Valúta baǵamy
  • USD -

    516.1
  • EUR -

    546
  • RUB -

    5.23
Urpaqsyzdyq  - ultymyzǵa tóngen qater
Foto: ashyq kózden 10 qyrkúıek 2024
Urpaqsyzdyq  - ultymyzǵa tóngen qater

Sábı súıý armanǵa aınalǵandaı...

Ata-babalarymyz: «Adamnyń bir qyzyǵy bala degen...», «Balaly úı - bazar» dep dúnıege urpaq ákelýdi, úrim-butaǵyn jalǵastyrýdy eń úlken baqytyna balaǵan. Kezinde urpaqsyzdyqtyń kesirin kóp tartpaǵan ultymyz búginde bul indettiń shyrmaýyna shyndap shyrmalǵandaı. Buny jahandaný dáýiriniń basty indetteriniń biri desek te qatelespeımiz.  Alaıda mamandar bedeýliktiń beleń alýy bizde ǵana emes, kúlli dúnıe júzindegi tendensıa degen tujyrym jasaýda. Qalaı desek te, bedeýlik pen belsizdik demografıalyq ahýalymyzdy aqsatqan úlken keselge aınaldy. Búginde áıelderdiń 45 paıyzy bedeýlikke ushyrasa, er azamattar arasyndaǵy belsizdik 40 paıyzǵa jaqyndaǵan. Bul árıne alańdatarlyq, ári kóńilge qorqynysh uıalatatyn jáıt. Gınekolog mamandardyń pikirinshe, eger áıel men erkek úılenip, bir jyl boıy turaqty qarym-qatynasta bolyp júktilik paıda bolmasa, bul bedeýliktiń nyshany bolýy múmkin deıdi. Mundaı jaǵdaıda dereý mamandardyń qabyldaýyna jazylýdy eskertedi.   

Álemde órship turǵan kesel

  Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy (DSU) osydan 5 jyl buryn álemde qansha jup bedeýlikke shaldyqqany týraly málimet jarıalaǵan. Osy derekke júginsek, 50 mıllıonǵa jýyq adam osy keselge ushyrapty. Al sodan beri bul sannyń sóz joq, óse túskeni anyq. Biraq atalǵan uıym búginde bedeýliktiń sanymen emes, onyń sebep-saldarymen kúresip álek. Álemniń belgili sarapshy-ǵalymdary da bedeýlik máselesiniń dál qazirgi zamanda nelikten órship ketkeni týraly ártúrli boljamdardy alǵa tartýda.  Ǵalamtordaǵy málimetterge zer salsaq, bedeýlik pen belsizdiktiń beleń alýyna tamaqtaný úrdisiniń ózgerýi men ekologıalyq faktorlar óz zardabyn tıgizýde. Qazir kúndelikti tutynyp júrgen taǵamdarymyzdyń tabıǵı quramy men sapasy kóńil kónshiterlikteı emes.  Oǵan mán berip jatqan eshkim joq. Kúndelikti as mázirimizdegi as-sýymyzda nebir boıaǵyshtar, dám kúsheıtkishter, hımıalyq qospalar kóbeıdi. Sonymen qatar turmystyq qoldanysymyzdaǵy, ıaǵnı adamzattyń bólinbes bólshegine aınalǵan mıkrotolqyndy pesh, kompúter, uıaly telefon  sekildi turmystyq zattar da bedeýlikti asqyndyrýda dep dabyl qaǵýda mamandar. Sol sebepti ǵalymdar uıaly telefondy qaltaǵa jaqyn ustamaýǵa, qýat kózi 5 paıyzdan tómendegende ony qoldanbaýǵa keńes beredi. Al mıkrotolqyndy peshterdi jıi qoldanbaǵan abzal deıdi.

Názik jandylardyń otbasylyq qundylyqtan góri materıaldyq qundylyqty, mansapty joǵary qoıyp, er azamattarmen ıyq teńestire eńbek etýleri de jeke ómirlerine áser etpeı jatqan joq. Sondyqtan bala kóterý jasyndaǵy áıelder mansapty emes, ana bolyp, sábı súıýdi birinshi kezekke shyǵarǵandary jón. Osy másele tóńiregine jan-jaqty zertteý jasaǵan Kembrıdj ýnıversıtetiniń oqytýshylary men  profesorlary: «Sońǵy kezderdegi áıelderdiń arasynda bedeýliktiń jıileýi olardyń analyq emes, materıaldyq, mansaptyq qundylyqtardy joǵary qoıýynan bolyp otyr. Sebebi áıelderdiń qan aınalymy jatyrǵa emes, mıǵa ketip jatyr» deıdi.

