Валюта бағамы
  • USD -

    513.1
  • EUR -

    577
  • RUB -

    6.35
Демография: сапамыз санымызға сай ма?
Фото: gov.kz 16 қыркүйек 2024
Демография: сапамыз санымызға сай ма?

КСРО ыдырап, Қазақстан тәуелсіздік алған тұста АҚШ саясаттанушысы Збигнев Бжезинский «Ұлы шахмат тақтасы» дейтін әйгілі кітабын жариялады. Орталық Азияның Еуразия атты шахмат тақтасындағы орнына тоқталған сарапшы Мәскеуден дербестік алып шыққан елдердің ішінде Қазақстанның демографиялық құрылымы ең күрделі мемлекет екенін, оның кесірі мемлекеттілікке нұқсан келтіру мүмкін екенін болжайды. Бұл қатерді Қазақстан билігі инвестициялық саясатты барынша көпвекторлы құрудың арқасында айтарлықтай бәсеңдете алды. Басқаша айтсақ, қазақ даласының қойнауындағы маңызды ресурстарды шүлен үлестіргендей барлық тараптың көңілін таба отырып игеріп отыр. Тек бұған ғана сеніп қалмай, демографиялық алуандықты тұтастыққа айналдырудың түрлі амалын қарастырды. Соның бірі – шетелге тарыдай шашыраған қазақ диаспорасын тарихи отанына қайтару бағдарламасы.

Қазіргі күннің биігінен қарағанда бұл қай қырынан алса да ұтымды шешім болғанын айтуға болады. Ал ол кезде популистік шешім ретінде қабылдағандар да болған.

Ал шын мәнінде тоқсаныншы жылдардың басындағы демографиялық құрамымыз З.Бжезниский айтса айтқандай күрделі еді.

1991 жылы Қазақстан халқының саны 16,5 млн болса, 2000 жылы 14,8 миллионға түсіп кеткен. Елдегі неміс, кәріс, украин, орыс диаспораларының негізгі бөлігі жөңкіле көшкендіктен санымыз ойсырап шыға келді. Аймақтағы экономикалық дағдарыстың кесірінен елдегі туу деңгейі 1000 адамға шаққанда 14,9  адамнан, өлім көрсеткіші 1000 адамға 10,6 адамнан келді.

Көші-қонның теріс сальдосы елдің демографиялық көрсеткішіне кері әсер еткенімен, ішкі тұрақтылық мәселесін жұмсарта түсті. Экономикасын басынан аяғына дейін қайта құрылымдап жатқан елге сырттан жайлы тұрмыс көксеп ешкімнің келмейтіні де анық еді. Сырттағы қандастарды елге алдырту демографиялық құлдырауды бәсеңдететін жалғыз амал болды. Жыл сайын 10 мың қазақ отбасын шетелден көшіріп әкелуді көздейтін квоталар бекітіліп отырды.

2001 жылы Қазақстан мұнайына иелік еткен инвесторлар өндірісті толық жолға қойып, нарыққа белсенді араласа бастады. Дәл осы кезде мұнай бағасы да шарықтап шыға келді. Мұнай долларының жұғыны демографияға да жетті. Соның арқасында әлеуметтік бағдарға басымдық берген саясат сахнаға шықты.

Сол кезде дүниеге келген қазақстандықтарды қазір демографтар «2000 жылдардағы бумның балалары» деп атайды.

2010 жылға қарай халықтың саны КСРО ыдыраған тұстағы көрсеткішіне әупіріммен оралды. Бірақ бұл жолғы халықтың этникалық құрамы 20 жыл бұрынғы құрамнан әлдеқайда біркелкі, біртұтас еді.

Елде өлім-жітім азайып, 1 млн қандас көшіп келді. 2004 жылы көші-қон кейінгі 15 жылда алғаш рет оң сальдо көрсетті. Яғни, көшіп келушілердің саны көшіп кетушілерден көп  (+33 мың адам) болып шықты.

