Valúta baǵamy
  • USD -

    519.7
  • EUR -

    605
  • RUB -

    6.61
31 NAÝRYZ — ÁZİRBAIJAN ÚSHİN QASİRETTİ KÚN
04 sáýir 2019
31 NAÝRYZ — ÁZİRBAIJAN ÚSHİN QASİRETTİ KÚN

1998 jyldan beri 31 naýryz kúni ázirbaıjandarǵa qarsy jasalǵan genosıd kúni retinde atalyp keledi. Bunyń tarıhy tereńde... Osydan bir ǵasyr buryn ıaǵnı 1918 jyldyń 31 naýryzy kúni armándar Bakýden bastap, Shamahy, Gýba, Kúrdemir, Salıan jáne Lenkeran qalalarynda iri genosıt jasady.

Bir kúnniń ishinde Bakýde 12 myń ázirbaıjandyq óltirildi. Keıbir derekterge qaraǵanda, bul san tipti 25 myńǵa jýyqtaıdy. Tek qana Shamahy qalasynda qurban etilgender san 7 myńǵa jetken. Naýryz aıynda bastalǵan bul qandy qasap qyrkúıek aıyna deıin sozyldy. Máselege Nýrı pasha basqaratyn Kavkaz ıslam jasaǵy aralasqanǵa deıin jaýyzdyq jalǵasty. Bul qandy qyrǵyn barysynda barlyǵy 50 myń ázirbaıjan óltirildi.

XVIII ǵasyrdyń basynan bastap XIX ǵasyrda Kavkazdy otarlaýǵa kirisken patshalyq Reseıdiń basty maqsaty  — Ázirbaıjan jerin qolǵa túsirý edi. Armándar bolsa, orystardyń ımperıalyq pıǵylyn júzege asyrýda qural retinde paıdalanyldy. Olardyń da armany orystardyń Kavkaz aımaǵyn basyp alýyn paıdalanyp óz «Úlken Armenıasyn» qurý áreketin iske asyrý boldy.

Grýzın tekti Tsıtsánov Kavkazdy basyp alý josparyn júzege asyrý barysynda atalǵan aımaqtaǵy armándardan úlken qoldaý tapty. Osylaısha, Ázirbaıjan jerlerin otarlaý bastaldy. Al 1804-1805 jyldary Baký men Nahchyvandy basyp alǵan Reseı ımperıasy shekarasyn Kaspıı teńizinen Qara teńizge deıin sozdy.   

XIX ǵasyrdyń sońy men XX ǵasyr boıy patshalyq Reseı men Keńes Odaǵy qaramaǵynda bolǵan ázirbaıjandar únemi óz jerlerinde súrginge salynyp, óz jerlerinde qurylǵan armán memleketi kesirinen jerlerinen aıyrylý jáne etnıkalyq qyrǵynǵa ushyraý problemalarymen betpe-bet kelip otyrdy. Shamamen 2 mıllıon ázirbaıjan óltirildi jáne týǵan topyraǵynan qonys  aýdarýǵa májbúr boldy. XIX ǵasyrdyń basynda patshalyq Reseı dáýiri aıaqtalǵanymen olardy tóńkerip, bılikke kelgen bólshevıkter Tashnaksýsıan jetekshilerimen aýyz jalasty.

Armándardyń Osman memleketi ishinde alaýyzdyq týdyryp, jaýlap alýshy orystarmen áriptestik ornatýy olardyń Osman memleketi shekaralarynan shyǵarylýyna túrtki boldy. Olar Ulybrıtanıa jáne Reseı memleketteri kómegimen eń quıqaly jer Batys Ázirbaıjanǵa ornalasýdy (qazirgi Armenıa) tańdady, jáne ázirbaıjandarǵa qatysty túrli aıla-sharǵy jasaýǵa kiristi. 1918 jyldyń naýryz aıynda orys jáne aǵylshyn áskerleriniń kómegimen Úrmıe, Noı, Salmas jáne Maký qalalarynan qyrǵyndy bastap, myńdaǵan ońtústik ázirbaıjandyqtardy óltirip, «Úlken Armenıany» qurǵylary keldi. Bul rette, aımaqtaǵy kúrd taıpalarymen áriptestikti arttyrdy. Alaıda, armándardyń basshysy Marshımondy Ismaıl Aǵa óltirgen soń olar ońtústik Ázirbaıjan jerinen sheginýge májbúr boldy. Biraq, keıin genosıd Reseı qoldaýymen Soltústik Ázirbaıjanda jalǵasty.

