6 aqpan kúni Túrkıanyń ońtústik-shyǵysyndaǵy Kahramanmarash provınsıasy mańynda magnıtýdasy 7,8 baldyq qýatty jer silkinisi boldy. Eki aptadan beri álemniń túkpir-túkpirinen kelgen qutqarý toptary osynda jumys istep jatyr. Degenmen biraz ýaqyt ótip ketkennen keıin adamdardy aman alyp qalý múmkindigi azaıýda.
Sońǵy málimet boıynsha Túrkıada zilzala saldarynan qaza tapqandar sany 36 myńnan asty. Zardap shekken adamdar sany100 myńnan asyp ketti. Bul jer silkinisiniń aýqymdy bolǵany sonshalyq, terbelis tek Túrkıada ǵana emes, alys-jaqyn memleketterde de sezildi.
Qazirgi tańda Túrkıada 20 elden 40-tan astam izdeý-qutqarý toby jumys istep jatyr.
Alapat jer silkinisinen Túrkıa İshki ister mınıstri Súleıman Soılý 10 qalanyń zardap shekkenin aıtty. Olardyń qatarynda Gazıantep, Kahramanmaras, Hataı, Osmanıe, Adıaman, Malatıa, Shanlyýrfa, Adana, Dıarbaqyr jáne Kılıs shaharlary bar. Atalǵan aımaqtarda kem degende 1710 ǵımarat qıraǵan nemese zaqymdalǵan. Jaramsyz bolyp qalǵandary odan da kóp bolýy múmkin. Apattan kelgen shyǵyn kólemin tolyq esepteý ázirge múmkin bolmaı tur.
Qazaqstannan kómek
Qazaqstan túrki baýyrlarǵa alǵash bolyp kómek qolyn sozǵan elderdiń bir. QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Túrkıa basshysy Rejep Taıyp Erdoǵanǵa telefon soǵyp, qoldaý men kómek bolatynyn aıtty.
Jer silkinisi bolǵan kúniniń erteńinde qazaqstandyq qutqarýshylar Túrkıanyń Gazıantep qalasyna attandy.
QR Úkimeti jer silkinisi saldaryn joıýǵa Túrkıa memleketine 1 mln dollar qarajat bóldi. Sonymen qosa qazaqstandyq qutqarýshylar Túrkıanyń jer silkinisi bolǵan aımaqtarynda qutqarý jumystaryn qazirgi deıin júrgizip jatyr.
Tek qazaqstandyqtar Túrkıadaǵy joıqyn zilzaladan zardap shekkenderge 3,6 mln dollardan astam qarajat jınap berdi.
«Jer silkinisinen zardap shekkenderge arnalǵan kómek shotyna búgin Qazaqstanda jınalǵan 216 myń AQSH dollary AFAD-tyń (Túrkıanyń tótenshe jaǵdaılar basqarmasy – red.) resmı shotyna aýdaryldy. Osylaısha, qaıyrymdylyqtyń jalpy kólemi 3 mln 616 myń AQSH dollaryn qurady», - dedi Túrkıa Elshiligi.
Budan bólek Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasymen búgin tańerteń Túrkıaǵa qosymsha gýmanıtarlyq júk jóneltildi. Júktiń ishinde joıqyn zilzaladan zardap shekkenderge kómek kórsetýge arnalǵan shatyrlar, jylytqyshtar, jyly kıimder jáne basqa da qajetti zattar bar. Gýmanıtarlyq kómektiń jalpy kólemi 55 tonnany quraıdy.
Sonymen qatar qazaqstandyq tanymal sýretshi Erbolat Tólepbaı «Umaı ana» kartınasyn satýdan túsken 10 mln teńgeni Túrkıadaǵy jer silkinisinen zardap shekkenderge aýdardy.
Qazaq jurty tabıǵat apatynan qatty zardap shekken Túrkıa halqyna 100-ge jýyq kıiz úı jiberedi.
Al Túrkıada turatyn qazaqstandyqtar joıqyn zilzaladan zardap shekkenderge kómek kórsetý úshin 25 mln teńgeden astam qarajat jınady.
Túrkıaǵa álem elderi de kómektesip jatyr
Eýropalyq odaq Túrkıada jer silkinisinen zardap shekkenderge kómek berip jatyr.
EO qazirdiń ózinde azamattyq qorǵaý mehanızmi arqyly Túrkıaǵa aıtarlyqtaı qoldaý kórsetti: EO-ǵa múshe 21 memleket jáne EO-nyń azamattyq qorǵaý mehanızmine (UCPM) qatysýshy úsh memleket 1651 adamnan jáne 106 izdestirý-qutqarý ıtterinen turatyn 38 áreket etý tobyn jiberdi. EO-ǵa múshe on eki memleket panalaý zattaryn usyndy (50 myń otbasylyq qysqy shatyr, 100 myń kórpe jáne 50 myń jylytqysh).
Eýropalyq komısıanyń tótenshe jaǵdaılardy joıý jónindegi úılestirý ortalyǵy RescEU rezervinen 500 turǵyn úı uıymdastyryldy, sondaı-aq Rýmynıa 2 myń shatyr men 8 myń tósek-oryn ornalastyrdy.
Al Belgıa Túrkıadaǵy jaralylarǵa arnap dalalyq aýrýhana uıymdastyrady.
Jalpy Túrkıanyń jer silkinisi bolǵan ólkelerine 36 memleket 4 myńnan astam qutqarýshy jiberdi. Bul tizim kún saıyn ózgerip otyrdy.
