Aýyldyń jyry men zaryn Úkimetke jetkizip júrgen sanaýly májilis depýttarynyń biri, Agrarlyq máseleler komıtetiniń múshesi Jıgýlı Daırabaev sý tasqyny kezindegi dıhandardyń problemasy, tozyǵy jetken eldi mekender jaıy, bos jatqan jerler, Parlamenttegi aýyl únine qatysty Ulys tilshisiniń birqatar suraǵyna jaýap berdi.

Jıgýlı Moldaqalyquly, ýaqytyńyzdy bólip bizge suhat bergenińizge redaksıa atynan zor alǵys bildiremin! Alǵashqy suraǵym qazir jáne bolashaqta asa mańyzdy bolatyn sý máselesine qatysty. Bárimiz biletindeı siz osy jyldyń basynda Úkimet janynan qurylǵan Sý keńesiniń quramyna kirdińiz? Osy keńes jumysy týraly tolyq aıtyp berseńiz?

Prezıdentimiz sý aınalasynda qordalanǵan túıinderdi sheshý maqsatynda Úkimetke tapsyrma berip, jeke mınıstrlik qurǵan bolatyn. Bul tek atqarýshy organnyń bir tarmaǵy ǵana. Muny qanaǵat tutyp otyra beretin bolsaq nátıje bolmaıtyny anyq. Mysaly, transshekaralyq ózenderdiń máselesinde Syrtqy ister mınıstrliginiń yqpaly qajet bolsa, sý júıelerin sıfrlandyrý baǵytynda bólek qurylymdaǵy vedomstvonyń kómegine muqtaj. Al sýdyń negizgi tutynýshysy bolyp esepteletin óndiris pen aýyl sharýashylyǵy basqa memorgandardyń quzyretinde. Budan bólek jańa tehnologıalardy jetik biletin sarapshylar qaýymdastyǵy men ǵalymdar bar emes pe? Minekeı, solardyń barlyǵynyń pikiri men usynystaryn biriktiretin, bir jerde talqylaıtyn arnaıy alqalyq orta kerek boldy. Osy turǵydan qurylǵan Sý keńesiniń qazirgi qolǵa alǵan jumystary júıeli ózgeristiń bir bóligi ǵana dep bilemin.

JAŃA SÝ QOIMALARYN SALÝ TRANSSHEKARALYQ ÓZEN SÝYNA TÁÝEKELDİ AZAITADY

Qazaqstan transshekaralyq ózen sýyna kiriptar. Bul máseleler bolashaqta qalaı sheshimin tabýy múmkin? Sosyn aýyl sharýashylyǵy jerlerin sýarýdaǵy túıinder týraly ne aıtasyz?

Sońǵy ýaqytta qýańshylyq problemasy tek ǵana Qazaqstanda emes, álemniń barlyq elinde baıqalýda. Onyń ústine jer sharyndaǵy halyq sanynyń kúrt ósýi, azyq-túlik daǵdarysyna ákelip soqtyratyny taǵy bar. Osyny eskergen  memleketter qol qýsyryp otyrmasy anyq. Qazaqstanǵa kiretin ózenderdiń bastaýyna ıelik etip otyrǵan Qytaı da, Ortalyq Azıadaǵy kórshilerimiz de bul táýekeldiń aldyn alatyny belgili. Demek olardyń árqaısysy sý qoryn jınaqtaıdy. Prezıdentimizdiń 20-ǵa jýyq sý qoımasyn jaqyn ýaqytta salý kerek degen tapsyrmasy esińizde shyǵar? Bul sý boıynsha basqa elderge degen táýeldilikti azaıtýdyń negizgi amaly. Sondyqtan da Úkimet Memleket basshysynyń tapsyrmasyn tez arada qolǵa alyp, osy baǵyttaǵy jumystardy údetýi tıis. Jáne de syrtqy saıasatta transshekaralyq ózender boıynsha pozısıamyzdy naqty aıqyndap alyp, kelisózderdi ıntensıvti túrde júrgizý qajet.

Aýyldaǵy sharýashylyqty ulǵaıtý úshin jer kerek. Negizgi ıgerilmeı jatqan aýyldyq jerler kóp pe?

Árıne, ıgerilmeı jatqan jerler óte kóp! Sol jerdiń barlyǵyn baıaǵydan beri óndiris aınalymyna jiberip, qolǵa alǵanda Qazaqstan agrarly derjava elderiniń qataryna enetin edi. Átteń,  bul baǵytta Úkimet aýyz toltyrarlyq nátıjege qol jetkize almaı júr. Onyń ústine ýrbanızasıa problemasy kadr tapshylyǵyna alyp kelýde. Egis alqaptaryn ıgerý jáne mal sharýashylyǵyn qolǵa alý úshin jumysshy kerek emes pe? Al halyq jappaı qalalarǵa kóship jatqanda munyń arty jaqsylyqqa apara qoımasy anyq. Meniń pikirimshe,  bul máseleni sheshýdiń eki sheshimi bar. Birinshisi – qolda bar óndiristi ıntensıvti júıege aýystyryp, jańa tehnologıalardyń arqasynda ónimdilikti ulǵaıtý. Ekinshisi – óndirispen aınalysamyn degen azamattarǵa meılinshe jaǵdaı jasaý, olardy yntalandyrý. Tek sonda ǵana bos jatqan jer, halyq ıgiligine aınalatyn bolady.

PREZIDENT SAILAÝYNA TÚSİP, JEŃİLİP QALǴANYMA ÓKİNBEIMİN

Siz 2022 jyly Prezıdent saılaýynda negizgi kandıdattardyń biri bolyp baq synadyńyz. Shyndyǵyn aıtý kerek, sol kezde sizdi kóbi «ekinshi Qosanov» degen pikir aıtty?

Men Prezıdent saılaýyna kandıdat bolyp tirkelip, alǵashqy kezdesýimdi ózimniń týǵan aýylymnan bastadym. Sol kezdesýde meniń jaqyn týys aǵam kóp adamnyń kózinshe «Jıgýlı, sen shynyńdy aıt, sen spektákl qoıyp, Qosanov sıaqty bolyp júrgen joqsyń ba? Erteń el-jurtqa kúlki, mazaq bolmaıyq» dep tótesinen aıtty. «Aǵa, men satqyn nemese bireýdiń rólin oınap júrgen joqpyn. Shamańyz kelse, meni qoldap daýys berińiz!» dedim men.  Mine, kezinde osyndaı áńgimeler aıtylǵan. Árıne, men eshkimniń aýzyna qaqpaq bola almaımyn ǵoı... «It úredi, kerýen kóshedi». Men shynymen prezıdent saılaýynda jeńiske jetkim keldi jáne bul isim úshin esh ókinbeımin. Sosyn men prezıdenttikke kandıdat bolyp, saılaýda jeńiske jetpeı qalǵanyma ókinip, sary ýaıymǵa da túsken joqpyn. Men saıasatkermin... Saıasatkerde jeńis te, jeńilis te bolady. Kersinshe men osy dodadan keıin kúsh aldym. Óz partıalastarymdy jigerlendirip, qaıta Parlament saılaýyna tústim. Ómirdiń ózi kúres...

Siz Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń Agrarlyq máseleler komıtetiniń múshesiz. Qazir Parlament qabyrǵasynda júrip agrarlardyń jaǵdaıyn jaqsartý baǵytynda qandaı jumystar men jobalarǵa bastamashyl bolyp júrsiz?

