6 aqpanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstannyń strategıalyq zertteýler ınstıtýtynda «Q.K. Toqaevtyń 3 jyldyq saıası reformalarynyń nátıjeleri» atty taqyrypta «KISI GPS: Gylym. Pikir. Sayasat.» Ulttyq saraptama alańynyń otyrysy ótti. Shara barysynda talqylaýǵa qatysýshylar – memlekettik organdar men parlament ókilderi, jetekshi taldaý ortalyqtarynyń basshylary, táýelsiz sarapshylar men qoǵam qaıratkerleri Qazaqstanda sońǵy úsh jylda júzege asyrylǵan saıası reformalardyń negizgi aspektilerin, olardyń memlekettik basqarýdy, quqyqtyq júıeni jáne azamattyq qoǵamdy damytýǵa yqpalyn talqylady.
Talqylaýdaǵy alǵysózinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy QSZI dırektory Erkin Tuqymov Qazaqstanda sońǵy úsh jylda elimizde ǵana emes, búkil postkeńestik elderde buryn-sońdy bolmaǵan demokratıalyq reformalar júzege asyrylǵanyn erekshe atap ótti.
«Memleket basshysy birneshe ret atap ótkendeı, saıası jańǵyrtýsyz eldiń turaqty ilgerileýi múmkin emes. Jahandyq turaqsyzdyq jaǵdaıynda jan-jaqty saıası reformalardyń júzege asýy álemdik qaýymdastyqqa Qazaqstandy aıaǵyna nyq turǵan memleket jáne bizdiń aýyzbirlikti birtutas ult ekenimizdi bildiretin sıgnal. Prezıdent Toqaev Qazaqstannyń damý, ilgerileý jáne reformalar jolyn tańdap jatqanyn kórsetti. Bul onyń tarıhı mısıasy, el basshysy retindegi jaýapkershiligi. Reformalardyń túpki maqsaty – árbir qazaqstandyqtyń ál-aýqatyn arttyrý, elimizdiń egemendigin nyǵaıtý, demokratıalyq ınstıtýttardy nyǵaıtý jáne jańa saıası dástúrlerdi qalyptastyrý», – dedi E.Tuqymov.
QSZI dırektory, sondaı-aq reformalardyń túpki maqsaty árbir qazaqstandyqtyń ál-aýqatyn arttyrý, elimizdiń egemendigin nyǵaıtý, demokratıalyq ınstıtýttardy shyńdaý jáne jańa saıası dástúrlerdi qalyptastyrý ekenin basa aıtty.
QR Konstıtýsıalyq Sotynyń Tóraǵasy Elvıra Ázimova Ádiletti Qazaqstan tujyrymdamasy aıasynda zańnyń ústemdigi mádenıeti jańartylyp, adam quqyqtaryn qorǵaý jáne quqyq qorǵaý ınstıtýttaryn nyǵaıtý salasynda keshendi sharalar júzege asyrylyp jatqanyn – olardyń ishinde qalpyna keltirilgen Konstıtýsıalyq sot ortalyq oryn alatynyn atap ótti.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq Soty Konstıtýsıanyń saqtalýyn qamtamasyz etý boıynsha mańyzdy mısıany júzege asyrady. Ol azamattardyń konstıtýsıalyq quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaıtyn tejeý men tepe-teńdik júıesiniń negizgi elementine aınaldy. Sot zańdar men normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń Konstıtýsıaǵa sáıkestigin tekserip, konstıtýsıalyq daýlardy sheshedi, bul memleketimizdegi zańdylyq pen quqyqtyq tártiptiń kepili bolyp tabylady.
Konstıtýsıalyq Sotty qurý onyń óz fýnksıalaryn tıimdi oryndaýyna múmkindik beretin táýelsizdik pen ádildik qaǵıdattaryn saqtaı otyryp júzege asyrylady. Konstıtýsıalyq sot qyzmet etýi jyldarynda zańnyń ústemdigin bekitip, azamattardyń memlekettik ınstıtýttarǵa senimin nyǵaıtýǵa kómektesetin mańyzdy nátıjelermen kórindi», — dep atap ótti Elvıra Ázimova.
QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Aıdos Sarym úkimet birqatar jaǵdaılarǵa, atap aıtqanda qańtar oqıǵasyna baılanysty saıası reformalar júrgizýge májbúr boldy degen ańyzdyń joqqa shyǵardy.
«Biraq demokratıalyq úderister tek jaǵymsyz oqıǵalarǵa reaksıa ǵana emes. Shyn máninde, saıası reformalar – bul prezıdent Toqaevtyń fılosofıasy», — dedi A.Sarym.
Qoǵamdyq-saıası reformalardyń qajettiligi men suranysy týraly aıta kele, májilis depýtaty 2015-2019 jyldary Qazaqstannyń ekonomıkalyq damýdyń shegine jetkenin atap ótti.