Aǵylshyn jazýshysy Peter Hopkrık «Bitpeıtin oıyn» atty kitabynda bylaı jazady: «Aǵylshyndar, nemister men túrikterdiń Úndistanǵa baratyn jolyn keskisi keletin, armándar Ázirbaıjannyń shyǵysy men batysyn basyp qalǵysy keletin, al orystar bolsa, Bakýdyń baı munaıyn ıemdengisi keletin. Naýryz oqıǵalary túrikterge qarsy kúlli armándardyń birikkenin kórsetti».

1918 jyldyń naýryz aıynda Bakýde jasalǵan qyrǵyn Ázirbaıjan halqy tarıhynda eń úlken genosıt bolyp qaldy. Bul qanda qasap, súrgin saıasaty Ánýar pashanyń baýyry Nýrı pasha bastaǵan Kavkaz ıslam jasaǵy atalǵan Osman áskeriniń 1918 jyldyń mamyr aıynda Ázirbaıjanǵa kelýi arqyly ǵana toqtatyldy. Tórt aıǵa sozylǵan áskerı is-qımyl arqyly jaýyzdyq aıaqtaldy. Kavkaz Islam jasaǵy 1100 áskeri men 30 ofıserinen aıryldy. Qazir Ázirbaıjannyń ár jerinde atalǵan batyrlarǵa arnalǵan belgiler ornatylǵan.   


Dr. Abıl IBRAHIMOV

RELATED NEWS
Azerbaijan Airlines ushaǵyn jerden atqylaǵan - Ázerbaıjan prezıdenti
30 jeltoqsan 2024
Azerbaijan Airlines ushaǵyn jerden atqylaǵan - Ázerbaıjan prezıdenti

“Azamattyq ushaq Reseı aýmaǵynda, Groznyı qalasynyń mańynda syrttan zaqymdanyp, is júzinde basqarýdan aıyrylǵan. Biz sonymen birge ushaqty radıoelektrondy kúres quraldary arqyly basqara almaıtyndaı jaǵdaıǵa jetkizgenin de bilemiz. Bul ushaqqa keltirilgen alǵashqy zaqym” dedi Álıev ázerbaıjan telearnasyna bergen suhbatynda. 

Ol atqylaýdyń saldarynan ushaqtyń artqy bóligi qatty zaqymdanǵanyn aıtty. 

Onyń sózinshe, túpkilikti qorytyndy qara jáshikti ashqannan keıin belgili bolady. Ázerbaıjan prezıdentiniń sózinshe, ushaqty qasaqana atqylamaǵan.

Álıev sonymen birge "qandaı da bir gaz balony jaryldy" dep málimdegen Reseı bıligi kinásin moıyndap, Ázerbaıjannan keshirim suraýdyń ornyna "máseleni jasyrýǵa" tyrysty dedi.

“Reseıdiń resmı qurylymdarynyń qandaı da bir gaz balony jarylǵany jóninde boljamdy alǵa tartýy bizdiń kóńilimizdi qaldyrdy ári tańǵaldyrdy. Iaǵnı, Reseı jaǵy máseleni jasyrǵysy keletinin aıqyn kórsetti jáne bul árıne, abyroı ákeletin nárse emes” dedi Álıev. 

 

Ázerbaıjanda aza tutý kúni jarıalandy
25 jeltoqsan 2024
Ázerbaıjanda aza tutý kúni jarıalandy

Baký-Groznyı reısin oryndaǵan Embraer 190 jolaýshylar ushaǵynyń apatqa ushyraýyna baılanysty 26 jeltoqsanda Ázerbaıjanda aza tutý kúni jarıalandy, dep habarlaıdy Azertag agenttigi.

Ázerbaıjan Respýblıkasynyń Prezıdenti Ilham Álıev tıisti jarlyqqa qol qoıdy.