Шикі мұнайдың экспортынан түскен ақшаның жұғыны біраз уақыт бойы Қазақстандағы әлеуметтік жағдайды іргедегі бауырлас елдерден артық етіп тұрды. Соның арқасында көршілес елдерден еңбек миграциясы артты. Бұл жағдай 2010 жылдың басына дейін жалғасты.  2008-2009 жылдардағы жаһандық дағдарыстың салдары Қазақстан экономикасында кейінгі бес жылға дейін жалғасты. Мұнай доллары мәңгілік емес екенін, осы дағдарыс айқын көрсетті. 2011-2022 жылдар аралығында Қазақстан өз экономикасын Еуразиялық экономикалық одақтың аясында дамыту жүйесін құрды. Нақтырақ айтсақ әлі құрып жатыр. Осы үдеріспен бірге келген түрлі экономикалық күйзелістер елдің ішіндегі білімді, білікті мамандар үшін Қазақстанды тартымсыз етіп көрсетті. Осылайша мұның алдындағы 10 жылда Қазақстанға нәпақа іздеп ағылған еңбек мигранттарының саны көп болса, бұл онжылдықта елден кеткен еңбек мигранттарының саны артты. Тіпті 2012 жылы көші-қонда қайтадан теріс сальдо қалыптасты.

Көші-қон саясатының 2023-2027 жылдарға арналған тұжырымдамасында көрсетілген деректерге сүйенсек, 2011-2022 жылдар аралығында жоғары және техникалық-кәсіптік білімі бар 367 мың еңбекке жарамды қазақстандық шетелге қоныс аударған. Бұл маусымдық жұмыс іздеп немесе білім іздеп кеткен адамдардың сыртындағы көрсеткіш. Ел демографиясындағы күйзеліс әсіресе 2019-2021 жылдар аралығында  қатты байқалды. 3 жылда елден көшкен. Олардың 90%-ы ТМД-ға мүше елдерді таңдаған немесе тарихи отандарына оралған. Ал елге көшіп келушілердің ішінде жоғары білім бар адамдардың үлесі азая түскен. Кейінгі 10 жылда елге келетін жоғары білімді адамдардың саны екі еседен астам қысқарып, 2020 жылы 1,9 мың адамға түскен.

2019 жылы елден көшкендердің 25,8%-ы 15 жасқа дейінгілер болған. 2020 жылы бұл көрсеткіш 25,6% болған. Ал көшіп келушілердің ішінде балалардың саны 2019 жылы 13,8% болса, 2020 жылы 15,7% болған. Бұл елден кеткен жас отбасылардың саны артқанын көрсетеді. Ал елге көшіп келушілердің арасында жас отбасылар аз деген сөз.

1991-2021 жылдар аралығында Өзбекстан,  Қытай, Түрікменстан, Моңғолия мемлекеттерінен 379 мың отбасы немесе 1 млн 101 мың қандас келіп, азаматтық алған. Кейінгі үш жылда қандастардың келуі де бәсеңдегенге ұқсайды. 2016 жылы 33,7 мың қандас, 2019 жылы 17,7 мың қазақ, 2021 жылы 14 мыңнан астам қандас,  2024 жылы 12 325 адам оралған.

Соңғы халық санағы халық саны 19 млн адамнан асқанын көрсетті. Сарапшылар қазақстандықтардың қазіргі жас құрамы экономика үшін өте қолайлы деп бағалайды. Еңбекке жарамды деп саналатын 15-62 жас аралығындағылардың үлесі – 57,7%.  

Қазақстан сияқты жері кең, түрлі өркениеттердің кіндігінде тұрған Қазақстанда халық саны қарқынды өсу үшін өмір сүру сапасы жоғары болу керек. Мұндағы демографиялық дамуды Непал, Конго, Бангладеш сияқты елдердегі өсіммен салыстыруға келмейді. Сондықтан елде жеке демографияны арттыруға ғана арналған дербес бағдарлама жоқ. Халық санын арттырып қана қоймай, демографиялық үдерістерді ұтымды әрі қауіпсіз басқару да оңай шаруа емес екенін қазіргі геосаяси жағдайлар көрсетіп отыр. Сондықтан мемлекет демографиялық өсімнің барлық сатысын цифрландырып, денсаулық сақтау, білім беру салаларымен үндестікте дамытуға бағытталған саясат ұстанады. 

RELATED NEWS
Көз тимесін, көлік бұйырды! Ермектің 10 миллионы жайлы хикая
18 сәуір 2025
Көз тимесін, көлік бұйырды! Ермектің 10 миллионы жайлы хикая

Адамның пешенесіне жазылған бақтың қай күні, қай сәтте, қай жерден төгіліп түсетінін кім білген? Біреу өмір бойы тырысады да, ештеңе шықпайды. Біреу шай ішіп отырып, шынайы жеңімпаз атанады.

Астаналық Ермек Баимбетов — дәл сондайлардың бірі. Жаңа көлік емес, жаңа үмітке ие болған азамат. Оның бағы — ғаламтордың ар жағынан келген. Ал бақыт — қою, күрең шай үстінде күтіп тұрған.