«Ol kezge deıin ósýdi qamtamasyz etetin áleýetimiz bolmady. Halyq sany 5 mıllıonǵa ósti, biraq bizde osy 5 mıllıon azamatty boıyna sińirip, áleýmettik jeńildikter jasaı alatyn ekonomıka bolmady. Qalaı bolǵanda da, biz áleýmettik-saıası reformalarǵa keler edik. Sol kezdiń ózinde-aq «Halyq únine qulaq asatyn memlekettiń» keıbir ınstıtýttary iske qosyldy, olardyń mindetterine úkimetti, onyń organdaryn bolatyn ózgeristerge daıyndaý, túzetý kirdi», — dedi A.Sarym.
Májilis depýtaty Ermurat Bapı sońǵy úsh jyldaǵy demokratıalyq ózgeristerdiń oń dınamıkasyn, onyń ishinde birqatar mańyzdy zańnamalyq bastamalardyń júzege asyrylýyn atap ótti.
«Alaıda reformalardy tek zań arqyly júzege asyrý múmkin emes. Qoǵamdyq sanaǵa ózgerister qajet. 30 jyl boıy qoǵam toqyraý jaǵdaıynda boldy. Sondyqtan ózgeristerdi júzege asyrý kezeń-kezeńimen júrýi kerek. Qoǵamdyq sanada áli de demokratıalyq qundylyqtarǵa betburys bolǵan joq», — dep atap kórsetti E.Bapı.
Bala quqyqtary jónindegi ýákil Dınara Zákıeva óz sózinde zań ústemdigi qaǵıdatyn nyǵaıtý jáne áıelder men balalardy zańnamalyq qorǵaý sıaqty reformanyń mańyzdy baǵytyna toqtaldy. Balalar ombýdsmeni óz ınstıtýtynyń qyzmetiniń nátıjelerimen bólisti.
«Búginde 2 myń otbasyn qoldaý ortalyǵy ashyldy, taǵy 125 ashylýǵa daıyndyq ústinde. Problemalyq otbasylardy baqylaý maqsatynda 45 myń reıd uıymdastyrylady. Barlyq oblystarda psıhologıalyq qoldaý ortalyqtary ashyldy. «Jaqynda balalardyń quqyqtaryn qorǵaý bólimderi de ashylady», — dedi D.Zákıeva. Sondaı-aq, IýNISEF te Qazaqstannyń balalardy qorǵaý jónindegi jumysyn joǵary baǵalaıtynyn atap ótti.
Májilis depýtaty Nıkıta Shatalov Prezıdenttiń saıası reformalary ulttyq mádenıet pen ulttyq ınstıtýttarmen baılanysty ekenine nazar aýdardy. Memleket pen qoǵam burynǵy qoǵamdyq-saıası formasıadan muraǵa qalǵan ınstıtýttar jáne sońǵy 30 jyldaǵy zamanaýı ınstıtýttarmen baılanysty.
«Instıtýt degenimiz ne? Bul depýtattar, sýdıalar, prokýrorlar otyratyn ǵımarat emes. Bul únemi qaıtalanatyn erejeler men qaǵıdalar. Prezıdenttiń saıası reformalarynyń basty mindetteriniń biri – osy erejeler men qaǵıdalardy biriktirip, olardy júıeli etý. Mysaly, eger bul saılaý bolsa, onda olar turaqty. Óńirlerge issaparlar barysynda saılanǵan ákimderge degen senimniń artyp kele jatqanyn óz tájirıbemnen kórip júrmin. Óıtkeni halyq ákimge senedi, al ákim turǵyndar úshin jaýapkershilikti óz moınyna alady. Bul bılik pen halyq arasyndaǵy baılanysty nyǵaıtady. Munyń bári joǵary ekonomıkalyq ósýdiń negizgi quraldarynyń biri retinde qoǵamǵa bazalyq senimdi qalyptastyrý úshin qajet. Ártúrli deńgeıde senim joǵary bolǵan jerde tranzaksıalyq shyǵyndar bolmaıdy, menshik quqyǵynyń kepildigi jáne quqyqtyq júıelerdiń turaqtylyǵy bolady. «Qazirgi tańda biz soǵan qaraı jyljyp kelemiz», — dep túıindedi májilismen.
Qazaqstan halqy Assambleıasy Hatshylyǵy meńgerýshisiniń orynbasary Anastasıa Shegorsova óz sózinde halyqtyń qoldaýy reformalardyń tabysty bolýynyń mańyzdy sharty ekenin erekshe atap ótti.
«Azamattyq qoǵam Prezıdent reformalarynyń benefısıaryna ǵana emes, sýbektisine de aınaldy. Búgingi tańda qazaqstandyq qoǵam jańa saıası shyndyqta – jańa etıka, jańa erejeler, jańa saıası mádenıet jaǵdaıynda ómir súrip jatyr, bul basqalarmen qatar onlaın ótinishter ınstıtýtynyń jáne Konstıtýsıalyq sottyń paıda bolýymen baılanysty», — dedi QHA ókili.
