قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى ەنەرگەتيكالىق سەكتوردى ءارتاراپتاندىرۋ جانە قازبا وتىن كوزدەرىنە تاۋەلدىلىكتى ازايتۋدا ايتارلىقتاي ەكونوميكالىق الەۋەتكە يە. مۇنداي جوبانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ەكونوميكالىق پايداسى ەنەرگەتيكالىق جۇيەنى تۇراقتاندىرۋ، كومىرقىشقىل گازىنىڭ قالدىقتارىن ازايتۋ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ، ينۆەستيسيا تارتۋ جانە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ سياقتى ءبىرقاتار فاكتورلارمەن بايلانىستى.
اەس قازاقستانعا ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىزدىكتى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇگىنگى تاڭدا كومىر مەن مۇنايدى نەگىزگى ەكسپورتتاۋشى ەلمىز. ءبىراق بۇل ەل ەكونوميكاسىن الەمدىك ەنەرگەتيكالىق نارىقتا وسال ەتەدى. اتوم ەلەكتر ستانسيالارى جاھاندىق وتىن نارىعىندا ىشكى ەلەكتر ەنەرگياسىنا قاجەتتىلىكتى تاۋەلسىز ەتىپ، تۇراقتى جانە ۇزاق مەرزىمدى ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ كوزىنە اينالۋى مۇمكىن.
–2023 جىلى رەسەيدەن كەلەتىن ەنەرگيا كولەمى شامامەن 2 ميلليارد كيلوۆاتت-ساعاتتى قۇرادى. «جاسىل» ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتىپ، ونىڭ ۇلەسىن ەۋروپا ەلدەرىندەگىدەي 40-50 پايىزعا جەتكىزسەك، اڭگىمە باسقاشا بولار ەدى. ءقازىر بالامالى ەنەرگەتيكادان ۇلەس 10 پايىزعا، ال سۋدان 15 پايىزعا جەتپەيدى. بۇلاي جالعاسا بەرسە، قازاقستان ەلەكتر قۋاتىن يمپورتتاۋشى ەل بولىپ قالا بەرەدى. بۇل ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءتيىمدى ەمەس. يمپورتتىق ەنەرگيانى تاۋ-كەن ونەركاسىبىنەن، اۋىل شارۋاشىلىعىنان، شوب جانە باسقا دا سالالاردان تۇسەتىن كىرىستەرمەن تولەيمىز. جاقسىلاپ ويلاساق، ەنەرگەتيكالىق تاۋەلدىلىك – ساياسي تاۋەلدىلىكتىڭ نەگىزى، – دەيدى ەكونوميست-ساراپشى ساپارباي جوبايەۆ «ۆەچەرنيي استانا» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
2023 جىلدىڭ سوڭعى التى ايىندا رەسەيدىڭ قازاقستانعا ەلەكتر ەنەرگياسى ەكسپورتىنىڭ كولەمى مەن قۇنىنىڭ ءوسىمى 2022 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 156% جانە 175% قۇرادى، دەپ حابارلايدى «كوممەرسانت».
قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋدىڭ ەكونوميكالىق ارتىقشىلىعى – ۇزاق مەرزىمدى ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋدىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋ بولىپ تابىلادى. اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋدىڭ باستاپقى شىعىندارى كوپ بولۋى مۇمكىن، ءبىراق اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ پايدالانۋدا شىعىندار سالىستىرمالى تۇردە تومەن بولادى. مۇنداي قوندىرعىلار ۇزاق قىزمەت ەتەدى. مىسالى، 60 جىلعا دەيىن نەمەسە ودان دا كوپ. اتوم ەنەرگياسى ءداستۇرلى كومىرسۋتەكتى ەنەرگيا كوزدەرىمەن سالىستىرعاندا باسەكەگە قابىلەتتى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، اەس قازاقستانعا پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن ازايتىپ، كليماتتىق ساياسات پەن ەلدىڭ حالىقارالىق يميدجىنە وڭ اسەر ەتەدى. جاھاندىق ەكولوگيالىق ستاندارتتاردى ناقىتالپ جانە كومىرتەكتى ازىراق تۇتىناتىن ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ تەحنولوگيالارعا كوشۋ قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى ەكونوميكالىق ارتىقشىلىق بولۋى مۇمكىن. كومىرتەكتى رەتتەۋدە قارجىلىق شىعىندار بولماي، حالىقارالىق كليماتتىق قورلارعا جانە جاسىل تەحنولوگيالارعا ينۆەستيسيالارعا قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك تۋادى.
قازاقستان ءوزىنىڭ قوماقتى ۋران قورىن ەسكەرە وتىرىپ، ۇلتتىق رەسۋرستاردى پايدالانۋدى كەڭەيتە الادى. بۇل ەكسپورتتىق وپەراسيالاردان تۇسەتىن كىرىستى ۇلعايتىپ، ەلدىڭ الەمدىك ەنەرگەتيكالىق نارىقتاعى ورنىن جاقسارتادى. اتوم ەلەكتر ستانسياسى كورشى ەلدەرگە ەلەكتر ەنەرگياسىن ەكسپورتتاۋشى بولا الادى.