Azıa elderi de kómekten quralaqan qalmady. Azıanyń alpaýyttary Qytaı, Japanıa, Ońtústik Koreıa elderi de qalys qalmady. Ońtústik Koreıa Túrkıaǵa gýmanıtarlyq kómek retinde 5 mıllıon dollar aýdaratynyn jetkizdi. Al
Qytaı Túrkıaǵa 5,9 mıllıon dollar kóleminde jedel kómek bolatynyn habarlady.
100 jyldaǵy eń aýyr apattyń zardaptary
Túrkıa Prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan joıqyn zilzaladan zardap shekken 10 provınsıada 3 aıǵa tótenshe jaǵdaı rejımin engizdi.
«Biz Túrkıa tarıhyndaǵy ǵana emes, tutas aımaq pen álemdegi eń úlken apattardyń birine tap boldyq. Apat aımaǵynda jumys isteý úshin barlyq memlekettik qurylymdar, qyzmetkerler men tehnıkalar jumyldyryldy. Birinshi kezeńde apat aımaǵynyń turǵyndaryna shuǵyl kómek kórsetýge 100 mlrd lıra bólindi», - dedi R. Erdoǵan.
Túrkıa Respýblıkasynyń Qazaqstandaǵy Tótenshe jáne ókiletti elshisi Ýfýk Ekıdjı eldiń ońtústik-shyǵysyndaǵy jer silkinisi 13,5 mıllıonǵa jýyq adam turatyn aýmaqty qamtyǵanyn aıtty.
Zilzaladan zardap shekken aımaqta qulamaǵan nemese jaryq túspegen úıler men ǵımarattar óte az. Jalpy aımaqtaǵy jaramsyz bolyp qalǵan ǵımarattar eseptelip jatyr. Ázirge naqty qansha ekenin esepteý múmkin emes.
Máselen tek Gazıantep provınsıasyndaǵy Nurdaǵy qalasy tolyǵymen súriletin boldy.
Jer silkinisine ushyraǵan provınsıalardaǵy ǵımarattardy salǵan jáne qabyldap alǵan jaýapty adamdarǵa qatysty tergeý bastaldy. Bul jaıynda Túrkıanyń Ádilet mınıstri Bekır Bozdaǵ málimdedi, dep habarlaıdy Anadoly agenttigi.
Túrkıadaǵy jer silkinisine baılanysty 8 adam qamaýǵa alyndy, dep habarlaıdy Habertürk telearnasy.
Budan bólek jer silkinisinen qatty zardap shekken Gazıanteptiń Nurdaǵy qalasy 100 paıyz súrilip, qaıtadan salynady.
Jalpy apattan kelgen shyǵyndy tolyq esepteý ázirge múmkin bolmaı tur. Tek aıtatyn dúnıe 1999 jylǵy Túrkıanyń Izmıt qalasynda bolǵan jer silkinisi el ekonomıkasyn kúıretip ketti.
Osy tabıǵat apatynan soń Túrkıanyń 1999-2000 jyldardaǵy ulttyq búdjetinde qarjy tapshylyǵy shamamen 3 mıllıard dollardy qurady. Al jer silkinisi keltirgen shyǵyn, alǵashqy esepteýler boıynsha, 25 mıllıard dollardan asqan, biraq keıinirek bul somaǵa taǵy 5-7 mıllıard dollar qosylǵany habarlanǵan-dy. Sonda kelgen shyǵyn kólemi 30 mlrd dollardan asyp jyǵylady. Keıin atalǵan jer silkinisiniń saldaryn eńserý úshin Túrkıa Halyqaralyq valúta qorynan (HVQ) 500 mıllıon dollardan astam qarjy suraǵan bolatyn.
Al sońǵy apat Izmıttegi zilzalany salystyrý óte qıyn. Osydan 24 jyl buryn, ıaǵnı 1999 jyly tamyzdyń 16-synan 17-ne qaraǵan túni Mármár teńiziniń jaǵalaýynda 7,7 baldyq jer silkinisi boldy.Zálzala ónerkásip óndirisi jaqsy damyǵan Izmıt qalasyna jaqyn jerde bolǵan edi. Bir qala qatty qırady, 17 myǵnan asa adam kóz jumdy.
Al keshe ǵana bolǵan Túrkıanyń Sırıaǵa jaqyn shekarasynda bolǵan zilzaladan eldiń 10 qalasy zardap shekti. 11-12 mlnnan asatyn aýmaq úıindi astynda qaldy dese de bolady. Qazirgi kezde qalalardy sý alyp ketý qaýpi taǵy da týyndaýda. Óıtkeni apattan qalalardaǵy sý dambalaryna jaryq túsken.
1999 jylǵy apattan keıin qurylys normalaryna talap kúsheıtildi biraq odan sabaq almady
Túrkıada jer silkinisiniń aldyn alý jáne onyń saldaryn joıýǵa qatysty erejeler qatań emes. Mamandardyń sózinshe, Túrkıa 1939 jylǵy taǵy bir joıqyn jer silkinisinen keıin qurylys salasyndaǵy zańnamany kúsheıtkenimen, alaıda zańnamada norma bar degen onyń mindetti túrde oryndalatynyn bildirmeıdi. Keıbir sarapshylardyń aıtýynsha, oqshaýlanǵan aımaqtarda turatyndar men úkimet moıyndamaǵan qyzmetpen aınalysatyn halyqtyń osal toptary zańnamada qamtylmaǵan.
Keıbir sarapshylar zilzala kezinde qulaǵan ǵımarattardyń basym bóligi uzaqmerzimdi táýekelderdi eskermeı turǵyzylǵanyn aıtyp jatyr.
Jalpy Túrkıa memleketi jer silkinisi jıi bolatyn aımaqta ornalasqan.
