بۇگىن سەناتتىڭ جالپى وتىرىسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە كرەديت بەرۋ كەزىندە تاۋەكەلدەردى بارىنشا ازايتۋ، قارىز الۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ، قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋدى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭى ەكىنشى وقىلىمدا قارالدى. سەنات زاڭنىڭ جەكەلەگەن باپتارىن جاڭا رەداكسيادا ۇسىنىپ، ونى ماجىلىسكە قايتاردى. بۇل تۋرالى Ulys سەناتتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.

سەناتتىڭ قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، بانك بەرەتىن قارىزدار مەن ميكروكرەديتتەر بەرۋ كەزىندە تالاپتاردى قاتاڭداتۋ ارقىلى ازاماتتاردىڭ شامادان تىس كرەديت الۋىن تومەندەتۋ ەسكەرىلگەن. ول ءۇشىن زاڭدا كرەديتتەر بويىنشا 90 كۇننەن استام مەرزىمى وتكەن بەرەشەگى بولعان كەزدە ازاماتتارعا كرەديت بەرۋگە تىيىم سالۋ قاراستىرىلعان، سونداي-اق جۇبايىنىڭ (زايىبىنىڭ) كەلىسىمىنسىز كرەديت بەرۋگە تىيىم سالۋ شاراسى ەنگىزىلەدى. وتەلمەگەن تۇتىنۋشىلىق كرەديتتەر بويىنشا مەرزىمى وتكەن سوڭ 90 كۇننەن كەيىن سىياقىنى ەسەپتەۋگە تىيىم سالىنادى، ال مەرزىمدى اسكەري قىزمەتتى وتكەرۋ كەزەڭىندە قارىز الۋشىعا كرەديتتەر بويىنشا تولەمدەردى كەيىنگە قالدىرۋ قاراستىرىلعان.

سونىمەن قاتار، «تۇتىنۋشىلىق كرەديت» ۇعىمىن زاڭنامالىق ەنگىزۋ ۇسىنىلىپ، ونىڭ مولشەرى ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىسىمەن ايقىندالادى. 45 كۇنگە دەيىنگى جانە 50 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە دەيىنگى سوماداعى ونلاين ميكروكرەديتتەردى بەرۋدىڭ ەرەكشە شارتتارىنىڭ كۇشىن جويۋ، بۇل رەتتە ولارعا ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىسىندە ايقىندالاتىن جىلدىق ءتيىمدى سىياقى مولشەرلەمەسىنىڭ شەكتى مولشەرىن بەلگىلەۋدى قولدانۋ ۇسىنىلدى.

«كرەديتورلاردى بايىپتى كرەديت ساياساتىن جۇرگىزۋگە جانە ازاماتتاردىڭ پروبلەمالىق بەرەشەگىن رەتتەۋ بويىنشا شارالار قابىلداۋعا ىنتالاندىراتىن تالاپتار كوزدەلگەن. ماسەلەن، 2026 جىلعى 1 مامىرعا دەيىن بانكتەر مەن ميكروقارجى ۇيىمدارى ازاماتتاردىڭ بەرەشەگىن رەتتەۋ بويىنشا ساپالى جۇمىستى دەربەس جۇرگىزۋى ءۇشىن قارىزداردى كوللەكتورلارعا بەرۋگە موراتوريي ەنگىزىلەدى. سونداي-اق قارجى نارىعىنداعى الاياقتىققا قارسى ءىس-قيمىل جاساۋ ءۇشىن جاعدايلار جاسالۋدا. وسى ماقساتتا بانكتەر مەن ميكروقارجى ۇيىمدارىنا كليەنتتى بيومەتريالىق سايكەستەندىرۋسىز ەلەكتروندىق قارىز بەرۋگە تىيىم سالىنادى»، - دەلىنگەن سەنات اقپاراتىندا.