Бір күні Ермек "Сәтті жұлдыздың" жарнамасын көреді. Біреулер мұндайға селт етпейді. "Бәрібір жолым болмайды" дейді. Ал Ермек... тәуекел етті. Екі билет сатып алды. Бар болғаны — екі билет! Бірі — жай қағаз. Екіншісі — 10 миллион теңгелік алтын құжат болып шықты.

"Кешкі шай үстінде отыр едік. Қоңырау шалынды. «Сіз көлік ұтып алдыңыз», дейді. Ә дегенде алаяқтар шығар деп ойладым. Бірақ билет нөмірін айтты, телефон нөмірін айтты. Сайттан қарап едім — шынымен де мен екенмін..." – дейді өзі.

Кейде сене салу қиын. Әсіресе қазақ сенім мен күмәннің арасында жүреді. Ал Ермектің қуанышы — кейінірек келді. Бастапқыда – тосын, кейін – тұщымды. Ол көлікті емес, оның орнына берілетін 10 миллион теңгені таңдады. Қайда жұмсамақ? Бір бөлігі — әкесінің еміне, қалғаны — несиеге.

Кім не десе де, бұл — бір адамның ғана емес, бір әулеттің жеңісі.

Сәтті жұлдыз – сәтті күннің хабаршысы ма?

«Сәтті жұлдыз» ұлттық лотереясы — соңғы он жылда мыңдаған адамның үмітіне ұшқын берген ұйым. Еліміздің түкпір-түкпіріндегі 200-ден астам сауда нүктесінде армандар билетпен сатылып жатыр десек, асыра айтқандық болмас.

Жеңімпаз көп. Ең үлкен жүлде — 150 миллион теңге. Қызылордадан шыққан қатысушы ұтып алған. Бұл енді қарапайым байлық емес, бір өңірдің жаңалығы.

Ал алда не күтіп тұр? Тағы да пәтер, тағы да көлік!

Қазақ "көп қорқытады, терең батырады" дейді. Көптің ішінен дара шығу оңай емес. Бірақ келесі мүмкіндіктер де дайын тұр:

20 сәуір — пәтер ойнатылады («TeleBingo» ойыны);

30 сәуір — автокөлік ойнатылады («6/49» ойыны);

Джекпот қазірдің өзінде 572 миллион теңге болып тұр! Сандардың өзі сөйлеп тұр.

Міне, осының бірі — «ЛотоНабор Квартира». 5 билеттен тұратын бұл жинақ — пәтерге апарар бес қадам. Әр билет — өз алдына бір мүмкіндік.

Ұтыс жексенбі, 20 сәуірде, сағат 10:00-де, «31 арнада» тікелей эфирде өтеді. Көзбен көріп, көңілмен ұтудың жолы осы.

Жеңіс жеке емес, қоғамға ортақ

Жеңіске жеткен әр теңгенің 10 пайызы — қазақ спортына кетеді. Тағы 10 пайызы — «Қазақстан халқына» қоғамдық қорына аударылады. Демек, біреудің бағы — елге қайырлы. Ойын ойнасаң да, оймен ойнар кезең бұл.

Ермектің жолы болды. Келесіде кім біледі — бағыңыз сізге бұйырып қалуы да ғажап емес. Қайраттан туған қайсарлық пен үміттің арасы кейде бар болғаны екі билет қана.

 

мариалдың ақысы төленген.

 

Пәтер ұтып алған адам кім?
28 сәуір 2025
Пәтер ұтып алған адам кім?

Телефон шырылдады. «Сіз пәтер ұтып алдыңыз» деді. «Алаяқтық емес пе?» деп ойлады. Екі күн бойы сенбеді. Үшінші күні ғана Алматыдағы бас кеңсеге кіргенде барып көз жеткізді. Шын екен. Қағаз жүзінде емес, өмірде.

Бұл – Василийдің хикаясы. Ол – қарапайым еңбек адамы. Еліміздің өндіріс орындарында жиырма жылдан бері вахталық әдіспен жұмыс істеп келеді. Алматыда тұрады. Алыс жол, ауыр жұмыс, ұзақ ауысым – бәрі үйреншікті. Бірақ мына жаңалық оған мүлде үйреншікті емес.

– Лотереяға шамамен екі жылдан бері қатысып жүрмін, – дейді ол. – Аптасына кемі екі рет билет аламын.

Сәті түскен күн – дәл осы апта. Қолына тиген – баспана. Бірақ бұл қуаныш бастапқыда күмәнмен келген.

