Qazirgi kezde Assambleıa ınstıtýty qazaqstandyq qoǵamnyń barlyq salalarynda belsendi jumys atqaratynyn baıqaýǵa bolady. Bul týraly QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI Saıası zertteýler bóliminiń bas sarapshysy Dýlat Óteǵalı aıtty, dep habarlaıdy Ulys.

«Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Atyraý qalasynda ótken Ulttyq quryltaıda aıtylǵan gýmanıtarlyq-ıdeologıalyq doktrınasynyń tolyqtaı júzege asýy azamattyq qoǵamnyń negizgi ınstıtýttary tarapynan bolatyn qoldaýǵa tikeleı baılanysty ekenin atap ótti. Osyǵan oraı, Assambleıanyń jumysyn osy baǵytta úılestirýdiń mańyzdylyǵyna da erekshe nazar aýdaryldy. Qazirgi kezde Assambleıa ınstıtýty qazaqstandyq qoǵamnyń barlyq salalarynda belsendi jumys atqaratynyn baıqaýǵa bolady.  Máselen, otbasy ınstıtýtyn saqtaýǵa jáne urpaqaralyq, mádenıetaralyq baılanysty nyǵaıtý, rýhanı-adamgershilik qundylyqtarǵa tárbıeleýge, jastar arasynda quqyqbuzýshylyqtardyń aldyn alýǵa baǵytynda Assambleıa janynda «Aqsaqaldar keńesi» men Analar keńesiniń rólin erekshe atap ótýge bolady», - deıdi Dýlat Óteǵalı.

Onyń aıtýynsha búgingi kúnde elimizde QHA janynan 1119 Aqsaqaldar keńesi qurylyp, onyń quramyna belgili tulǵalar, qoǵamdyq pikir kóshbasshylary, etnomádenı, ardagerler birlestikteri jáne basqa da qoǵamdyq uıymdar qatarynan 7 myńnan astam adam múshe bolǵan.

«Byltyrǵy jylǵy derekter boıynsha Analar keńesi 252,5 myńnan astam adamnyń qatysýymen 6 myńnan astam is-shara ótkizgen. Sonymen birge, Qazaqstannyń barlyq óńirlerinde myńnan astam etnomádenı birlestikter jumys isteıdi jáne QHA jumysyn úılestiretin jáne qamtamasyz etetin 34 Dostyq úıi bar. Bul qazirgi kezde Assambleıa quryltaı barysynda aıqyndalǵan jalpyǵa ortaq qundylyqtardy, negizgi ıdeologemalardy qazaqstandyq qoǵamda keńinen nasıhattaý jáne taratý áleýetine ıe ekenin kórsetedi», - dedi sarapshy.

Atyraýda ótken Ulttyq quryltaıda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óskeleń urpaqtyń densaýlyǵyna, jalpy ómirine qaýip tóndiretin veıp, nasybaı, esirtkige qumarlyq, qumarpazdyq sekildi keseldermen ymyrasyz kúres júrgizý qajettigin aıtqan bolatyn. Qazirgi qoǵamnyń ózekti problemasyna aınalǵan osynaý jat ádetterden urpaqty qorǵaý qajettigin elimizdegi úkimettik emes uıymdar da kóterip keledi. Solardyń biri – Qazaqstan halqy Assambleıasynyń «Analar» keńesi.

Osydan 10 jyl buryn, naqtyraq aıtqanda 2014 jyly qurylǵan keńestiń búginde oblystyq, aýdandyq, jergilikti deńgeıdegi, sonymen qatar etnomádenı birlestikter janyndaǵy 1 713 bólimshesi bar. Belsendi músheleri 13 myń adamnan asady. Keńes ótkeni jyly 250 myńnan astam adam qatysqan 6 myń is-shara ótkizdi.

«Maqsatymyz – otbasylyq qundylyqtardy, qazaqstandyq biregeılik pen jalpyulttyq birlikti saqtap, nyǵaıtý, adal azamat tárbıeleý. Osy baǵytta qazaqstandyq biregeılikti nyǵaıtý úshin memlekettik organdarǵa, azamattyq qoǵam ınstıtýttaryna járdemdesý, azamattardy qoǵamdyq kelisim men birlik mundylyqtaryna tóńiregine toptastyrýdy mindetimiz retinde belgilep aldyq. Respýblıkalyq jáne jergilikti deńgeıdegi máselelerdi talqylaý ári sheshim qabyldaý barysynda qoǵamdyq pikirdi eskerý, azamattyq qoǵam múddesin bildirý de mindetterimizdiń biri sanalady. Munan bólek, qoǵamdyq kelisimdi saqtaý, azamattyq biregeılikti qalyptastyrý jolyndaǵy Qazaqstan halqy Assambleıasy mindetteriniń tanymaldyǵyn arttyrý jáne ilgeriletý úshin de eńbek etip jatyrmyz», - dedi QR Prezıdenti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq saıasaty jónindegi ulttyq komısıa múshesi, QHA «Analar» keńesiniń tóraǵasy Nazıpa Shanaı.