Sonymen qatar, qımyl-qozǵalystyń azdyǵy da bedeýliktiń kóbeıýine sebep bolyp otyr.

Statısıka ne deıdi?  

Qazaqstanda árbir altynshy jup sábı súıýge qabiletsiz. Biraq bul da naqty málimet emes. Óıtkeni, tizimge tek dárigerge qaralyp, medısınalyq keńeske júgingender ǵana engen. Densaýlyq saqtaý salasy mamandarynyń 2021 jylǵy keltirgen derekterine júginsek, áıelderdiń 20 myńǵa jýyǵy, al 2 myńdaı er azamattardyń osy keselge shaldyqqany anyqtalǵan. Bul rette dárigerderdiń ózderi bóriktilerdiń arasyndaǵy belsizdiktiń jyl ótken saıyn órship bara jatqandyǵyn jasyrmaıdy. Atalǵan derekter «Qazaqstandyq otbasy - 2022» ulttyq baıandamasynan alyp keltirilip otyr. Odan bergi bir jarym jyldyń ishinde bul san artpasa, kemimegeni anyq.

 Mamandardyń aıtýynsha, qazaqstandyq er azamattar stereotıppen ómir súredi. Esh jerleri aýyrmaıtyndyqtan, ári jubaılyq mindetterin oıdaǵydaı atqaratyndyqtan olar úshin belsizdik - sonshalyqty qaýipti dert emes. Sondyqtan da olar óz tarapynan eshqandaı kemshilik bar dep oılamaıdy. Al jyldary  men kúnderi bosqa ótip, ana bolý baqytyna zar bolyp júrgen áıelderdiń arasynda erlerin úgittep, andrologtyń qabyldaýyna apara almaı júretinderi qanshama.    

      «Meniń qabyldaýyma neshe túrli adamdar keledi, solardyń arasynda eki-úsh ret úılenip,  biraq áke bolý baqytyn ıelene almaǵan bir erkek  boldy. Ol bárine burynǵy áıelderin kinálaýmen bolatyn. Saıyp kelgende bárine ózi kináli eken, tekseris nátıjesinde ózi belsizdik dertine shaldyqqan bolyp shyqty. Eger er azamattar ýaqytyly dárigerge kórinip, taldaý jasatyp, tekseristen ótip  tursa,  jaǵdaı jaqsy jaǵyna  qaraı  ózgerer edi» - deıdi  ýrolog, androlog Anastasıa Ospanova.

     Sondyqtan, bul máselede tek áıelderge ǵana kiná artýdyń qajeti joq. Osyǵan oraı  qazirde gınekolog-reprodýktor mamandar pasıentterdi jeke-jeke emes, juptarymen qabyldaýǵa tyrysady.  Olardyń tujyrymynsha, bedeý áıel, belsiz erkek degen uǵym joq,  qoıylar dıagnoz  bireý-aq  - bedeýlik neke.  

    DSU-nyń keltirgen málimetterine júginsek, álem boıynsha belsizdik ózektiligi jaǵynan júrek-qan  tamyrlary syrqaty  men onkologıadan keıin  úshinshi orynda tur.

     «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy

Múmkindik qashan da bar, júzden, tipti myńnan biri bolsa da, kez kelgen jup, birinshi, ekinshi nemese úshinshi áreketten soń shańyraqta sábıdiń kúlkisin estý baqytyna ıe bolady. Bul rette EKO-ny (ekstrakorporaldy uryqtandyrýdy) sóz etip otyrmyz. Elimizde búginde «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy jumys isteýde, osynyń nátıjesinde keıingi onshaqty jyldyń bederinde 5,5 myń sábı dúnıege keldi. EKO prosedýrasy  alǵash ret elimizde osydan 27 jyl buryn jasalǵan bolatyn. Osy jyldar aralyǵynda ekstrakorporaldy uryqtandyrýdyń nátıjesinde 30 myńǵa jýyq sábı dúnıe esigin ashty. Bir jyldyń ózinde 2500 otbasy balaly bolý baqytyn ıelendi. Sondaı-aq 1998 jyldan resmı túrde ruqsat etilgen sýrrogat analyqtyń arqasynda da sábı súıip, baqytqa bólenip otyrǵandar da bar. Biraq bul tásil áli keń taralmaǵan, bir aıta keterligi, jaldamaly analardy tańdaýmen klınıkalar emes,  arnaıy zańgerlik agenttikter aınalysady.