Parlament Májilisinde «Aýyl» partıasy fraksıasynyń 8 depýtaty bar. Men solardyń birimin. Árqaısymyzdyń alǵa qoıǵan maqsatymyz bar. Ol– partıanyń saılaýaldy baǵdarlamasyn iske asyrý. «Aýyldyqtardy» qoldap, daýys bergen saýlaýshylardy umytpaıymyz kerek. Bizdiń tiregimiz – saılaýshylar. Sondyqtan saılaýaldy baǵadarlamamyzdyń ár tarmaǵyn oryndaýǵa mindettimiz. Maǵan júktelgen is –agrarly máselelerge qatysty zańnamalyq problemalardy sheshý. Negizgi jobamyz Agrarly bank qurý jáne azyq-túlik qaýipsizdigi týraly zań jobasyn daıyndap, onyń qabyldaýyna kúsh salý. Sondaı-aq fermerlerdiń nazyn tyńdap, olardy Úkimetke jetkizýmen aınalysamyn. Fraksıamyzdyń depýtattary tómengi palatadaǵy ár komıtette múshe bolyp otyr. Biri salyq máselelerimen shuǵyldansa, endi biri aýyldy eldi mekenderdiń problemasyn sheshýmen aınalysyp júr.

Bıylǵy kóktemgi egin egý naýqany sharýalar úshin qıynshylyqtar ákelýde. Bul baǵytta ne aıtar edińiz?

Ár kóktemgi egis naýqany – bizder úshin stress. Janar-jaǵarmaıdyń kólemi jete me? Olardy jetkizý júıesi qalaı bolmaq? Bekitilgen normatıv agrotehnologıalyq talaptardy oryndaýǵa jetkilikti me? Tuqymnyń sapasy ne bolady? Tyńǵaıtqyshtar qymbattady ma? Taǵy basqa osyndaı suraqtar árıne maza bermeıdi. Kóktemgi egis naýqyny kezinde taǵy bir másele - nesıe men sýbsıdıanyń durys bólinbeýi. Onyń ústine bıylǵy sý tasqyny sharýalardyń, aýyl turǵyndarynyń jaǵdaılaryn odan ári qıyndatyp otyr. Egetin tuqymy men maldary sý astynda qalyp zor shyǵynǵa ushyraýda. Onyń ústine egin salatyn ýaqytty eshqashanda kesheýildetýge bolmaıdy. Eger ýaqyttan sál kesh qalsańyz tıisti ónim ala almaı qalasyz. Sondyqtan da dál qazir fermerlerge jan-jaqty qoldaý qajet. Aıta bersek, problema kóp. Jaqynda ǵana Agrarlyq máseleler komıteti osy aıtylǵan ózekti máselelerdi talqyǵa salyp, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine tıisti talaptardy joldadyq.

QAZAQSTANDY AGRARLY DERJAVAǴA AINALDYRATYN ZAŃ SHYǴARÝ KEREK

Parlamenttegi «Aýyl» partıasynyń jumysy men partıa atynan daıyndalyp jatqan zań jobalar týraly aıtyp berseńiz?

Eń basty eki jobamyz bar dep aıtqan edim joǵaryda. Biri fermerlerdiń arzan qarajatqa degen qajettiligin sheshýge baǵyttalǵan Agrobank qurý bolsa, ekinshisi Qazaqstandy agrarly derjavaǵa aınaldyrýdy kózdeıtin azyq-túlik qaýipsizdigi týraly zań shyǵarý. Eki jobamyzdy qatar alyp kelemiz. Zańdardyń mátini men konsepsıasy daıyn. Dál osy shaqta solardy qaýymdastyqtarmen talqylap jatyrmyz. Ázirshe betalysymyz jaman emes sıaqty.

Sońǵy bolǵan Parlament saılaýynda «Aýyl» partıasy yqpaldy, aıtary bar saıası kúshke aınalǵanyn kórdik. Saılaýshylaryńyzdyń muń-múddesin, talap-tilegin Úkimetke jetkizýde qandaı jumystar atqarylýda?

Saılaýshylarymyzdyń kóp bóligi – óńirlerde turady. Olarmen tyǵyz baılanys partıamyzdyń fılıaldary arqyly júrgizilip jatyr. Muny qolǵa alý asa mańyzdy dep bilemiz. «Aýyl» parlamenttik partıaǵa aınalǵaly beri elektoratymyzdyń aıtarlyqtaı senimi kúsheıdi. Ózimizdi maqtaǵandaı bolmaıyn, biraq aýyldyń úni bıik minberden estile bastady. Sonymen qatar Úkimetke kóptegen máseleler boıynsha depýtattyq saýaldar joldanyp, tushshymdy usynystar engizildi. Eń negizgi jumysymyz – zań jobalaryn qabyldaý barysynda aýyl men agroónerkásip kesheniniń múddesin qorǵaý. Osy baǵytta birqatar zańǵa tolyqtyrýlar men ózgerister engizildi. Bizdi izdep kelgen azamattarǵa da esigimizdi aıqara ashyp, qabyldaýdamyz. Aldaǵy shilde men tamyz aılarynda óńirlerge is-saparǵa barǵanda osy jaıly tolyq aqparat beremiz dep otyrmyz.

«Aýyl» partıasynyń jumysy saılaýdan keıin qalaı ózgerdi?

Óz-ózimizge baǵa bergennen aýlaqpyn. Mundaıda saılaýshylar sóılegeni durys. Aıtatynym - ózgeris bar. Birqatar joba naqty iske asa bastady. Olarmen jaqyn tanysý úshin ortalyq apparatymyzǵa arnaıy qonaqqa shaqyramyz. Kelińizder.

 «KEPİİLDİKKE MÚLİK ÁKELİP, NESIE AL DA JUMYS İSTE» DEGEN QAǴIDA JARAMAIDY

Aýyldyń jaıyn sizden jaqsy biletin adam joq. Qazir tozǵan aýyldar kóp? Qaıtsek aýyl-aımaqty damyta alamyz? Sizdiń jeke pikirińiz?

Aýyl men aýyl sharýashylyǵy egiz uǵym. Men bul qaǵıdany únemi aıtyp kelemin. Agroónerkásip damymaı júıeli jumys bolmaıdy. Adamzatty alǵa jeteleıtin tek eńbek qana. Qolǵa ketpen-kúrek alamyn deıtin azamattarǵa tıisti jaǵdaı jasalýy tıis. «Kepildikke múlik ákelip, nesıe al da jumys iste» dep otyra berý jaramaıdy. Úkimet bul prınsıpten ketýi tıis. Sondaı-aq ınvestısıalyq jobalardy meılinshe aýylǵa qaraı burý kerek. Sonda ǵana aýyl damıdy.

QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, «Aýyl» partıasynyń múshesi Qaraqat Ábden «Ulys kz» tilshisine eksklúzıvti suhbat berdi.

 Prezıdenttik saılaýǵa qatystyńyz. Shyndyǵyn aıtý kerek osy kezden bastap halyq arasynda keń tanyla bastadyńyz. Jalpy Prezıdenttik saılaýda kandıdat bolyp, úlken dodaǵa qatysý sizge ne berdi?

