پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ توراعالىعىمەن اتىراۋ قالاسىندا ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى ءوتتى. بۇل تۋرالى اقوردا حابارلايدى.
مەملەكەت باسشىسى، ەڭ الدىمەن، بيىلعى قۇرىلتاي وتىرىسى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – ناۋرىز مەرەكەسىمەن جانە ورازا ايىمەن ورايلاس كەلگەنىن ايتا كەلىپ، ءۇشىنشى وتىرىستىڭ جايىق جاعاسىندا ءوتىپ جاتقانى تەگىن ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
– ايگىلى سارايشىق قالاسى وسى جەرگە ءتيىپ تۇر. بۇل شاھار ۇلىق ۇلىستىڭ، كەيىن قازاق حاندىعىنىڭ ماڭىزدى اكىمشىلىك جانە ساۋدا ورتالىعى بولعانى تاريحتان بەلگىلى. ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىندا تۇرعان قالا ءبىر كەزدەرى ايرىقشا گەوستراتەگيالىق ءرول اتقارعان. باتىس پەن شىعىستىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي، مادەني قارىم-قاتىناسىنا ەرەكشە ىقپال ەتكەن. اتاقتى حاندارىمىز وسى جەرگە ورداسىن تىگىپ، ەل بيلەگەن. ءبىرقاتارى سارايشىقتا ماڭگىلىك مەكەنىن تاپقان. تاريحشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، قازاق حاندىعىن قۋاتتى مەملەكەتكە اينالدىرعان قاسىم حان وسىندا جەرلەنگەن. ءبىر سوزبەن ايتساق، سارايشىق – ءتول شەجىرەمىزدە ايرىقشا ورنى بار كيەلى شاھار، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، حالىقتىڭ بەرەكە-بىرلىگىن ساقتاۋ ەلدىگىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى. ەلدىڭ تۇتاستىعى زيالى قاۋىمنىڭ بىرلىگىنەن باستالادى.
– الدىمەن ەل اعالارىنىڭ اراسىندا اۋىزبىرشىلىك بولۋى كەرەك. ولار ۇرپاققا ونەگە بولاتىن كەسەك اڭگىمە ايتۋى قاجەت. ءقازىر ەرتەدە وتكەن وقيعالارعا، بەلگىلى ءبىر تۇلعالارعا قاتىستى تالقىلاۋ كوبەيىپ بارادى. قالامگەرلەرىمىز، ءتىپتى، شىڭعىس حاننىڭ تەگى كىم دەپ، ايتىسىپ-تارتىسىپ جاتاتىن بولدى. كەڭەس زامانىنداعى تۇلعالاردى، اسىرەسە، الاش كوسەمدەرى مەن كەڭەس قايراتكەرلەرىن سالىستىرىپ، بىر-بىرىنە قارسى قويادى. ءدال وسىنداي ءسوز تارتىستارىنىڭ اقيقاتىنا جەتۋ قيىن، جەتكەننىڭ وزىندە ەل ىشىنە ىرىتكى سالاتىن مۇنداي داۋ-دامايدىڭ ەش قاجەتى جوق. ءار ءداۋىردىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بار. ءاربىر تۇلعا ءوزىنىڭ كوزقاراسىنا، دۇنيەتانىمىنا قاراي جانە ءوز قوعامىنىڭ مۇددەسىنە سايكەس ەلگە قىزمەت ەتتى. ولار، ياعني، سول زاماننىڭ قايراتكەرلەرى ءبىر كەزدەرى ۇستانعان باعىتىنا بولا داۋلاسسا، ەندىگى ۇرپاق كىمنىڭ ءىسى دۇرىس، كىمدىكى بۇرىس دەپ داۋرىعىپ ءجۇر. جالپى، بۇرىنعى جانە قازىرگى تاريحتىڭ ءتۇرلى كەزەڭدەرىن، تۇلعالارىن بىر-بىرىنە قارسى قويۋعا بولمايدى. تۇپتەپ كەلگەندە، مۇنىڭ ءبارى – ءبىزدىڭ تاريحىمىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
پرەزيدەنت ءتىلىمىزدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتە ءتۇسۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى باعىتى بولىپ قالا بەرەتىنىن مالىمدەدى. قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇل ءۇردىستى ودان ءارى دامىتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى ءارى توتە جولى اعارتۋشىلىق دەپ سانايدى. بۇعان قوسا، كىتاپحانا ءىسىن وركەندەتۋگە بەي-جاي قاراۋعا بولمايتىنىن اتاپ ءوتىپ، كوپ ۇزاماي الماتى مەن استانادا تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيتىن زاماناۋي كىتاپحانالار بوي كوتەرەتىنىن جەتكىزدى.