Búginde keńes birqatar jobany qolǵa alǵan. Olardyń qatarynda «Temekisiz» qoǵamdyq qorymen veıpter men elektrondy temeki aınalymyna tolyqtaı tyıym salýǵa baǵyttalǵan jumysyn ataýǵa bolady. Keńes uıytqy bolǵan «Veıpke tyıym salý» petısıasy áleýmettik jelige salynǵannan keıin qoldaýshylardyń 20 myńnan astam qolyn jınaǵan. Qazirgi ýaqytta osy baǵyttaǵy zań jobasy Senat qaraýynda.

«Esirtkisiz bolashaq» qoǵamdyq qorymen jasalǵan memorandým aıasynda «Jasyl sertıfıkat» jobasy júzege asyrylyp jatyr. Bul joba respýblıkalyq barlyq dárihanalarynda esirtki zattaryn tómendetýge baǵyttalǵan. Munan bólek, Mańǵystaý oblystyq sotymen «Otbasylyq sot» jobasy qolǵa alynǵan. Joba aıasynda «Analar keńesimen birge qolaıly quqyqtyq orta qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan jumystar júrgiziledi. Osy jobanyń nátıjesinde ajyrasýǵa bel býǵa 20 obasynyń 11-i bastapqy nıetterin qaıtty jáne balalary tolyqqandy otbasynda tálim-tárbıe alyp jatyr. Astana, Almaty, Shymkent oblystarynyń bilim basqarmalarymen «Qaýipsizdik saǵaty» jobasyn da júzege asyryp jatyrmyz. Onyń aıasynda ata-analarmen kezdesip, ósip kele jatqan urpaqtyń, densaýlyǵyna, minez-qulqyna, tálim-tárbıesine keri áserin tıgizetin býllıng, lýdomanıa, esirtki men veıpterge táýeldilik sıaqty qoǵamdyq ózekti máselelerin talqylap, sheshý joldaryn birge qarastyramyz», - dedi Nazıpa Ydyrysqyzy.

Búginde elimizdiń túkpir-túkpirinde oblystyq, aýdandyq, aýyldyq deńgeıde myńdaǵan Aqsaqaldar keńesi jumys isteýde. Osy rette Ulys tilshisi atalǵan keńestiń qazirgi jumysy men onyń atqaryp otyrǵan mindetteri men mańyzyna, qoǵamdaǵy salmaǵyna sholý jasap kórdi.

İlgeri jyldary Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Atyraý oblysynda ótken Ulttyq quryltaıda Aqsaqaldar keńesiniń jumysyn odan ári ońtaılandyrý týraly pikir aıta kele, Qazaqstan halqy assambleıasy janynan «Aqsaqaldar alqasyn» qurýdy usynǵan edi. Ondaǵy maqsat - halyq birligin nyǵaıtýǵa birlese kúsh jumyldyrý, jastardy arandatýshylyqtan saqtaý jáne olarǵa durys jol silteý. Oqyrmandarǵa túsinikti bolý úshin Prezıdenttiń qasıetti Atyraý jerinde aıtqan sózin keltire keteıik.