Men Prezıdenttik saılaýǵa qatysqan kezde ózim úshin 3 nárseni dáleldegim keldi. Birinshi, men ózimniń qoǵamdyq jumystarymdaǵy ıdeıalarymdy joǵary minberden aıtqym keldi. Mysaly, men únemi kóterip júrgen ulttyq tárbıe qundylyqtarynyń mańyzdylyǵy jáne birqatar áleýmettik máselelerdiń aýqymdylyǵyn kórsetýge tyrystym. Ekinshiden, bizdiń qoǵamda barlyq adam úshin jol ashyq ekenin dáleldegim keldi. Áıelsiń be, ersiń be, qandaı otbasydan shyqtyń, qandaı tap ókilisiń bárine teń quqyq pen jaǵdaı jasalǵan. Bizde ádildik joq, áıelder saılaýǵa qatysa almaıdy degen syńarjaq pikirler bar. Osy pikirdi joqqa shyǵarsam dedim. Úshinshiden, men ózimniń jeke jolymdy salǵym keldi. Men óte qarapaıym otbasynan shyqqanmyn. Áke-sheshem qarapaıym zeınetkerler. Men osy deńgeıge ózimniń bilimim men eńbegimniń arqasynda jettim. Eger mende qandaı da bir sátsizdikter bolsa, oǵan tek ózim ǵana kinálimin. Sondyqtan adam qalasa ómirde bári bolady. Men Prezıdenttik saılaýǵa qatysý arqyly qazaq áıelderi de eshkimnen kem emestigin dáleldedim, kórsettim. Men emes menen keıingi áıelderge jańa jol ashtym dep bilem. Prezıdent saılaýyna túsý jáne onda jeńiske jetý árıne qıyn. Biraq men osy joldy tańdadym, bul meniń jolym.  Kelesi saılaýda barynsha myqty, barynsha ózine senimdi áıelder saılaýǵa qatysatyndyǵyna senimdimin. Men olarǵa jańa jol asha bildim dep esepteımin.

 Parlamenttegi minberdegi bir sózińizde basshylyq qyzmettegi áıelder sanyn 50 paıyzǵa jetkizý kerek degen bolatynsyz. Eger áıelderdiń kópshiligi basshy bolyp, qoǵamdyq jumysty arqasyna ilip alyp júrgende, otbasyndaǵy bala-shaǵasynyń tábıesin aqsatyp almaıdy ma?

Prezıdentimiz bıliktegi áıelderdiń úlesin 30 paıyzǵa jetkizý kerek degen tapsyrmasy bar.  Ázirge bıliktegi áıelder úlesi atalǵan mejege jetpeı otyr. Árıne ony eshqandaı nársemen retteı almaımyz. Jalpy bizdiń baǵytymyz áıelderdiń saıası belsendiligin arttyrý bolyp qala beredi. Menińshe, áıelder saıasatta kóp bolǵan saıyn bizdiń áleýmettik jaǵdaıymyz durystalady. Sebebi áıel qoǵamǵa ne kerek ekenin biledi. Ol ózin ǵana oılamaıdy, úıdegi balasyn, otbasyn, barlyq jaǵdaıdy jan-jaqty qarastyra alady. Sondyqtan da bılik júıesinde áıelderdiń kóbirek bolǵany durys. Turǵyndardyń 51 paıyzy áıelder. Proporsıa barlyq jerde bolý kerek. Biraq bizdegi bıliktegi áıelderdiń úles salmaǵy óte tómen. Máselen, Astanada ákimniń 5 orynbasary bar. Onyń birde-bireýi áıel emes. Astana 7 aýdan bar. Sol ákimderdiń ishinde birde-bir áıel joq. Tek bireń-sarań ákimniń áıel orynbasarlary bar.

Al saıasatta, qoǵamdyq jumystarda júrgen áıelder otbasyndaǵy negizgi jumysyn aqsatyp almaıdy ma degen suraqqa meniń ózimniń aıtarym bar. Qazaq áýelden «áıeldiń qyryq jany bar» dep tegin aıtpaǵan. Áıel bárine úlgeredi... Áıel árqashan bilimdi, saýatty bolýy tıis. Jetistikke jetken ananyń balasy da jetistikke jetedi. Jaqsylyqqa, jańashyldyqqa, bilimge talpynǵan áıeli bar qoǵam alǵa jyljıdy. Negizgi baǵyt sondaı bolý kerek. Árıne, tańdaý bolady... Biraq bilimsiz áıelden bilimsiz bala týady, odan bilimsiz qoǵam paıda bolady.

Áıelderdiń máselesine qatysty budan basqa da depýtattyq saýaldar joldap júrsiz. Sony tarqatyp aıtsańyz?

Depýattyq mandatymdy alǵannan beri osy baǵytta 9 depýttyq saýal joldadym. Saýaldarymnyń ishinde áıelderdiń basshylyq qyzmeti ǵana emes aýyldaǵy turǵyndar máselesin de kóterip júrmin. Elimizdegi búkil áıeldi alatyn bolsaq, sol áıelderdiń 42 paıyzy aýyldy jerlerde turady. Osy aýylda turatyn áıelder jumys istep, bızneske aralasqylary keledi. Olarǵa jeke baǵdarlama kerek. Sońǵy depýattyq saýalym osy baǵytta boldy. Aýyl áıelderiniń kásipkerligi úshin arnaıy memlekettik baǵdarlama bolýy tıis jáne oǵan erekshe kóńil bólinýi qajet. Aýyl áıelderine arnalǵan jeke shaǵyn granttar boldy, alaıda ol mardymsyz. Sonymen qatar olardyń bıznesti damytýǵa bankten nesıe alýǵa múmkindikteri az. Onyń ústine aýyldaǵy áıelderdiń bankterge kepilge qoıatyn múlikteri joq. Bir sózben aıtqanda biz aýyldaǵy áıelder kásibin dóńgeletýge tolyq múmkindik bermeı otyrmyz.

 «Aýyl» partıasynyń Parlamenttegi fraksıa jumysy týraly ne aıtýǵa bolady? Partıa Agrabank qurý jáne Azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý baǵytynda úlken baǵdarlama ázirlep jatyr. Siz aıtyp otyrǵan áıelder kásipkerligi bastamasy osy atalǵan jobalarda bar ma?

Qazir Agrabank jobasy jaqsy kóterilip júr. Bul «Aýyl» partıasynyń saılaýaldy baǵdarlamasynda bar joba. Eger biz atalǵan bankti qursaq azyq-túlik qaýipsizdigin jáne men aıtyp otyrǵan aýyldaǵy áıelder kásipkerliginiń kósh ilgeri bolýyna múmkindik ashamyz. Sebebi atalǵan sharýalardyń bári qarjymen retteledi. Qashan aýyl turǵyndary, aýyl áıelderi jeńildikpen nesıe alady, sol kezde bastap olardyń jumystary júretin bolady. Biz Agrobank qurýdyń kirisi men shyǵysyn eseptedik. Bank qurylsa odan tek biz utamyz. Tek aýyldy qarjylandyratyn bank qurý jobasyn kópshilik qoldaıdy.  Qazir jan-jaqty talqylaýlar júrip jatyr. Úlken joba bolǵandyqtan oǵan ýaqyt, janjaqty pysyqtaýlar qajet. Osy baǵytta da jumystar júrgizilýde. Azyq-túlikpen qamtamasyz etý de negizgi baǵyt bolý kerek. Qazir el búdjetin jer qoınaýynan alǵan munaı men gaz toltyryp tur. Erteń-aq munaı qory taýsylsa ne bolamyz?! Eger biz osyǵan senip otyra bersek, onyń arty jaqsylyqqa aparmaıdy.  Azyq-túlik baǵdarlamasy - ol bizdiń ekonomıkamyzdy qutqarýshy. Aýylda shirip jatqan teri men jún, taza ekologıalyq sút, et ónimderimiz, bıdaıymyzdy baǵalap, olardy óńdeý ónerkásibin damytsaq ǵana biz azyq-túlik qaýipsizdigin jasaı alamyz jáne ol ekonomıkanyń negizgi draıveri bolady.

«QARJY MÁSELESİ MÁZ EMES»

Siz Májilistiń Qarjy jáne búdjet komıtetiniń múshesisiz. Komıtette qazir qandaı mańyzdy zań jobalary qaralýda?