مەملەكەت باسشىسى بولاشاققا سەنىممەن قادام باسۋ ءۇشىن ءتول تاريحىمىزدىڭ اۋقىمى كەڭ ەكەنىن تولىق سەزىنىپ، مادەني مۇرامىزدى ساقتاپ، ونى دارىپتەۋىمىز قاجەت دەپ سانايدى. ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان – ۇلى دالاداعى كوشپەندىلەر وركەنيەتىنىڭ تىكەلەي مۇراگەرى. جەر جۇزىنە التىن وردا دەگەن اتپەن تانىلعان ايگىلى جوشى ۇلىسى ورتالىق ەۋرازيانىڭ بايتاق دالاسىنداعى ەڭ قۋاتتى مەملەكەت رەتىندە مويىندالعان.
– جوشى اۋلەتى 6 عاسىر بويى ورتالىق ەۋرازيانىڭ تاعدىرىنا تىكەلەي ىقپال ەتتى. ۇلان-عايىر اۋماقتا ءبىرتۇتاس وركەنيەت قۇرۋعا ۇمتىلدى. جوشى ۇلىسى ۇلى دالانى مەكەن ەتكەن حالىقتاردىڭ سان عاسىرلىق دامۋ باعدارىن ايقىنداپ وتىردى. ۇلىق ۇلىس مەملەكەتتى باسقارۋ ءىسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەردى. ونىڭ ريم يمپەرياسىمەن ۇقساستىعى دا – وسىندا. بيىل جوشى ۇلىسىنىڭ نەگىزى قالانعانىنا 800 جىل تولدى. بۇگىنگى جيىنىمىز دا وسى مەرەيلى بەلەسكە تۇسپا-تۇس كەلىپ وتىر. جوشى ۇلىسى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىك داستۇرىندە ايرىقشا ورىن الادى. ەلىمىزدىڭ وتكەنى، بۇگىنى مەن بولاشاعى ونىڭ تاريحي مۇراسىمەن تىعىز استاسىپ جاتىر. ەندەشە، التىن وردا تۋرالى حالىقارالىق ارەناداعى تۇسىنىك قازاقستانمەن تىكەلەي بايلانىستى بولۋى كەرەك، – دەدى پرەزيدەنت.
سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ جەتى تومنان تۇراتىن جاڭا اكادەميالىق تاريحىن جازۋ جۇمىستارى جۇيەلى ءجۇرىپ جاتقانىن حابارلادى. بۇل ىسكە 250 عالىم، سونىڭ ىشىندە 60 شەتەلدىك مامان اتسالىسىپ جاتىر. اتالعان ەڭبەكتىڭ دەربەس ءبىر تومى جوشى ۇلىسىنا ارنالماق.
قاسىم-جومارت توقايەۆ بىلتىر قازاقستان يۋنەسكو-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك مۇرالار كوميتەتىنە مۇشە بولىپ سايلانعانىن ەسكە سالىپ، ەلىمىزدەگى قايتالانباس تابيعي جانە تاريحي ەسكەرتكىشتەردى كەڭىنەن دارىپتەۋگە شاقىردى. بۇل رەتتە پرەزيدەنت جەراستى مەشىتتەرىن جانە تىلسىم تابيعاتىمەن شەتەلدىكتەردىڭ ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزعان ءۇستىرت قورىعىن يۋنەسكو-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك مۇرالار تىزبەسىنە ەنگىزۋ جونىندە تاپسىرما بەردى.
بۇعان قوسا، مەملەكەت باسشىسى ەشكىولمەس جوتاسىنداعى، ارپاوزەن، قۇلجاباسى، ساۋىسقاندىق سايلارىنداعى دالا وركەنيەتىنىڭ سان مىڭ جىلدىق شەجىرەسى سانالاتىن تاڭبالى تاستاردى (پەتروگليفتەردى) قورعاۋعا الۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالار قابىلداۋدى، سونداي-اق جالپى تاريحي-مادەني مۇرامىزدى ساقتاۋ ءۇشىن ارحەولوگيالىق قىزمەتتى جۇيەلەۋدى تاپسىردى.
مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا توقتالدى.
پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىزدىڭ رۋحاني دەربەستىگىن ساقتاپ، ونى نىعايتا تۇسەمىز دەسەك، ءداستۇرلى ءدىنىمىز – سۋننيتتىك باعىتتاعى حانافي ءمازھابىنا دەن قويۋىمىز قاجەت. بۇل ورايدا مەملەكەت باسشىسى يسلام ءدىنىنىڭ ۇلى دالا تورىندە تارالىپ، تامىر جايۋىنا وراسان زور ۇلەس قوسقان، تۇركى الەمىندەگى سوپىلىق ءىلىمنىڭ نەگىزىن قالاعان قوجا احمەت ياساۋي مۇرالارىن تەرەڭ زەردەلەپ، دارىپتەۋگە ايرىقشا نازار اۋدارعان ءجون دەپ سانايدى.
مەملەكەت باسشىسى ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەلەرىنىڭ الدىندا سويلەگەن سوزىندە قوعامدى جايلاعان بەس كەسەلمەن، اتاپ ايتقاندا ەسىرتكى ساۋداسى جانە ناشاقورلىقپەن، لۋدومانيامەن، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، بۋللينگ جانە اگرەسسيامەن، ۆانداليزممەن، ىسىراپشىلدىقپەن بۇكىل ەل بولىپ كۇرەسىپ، توسقاۋىل قويۋعا شاقىردى.
سونىمەن قاتار پرەزيدەنت ۇلتتىڭ جاڭا كەلبەتىن ايقىندايتىن نەگىزگى قۇندىلىقتارعا جەكە-جەكە توقتالدى. ولار – تاۋەلسىزدىك جانە وتانشىلدىق، بىرلىك جانە ىنتىماق، ادىلدىك جانە جاۋاپكەرشىلىك، زاڭ جانە ءتارتىپ، ەڭبەكقورلىق پەن كاسىبي بىلىكتىلىك، جاسامپازدىق جانە جاڭاشىلدىق.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدەگى ءاربىر ازامات وسى باستى قۇندىلىقتاردى بەرىك ۇستانۋى كەرەك. پرەزيدەنت ۇسىنعان «ادال ازامات» ۇعىمى مۇنىڭ ءبارىن تۇگەل قامتيدى. سونىمەن بىرگە بۇل ادىلەتتى قازاقستان يدەياسىمەن ۇندەسىپ جاتىر.
– ءبىز وسى ىرگەلى قۇندىلىقتى ۇرپاق ساناسىنا سىڭىرە بەرۋىمىز كەرەك. ادال ازامات دەگەنىمىز – جاقسى قاسيەتتەرگە يە بولىپ، ادال ەڭبەك ەتەتىن جانە تابىسقا ادال جولمەن جەتەتىن ادام. ياعني، ادالدىق پەن ادىلدىكتى بارىنەن بيىك قويادى. وزىق ويلى ۇلت بولۋ ءۇشىن بۇكىل قوعام سانا-سەزىمىن وزگەرتىپ، جاڭا قۇندىلىقتاردى ورنىقتىرۋى كەرەك. ءاربىر ادام «ادال ازامات» دەگەن اتقا لايىق بولسا، ەلىمىزدە ءادىل قوعام ورنايدى. «ادال ادام – ادال ەڭبەك – ادال تابىس» – بىر-بىرىنەن اجىرامايتىن ۇعىمدار. وسى ءۇش تاعاندى وزىق ءارى تابىستى ەلگە وزىق ءارى تابىستى ەلگە اينالۋدىڭ باستى كىلتى دەۋگە بولادى، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
ۇلتتىق قۇرىلتايدا جۇرتشىلىق اتىنان پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ەدىل جاڭبىرشين، قوعام قايراتكەرى ورازالى سابدەن، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى، «ۆوزروجدەنيە» قازاقستاندىق نەمىستەر بىرلەستىگى» قوعامدىق قورى قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ەۆگەنيي بولگەرت، ادۆوكات، «قۇقىق قورعاۋشىلار» قوعامدىق قورىنىڭ تەڭ قۇرىلتايشىسى ايمان وماروۆا، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى نيكيتا شاتالوۆ، بالا قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل دينارا زاكييەۆا قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، وزدەرىنىڭ وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ قۇرىلتايدا ايتىلعان جاڭا يدەيالار مەن ۇسىنىستار مۇقيات قارالىپ، ناقتى شارالار قولعا الىناتىنىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءتورتىنشى وتىرىسىن كەلەسى جىلى كوكشەتاۋدا وتكىزۋدى ۇسىندى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇلتتىق قۇرىلتايدا cويلەگەن ءسوزىنىڭ تولىق ماتىنىمەن مىنا سىلتەمە ارقىلى تانىسۋعا بولادى.