Sonymen qatar, A.Shegorsova Qazaqstan halqy Assambleıasynyń reformalardy júzege asyrýdaǵy róline toqtaldy.
«Qazaqstan halqy Assambleıasy óziniń 30 jyldyq qyzmetinde konsýltatıvtik-keńesshi organnan Parlamenttegi ókildik fýnksıasy bar konstıtýsıalyq organǵa aınaldy. Assambleıanyń barlyq jumysy birlik ornatýǵa baǵyttalǵan, onsyz elimizdiń ilgeri damýy múmkin emes. Assambleıa Prezıdenttiń barlyq bastamalaryna belsene aralasady», — degen pikir bildirdi.
Qoldanbaly etnosaıası zertteýler ınstıtýtynyń dırektory Talǵat Qalıev reformalar árqashan jaılylyq aýmaǵynan shyǵýdy bildiredi dep málimdedi.
«Qazaqstan joıqyn daýyl jaǵdaıynda reformalardy júzege asyrdy: bir jaǵynan Qantar boldy, ekinshi jaǵynan geosaıası jaǵdaıdyń shıelenisýi boldy. Munyń bári reformalardy toqtatyp, neǵurlym qolaıly saıası jáne ekonomıkalyq sátti kútýge sebep bolýy múmkin edi. Reformalardyń júzege asyrý perspektıvalarynan góri táýekelderi kóp boldy. «Olardy osyndaı jaǵdaıda ótkizý batyl sheshim boldy», — dep bólisti belgili saıasattanýshy.
Sonymen qatar, reforma bul nysannyń ózgerýi ekenin, al jańartylǵan ınstıtýttardyń mazmuny men tolyqtyrylýy azamattyq sektor men memlekettik organdardyń birlesken jumysyna baılanysty bolatynyna toqtaldy.
«Sońǵy úsh jylda biz bul reformalardyń nátıjelerin, olardyń kúrdeliligi men aýqymdylyǵyn kórdik. Buǵan deıin Ulttyq qoǵamdyq senim keńesinde sarapshylar talqylap, sol kezde iske aspaıtyndaı bolyp kóringen kóptegen bastamalar qazir shyndyqqa aınaldy», — dep túıindedi sózin T.Qalıev.
Astana Open Dialogue analıtıkalyq platformasynyń teń quryltaıshysy, Májilis janyndaǵy Qoǵamdyq palatanyń múshesi Aleksandr Danılov saıası reformalar negizinen Qantardan keıin «qylburaý salynady» dep boljaǵan sarapshylardyń kútilimine qarama-qaıshy júzege asyryldǵanyn eske saldy.
«Saıası reformalardyń eń mańyzdy nátıjesi – osy ýaqyt ishinde bizde eshqandaı keri qaıtarý bolǵan joq jáne biz yryqtandyrýdy jalǵastyramyz. Degenmen, júrgizilip jatqan reformalardy baǵalaý úshin áli de kóp jumys isteý kerek, QSZI olardy qadaǵalaıtyn negizgi ınstıtýttardyń biri», — dedi saıasattanýshy.
Saıasattanýshy, medıa-menedjer Syrym Itqulov saıası reformalardyń nátıjesiniń biri aqparattyq mádenıetti arttyrý bolýy kerek degen pikir bildirdi.
«Búgin biz qoǵamnyń kúshti saıasılanýynyń kýási bolyp otyrmyz, ol memlekettik sheshimderdiń barlyǵy árbir qazaqstandyqqa qatysty ekenin túsinýden kórinedi. Sondyqtan saıasatkerlerdiń de, qoǵamnyń da jaýapkershiligi, eń bastysy, barsha adamǵa ádildik kerek», — dep atap kórsetti S.Itqulov.
Saıasattanýshy Ádil Seıfýllın saıası reformalar júrgizý maqsat emes ekenin, reformalardyń basty nátıjesi – zań men tártip basty qundylyq bolatyn ádiletti memleket pen qoǵam qurý ekenin atap ótti.
«QSZI saýalnamasy kórsetkendeı, «Ádilettilik» jáne «Zań men tártip» bizdiń azamattarymyz úshin jalpyulttyq qundylyqtardyń negizgi úshtiginiń qataryna kirdi. «Ádilettilik» qaǵıdatyn eń mańyzdy qundylyq retinde saýalnamaǵa qatysqandardyń 84,1%-y, «Zań jáne tártipti» – 83,5%-y atap ótti», — dedi saıasattanýshy.
Talqylaý sońynda sarapshylar saıası reformalar Qazaqstannyń turaqty damýy men memlekettik basqarýdyń tıimdi júıesin qalyptastyrýǵa, sondaı-aq qoǵamdy toptastyrýǵa jáne azamattardyń elimizdiń saıası ómirine belsendi qatysýyna berik negiz qalady degen qorytyndyǵa keldi.
