingi jaǵdaıdy jaqsartýǵa yqpal etetin kúshti iske qosý úshin qolǵa aldym. Ǵalamdyq jylyný, kóshi-qon, terorızm, quldyq, tabıǵattyń lastanýy, qaqtyǵystar, jemqorlyq, kedeıshilik pen teńsizdik syndy halyqaralyq máselelerdi memleketter birlese otyryp, júıeli túrde sheshetin bolsa, onyń tıimdiligi ulttyq ári ultaralyq deńgeıde de arta túser edi. The Good Country jobasy osy prınsıpti kúsheıtedi dep senemin.
- Maqsat aıqyn bolǵanymen, onyń oryndalýy kúmán týdyrady. Jalǵyzdyń shańy shyqpas degen bar... Bilýimshe, The Good Country-diń negizin qalaýshylardyń taǵy biri áleýmettanýshy Medlın Húg (Madeline Hug). Aýqymdy jobanyń artynda Sizderden basqa taǵy kim tur?
- Árıne, sharýa aýqymdy. Biraq, jobany qolǵa almas buryn Good Country-ge mıllıondaǵan halyqtan qoldaý bolaryna sendim. Osydan tórt jyl buryn áriptesim Doktor Robert Govers (Robert Govers) ekeýimiz qundylyqtary ortaq, máselen, ózine tek óz ultynyń ókili ǵana emes, aldymen adamzat balasynyń múshesi retinde qaraıtyn; básekeden góri birlesken áreketti qoldaıtyn; ártúrli ult ókilderin tili men dili, túri men bolmysy bólek dep bólip-jarmaıtyn: jahandanýdyń alarynan bereri mol ekenine senetin adamnyń sanyn anyqtaý úshin áleýmettik zertteý júrgizdik. Álemdegi eresek halyqtyń 83%-y qatysqan saýalnamanyń nátıjesine saı, onyń 13%-y, bul degenińiz 700 mıllıonǵa jýyq adam, joǵaryda atalǵan qundylyqtardy ustanady. Olardy «tabıǵı kosmopolıtter» dep ataýǵa bolady jáne ondaı adamdar álemniń túkpir-túkpirinde júr. Maqsat sol adamdardyń basyn qosý jáne qoldaýshylarymyz solar bolmaq. Máselen, «tabıǵı kosmopolıtter»-diń 11 mıllıony Meksıkany meken etse, 80 mıllıony AQSH-ta turady eken. The Good Country turǵyndarynyń aldy solar bolmaq.
- Demek, joǵaryda atalǵan ǵalamdyq máselelerge nemquraıly qaramaıtyn álemdegi kez kelgen adam The Good Country-diń azamattyǵyn ala alady. Men jobanyń saıty Good Country arqyly onyń jumysymen, sonda kórsetilgen shart boıynsha 5 AQSH dollar bolatyn, bizdińshe 1 800 teńgeniń aınalasy, jyldyq salyqty tólep jańa eldiń azamaty atandym. Qaltaǵa salmaq salmaıtyn qarjy bolǵanymen de ony kótere almaıtyndardy joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Jalpy, siz bastaǵan qozǵalysqa qosylýdyń sharty qandaı?
- The Good Country-diń azamaty bolý úshin eshqandaı emtıhan tapsyrýdyń qajeti joq. Jas mólsheri 14 jastan joǵary bolsa bolǵany jáne kez kelgen eldiń «tabıǵı kosmolıtteri» qatarymyzǵa qosyla alady. Ulttandyrý - bul qundylyqtary jáne ómirlik kózqarasy sáıkes adamdardy biriktirýge baǵyttalǵan web-negizindegi proses. Bul tanysý alańyna kóp uqsaıdy. Al, eger báz bireýdiń azamattyq alý úshin 5 dollary bolmasa, jyldyq salyqtan bosatý týraly ótinish bere alady. Azamattyq alǵandardyń qoldaýymen jumys isteıtin arnaıy qor bar, tóleı almaıtyndar sol qordyń esebinen qatarymyzǵa qosyla alady. Biz jyl sońyna deıin 200 000 adamdy qabyldaýdy josparlap otyrmyz. Bul digital ulttyń alǵashqy legi 2019 jyly qaralýy tıis alǵashqy úsh aktýaldy máseleni anyqtap, olardy tıimdi sheshýdiń amaldaryn talqylaýdy bastaıdy. 2019 jyldyń qyrkúıek aıynda barlyǵy biz oılaǵandaı bolsa azamattardy turaqty túrde tirkeýdi jolǵa qoıamyz da, qatarymyzdy 700 mıllıonǵa jetkizý jumystaryn bastaımyz.