Memlekettiń ishki jáne syrtqy qaryzy krıtıkalyq jaǵdaıda tur... Mysaly, siz bankten qaryzdy alǵan kezde, sizde bir belgili baǵdarlama bolady. Alǵan qaryzdy mynda jumsaımyn, odan sondaı paıda túsedi degendeı. Onyń bir bóligin alǵan qaryzymdy qaıtarýǵa jumsaımyn degen sıaqty. Al bizde qazir osy sqema buzylǵan. Sebebi bizde óndiris joq, ónim shyǵarmaımyz. Bizdiń ekonomıka memlekettik qaryzdy qaıtaryp úlgermeı jatyr. Sondyqtan buǵan biz shyndap kirisýimiz kerek. Áli de kesh emes dep oılaımyn. Joǵaryda men aıtyp otyrǵan azyq-túlik qaýipsizdigi máselesin qolǵa alyp, tıisti óndiristerdi iske qosýǵa jan-jaqtan qoldaý jasaıtyn bolsaq, ekonomıka ońalady. Árıne, ol birden quıylyp keletin tabys bolmaıdy, biraq onyń nátıjesi men paıdasyn uzaq ýaqyt kóretin bolamyz.

 Búdjet tapshylyǵy qanshalyqty sezilýde?

Búdjet tapshylyǵy qatty sezilýde. Sebebi ózińiz biletindeı, bıylǵy jyl sý tasqyny bizdi kóp ábigerge saldy. Qanshama úı, jol tabıǵat apatynan buzyldy. Kóptegen mas basy qyryldy. Onyń bárin qalpyna keltirý kerekpiz. Osy baǵytta búdjetten mıllıondaǵan qarajat bólinip, kómek jasalyp jatyr. Bul da búdjet tapshylyǵyna óziniń áserin tıgizip otyr.

Jýyrda ýákiletti organdar Salyq kodeksiniń jańa tujyrymdamasyn tanystyrdy. Ózderińiz biletindeı, Memleket basshysynyń synynan keıin, jańa Salyq kodeksin jazý tujyrymdamasy men tásilderi ózgertildi. Bul óte durys qadam boldy. Bizdiń  Komıtetke azamattardyń, bıznestiń jáne memlekettiń múddesi tarazy basyna túsken úlken jaýapkershilik júktelip otyr, bul jerde tıimdi joldy tabý mańyzdy. Bizdiń boljamymyz boıynsha, jańa Salyq kodeksiniń jobasy Parlament Májilisine jaqyn arada kelip túsedi. Iaǵnı, jyl sońyna deıin aýqymdy jaýapty jumys kútip tur. Negizgi Salyq kodeksiniń jańa jobasy ótken jyldyń jeltoqsan aıynda kirýi kerek. Biz jańa salyq kodeksinde kásipkerlerge qatty salmaq túsirip jiberdik. Budan basqa kóptegen salyqtyq preferensıalar, salyqtyq jeńildikterdi bere bergenbiz. Ol kerek pe, kerek emes pe oǵan eshkim bas qatyrmaǵan. Eshqandaı onyń tujyrymdamasy bolmaǵan. Mysaly,  erkin ekonomıkalyq aımaqtaǵy kásiporyndar ne jerge, ne korporatıv salyq ne qosymsha qun salyǵyn tólemeıdi. Olar tabys taýyp jatyp, bir kúni jabylyp qaldy. Ol jerden biz ne taptyq? Bul bir ǵana mysal, osy tıptegi jaǵdaılar óte kóp. Árıne, biz bıznesti oılaýymyz kerek. Biraq búdjet neniń arqasynda tolady. Salyq júıesi durys bolǵanda ǵana búdjet tolady. Biz Qarjy jáne búdjet komıteti osy máseniń zańnamalyq negizderin qamtamasyz etedi. Burynǵy Salyq kodeksiniń jobasy týraly men eshqandaı pikir bildirgen joqpyn. Sebebi onyń olqylyqtary óte kóp. Al bul jolǵy jobada búdjet kirisin arttyrý baǵyttarynda kóptegen qyzyqty  ári mańyzdy usynystar bar. Keıbir jerlerde salyq jeńildikteri alyp tastaý, keı jerinde salyqtardy biriktirý baǵyttary qarastyrylǵan.  Búdjet kiristiligin kóterý degenimiz ne? Ol bizdiń áleýmettik jaǵdaıymyyzdy kóterý degen sóz.

Biz salyqty kóbeıtemiz dep kásipkerlerimizdiń jaǵdaıyn nasharlatyp almaımyz ba?

Joq, osy jolǵy Salyq kodeksindegi ózgerister men tolyqtyrýlar jan-jaqty qarastyrylǵan. Salyq túzetýleri aldaǵy aılarda shamamen tamyz aıynda Parlamenttiń qaraýyna usynylady. Bul asa mańyzdy jobalardyń biri bolǵandyqtan jan-jaqty talqylaýlar júrgiziledi. Oǵan «Atameken» kásipkerler palatasynyń ókilderi shaqyrylady. Olar kásipkerlerimizdiń múddesin qorǵaıdy. Osy jerde aıta keteıin, biz memleketten bárin tegin ala beremin degen túsinikti qoıýymyz kerek. Eger kásipker tabys taýyp otyr ma, onda oǵan salyq tóleýi tıis. Salyq ashyqtyǵy bolýy qajet. Ózińiz bilesiz, Astanada ortashadan joǵary turatyn adamdardyń kópshiliginiń qosymsha jalǵa beretin páterleri bar.  Olar ol úshin salyq tólemeıdi, biraq úlken tabys taýyp otyr. Osy sıaqty máseleler baqylaýǵa alynyp, salyqtyń jańa normalary kóleńkeli ekonomıkaǵa tosqaýyl jasaýy tıis. Men bul jerde saıajaıda ósirgen jemis-jıdegin kóshede satyp kúnin kórip otyrǵan adamdar týraly emes, jalpy úlken kóleńkeli ekonomıka jaıynda aıtyp otyrmyn. Sondyqtan osy máselelerdiń bárin zań aıasynda sheshýimiz kerek. Árıne, búdjetti tek salyqty kóterý arqyly sheshý durys emes. Ekonomıkany saýyqtyrý kerek. Ónim óndirý salasyn damytýymyz kerek. Bizdiń partıanyń negizgi bastamasy bolyp sanatyn Agrobank, Azyq-túlik qaýipsizdigi sıaqty máselelerdi naqty qolǵa alǵan durys. Biz álemdi moıyndata alatyn taza, ekologıalyq ónimder shyǵarýǵa múmkindigimiz de áleýetimiz de jetedi. Eshtemeni jańadan oılap tabýdyń qajeti joq. Bilim men ǵylymdy da damytýymyz kerek. Búdjettiń biraz bóligin bilim-ǵylymǵa jumsap jatyrmyz. Biz Bolashaq baǵdarlamasy arqyly nemese Nazarbaev ýnıversıtetterine óte kóp qarajat bólemiz. Alaıda ókinishke oraı, biz onyń nátıjesin kórip otyrǵan joqpyz. Mysaly, kishkentaı ǵana Sıngapýr memleketin alaıyq, eshqandaı qazba baılyǵy joq el. Alaıda olar aqparattyq tehnologıalary arqyly álemdi aýzyna qaratyp, sodan qomaqty tabys tabýda. Olardyń fıshkasy aqparattyq tehnologıalar. Al bizdiń fıshkamyz aýyldyq ónimderi bolýy kerek. Árıne basqa baǵyttardy da damytý qajet dep bilem.

«HALYQTYŃ MÁSELESİNDE DOS, TANYS, TÝYS BOLMAÝY KEREK»

Depýtattyq saýaldaryńyz, aımaqtardy aralaǵan kezdegi turǵyndardyń aryz-shaǵymdarynyń Májiliste qaralýy týraly aıtyp berseńiz?