– Басында шын айтсам, сенбедім. «Скам шығар» деп ойладым. Қазір кім көрінген телефон шалып, алдап-арбайды ғой. Бірақ бірнеше мәрте хабарласты. Кейін өзім келіп көрдім. Міне, сол кезде ғана рас екенін түсіндім, – дейді Василий.

Жеңімпазбен сөйлесіп отырғанда оның сөздерінде бір заңдылық байқалды: үміт үзілмеген. Ол сеніп келген. Сенімінің сыры – сабыр мен тұрақтылық.

– Бұған дейін де үмітімді үзбей, билет алып жүрдім. Қазір сенімім тіпті күшейді. Одан әрі де қатыса берем, – дейді.

Бір қызығы, Василий жеңісі туралы ешкімге айтпаған. Қазір де айтқысы жоқ. «Тыныш өмір сүргің келсе, көпке жария етпе» дейді. Оның бұл сөзі бүгінгі қоғамның бір көрінісі іспетті.

– Ашық айтып, жария еткен дұрыс емес деп ойламаймын. Күнде біреу хабарласып, мазаны алады. Сол үшін ешкімге айтпадым, – дейді ол.

Лотереяға келсек, Василий көбіне TeleBingo мен 5/36 билеттерін сатып алады. Бастапқыда сандарды өзі таңдайтын. Тіпті нумерологияны зерттеп көрген. Бірақ соңғы уақытта бәрін автоматқа тапсырған. Ұтқан нөмір де автоматты түрде таңдалған.

– Бұрын ірі сауда дүкендерінен қағаз билет алатынмын. Соңғы алты айда онлайнға көштім. Ыңғайлы әрі жылдам, – дейді.

Сөз соңында ол барлық қатысушыларға қарапайым, бірақ сенімді кеңес берді:

– Үміт үзбеңіздер. Бәлкім, бір күні сіз де ұтып қаларсыз. Ештеңе де бекер емес.

Танымал қоғам қайраткері айтқандай, «Бақыт – дайын тұрған қақпа. Бірақ оны ашу үшін сенімнің кілті керек». Василий сол кілтті тапты. Енді жаңа өмірдің есігін ашты.

Келесі кезек – Кроссовер!

30 сәуір күні сағат 22:00-де өтетін кезекті тиражда басты жүлде – 282 819 500 теңгеден асады және Кроссовер автокөлігі ойнатылады.

«LOTO 6/49» лотереясының ЛотоЖиын форматында ұсынылған арнайы топтамасы арқылы әр қатысушы бір емес, бірден 6 мүмкіндікке ие болады. Әрбір ЛотоЖиын 6 билеттен тұрады, ал сандар жүйесі кездейсоқ таңдалады. Ұтысқа қатысу онлайн режимде қолжетімді.

Тікелей эфир YouTube желілесіндегі Satty Zhuldyz арнасы арқылы жүргізіледі.

Әлеуметтік жауапкершілік:

Ойыннан түскен табыстың 10%-ы отандық спортты қолдауға, ал тағы 10%-ы «Қазақстан халқына» қоғамдық қорына аударылады.

Мүмкіндік қашан келіп қалатынын ешкім білмейді. Василийге бұйырған бақыт, бәлкім, ертең сіздің есігіңізді қағар!

Фаст-фуд орнына – пәтер...
20 наурыз 2025
Фаст-фуд орнына – пәтер...

Бүгінде бағы жанған отандастырымыз пәтер, көлік, түрлі  бағалы ақшалай сыйлықтарды Satty Zhuldyz лотереясымен үнемі ұтып алуда. Өткен айда ғана екі қатысушы жеке үйі мен қомақты қаржыға ие болды, деп хабарлайды ulys.kz.

Лотерея ойнау уақытты ұтымды өткізу ғана емес, соның бірге бірден аяқ асты олжаға кенелудің жолы. Өйткені билет бағасы анау айтқандай қымбат та емес. Бір шыныаяқ кофе, бір кинобилет құны немесе қазіргі балалар жақсы көретін фаст-фуд комбосымен бағасы шамалас. Бірақ, фаст-фуд секілді денсаулық ағзаны уламайсыз, сонымен бірге лотерея арқылы жеңіске жету бәсі жоғары. Оның үстіне жеңісті сәтті күтудің өзі бір ғанибет емес пе?

Осындай сезімді басты кешкендердің бірі Алматы қаласының тұрғыны Гүлнәр Жұмағұлова мен Талдықорған қаласының тұрғыны Ғани Тәжіғұлов. Олар лотерея билетін сатып алғанымен, мұндай олжаға ие боламыз деп күтпеген еді.