جالپى، بۇل قۇجات ازاماتتاردىڭ ارتىق كرەديت الۋ دەڭگەيىن تومەندەتۋگە، الاياقتىق تاسىلمەن قارىزدار مەن ميكروكرەديتتەر رەسىمدەۋ تاۋەكەلدەرىن جانە كليەنتتەردىڭ بانكتىك شوتتارىنان اقشانىڭ زاڭسىز الىنۋىن قىسقارتۋعا ىقپال ەتەدى، سونداي-اق رەزيدەنت ەمەس بانكتەردى وتاندىق ەكونوميكانى كرەديتتەۋگە تارتۋعا باعىتتالعان. مۇنىمەن قوسا، ىستەردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارى بويىنشا جەكە تۇلعالاردىڭ بانكروتتىق ءراسىمىن وڭايلاتادى.

سونىمەن قاتار زاڭدى ەكىنشى وقىلىمدا تالقىلاۋ بارىسىندا باس كوميتەتتىڭ، باسقا كوميتەتتەر مەن سەنات اپپاراتى بولىمدەرىنىڭ ەسكەرتۋلەرى مەن ۇسىنىستارىن ەسكەرە وتىرىپ، ءماجىلىس قابىلداعان زاڭعا مىناداي باعىتتار بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى:

- «ەلەكتروندىق بانكتىك قارىز» ۇعىمى قولدانىستاعى زاڭنامانىڭ ءتيىستى نورمالارىندا كوزدەلگەندىكتەن، جاڭا ۇعىمدى ەنگىزۋ الىپ تاستالادى؛

- زاپاسقا جاڭادان بوساتىلعان اسكەري قىزمەتشىگە جۇمىسقا ورنالاسۋ جانە تولەم قابىلەتتىلىگىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ۋاقىت بەرۋ ءۇشىن زاڭمەن ۇسىنىلاتىن مەرزىمدى اسكەري قىزمەتتى وتكەرۋ كەزەڭىنە قارىزدى وتەۋ بويىنشا مەرزىمىن كەيىنگە قالدىرۋدى 60 كۇنگە ۇزارتۋ. بۇدان باسقا، وسى تۇزەتۋگە بايلانىستى يپوتەكالىق شارتتار، جىلجىمالى جانە جىلجىمايتىن مۇلىك كەپىلى شارتتارى بويىنشا قوسىمشا كەلىسىمدەر جاساسۋ بويىنشا جەكەلەگەن تالاپتاردى قولدانباۋ ۇسىنىلدى؛

- زاڭدى تۇلعالاردى بيومەتريالىق سايكەستەندىرۋدى جۇرگىزۋ مۇمكىن ەمەستىگىنە بايلانىستى جەكە تۇلعالارعا عانا بيومەتريالىق سايكەستەندىرۋسىز ەلەكتروندىق بانكتىك قارىز بەرۋگە تىيىم سالۋدى قولدانۋ؛

- بانك جانە ميكروقارجى ومبۋدسمانىن سايلاۋ كەزىندە قوسىمشا تالاپتار بەلگىلەۋ؛

- مەملەكەت قاتىساتىن كرەديتتىك بيۋرولاردىڭ قىزمەتىن رەگلامەنتتەيتىن نورمالاردى ناقتىلاۋ، سونداي-اق كوللەكتورلار كرەديتتىك بيۋروعا ۇسىناتىن قوسىمشا مالىمەتتەردى كوزدەۋ؛

- لومباردتارمەن شارت جاساسۋ كەزىندە ولاردىڭ قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى كرەديتتەر الۋدان ەرىكتى تۇردە باس تارتۋعا بايلانىستى نورمالاردى سايكەس كەلتىرۋ؛

- قازاقستان ەكونوميكاسىنا ينۆەستيسيالاۋعا قوسىمشا مۇمكىندىك بەرۋ ماقساتىندا سينديكاتتالعان قارجىلاندىرۋعا قاتىسۋعا رۇقسات ەتىلگەن تۇلعالار تىزبەسىنىڭ سينديكاتتالعان كرەديت بەرۋگە قاتىسۋشىلار قۇرامىن رەزيدەنت ەمەس بانكتەر فيليالدارىمەن جانە «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ بانكتەرىمەن تولىقتىرۋ. سونىمەن قاتار، سينديكاتتالعان قارجىلاندىرۋدى ۇيىمداستىرۋ بويىنشا تالاپتار ناقتىلانادى؛

- زاڭنىڭ كەيبىر ەرەجەلەرىن قولدانىستاعى زاڭنامانىڭ ەرەجەلەرىمەن سايكەس كەلتىرۋ؛

- وسى زاڭدى قولدانىسقا ەنگىزۋدى كوزدەيتىن زاڭنىڭ 2-بابىن پىسىقتاۋ.