Bizdiń basty maqsatymyz sapaly zań shyǵarý. Zań sapaly bolý úshin biz halyqtyń ishin aralaımyz, jaǵdaıdy óz kózimizben kóremiz. Sondyqtan saılaýshymen únemi kezdesýge tıispiz. Meniń jetekshiligimde ózim jaqsy biletin Qorǵaljyn aýdany men Ulytaý óńiri. Uzaq aýyldarǵa erinbeı baryp, jaǵdaıdy óz kózimmen kórgendi jaqsy kórem. Sheshilgen de jáne sheshilmegen de másele bolady. Jalpy mende mynadaı taktıka. Birinshi, problema týyndaǵan jerge baryp saılaýshylarmen kezdesemin. Sosyn sol jerde sol óńirdiń ákimimen sóılesip, máseleniń betin ashyp alam. Eger másele olaı sheshilmese onda ol boıynsha Úkimetke depýtattyq saýal joldaımyn. Halyqtyń máselesinde dos, qurby, tanys, týys degen bolmaýy kerek. Sebebi bizdiń artymyzda halyq tur. Halyqtyń bizden basqa senim artary joq. Bir mysal aıtaıyn, Barshyn degen aýylǵa bardym. Qorǵaljynnan shyqqannan keıin Shubarkólge deıin 500 shaqyrym jer. Osy aralyqta qansha eldi mekende adamdar turady. Biraq ol jaqta janarmaı quıatyn beket joq. Onda turatyn halyq kólikterine janarmaı quıý úshin 100-degen shaqyrymdy artqa tastap, janarmaı tasıdy. Buryn bolǵan janarmaı beketi jabylyp qalǵan. Men oblys ákimine ótinish aıttym. Ákim  máseleni sheshemiz dep shyǵaryp saldy. Sosyn másele sheshilmegen soń men bul boıynsha Úkimetke depýtattyq saýal joldaýǵa májbúr boldym. Másele sheshemin tapty. Qansha halyq maǵan alǵysyn aıtyp jatyr. Mundaı faktiler kóp. Qaraǵandy oblysyna qaraıtyn Qulanótpes degen aýyl bar. Sol aýylda sý joq. Jańa sý qubyryna qarjy bólingen. Biraq ony oryndaıtyn merdiger kompanıa aqshany alyp, jumysty istemeı ketip qalǵan. Men ózim bul istiń basynda júrdim. Qazirge deıin másele sheshilgen joq. Muny da óz baqylaýyma alyp otyrmyn.  Sondyqtan men qolymnan kelgenshe bastalǵan isti aıaqtaýǵa, ózimniń saılaýshylaryma bergen ýádimdi oryndaýǵa tyrysatyn bolam...

«TAŃǴY SAǴAT 5-TEN TURAM»

Siz kópbalaly anasyz. Osy jumystardyń  barlyǵyna qalaı úlgeresiz?

Adam bolǵan soń bárine úlgerý kereksiń. Men depýtat bolsam da meniń úıdegi ana, áıel rólimdi eshkim almastyra almaıdy. Men negizi úlken áýlettiń úlken kelinimin. Bári maǵan qarap tur. Meniń kelindik mindetimdi de eshkim atqarmaıdy. Men negizi bárine úlgeremin. Mende taım-menedjment degen jaqsy jolǵa qoıylǵan. Men únemi tańǵysaǵat  5-te turam. Áıel bolǵan soń ózińe qaraý kereksiń oǵan da ýaqyt kerek. Meniń 4 balam bar. Eshqandaı meıramhana, eshqandaı aspaz balańa nemese kúıeýińe óziń sıaqty tamaq jasap bere almaıdy. Sebebi olar seniń kúıeýińniń jáne balalaryńnyń qandaı taǵamdardy jaqsy jeıtinin senen basqa eshkim bilmeıdi. Biraq qazirgi kómekshi tehnıkalyq quraldar bizdiń ómirimizdi aıtarlyqtaı jeńildetip otyr dep aıta alam. Áıeldiń jaýapkershiligi kóp, sondyqtan bárine úlgerýge mindettisiń. Bul meniń qolymnan kelip jatqan sıaqty.

 «Meıirim qushaǵy» komısıasynyń jumysy týraly aıtsańyz?

Aýyl partıasynyń ishinen «Meıirim qushaǵy» atty komısıany ashtyq. Bul meniń ıdeıam boldy... Qazir ár óńirde partıa janynan komısıa jumys jasaýda. Aýyldaǵy áıelder kez kelgen másele boıynsha osy komısıaǵa júgine alady. Onda barlyq másele boıynsha aqparattyq, konsýltatıvtik, qamqorlyq baǵyttarynda jumystar júrgizip jatyr. Endigi kezekte alys aýyldarǵa barmaqpyz. Jaqynda men ózim onyń ortalyq jıynyn ótkizdim. Qaladaǵy áıelderdiń kózderi ashyq, túri baǵdarlamalar bar. Negizi aýyldy jerlerde áıelderge qatysty zorlyq-zombylyq óte kóp kezdesedi. Ol kezde olar qaıda bararyn bilmeı jatady. Bizdiń komısıa osy baǵyttaǵy jumystardy da qamtıdy. 

Mazmundy áńgimeńizge rahmet!

QR Bilim berý isiniń úzdigi, Y. Altynsarın atyndaǵy tósbelgi ıegeri, QR kompozıtorlar Odaǵynyń múshesi, balalar kompozıtory, Mádenıet qaıratkeri,  Altyn MAHAMBETPEN suhbat

- Altyn Shahzadaqyzy, qazaq án ónerindegi birden-bir balalar ánderiniń nasıhattaýshysy, ári janashyry retinde jaýap berińizshi, keleshek eldiń tizginin ustaıtyn azamat bolatyn búgingi balalardyń boıyna ulttyq rýhty qalyptastyra alatyn patrıottyq ánder qanshalyqty deńgeıde jazylýda?

- Patrıottyq ánder kóp jazylyp jatyr. Biraq, kóbine ol ánder tek memlekettik dataly kúnderde ǵana oryndalatyndyqtan, keńinen taralyp jatqan joq. Jalpy, patrıottyq án degenimiz - adam boıynda Otanǵa, elge, týǵan jerge degen qurmetin asqaqtata túsetin, rýhty kúsh berip, jigerlendiretin týyndy. Qazirgi tańda, balalar kompozıtorlary Qazaqstan, Otan, týǵan el, týǵan jer taqyrybyndaǵy ánderin jaryqqa shyǵaryp jatyr. Ásirese, óńirlik aqyn-sazgerlerdiń de shyǵarmashylyǵynan patrıottyq týyndylar kóptep oryn alady. Biraq, nasıhattyń bolmaýy saldarynan, ol ánder óz óńirlerinen asyp kete almaı otyr. Negizi, kez kelgen týyndynyń keńinen taralýy úshin, mindetti túrde, buqaralyq aqparat quraldarynyń qoldaýy qajet. Elimizdiń teleradıolarynda balalarǵa arnalǵan mýzykalyq habarlar joqtyń qasy. Al, balalar ánderi, ásirese, patrıottyq ánder jaryqqa shyǵyp taralýy úshin, áreket jasap otyrǵan, tek sol avtorlardyń ózi. Olar óz óńirlerinde ótetin túrli balalar án baıqaýlarynda, mektepteri men balabaqshalardaǵy merekelik is-sharalarda shákirtterine oryndatyp, óz múmkindikteri jetkeninshe balalar repertýaryn keńeıtý jolynda áreket etip keledi. Biraq, óz óńirlerinde ǵana taralyp, respýblıkaǵa jetpegen qanshama jap-jaqsy týyndylar bar. Ánderdi taratý jolynda áleýmettik jeliniń de birshama kómegi bar. 