31 жасар Гүлнәр Жұмағұлова лотереяға ата-анасымен бірге лотереяға қатысып жүргеніне он жылдан асқан. Жұмағұловтар отбасы үшін бұл жай уақыт өткізу ғана емес, тұрақты дәстүрге айналған. Алайда Satty Zhuldyz ұйымдастырған TeleBingo лотереясынан пәтер ұтып алғанына Гүлнәрдың өзі бастапқыда сенбеген.

«Ата-анама айтқан жоқпын, себебі өзім де сенбедім. Маған хабарласып, жеңіске жеткенімді айтқанда, менімен біреу қалжыңдасып отырған шығар деп ойладым. Осының бәрін айтқан кезде бәрі таңғалатын шығар әрі қатты қуанады. Анамның қандай көңіл-күйде болатынын сөзбен жеткізе де алмаймын», – дейді Гүлнәр.

Гүлнәрмен бірге 34 жасар Ғани Тәжіғұлов та бақытты жандардың біреуі атанды. Ол 2018 жылдан бері лотереяға қатысып келеді. Бұл жолы ол Satty Zhuldyz-дың «5/36» лотереясының бірден сегіз билетін сатып алған. Сол сегіз билеттің біреуі Ғаниға 32 миллион теңге сыйлады! Талдықорған тұрғынының айтуынша, бұл ақша оған үлкен көмек болмақ. Енді ол ипотекасы мен несиелерін толықтай жауып, қарызсыз адам болғанын тілге тиек етті. Осылайша, фаст-фут орнына алынға билет Ғанидің банктегі қарыздарына құтылудың жолына айналды.

«Мен негізі лотереядан жиі билеттер сатып аламын. Осы жолда Satty Zhuldyz-дың 8 билетін сатып алдым. Бағым жанып,  32 миллион теңге ұтып алдым. Қуанышымда шек жоқ... Енді осы қаржыны ипотекам мен қарыздарымды толық жауып тастауға жұмсаймын. Қарызсыз адам боламын. Өзіңіз білесіз қарызы жоқ адам ең бақытты жандардың бірі», - дейді Ғани ағынан жарылып.

Көптеген адамдар өмірде бір ғажайыптың болатынына сенеді. Оны әр адам әр түрлі күтеді. Бірақ лотереядан миллиондар ұтып алсам деген қиял мен арман әр адамда болатыны шындық. Көбі ол арманға жетудің мүмкіндіктері бар екенін де біліп, үнемі лотереядан билет алып, өзінің жұлдызды сәтін күтеді.

Айта кететін жайт бұған дейін де Satty Zhuldyz лотереясына қатысушылар ірі жүлде мен пәтер және жаңа көліктің иесі атанған. Сіздің де келесі жеңімпаз атануыңыз бек мүмкін.

23 наурыз күні TeleBingo лотереясында үш пәтер ұтысқа салынады.

Оған қатысу үшін TeleBingo лотереясының «Пәтер» ЛотоЖинағын сатып алу қажет. Онда бес лотерея билеті бар және бар болғаны 3500 теңге.

Бір қатысушы үшін ЛотоЖинақ саны шектеусіз. Неғұрлым көп билет сатып алсаңыз, жеңіске жету мүмкіндігіңіз соғұрлым жоғары болады. Сонымен қатар, әрбір қатысушы 569 миллион теңге көлеміндегі джекпотты ұтып алу мүмкіндігіне ие болады.                                    

Ірі ақшалай жүлде немесе пәтер иегері атануға асығыңыз!

Ұтыс ойыны 23 наурыз күні сағат 10:00-де «31 арнаның» тікелей эфирінде өтеді.

Билеттерді ірі сауда орталықтарынан немесе лотереяның ресми сайтынан сатып алуға болады. Бәлкім, дәл осы жолы сіздің бағыңыз жанар!

 

* материалдың ақысы төленген

Біз туралы
ulys.kz — ақпараттық, сараптамалық және танымдық бағыттағы материалдарды береді.
 
Мультимедиялық жоба заман талабына сай жасалған. Қазақстанның ақпараттық нарығын сапалы
контентпен қамтамасыз етуге үлес қосуға бағытталған. Мұндағы сараптамалық, танымдық
мақалалар сан саланы қамтиды. Геостратегия, геоэкономика, геосаясат, халықаралық
қатынастар мен елдің ішкі-сыртқы саясаты, экономика, жаһанда болып жатқан тектоникалық
өзгерістер мен тренд тақырыптар ұлттық мүдде тұрғысынан терең талданып қазақ
оқырмандарына жеткізіледі. Орталық Азия мен Түркі әлеміне ерекше көңіл бөлінеді.