ق ر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ولجاس قيزاتوۆتىڭ ايتۋىنشا، زاڭ اياسىندا جۇبايىنىڭ (زايىبىنىڭ) كەلىسىمىنسىز كرەديت بەرۋگە تىيىم سالۋ نورماسى ساقتالدى. ەندى نەسيە سوماسى 1 مىڭ اەك-تەن ارتىق بولسا، ونى الۋ ءۇشىن ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءوزارا كەلىسىمى كەرەك بولادى.

2022 جىلى ەلدىڭ جالپى ىشكى ونىمىندەگى كولىك-لوگيستيكا سالاسىنىڭ ۇلەسى 6،1 پايىز بولدى. 2025 جىلعا دەيىن بۇل كورسەتكىشتى 9 پايىزعا جەتكىزۋ كەرەك دەگەن مەجە قويىلىپ وتىر. اشىق تەڭىزگە شىعاتىن مۇمكىندىگى جوق قازاقستان ءۇشىن بۇل وڭاي شارۋا ەمەس. قازاق دالاسىنىڭ سالىستىرمالى تۇردە جازىقتا جاتقانى، باتىس قىتاي-باتىس ەۋروپا سياقتى ءىرى كولىك ءدالىزىنىڭ بولۋى، كاسپيي ارقىلى سانكسيا قۇرساۋىنداعى رەسەي اۋماعىنان تىس وتكەلدەر ارقىلى بىرنەشە ەلگە شىعۋعا بولاتىنى دۇرىس ۇيىمداستىرا بىلسە، ۇلكەن مۇمكىندىكتەر اشادى.

جالپى ءتيىستى ينفراقۇرىلىم بولمايىنشا سىرتقا تاۋار ساتۋ مۇمكىن ەمەس، ينۆەستورلار دا ات-تونىن الا قاشاتىن بولادى. شىندىعىندا، قازاقستان ءۇشىن جول مەن كولىك سالاسىن دامىتۋ - بۇگىنگىدەي كۇردەلى كەزەڭدە ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى تەتىگى.

2023 جىلى قىتايدان رەسەيگە جانە كەرى باعىتتا قازاقستان ارقىلى 3،8 ملن توننا جۇك تاسىمالدانعان. بۇل 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا 35% كوپ. ەل جۇڭگو مەن ەۋروپا اراسىنداعى قازاقستان اۋماعى ارقىلى وتەتىن الىس-بەرىس كولەمى 18،7 ملن تونناعا جەتكەن. بۇل 2022 جىلدىڭ كورسەتكىشىنەن 19% ارتىق.

سايكەسىنشە جۇك ترانزيتىنەن بيۋدجەتكە تۇسەتىن تابىس تا ارتىپ كەلەدى. 2023 جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا عانا ترانزيتتىك جۇك اينالىمى 39% ءوسىپ، 200 ملرد تەڭگەدەن استام تازا تابىس كىرگەن.

پرەزيدەنتتىڭ حالىقارالىق ساپارلارىندا، ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ ينۆەستورلارمەن كەلىسسوزدەرىندە مۇناي-گاز، مەتاللۋرگيا سالاسىمەن بىرگە كولىك-لوگيستيكا باعىتىنداعى جوبالار تۋرالى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. بۇل قازاقستان ەكونوميكاسىن كولىك-لوگيستيكا ەسەبىنەن ءارتاراپتاندىرۋعا ىقپال ەتەتىن تەندەنسيا دەۋگە بولادى.