QR Oqý-Aǵartý mınıstrliginiń bastamasymen ótken bıylǵy «Ánshýaq» qazaq tilindegi balalar ánderi festıvaliniń Tık Toktaǵy chelendjinde Gúlaıym Jotaevanyń «Táýelsiz el-urany», Ushqyn Jamalbektiń «Otan», Nurmash Alǵashbaevtyń «Egemen el -Qazaqstan» atty patrıottyq ánderi oryndalýy turǵysynan eń joǵary oryndarǵa ıe boldy.

Jalpy, avtorlardyń balalarǵa arnalǵan patrıottyq ánderiniń aıasyn keńeıtý úshin, osyndaı úkimet tarapynan qoldaý beriletindeı baıqaýlar jıirek uıymdastyrylý qajet.  Ol balalardyń patrıottyq ánderdi oryndaýǵa degen yqylasyn, yntasyn oıatady.

- Tárbıe quralynyń biri sanalatyn balalar ánin nasıhattaý jolynda qandaı keleli eńbekter jasap kelesiz?

- Elimizdiń balalar ánderin jaryqqa shyǵaryp, nasıhattaý jolynda «bala balasha án salsyn» degen uranymmen jalaýlatyp kele jatqanyma shırek ǵasyrǵa jýyq ýaqyt ótipti.  Alǵashqy televızıalyq jobam - Almaty (IýSA) telearnasynda 2002 jyly jaryqqa shyqqan «Ánshi bolǵym keledi» atty balalarǵa arnalǵan mýzykalyq án baıqaýym boldy. Óskeleń urpaqqa rýhanı tárbıe berý, qazaq án ónerine degen súıispenshilikterin oıatý maqsatynda ashylǵan telejobam - ónerge qol sozǵan balalardyń án mektebi bolyp qalyptasty. Baǵdarlama festıvál retinde «31», «STV» telearnalarynda jalǵasyn taýyp, efırde úzdiksiz júrdi. Nátıjesinde balalar ánderine degen suranysty qalyptastyrdym desem de bolady. Kóptegen kompozıtorlarmen, aqyndarmen tyǵyz shyǵarmashylyq  qarym-qatynasta bolyp, úlken sahnalarda kóptegen túrli taqyryptyq balalar ánderiniń tusaýy kesilip, jaryqqa shyqty. A. Dúısenov, Q. Jánibekov, B. Jumalın, D. Syzdyqov, M. Jáýtikov, E. Álikeı, V. Pıtersev syndy taǵy da basqa kompozıtorlardyń júzdegen ánderi sol kezde jaryqqa shyqty. 2004-2013 jyldar aralyǵynda jylyna bir ret dástúrli túrde ótkizip kelgen «Men baqytty balamyn» balalar án festıvalimniń sahnasynda da tek qana balalar ánderin nasıhattadym. Bala men belgili ánshiniń qos daýyspen tek balalar ánderin shyrqaıtyn án festıvalim úzdiksiz on jyl qatarynan kórermen nazaryna usynyldy. Árıne, respýblıka arnalarynan kórsetýge ol kezderi múmkindigim bola qoımady, tek «Almaty», «STV» arnalarynan  kórsetilip keldi. 

Aqyn-sazgerlerge balalarǵa án jazýǵa shabyt bere júrip, ózim de balalar ánderiniń qataryna biraz avtorlyq týyndylarymdy qostym. 2012 jyly «Ánshi bolǵym keledi» televızıalyq baıqaýymnyń 10 jyldyq mereıli keshin «Almaty» estradalyq-sımfonıalyq orkestrimen ótkizip, konsertte  tanymal ánshiler men jas ónerpazdar meniń balalar ánderimdi oryndady, ári sol keshte balalarǵa arnalǵan án jınaǵymnyń tusaýyn kestim.

2019-2021 jyldary «Qazaq radıosynda»  tikeleı áýe tolqynynda júrgizgen avtorlyq «Balapan saz» aqyn-sazgerler arasyndaǵy balalar ánderi radıobaıqaýym da oń nátıjesin berip, 300-den asa balalar ánderiniń radıo jelisi arqyly tusaýy kesildi. Qazirgi tańda, radıohabardyń nasıhatynyń jemisi retinde kóptegen ánder balalar repertýarynan keńinen oryn alyp otyr. 2021 jyly kóp jylǵy eńbegimniń qorytyndysy desem de bolady, «Bolashaq mýzykant-pedagogqa zamanaýı balalar ánderiniń erekshelikterin meńgertý» taqyryby boıynsha magıstrlik dısertasıamdy qorǵadym. «Balapan saz» radıobaıqaýy - tájirıbelik bóliminiń negizin qurady.

Balalar ánderi nasıhatynyń azdyǵy búgingi kúnniń de ózekti máselesi. Bir ǵana meniń uıymdastyryp júrgen jobalarymnyń aýqymy, taralý aıasy tar. Balalar ánderi-basty tárbıe quraly. Án mátinderi - týǵan jerge, Otanǵa, ata-anaǵa, tabıǵatqa, mektep, ustazǵa, qorshaǵan ortaǵa-tabıǵatqa degen qurmet, súıispenshilikke baýlıdy. Án sózin jattaǵan bala júregine jaqsylyq nári sińip, dáni egiledi. Sol sebepti, balalar tek jas erekshelikterine saı súıkimdi ánderdi oryndaýlary tıis. Avtorlyq jobalarymnyń jemisi retinde 2002-2021 jyldar aralyǵynda jaryqqa shyqqan qanshama avtorlardyń  balalar ánderi nasıhattalmaı otyr. «Balapan saz» radıobaıqaýymda umytylyp ketken kóptegen  balalar ánderin taýyp, qaıtadan óńdetip, qaıta jańǵyrtyq. Jańa ánder de jazyldy, jańa avtorlardy da taptym. El ishinde balalarǵa arnap án jazyp, óz kúnderin ózderi kórip  júrgen 40-qa jýyq  mýzykant-pedagogtardyń basyn qurap, shyǵarmashylyq odaǵyn quryp otyrmyn.  

«Balapan saz» respýblıkalyq radıobaıqaýynyń zamanaýı avtorlyq ánderdi taratýda mańyzdy róli boldy. Atalmysh baǵdarlamanyń ár sanynda 7-8 jańa balalar ánderi jaryqqa jol tartyp otyrdy. Ókinishtisi, radıo basshylyǵynyń baǵdarlamany jalǵastyrýǵa asa qulyqtary bolmady. Habardyń redaktory, prodúseri, júrgizýshisi, admınıstratory retinde alyp otyrǵan mardymsyz azǵantaı jalaqyma «qarjy jetispeıdi» degen jeleýmen, baǵdarlama efırdegi jumysyn toqtatty. Sóıtip, elimizdegi balalar ánderiniń jarshysy bolyp otyrǵan jalǵyz habardyń tuqymyna tuz quıyldy. Biraq, radıobaıqaý izsiz qalmaı, baıqaý qorjynyna kelip túsken balalar ánderiniń arasynan iriktelip, jınaqtalǵan  «Balapan saz» zamanaýı balalar ánderiniń antologıasyn  jaryqqa shyǵaryp,  2023 jyldyń 29-tamyzy kúni Y. Altynsarın atyndaǵy Ulttyq bilim akademıasynyń qoldaýymen tusaýkeseri ótti. Árıne, 22 avtordyń 200-den asa balalar ánderi jınaqtalǵan kitap avtorlardyń óz qarajattarymen 400 danamen ǵana jaryqqa shyqty.  Bul da bolsa, jasalǵan eńbektiń, tókken terdiń  nátıjesi dep aıta alamyn.