اەس قۇرىلىسىنىڭ ماڭىزدى اسپەكتىسى – جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ جانە ونىمەن بايلانىستى وندىرىستەردى دامىتۋ. اتوم ەلەكتر ستانسياسىن جوبالاۋعا، سالۋعا جانە پايدالانۋعا كوپتەگەن ماماندار تارتىلادى. سول ارقىلى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋعا دا اەس سەپتىگىن تيگىزەدى. ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىمي ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدى ىنتالاندىراتىن عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىندا جوعارى بىلىكتى كادرلارعا سۇرانىس بولادى. سونىمەن قاتار، ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋ شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردى تارتۋعا مۇمكىندىكتەر تۋعىزىپ، ەكونوميكالىق ءوسۋدى ودان ءارى ارتتىرادى.
اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ قۇرىلىسى ۇزاق مەرزىمدى ەكونوميكالىق وسۋگە، ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىزدىككە جانە ەلدىڭ حالىقارالىق ۇستانىمىن نىعايتۋعا ىقپال ەتەتىن قازاقستانعا كوپتەگەن ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيسيالىق پايدا اكەلەتىن ستراتەگيالىق شەشىم.
يادرولىق ەنەرگەتيكا سەنىمدى جانە تۇراقتى ەنەرگيا كوزى رەتىندە قاراستىرىلادى. ەنەرگيا تۇتىنۋدىڭ ءوسۋى جانە كومىر، مۇناي جانە گاز سياقتى ءداستۇرلى ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردىڭ شەكتەلۋى جاعدايىندا اتوم ەلەكتر ستانسيالارىن سالۋ ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ كەزەك كۇتتىرمەيتىن قادامىنا اينالۋدا.
– اەس قۇرىلىسى قوماقتى قارجىلىق ينۆەستيسيالاردى قاجەت ەتىپ، ءجيى شەتەلدىك ينۆەستورلار مەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. قازاقستان ءۇشىن اەس قۇرىلىسى ۇزاق مەرزىمدى ينۆەستيسيا تارتۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالىنا اينالۋى مۇمكىن. جاڭا ستانسيا قۇرىلىسىنىڭ بولجامدى بيۋدجەتى ءقازىردىڭ ءوزىن دە 11-15 ميلليارد دوللاردى قۇرايدى، - دەپ حابارلايدى Inbusiness.kz اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى «قازاقستان اتوم ەلەكتر ستانسيالارى» اق پرەزيدەنتى تيمۋر جانتيكينگە سوزىنە سىلتەمە جاساپ.
اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىندا تاجىريبەسى بار EDF (فرانسيا)، CNNC (جۇڭگو) جانە روساتوم سياقتى حالىقارالىق كومپانيالار قازاقستانمەن ىنتىماقتاستىققا قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. شەتەلدىك سەرىكتەستەردىڭ بولۋى جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا عانا ەمەس، تەحنولوگيا مەن ءبىلىم ترانسفەرتىنە دە كومەكتەسەدى. «اككۋيۋ» اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى ەل تاريحىنداعى ەڭ ءىرى رەسۋرستىق ەمەس ينۆەستيسياعا اينالعان تۇركيانىڭ مىقتى تاجىريبەسى.
– مەملەكەتتىك قولداۋ جانە دۇنيەجۇزىلىك بانك پەن ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى سياقتى ءىرى قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ قاتىسۋى قارجىلىق تاۋەكەلدەردى ازايتۋعا جانە ينۆەستورلاردىڭ جوباعا دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى. بۇل تۇراقتى ەكونوميكالىق وسۋگە جانە وزىق تەحنولوگيالارعا ينۆەستيسيا سالاتىن ەل رەتىندە قازاقستاننىڭ حالىقارالىق مارتەبەسىن ارتتىرۋعا العىشارتتار جاسايدى، - دەپ جازادى Inbusiness.kz.
قاتاڭ ەكولوگيالىق ستاندارتتار مەن كليماتتىڭ وزگەرۋىنە كوبىرەك نازار اۋدارىلعاندىقتان، بۇكىل الەم ەلدەرى پارنيكتىك گازدار قالدىقتارىن ازايتۋعا جانە تازا ەنەرگيا كوزدەرىنە كوشۋگە ۇمتىلۋدا. تومەن كومىرتەكتى يادرولىق ەنەرگەتيكا قازاقستاننىڭ سو2 شىعارىندىلارىن ازايتۋ جانە پاريج كەلىسىمى بويىنشا حالىقارالىق مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋ ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋىندە شەشۋشى ءرول اتقارادى. بۇل «جاسىل» ەنەرگەتيكانى دامىتۋعا باعىتتالعان ينۆەستيسيالاردى تارتۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى.
اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۇرىلىسى قازاقستاننىڭ الەمدىك ەنەرگەتيكالىق نارىقتاعى نەگىزگى ەل رەتىندە حالىقارالىق پوزيسياسىن نىعايتا الادى. ۋراننىڭ قوماقتى قورىنا يە جانە يادرولىق ەنەرگەتيكانى دامىتا وتىرىپ، قازاقستان ەلەكتر ەنەرگياسىنا دەگەن ءوز قاجەتتىلىگىن وتەپ قانا قويماي، يادرولىق تەحنولوگيالار مەن وتىننىڭ ءىرى ەكسپورتتاۋشىسىنا اينالا الادى. بۇل حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا پەرسپەكتيۆالارىن اشىپ، ەلدىڭ جاھاندىق ەنەرگەتيكالىق ساياساتتاعى ىقپالىن ارتتىرادى.
شالقار ابىلوۆا، ماڭعىستاۋ وبلىسى