رەسەيدىڭ سانكسيا قۇرساۋىندا قالۋى كاسپيي كولىنىڭ ترانزيتتىك ماڭىزىن ارتتىردى. قازاقستان دا بۇل تەندەنسياعا لايىقتى دەن قويىپ وتىر. ۇكىمەت ەلدە تەڭىز ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋدىڭ 2024-2028 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپارىن بەكىتتى. بۇل كەشەندى جوسپاردا اقتاۋ جانە قۇرىق پورتتارىنىڭ بازاسىندا ءىرى تەڭىز كولىك-لوگيستيكالىق كلاستەرىن قۇرۋ كوزدەلگەن. ونىڭ سىرتىندا اقتاۋ پورتىنان كونتەينەرلىك حاب اشۋ جوسپارلانعان. ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعىتىن ءقازىر بۇكىل الەم «ورتا ءدالىز» رەتىندە بىلەدى.

بۇل مارشرۋت ارقىلى 2022 جىلى 1،7 ملن توننا وتسە، 2023 جىلى 2،76 ملن توننا بولعان. ال 2024 جىلدىڭ 7 ايىندا 2،56 ملن توننا جۇك جونەلتىلگەن. وسى قارقىن ساقتالسا، جەلتوقسان ايىنا قاراي 5 ملن توننا جۇك ورتا دالىزبەن ءوتۋى مۇمكىن.

قۇرى پورتىنىڭ جۇك قابىلداپ، جونەلتۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن مەيلىنشە ۇلكەن كەمەلەردىڭ توقتاعانى كەرەك. سول ءۇشىن پورت  اكۆاتورياسىنىڭ تابانى بيىل قوسىمشا 2 مەترگە تەرەڭدەتىلدى.

2030 جىلى ورتا دالىزبەن وتەتىن جۇك كولەمىن 10 ملن تونناعا جەتكىزۋ كوزدەلگەن. قازىرگى قارقىنمەن ولشەپ قاراساق، بۇل مەجەگە 2030 جىلدان ەرتە جەتۋگە بولاتىن ءتۇرى بار. مەجەنىڭ قانشالىقتى ەرتە ورىندالاتىنى رەسەيدىڭ سانكسيالار قۇرساۋىنان قاشان بوسايتىنىنا دا بايلانىستى. دەگەنمەن كەيبىر ساراپشىلار رەسەي سانكسيالاردان ارىلعان كۇننىڭ وزىندە ورتا ءدالىز ايماقتىق

كوكتەمنەن بەرى ەلدە 12 مىڭ شاقىرىم جول سالىنىپ، جوندەلىپ جاتىر. بۇل كەيىنگى 33 جىلدا بولماعان كورسەتكىش. وسى 12 مىڭ شاقىرىم جولدىڭ 8 مىڭ شاقىرىمى رەسپۋبليكالىق باعىنىستاعى، 4 مىڭ شاقىرىمى جەرگىلىكتى باعىنىستاعى جولدار. ەلدەگى جولداردىڭ جالپى ۇزىندىعى 95 مىڭ شاقىرىم دەسەك، بيىلدىڭ وزىندە 12،6 پايىزى جاڭارتىلىپ جاتىر دەگەن ءسوز.

2023 جىلى ەلىمىز شويىن جول ارقىلى 50 ملن تونناعا جۋىق تاۋار ەكسپورتتاعان. اتاپ ايتساق، قىتايعا – 12،7 ملن توننا، وزبەكستانعا 10 ملن توننا، رەسەيگە 34،6 ملن توننا جۇك جونەلتىلگەن. بيىل وسى كورسەتكىشتى 60 توننادان اسىرۋ جوسپارلانىپ وتىر.

كولىك ءمينيسترى مارات قارابايەۆ جاز بولسا بيلەت تاپپاي ساندالاتىن جولاۋشىلاردىڭ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن 140 جاڭا ۆاگون ساتىپ الىناتىنىن ايتقان بولاتىن. تەمىرجول سالاسىندا قولعا الىنعان ەكى ءىرى جوبا بار. ولار: «دوستىق – مويىنتى»، «داربازا – ماقتاارال» مارشرۋتتارىن ىسكە قوسۋ. ونىڭ سىرتىندا 1،4 مىڭ شاقىرىم تەمىرجولدى جوندەۋ كوزدەلگەن.