 «Jalpy, qoǵamymyzda zań men tártiptiń ústemdigi bolýy qajet. Basqa jolmen eshqandaı jumys tabysty bolmaıdy, tek bos sóz ben jalǵan urandardyń astynda qalamyz. Árbir áleýmettik máseleni qanshalyqty kúrdeli bolsa da, ásire saıasılandyrýdyń qajeti joq. Biz bárimiz bir memleket bolyp, bir qoǵam bolyp kez kelgen túıtkildi sheshe alatynymyzǵa eshqandaı kúmán bolmaýǵa tıis. Qazaq qaı zamanda da úlkenin syılaǵan, aqsaqaldardyń ataly sózine toqtaǵan. Al, aýzy dýaly qarttarymyz árdaıym eldiń uıytqysy bolǵan. «Qarıasy bar eldiń qazynasy bar» degen sóz sodan qalǵan. Biz halqymyzdyń ıgi dástúrleri men qazirgi zamannyń talaptaryn úılestire bilgenimiz abzal. Osy oraıda, men Aqsaqaldar keńesiniń jumysyn jandandyrý kerek dep sanaımyn. Shyn máninde, el ishinde jastarǵa aqyl-keńesin aıtyp, durys jol silteıtin danagóı qarıalarymyz az emes. Aqsaqaldarymyz óskeleń urpaqty tárbıeleýge, el birligin saqtaýǵa atsalysyp, ortaq iske zor úles qosary anyq. Aqsaqaldar keńesi barlyq aımaqta birdeı belsendi emes. Sondyqtan, onyń jumysyn júıelep, jandandyrý kerek. Bálkim, keńesterdi Assambleıanyń janyna toptastyrý durys bolar edi. Olardyń bedelin kóterip, mártebesin arttyrý qajet. Budan esh utylmaımyz», - degen edi Qasym-Jomart Toqaev.

Osy jıynnan keıin Prezıdenttiń tapsyrmasyn iske asyrý barysynda birqatar shara qolǵa alyndy. Qazaqstan halqy assambleıasy málimetterine qaraǵanda, 1 jyldan asa merzim ishinde oblystyq, aýdandyq jáne aýyldyq deńgeıde myńnan asa keńes qurylǵan. Bul jumystarǵa 10 myńǵa jýyq adam qabyldanyp, 6,5 myńdaı is-shara ótkizildi. Olardyń quramyna tanymal tulǵalar,  pikir kóshbasshylary, etnomádenı, ardagerler birlestikteri men basqa da qoǵamdyq uıymdardyń ókili kirdi. Byltyr qysta Aqsaqaldar keńesiniń birinshi respýblıkalyq otyrysy ótti. Atalǵan jıynda keleli máseleler, Keńestiń atqaratyn jumystary jan-jaqty talqylandy.

Qazaq halqy qaı zamannan beri úlkenin syılaǵan, aqsaqaldardyń ataly sózine toqtaǵan, úlkendi úlken, kishini kishi dep baǵalaı bilgen. Qazaqstan halqy Assambleıasy janynan qurylǵan Aqsaqaldar keńesi elimizdiń qoǵamdyq, mádenı, rýhanı jáne saıası ómirine, sonymen qatar etnosaralyq ahýaldy jaqsartýǵa jáne basqa da qoǵamdyq mańyzdy máselelerdi sheshýge belsendi qatysyp keledi. Ulttyq qundylyqtar men salt-dástúrdi saqtaý, nasıhattaý boıynsha jumystarda da Aqsaqaldar keńesiniń qosyp otyrǵan úlesi zor. Alaıda bul baǵyttaǵy jumystardy odan ári jandandyrý ýaqyt talaby ekeni daýsyz.

 Aqsaqaldar keńesi qandaı uıym?

 Qazir de el isinde aqsaqaldardyń úles salmaǵy basym. Táýelsizdikten soń qoǵamdyq ınstıtýttar qalyptasty. Solardyń biri – aqsaqaldar keńesi jáne bul keńes túrli deńgeıde nátıejeli jumys istep keledi. Dese de zamannyń ózgerýine, qoǵamnyń damýyna qaraı jumys júıesi de jańalanyp, jandanyp otyrýy tıis.

Aqsaqaldar keńesi Qazaqstan halqy As­sambleıasy janyn­daǵy kon­sýl­ta­tıvtik-keńesshi organ. Oblystardaǵy Keńes óńirlik Qazaqstan halqy Assambleıalary janynan, oblys aýdanynda jáne qajet bolǵan jaǵdaıda aýyldyq okrýgter men aýyldarda – tıisti ákimshilik-aýmaqtyq birlikter ákimdikteriniń janynan qurylady. Keńes quramyna jergilikti qoǵamdastyqtyń turǵyndarynan, qoǵamdyq, onyń ishinde etnomádenı birlestikterdiń, úkimettik emes uıymdardyń bedeldi ókilderi men qoǵamdyq pikir kóshbasshylary kire alady.

Oblystyq keńestiń quramyn Qazaqstan halqy Assambleıasynyń óńirlik Keńesi, aýdandar, aýyldyq okrýgter men aýyldar deńgeıinde – tıisti ákimshilik-aýmaqtyq birlikterdiń ákimdikteri bekitedi. Keńes óz qyzmetinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyn, Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryn, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti men Úkimetiniń aktilerin, ózge de quqyqtyq aktilerdi, sondaı-aq úlgilik erejeni basshylyqqa alady. Keńes múshesi oblys, aýdan, aýyldyq okrýg nemese aýyl sheginde turaqty turatyn Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty bola alady. 