     Bedeýliktiń aldyn alý

Jahandyq problemaǵa aınalyp otyrǵan bedeýlikti faktoryn medıko-sosıaldyq másele dep qarastyrady. Derttiń negizgi sebebi  -  gınekologıalyq syrqattardyń keń taralýy, qabyný prosesteri, sýyq tıý, jynystyq jolmen beriletin ınfeksıalardyń keń taralýy. Sonymen qosa, keń taralǵan endometrıoz degen dert bar. Bul da bedeýlikke alyp keletin faktor. Al, er adamdardyń sháýetiniń tómendeýine ekologıalyq faktor, ómir súrý saltynyń durys bolmaýy, fızıkalyq qozǵalystyń az bolýy, tipti, tamaqtaný júıesi de keri áser etedi deıdi mamandar. Tipti qazirde belsizdik pen bedeýliktiń túpki maǵynasyn túsinbeı júrgender  de kóp eken. Jalpy, statısıka boıynsha, bedeýliktiń  40 paıyzy - erler jaǵynan, 40 paıyzy - áıelder jaǵynan, taǵy 20-30 paıyzdaıy - ekijaqty faktordan bolýy múmkin.

Sózimizdiń sońynda, belsizdikke aparatyn bes sebepti aıta ketkendi jón sanadyq.  Olar - syra, uıaly telefon nemese vıbroqurylǵylar, noýtbýk, ınfeksıa jáne stress. Mamandar osylardyń ishindegi saqtanatyndarynan saqtanyp, kúldelikti qoldanystaǵy zattardy shektep qoldanýǵa keńes beredi.  

RELATED NEWS
Qazaqstanda maskalyq rejım engiziledi
19 tamyz 2024
Qazaqstanda maskalyq rejım engiziledi

Qazaqstandaǵy bas sanıtar dárigeri aýrýhanalardaǵy qaıtaratyn qaýly jarıalady,  dep habarlaıdy Ulys.

Qujat búkil Qazaqstan boıynsha densaýlyq saqtaý basqarmalarynyń basshylaryna medısınalyq uıymdardyń 1 qyrkúıekten bastap tumaýǵa qarsy ımmýndaý naýqanyn júrgizýge daıyndyǵyn qamtamasyz etýge nusqaý beredi, onyń ishinde:

·        bıyl 1 qyrkúıekke deıin tumaýǵa qarsy vaksınasıalaýǵa jatatyn adamdardyń tizimin daıyndaý;

·        vaksınany saqtaý jáne tasymaldaý talaptaryn saqtaý;

·        egý kabınetterin, egý brıgadalaryn tumaýǵa qarsy vaksınasıalaýǵa daıyndaý jáne ımmýndaýdan keıin qolaısyz kórinister tirkelgen jaǵdaılarda shuǵyl kómek kóBudan basqa, qujat: medısınalyq uıymdarda medısına qyzmetkerleri úshin maska rejımin engizýdi; 15 qyrkúıekten bastap tumaýǵa qarsy vaksınasıa júrgizýdi; medısınalyq uıymdardyń epıdemıologıalyq maýsymda tumaýmen, JRVI jáne COVID-19 naýqastaryn qabyldaýǵa daıyndyǵyn jáne jeke qorǵaný quraldarynyń bolýyn kózdeıdi.

Sondaı-aq JRVI jáne tumaý belgileri bar naýqastardy suryptaý qaǵıdatyn saqtaýdy eskerip, tumaý, JRVI jáne COVID-19 aýrýlarynyń epıdemıalyq kóterilýi kezinde medısınalyq uıymdarda qosymsha ınfeksıalyq tósekterdi ornalastyrý josparyn bekitý josparlanǵan.

Tumaýmen, JRVI jáne COVID-19, aýrýhanadan tys pnevmonıamen aýyratyn naýqastarǵa medısınalyq kómek kórsetý máseleleri boıynsha medısına qyzmetkerlerin daıarlaý, medısınalyq uıymdarda epıdemıaǵa qarsy rejımdi saqtaý kózdelgen.

Medısınalyq uıymdarda dezınfeksıalyq rejım kúsheıtiledi.

Bilim basqarmalarynyń basshylary medısınalyq uıymdardyń bolmaý sebebin anyqtap jáne habardar etip, oqýshylardyń, qyzmetkerlerdiń qatysýyna kúndelikti monıtorıń júrgizýdi qamtamasyz etýge mindetti

Qaýlynyń tolyq mátini sanepıdbaqylaý komıtetiniń saıtynda jarıalanǵan.

 

Maımyl sheshegi: Qazaqstanda qaýipsizdik sharalary kúsheıtildi
18 tamyz 2024
Maımyl sheshegi: Qazaqstanda qaýipsizdik sharalary kúsheıtildi

Búgingi tańda Qazaqstan Respýblıkasynda maımyl shesheginiń birde-bir jaǵdaıy tirkelgen joq. Bul týraly Densaýlyq saqtaý mınıstrligi habarlady.