Astanaǵa Almatydan 2020 jyly qańtar aıynda qonys aýdardym. Búgingi kúnge deıin, 2021 jyly «Meniń ólkem», 2022 jyly 1-maýsymda «Balapan saz» radıobaıqaýynyń nátıjesinde tanylǵan úzdik ánderiniń «Gala konsertin», 2023 jyly «Altyn Mahanbetovanyń «Baqytty balalyq shaq áýenderi» atty eki shyǵarmashylyq keshimdi  ótkizdim. «Astana» estradalyq-sımfonıalyq orkestriniń súıemeldeýimen ótkizgen án keshimde tek balalarǵa arnalǵan ánderim oryndaldy.

2021-2022 jyldary Y. Altynsarın atyndaǵy Ulttyq bilim akademıasynda «Mýzyka» páni boıynsha aǵa ǵylymı qyzmetkeri qyzmetinde boldym. Akademıanyń qoldaýymen «Meniń ólkem» atty balalar ánderimniń orkestr oryndaýyna laıyqtalǵan ánjınaǵym  2021 jyly jaryqqa shyqty.

2022 jyly 1 maýsymda «Baqytty balalyq shaq retro ánderi» án festıvalin, bıyl «Balalardyń halyqaralyq merekesine» oraı Astanalyq balalar kompozıtorlary QR kompozıtorlar odaǵynyń músheleri Álibı Ábdinurovtyń, Gúlaıym Jotaevanyń, Dýman Baıtleýovtiń, Sholpan Qorǵanbektiń jáne óz ánderimnen «Balapan saz» atty  avtorlyq balalar ánderi keshin ótkizdim.

Respýblıkalyq deńgeıdegi buqaralyq aqparat quraldarynyń qoldaýynsyz ánderdiń taralý aıasy tar bolady. «Jalǵyzdyń úni shyqpas» degendeı jalǵyz ózimniń balalar ánderin taratý jolynda jasap júrgen shyǵarmashylyq eńbekterimniń  pármeni az.

 Bıylǵy jyldyń eń basty jańalyǵy - QR Oqý-aǵartý mınıstrliginiń bastamasymen «Ánshýaq» respýblıkalyq qazaq tilindegi balalar ánderi festıvali jarıalanyp, aqpan men mamyr aralyǵynda Tık-Tok áleýmettik jelisinde balalar ánderiniń chellendji uıymdastyryldy. Osy aralyqta 10000-asa jas ónerpazdardyń beınejazbalary  tirkeldi. Arnaıy kórkemdik keńestiń sheshimimen Tık-Tokta jıi oryndalǵan 20 týyndy tanymal ánderi qatarynan oryn alyp, 1-maýsym kúni elimizdiń barlyq qalalarynda, óńirlerinde atalmysh 20 ándi elimizdiń barlyq balalary shyrqady. Balalar ánderin nasıhattaý maqsatynda qolǵa alynǵan jobanyń ekinshi maýsymy aldaǵy 1qyrkúıekten bastap óz jalǵasyn tabady. 

- Ózińiz ótkizetin balalar konsertterinde «bala balanyń ánin aıtýy kerek» degen talaptaryńyzdy qoıyp jatasyz? Osy týraly aıta ketseńiz?

- Bizde qazir erinbegenniń bári balalar konsertin, balalar baıqaýlaryn uıymdastyryp júr. Olardyń basty maqsattary - aqsha tabý. Kópshiligi solaı. Elimizdegi balalar ánderiniń bas nasıhatshysy retinde - barlyq jerde men bir talapty qoıamyn. Bala  óz deńgeıindegi, jas ereksheligine saı ándi oryndaýy kerek. Balalar baıqaýlarynda oryndaýshylarǵa «daýys kórsetý kerek»  degen qate talap bar.  Meniń talabym boıynsha-bala ózine laıyqty ándi mánerimen, sózin uǵynyp, notany taza alyp, ádemi, jeńil oryndap berýi tıis. Eresekterdiń mahabbat ánin, toıdyń hıt ánderin oryndap, eresek ánshige parodıa jasap turǵan nemese sheteldik álem juldyzdarynyń ánderin kúre tamyry bileýlenip, tamaǵyna salyp, barynsha sol ádem juldyzyna eliktep julqynyp turǵan bala men úshin óte súıkimsiz áser beredi.  Ondaı balalardyń óner áleminen oryn alǵandar sany az. Óıtkeni, ózindik menin joǵaltyp, ózgelerdiń obrazyn qaıtalaǵan bala odan ary qalaı damý jolyn bilmeı, toqyraýǵa ushyraıdy. Eseıe kele, ol balanyń ánge degen yqylasy múldem joıylady nemese únemi aýyr ánderdi oryndaý saldarynan daýys jelbezegine kúsh túsip, múldem daýyssyz qalady. Bala óner jolyndaǵy mektepten ótip, birte-birte bıikke kóterilse, onyń jemisi áldeqaıda mol bolady.

Men, aldyma keńes surap kelgen, ónerge qanat sozǵan balalardyń ata-analaryna balalaryn mýzykalyq mektepterge berip, saýattaryn kásibı turǵyda ashý kerektigin túsindiremin. Sol keńesimmen, mektep tárbıesinen ótken talaı bala qazir óner áleminde óz oryndaryn taýyp otyr. Bala erjetkende, óner adamy bolsyn degen maqsatta emes, qosymsha rýhanı tárbıe alý baǵytynda, ári jan-jaqty azamat bolyp qalyptasýy úshin kásibı turǵyda saýatty bolǵany durys. Olardyń arasynan naǵyz óner jolyn tańdaıtyn bala  óse kele úlken óner áleminiń esigin senimdi ashatyn bolady.

-  Qazirgi tańda balalar baıqaýlary kóp uıymdastyrylady jáne toılarda án aıtyp aqsha tabatyn ónerli balalardy da kórip júrmiz. Maman retinde osyǵan ne deısiz?

- Joǵaryda aıtyp ótkenimizdeı qazirgi tańda ótkizilip jatqan balalar baıqaýlary óte kóp. Erinbegenniń bári uıymdastyrǵysh bolyp ketti. Kópshiligi komersıalyq joba bolǵandyqtan tárbıe jaǵy múldem qarastyrylmaıdy. Qatysýshylarǵa úsh oryndy teńdeı bólip beretin aqyly balalar baıqaýlaryna tyıym salatyn kez keldi. 4-5 jasar  balalarǵa án  oryndap qatyrmasa da, qoldaryna kýbok ustatyp, moınyna medalón taǵyp, alǵysqat berip, álden  maqtangershilikke tárbıelep jatyrmyz. Bul múldem durys emes.  Biz bala kúnimizde án salǵanymyzǵa qýanatyn edik. Qazir bala attaǵan qadamyna alǵys hat suraıdy. Bizdiń kóp ustazdardyń, ata-analardyń eń úlken qateligi - balalarǵa eresekter  ánderin oryndaýǵa jol berip, sana-sezimderin erte eseıtip jiberýlerinde.