- Árıne, aýqymdy jobanyń jumys isteý tártibin bir maqalamen túsindirip jetkizý múmkin emes. Dese de, siz oılaǵandaı azamattyń sany tirkelip, solardyń esebinen qorǵa qarjy túskennen keıin atqarylatyn sharýany qysqa qaıyryp ótesiz be? Búdjeti joq qurylymnyń qyzmeti qalaı júzege asyrylmaq?
- Árqaısysy jylyna 5 AQSH dollary kóleminde salyq tóleıtin, sany mıllıard turǵynnyń tórtten úshine jetetin alyp ulttyń halyqaralyq qaýymdastyqtyń is-áreketine aıtarlyqtaı yqpal etýge qaýqarly bolaryna kúmán joq. Yqpal etýdiń joldary birneshe, mysaly, The Good Country halyqaralyq basqarýdyń zamanǵa saı jańa júıesin ázirleıtin bolady; joba memlekettermen, qalalarmen, korporasıalarmen, halyqaralyq agenttiktermen jáne basqa da oıynshylarmen birlese jumys isteýdiń jańa jáne tyń joldaryn iske qosady; kez kelgen jaǵdaıdy ishki jáne syrtqy dep bólip jarmaı qabyldanǵan sheshimniń tıimdiligi joǵary bolatynan aıǵaqtaıtyn zańdardy ázirleıtin bolady; ýaqyt óte kele Digital memleket ekonomıkalyq qýat alǵan kúnderi halyqaralyq arenadaǵy oıynshylardy «damýdyń durys joldaryn» tańdaýǵa yntalandyrady jáne ult basshylary men turǵyndardy halyqaralyq qarym-qatynastyń úzdik amaldaryna oqytý jumystaryn júrgizedi.
- The Good Country-diń mısıasy men fýnksıasy, bir qaraǵanda, BUU-nyń ataryp otyrǵan jumysyna kóp keledi. Onyń balamasyna kóp uqsaıdy. BUU-men birlese áreket etý kózdelgen be, jalpy jańa memlekettiń atalǵan uıym qyzmetinen qandaı aıyrmashylyǵy bar?
- Bizdiń azamattar ózderi qalaıtyn ózgeristerge qatysty zań jobasyn ózderi talqylap jáne ony júzege asyrýdyń joldaryn ázirleý prosesine tikeleı qatysatyn bolady. Remesh tehnologıalyq áriptesimizben aradaǵy kelisim boıynsha, onyń kómegimen turǵyndar kúrdeli jáne ózekti máselelerge qatysty pikirtalas júrgizýge múmkindik alady. Bul tarıhta buryn sońdy bolmaǵan óte mańyzdy júıe. Búgingi dásúrli úkimetter ne «kóshbasshylar» jasap otyrǵan búrokratıany joıýdyń joldaryn tájirıbede synaqtan ótkizetin bolamyz. The Good Country ózin-ózi basqaratyn úlken júıe qurýdy kózdep otyr. Jańa memlekettiń jumysyn arnaıy shaǵyn azamattyq qyzmet retteıdi jáne zańdardyń oryndalýyn qamtamasyz etetin dıplomatıalyq korpýsy bolady. Al, memlekettermen, qalalarmen jáne BUU-y agenttikterimen resmı dıplomatıalyq qarym-qatynas ornatýdyń amaldaryn qazirden qarastyryp jatyrmyz.
- Qandaı da bolmasyn memleketti basqarýshy organsyz elestetý múmkin emes. Álemdegi tuńǵysh vırtýaldy memlekettiń basshysy kim jáne úkimetti qalyptastyrý josparda bar ma?
- The Good Country úkimetsiz jumys isteıtin tuńǵysh memleket bolady. AI (Artificial Intelligence) tehnologıasyna raqmet aıtýymyz qajet, jańa el óz turǵyndarynyń basqarýymen qyzmet jasaıtyn, ózin-ózi uıymdastyrýǵa qabiletti júıe túrinde qyzmet atqarady. Vırtýaldy memleket ózge de memlekettermen birlese jumys isteı otyryp, olarǵa halyqaralyq problemalarmen birlese kúresýdiń tıimdiligin dáleldeýdi kózdeıdi. Shekarasymen emes ómirlik qundylyqtarymen anyqtalatyn tuńǵysh memleket jumysyn bastady. Jaqsy memleket qurýǵa degen adamzattyń qushtarlyǵy men entýzıazmi bizge bul ıdeıany júzege asyrýǵa nıetti adamnyń kóp ekenin kórsetti. Demek, álemdik damýdy durys jolǵa baǵyttaıtyn qosymsha kúshti iske qosatyn ońtaıly sát bul.
- Mazmundy suhbatyńyzǵa kóp raqmet!
Baqyt SHOIYMBEK, halyqaralyq jýrnalıs,
Ǵalamdyq Komýnıkasıany Basqarý salasynyń Magıstri (Ulybrıtanıa),
The Good Country jobasynyń Qazaqstandaǵy elshisi