Densaýlyq saqtaý mınıstrligi ınfeksıany elge ákelýdiń aldyn alý úshin qajetti sharalardy qabyldady.

Áýejaılar men shekara ótkelderin qosa alǵanda, sanıtarıalyq-karantındik pýnktterde baqylaý sharalary kúsheıtildi. Maımyl sheshegi tirkelgen elderden kelgen azamattarǵa nazar aýdarylady.

Infeksıanyń yqtımal taralýyn boldyrmaý úshin Densaýlyq saqtaý mınıstrligi endemıalyq elderge sapar shegýdi josparlap otyrǵan azamattarǵa kelesideı saqtyq sharalaryn saqtaýdy usynady:

1. Aýrý adamdarmen jáne jabaıy janýarlarmen baılanysta bolýdan aýlaq bolyńyz. Vırýs juqtyrǵan maımyldarmen, egeýquıryqtarmen jáne basqa janýarlarmen baılanysta bolýy múmkin.

2. Qorǵanys quraldaryn qoldanyńyz. Janýarlarmen nemese olardyń ónimderimen baılanysta bolǵan kezde qorǵanys kıimderi men qolǵaptaryn qoldaný mańyzdy.
3. Gıgıenany saqtaý. Qoldy únemi jýý jáne dezınfeksıalaý quraldaryn qoldaný ınfeksıanyń taralý qaýpin azaıtýǵa kómektesedi.
4. Asa qajettilik týyndamasa, maımyl sheshegi tirkelgen elderge shyqpaýǵa keńes beremiz.

5. Alǵashqy belgiler paıda bolǵan kezde dárigerge júginińiz. Eger bórtpe, joǵary temperatýra jáne basqa da belgiler paıda bolsa, dereý medısınalyq kómekke júginý kerek.

QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi epıdemıologıalyq jaǵdaıdy baqylaýda jáne kez kelgen ózgeristerge jedel den qoıýǵa daıyn.

Qazakstan  Mońǵolıada vaksına óndirisin ashpaq - jýrnalıs
21 qarasha 2024
Qazakstan Mońǵolıada vaksına óndirisin ashpaq - jýrnalıs
 

Prezıdent on kúnniń ishinde eki memlekettik sapar, bir samıtke bardy. Arasynda Astanada birneshe bıznes kezdesý ótkizip úlgerdi. 29 qazannan bastalǵan 10 kúndik marafon Qazaqstanǵa shamamen 3 mıllıard dollar dıvıdend alyp keletin bolady. Bul týraly jýrnalıs Aıbar OLJAEV málimdedi, - dep habarlaıdy newsroom.kz

Bir aptanyń ishinde eki birdeı memlekettik saparǵa barýdyń protokol tarıhynda sırek kezdesetin qubylys. Qazaqstan basshysy munyń bárin beker istep júrgen jok. Ótken aıdyń sońynda Qasym-Jomart Tokaev Prezıdent retinde Mońǵolıaǵa tuńǵysh ret memlekettik saparmen bardy.16 jyl boıy Mońǵolıa Qazaqstan Prezıdentin qarsy almaǵan bolatyn. Qazakstan aldaǵy ýaqytta Monǵolıada vaksına óndirisin ashpaq. Bul qazaqtyń veterınarlyq vırýsologıa salasyndaǵy úlken jeńisi. Sonymen birge Mońǵolıanyń qazba baılyqtaryna esik ashyldy. Bizdiń kózdep otyrǵanymyz boksıt edi. Endi otandyq ınvestorlarǵa Mońǵolıada jumys isteý jeńildemek- dep jazdy jýrnalıs.

Biz týraly
ulys.kz — aqparattyq, saraptamalyq jáne tanymdyq baǵyttaǵy materıaldardy beredi.
 
Mýltımedıalyq joba zaman talabyna saı jasalǵan. Qazaqstannyń aqparattyq naryǵyn sapaly
kontentpen qamtamasyz etýge úles qosýǵa baǵyttalǵan. Mundaǵy saraptamalyq, tanymdyq
maqalalar san salany qamtıdy. Geostrategıa, geoekonomıka, geosaıasat, halyqaralyq
qatynastar men eldiń ishki-syrtqy saıasaty, ekonomıka, jahanda bolyp jatqan tektonıkalyq
ózgerister men trend taqyryptar ulttyq múdde turǵysynan tereń taldanyp qazaq
oqyrmandaryna jetkiziledi. Ortalyq Azıa men Túrki álemine erekshe kóńil bólinedi.