 Meniń balalarǵa tek qana balalar ánin aıtqyzýymnyń basty sebebi – balany balalyqqa oraltý. Bala balasha oılap, balasha qýana bilýi kerek. Al,  shet eldiń nemese  eresekterdiń tanymal ánderin shyrqap daǵdylanǵan jas ónerpazdardyń balalar ánderin  oryndaýǵa yqylastary joq. Onyń basty sebebi, olarda turǵan joq. Ol ustazdyń durys baǵyt-baǵdar bere almaýynda. Olar ata-ananyń suraýy boıynsha dep, balalarǵa toı ánderin úıretedi. Bul eki jaqty qatelik. Tanymal hıt ándermen aýyzdanǵan bala, toı-tomalaqqa shyǵyp, aqsha taba bastaıdy. Onyń bar oıy - endigi jerde ánge emes, bolashaqta ánshi bolyp, juldyz bolyp, aqsha tapsamǵa tireledi. Qazirgi tańda, ánshi bolǵysy keletin bala kóp. Nege? Óıtkeni, ánshilikke olar óner retinde emes, tabys kózi retinde qaraıdy. Qazir, telearna, radıo, áleýmettik jeli, oıyn-saýyq ortalyqtary, tipti, qoǵamdyq kólikte, jeke kólikte osy toı ánderi kúndiz-túni nasıhattalyp keledi. Bala bul ánderdi ustazsyz da jatqa biledi. Tyńdaı-tyńdaı eriksiz adam jadynda saqtalyp qalyp jatqan bul ánderden qashyp ketý múmkin emes. Biraq, bári ustaz qolynda. Balaǵa óz jasyna laıyqty ándi ǵana oryndatý kerek. Óıtkeni, bolashaqta jap-jaqsy ánshi bolady-aý degen talantty bala, eseıe kele barynan aırylyp qalady. Sol sebepte, ustazdar qaýymy «Bulaq  kózin durys ashyp, durys arnaǵa bura bilýleri» kerek.

- Balalar ánderin nasıhattaý maqsatynda ústimizdegi jyly ótkizilgen «Ánshýaq» respýblıkalyq balalar ánderi festıvali áli de jalǵasyn tappaq. Oǵan neshe jastaǵy ónerli balalar qatysa alady?

- 2024 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap, QR Oqý-Aǵartý mınıstrliginiń  «Ánshýaq» qazaq tilindegi respýblıkalyq balalar ánderi festıvali ekinshi maýsymyn bastaıdy. Festıváldiń áleýmettik jelidegi irikteý kezeńi - 2025 jyldyń mamyr aıyna deıin júredi. Talap boıynsha tek qana balalar ánderi, patrıottyq ánder  oryndalýy tıis. 5 jastan bastap mektep jasyndaǵy balalar qatysa alady. Qatysý úshin án oryndaǵan beınejazbasyn Tık-Tokqa #Ánshýaq heshtegi boıynsha tirkeıdi. Aqyn-sazgerler úshin de ánderin nasıhattaýǵa úlken múmkindik bolatyn joba.

- Qazirgi hıt bolyp jatqan qazaq ánderine kóńilińiz tola ma? Jalpy án avtorlary jańa týyndy jazarda neni eskerýleri kerek dep sanaısyz?

- Buryńǵy qazaq kompozıtorlarynyń ánderinde ulttyq reńk, taza qazaqı áýen aıqyn baıqalyp turatyn. Búgingi ánderdiń áýenderinde ózgelerge elikteýshilik basym. Qazirgi hıt degen ánderdiń kóbisiniń áýeni urlanǵan. Sózderi qazaqsha, onyń ózin  ózderi shımaılaı salǵan, áýeni bolgardyń, latyshtyń, túriktiń, úndiniń, álde arabtyń ba – áıteýir ózge ulttyń ánderinen quralǵan ánsymaqtar qazaq ániniń qaımaǵyn iritip jatyr. Bizdiń tanymal kompozıtormyz dep júrgenderdiń kóbi, án qurastyrýdyń maıtalman sheberleri bolyp alǵan. Olar hıt bolady-aý degen ánderdiń ıisin jazbaı tanyp, aranjırovkasyn árlep, sózderin sándep, ár jerden alǵandaryn biriktirip án dep shyǵaryp  júr. Olary ras, ol ánder «hıt» bolyp, qazaq toıynyń kórkin qyzdyrýda. Qazir, toı-dýmandarda apa-atalarymyzdyń ózderi jańaǵy ánderge esteri ketip bılep jatady. Bala turmaq, mazmundy, máni bar, lırıkalyq ánder tyńdaıtyn jastaǵy úlkenderimizdiń de  sanasyn «kirme ánder» jaılap aldy. Bir soraqysy, bul ánder endi sahna tórinen oıyp oryn alyp jatqany! Telearna, radıo quraldary reıtıń kóterýdiń quraldary retinde osyndaı dúbára ánderdiń jaryqqa shyǵýyna jol berip otyr. Árıne, sezimge toly, áýeni júrekti baýraıtyn naǵyz qazaq ánderin jazyp júrgen avtorlarymyz da jetedi. Biraq, bizdiń tyńdarmannyń sanasyn jeńil ánder jaýlap alýyna baılanysty, naǵyz qazaq ánderi tasada qalyp otyr.

- Uzaq jyldar boıy mýzykalyq mektepti basqarǵan sazger-pedagogsyz. Búginde el aldynda óner kórsetip júrgen qandaı shákirtterińizben maqtanyp marqaıyp júresiz?

- 2007-2017 jyldary Almaty qalasyndaǵy R.Glıer atyndaǵy balalar mýzyka mektebin, 2017-2019 jyldary №6 Oqýshylar úıinde basshy qyzmetinde boldym. Basshy bola júrip, jas ónerpazdardy ónerge baýlý jolyndaǵy ustazdyq qyzmetin qosa atqardym. Shákirtterim túgel derlik – mýzyka mektebiniń túlekteri. Bir ǵana aspappen shektelmeı, birneshe aspapty meńgerip shyqqandary bar. Aldy Qurmanǵazy atyndaǵy Ulttyq konservatorıany, Temirbek Júrgenov atyndaǵy Óner akademıasyn, sońy Chaıkovskıı atyndaǵy mýzyka kolejin, J. Elebekov atyndaǵy estrada-sırk kolejin támamdap jatyr. 

Meniń avtorlyq «Ánshi bolǵym keledi» televızıalyq baıqaýym jas ónerpazdardyń án mektebi boldy dep úlken senimmen aıta alamyn. Mektep deıtinim-balalarǵa qaıta-qaıta qatysyp, kórermen aldynda ónerlerin shyńdaýǵa múmkindik beretin edim. Baıqaýymnyń alǵashqy qatysýshylary - tanymal ánshi Qaırat Nurtas, Domıno tobyndaǵy Sholpan Tólegenova, Jiger Aýypbaev, Ábdijappar Álqoja, al, tól shákirtterim – baıqaýymnyń alǵashqy júrgizýshisi, ári ánshi-ónerpazy «Kelinjan» serıalyndaǵy Sara Amangeldi, tanymal aqyn Saltanat Qaıyrbek, belgili rejıser Aıdana Alaman, «Mármár» óner stýdıasynyń dırektory, ánshi-jetigenshi Nazgúl Ábıbek,  qazir kóptegen fılmderde basty rolderdi somdap júrgen kınoakter Jasulan Kópbergen, «Keshú»  tobynyń ánshisi Balaýsa Erǵalına, ánshi-aktrısa Áıgerim Mergenbaı (C.C.TAY).  akter Álı Tursynhan jáne t.b.

Meniń  televızıalyq án jobalarym qazaq estrada álemine qadam basqan kóptegen jas ánshilerdiń de ónerge shyńdalý fabrıkasy boldy. Olardyń qatarynda Nurbolat Abdýllın, Arman Jıenalıev, Aıbat Janǵalıev, akter Almat Asanovtar bar. Basqa da óner jolyna endi qadam basqan, bolashaqtarynan úmit kútetin shákirtterim bar.

- Ýaqyt taýyp, suhbat bergenińizge kópten-kóp rahmet!

Avtory: Mara Keles