Eske salaıyq, búgin Bakýden Groznyıǵa bet alǵan «Ázerbaıjan áýe baǵyttary» kompanıasyna tıesili ushaq Aqtaý mańynda qulap tústi. Bortta 37 Ázirbaıjan, 6 Qazaqstan, 3 Qyrǵyzstan, 16 RF azamaty bolǵan. Ázirge 28 adam aman qalǵany aıtylýda.

Ázerbaıjannyń Qazaqstandaǵy mádenıet kúnderi aýqymdy ótti
26 qyrkúıek 2024
Ázerbaıjannyń Qazaqstandaǵy mádenıet kúnderi aýqymdy ótti

Ázerbaıjannyń Qazaqstandaǵy mádenıet kúnderine oraı ótken gala-konsertke myńǵa jýyq adam qatysty, dep habarlaıdy Ulys Mádenıet jáne aqparat mınıstrligine silteme jasap.

Ázerbaıjannyń Qazaqstandaǵy mádenıet kúnderi Q.Qýanyshbaev atyndaǵy memlekettik akademıalyq qazaq mýzykalyq-drama teatrynda ótken gala-konsertpen qorytyndylandy. Aýqymdy is-sharaǵa myńǵa jýyq kórermen - shyǵarmashylyq zıaly qaýym, vedimistik baǵynysty uıymdar ókilderi, sondaı-aq elorda turǵyndary men qonaqtary jınaldy.

Sondaı-aq konsertke QR Mádenıet jáne aqparat mınıstri Aıda Balaeva men Ázerbaıjan Respýblıkasynyń Mádenıet mınıstri Adıl Kerımlı qatysty.

Sahnada Ázerbaıjannyń Halyq ártisteri Samır Djafarov, Alıhan Samedov, Týnzalá Agaeva, Azer Zeınalov, Gýláz Mamedova, Ázerbaıjannyń eńbek sińirgen ártisteri Rashad Ilásov, Lala Mamedova jáne basqa da tanymal ónerpazdar óner kórsetti. İs-sharada Qazaqstan mádenıetin Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi Álisher Kárimov pen halyqaralyq jáne respýblıkalyq baıqaýlardyń laýreaty Aıaýlym Qajymuhanqyzy Jýmkenova tanystyrdy.



Konsert barlyq qatysýshylardyń Qazaqstan men Ázerbaıjan arasyndaǵy mádenı birlik pen dostyqtyń sımvolyna aınalǵan Mýslım Magomaevtyń áıgili «Ázerbaıjan» ánin oryndaýymen aıaqtaldy.

Aıta keteıik, 24-26 qyrkúıek aralyǵynda Qazaqstanda Ázerbaıjannyń mádenıet kúnderi ótti. Onyń aıasynda Astanada kitaptardyń tusaýkeseri, etno-djaz konserti, eki eldiń Ulttyq kitaphanalary arasyndaǵy memorandýmǵa qol qoıý, sondaı-aq «Ázerbaıjan óneriniń injý-marjandary» kórmesiniń ashylýy jáne Ázerbaıjan memlekettik bı ansambliniń konserti ótti. 

2023 jyldyń jeltoqsan aıynda Bakýde Qazaqstannyń Ázerbaıjandaǵy Mádenıet kúnderi joǵarǵy deńgeıde ótip, eki memleket arasyndaǵy mádenı baılanysty nyǵaıtýdaǵy mańyzdy qadam bolǵan edi.

Biz týraly
ulys.kz — aqparattyq, saraptamalyq jáne tanymdyq baǵyttaǵy materıaldardy beredi.
 
Mýltımedıalyq joba zaman talabyna saı jasalǵan. Qazaqstannyń aqparattyq naryǵyn sapaly
kontentpen qamtamasyz etýge úles qosýǵa baǵyttalǵan. Mundaǵy saraptamalyq, tanymdyq
maqalalar san salany qamtıdy. Geostrategıa, geoekonomıka, geosaıasat, halyqaralyq
qatynastar men eldiń ishki-syrtqy saıasaty, ekonomıka, jahanda bolyp jatqan tektonıkalyq
ózgerister men trend taqyryptar ulttyq múdde turǵysynan tereń taldanyp qazaq
oqyrmandaryna jetkiziledi. Ortalyq Azıa men Túrki álemine erekshe kóńil bólinedi.