قازاقستان جەرىنىڭ ەۋروپا مەن جۇڭگو اراسىندا قولايلى ترانزيتتىك اۋماق بولاتىنىن حالىقارالىق ينۆەستورلار دا جاقسى ءتۇسىنىپ وتىر.  وعان ەلدىڭ كولىك جانە لوگيستيكا سالاسىنا كوپتەگەن ءىرى حالىقارالىق جانە ۇلتتىق ينۆەستورلاردىڭ اقشا سالىپ جاتقانىن مىسال رەتىندە اتاۋعا بولادى.  

كەيىنگى جىلدارى قازاقستاننىڭ كولىك جانە لوگيستيكا ينفراقۇرىلىمىنا 35 ميلليارد دوللارعا جۋىق ينۆەستيسيا تارتىلعان. ەۋروپالىق ينۆەستيسيالىق بانك، ەۋروپا قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى سياقتى ءىرى قارجى ينستيتۋتتارىمەن جالپى سوماسى 800 ميلليون ەۋرو بولاتىن مەموراندۋم جاسالىپ، ەۋروپالىق ينۆەستيسيالىق بانك ارقىلى سالاعا  500 ميلليون ەۋرو اكەلىندى.

ال «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسى سينگاپۋردىڭ PSA International  كومپانياسىمەن، ازەربايجاندىق ينۆەستورلارمەن بىرگە بىرنەشە ءىرى جوبانى قولعا الماقشى.

TransLogistica Kazakhstan مەديا ورتالىعىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، ەۋروپا مەن جۇڭگو اراسىندا قۇرلىق ارقىلى تاسىمالداناتىن تاۋاردىڭ  70%-عا جۋىعى قازاقستان ارقىلى وتەدى. وسىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان جۇڭگو مەن ەۋروپا اراسىنداعى ەڭ ءىرى ترانزيتتىك حابقا اينالدى. بۇل جەردە قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى  جەمىسىن بەرىپ جاتىر دەۋگە بولادى.

قازاقستاننىڭ قىتاي-ەۋروپا اراسىنداعى تەمىرجول تاسىمالىندا دا جوعارى ۇلەس الىپ وتىر. ەكى ورتادا تەمىرجولمەن تاسىمالداناتىن جۇكتىڭ 20-25%-ى قازاقستان اۋماعى ارقىلى ءوتىپ جاتىر.

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، جۇڭگو بيزنەسى ۇلى جىبەك جولىن جانداندىرۋ دەگەن ستراتەگيالىق يدەيادان شەت قالعان جوق. مۇنى الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك دەپ ايتۋعا دا بولادى.

KASE قور نارىعىنداعى كۇندىزگى ساۋدا قورىتىندىسى بويىنشا دوللار باعامى 1، 96 تەڭگەگە قىمباتتادى. ءبىر اقش دوللارىنىڭ ورتاشا باعامى – 486،44 تەڭگە، دەپ حابارلايدى Ulys.

Kurs.kz مالىمەتىنشە، قازىرگى ۋاقىتتا الماتىنىڭ اقشا ايىرباستاۋ پۋنكتتەرىندە دوللار 486 تەڭگەدەن ساتىلىپ جاتىر، ساتىپ الۋ باعامى – 487،9 تەڭگە. ەۋرو 533،5 — 537،5 تەڭگە ارالىعىندا ساۋدالانۋدا.

ال، استانا قالاسى بويىنشا ساتۋ باعامى – 484 تەڭگە، ساتىپ الۋ قۇنى – 488 تەڭگە.

ەۋرو 532 تەڭگەدەن ساتىلىپ، 538 تەڭگەدەن ساتىپ الىنادى.

رەسەي ءرۋبلى 5،01 – 5،14 تەڭگە ارالىعىندا ساۋدالانىپ جاتىر.