Aqsaqaldar keńesine mynadaı mindetter júktelgen: memlekettik organdarǵa, azamattyq qoǵam ınstıtýttaryna qazaqstandyq biregeılikti nyǵaıtýǵa, azamattardy qoǵamdyq kelisim men birlik qundylyqtary tóńireginde shoǵyrlandyrýǵa járdemdesý; azamattar, memlekettik jáne qoǵamdyq ınstıtýttar arasyndaǵy syndarly komýnıkasıalar men ózara is-qımyldy nyǵaıtý; qoǵamdyq kelisim men birlikti qamtamasyz etý máseleleri boıynsha memleket pen qoǵamnyń «keri baılanys» tetikterin uıymdastyrý; jastar arasynda patrıotızm ıdeıalaryn ilgeriletý jáne patrıottyq tárbıe berý; memlekettik organdarǵa áleýmettik jáne turmystyq janjaldardy profılaktıkalaýǵa, olardy sheshýge, sondaı-aq olardy janjaldan keıingi retteýge járdemdesý; etnomedıasıany júzege asyrýǵa, qoǵamdyq kelisimdi nyǵaıtý máseleleri jónindegi dıalogty uıymdastyrýǵa járdemdesý jáne tikeleı qatysý; jastar arasynda tálimgerlik praktıkasyn engizý jáne jetildirý, qoǵamdy shoǵyrlandyrý isinde jastar uıymdarymen ózara is-qımyl jasaý; halyq arasynda qoǵamdyq kelisimdi qamtamasyz etý máselelerinde bilim men tájirıbeni berý.

«Alpysqa kelgennen aqyl sura»

Qazaq halqynyń pálsapasy tereń. Qazaqtardyń kúndelikti tynys-tirshiliginiń barlyǵy derlik ulaǵattylyqqa, sabaqtastyqqa, tálim men tárıege negizdelgen. Dala halqynyń dana túsinikteri áıelden qalyptasqan. Osy  rette qarıa, qart, aqsaqaldarǵa qatysty myna ábsanany keltire ketkendi jón sanaımyz.

«Bir kúni han jasy 60-tan asqan qarıalardy kútip-baǵýǵa ketetin qarjyny únemdeý maqsatynda olardy óltirýge jarlyq shyǵarady. Ákesin óltirýge qımaǵan balasyn kórip, shal myrs etip «Dál jıyrma jyl buryn dál osy jerde men de ákemdi óltirip edim. Basyma keldi dep kúledi. Muny estigen jigit ákesin sandyqqa salyp, baǵady. Bir kúni joryqqa attanar kezde sandyqtaǵy ákesin birge alyp júrýine týra keledi. Jolda sharshaǵan jaýyngerler bir darıanyń jaǵasyna kelip toqtady. Sonda móldir sý astynda jatqan gaýhar tasqa hannyń kózi túsedi. Ony alyp shyǵý úshin tereń darıanyń túbine súńgigen sarbazdardyń birde bir qaıtpaıdy. Sonda ákesi syrtta ne bolyp jatqanyn suraıdy. Balasy bolǵan jaıdy, óziniń kezegi de kelip qalǵanyn aıtady. Sonda ákesi darıanyń jaǵasynda aǵash bar ma deıdi? Balasy «ıá» deıdi. Sonda shal balasyna: «Darıanyń túbinen emes, aǵashtyń basyndaǵy qustyń uıasynan gaýhar tasty tabasyń» deıdi. Balasy dál solaı istep, gaýhar tasty ákep beredi. Han jigitten gaýhar tastyń aǵash basyndaǵy uıada jatqanyn qaıdan bilgenin, nege erte aıtpaǵanyn suraıdy. Jigit amalsyz sandyqqa tyǵyp baǵyp júrgen jasy alpystan asqan ákesiniń keńesimen tapqannyn aıtady. Han rıza bolyp, qarıalardy óltirý týraly jarlyqtyń kúshi joıylǵanyn jarıalaıdy. Sodan beri halyq arasynda «alpysqa kelgennen aqyl sura» degen naqyl sóz qalǵan. Osy aıtylǵan ápsanaǵa súıene otyryp Aqsaqaldar keńesiniń qazirgi almaǵaıyp, turaqsyz zamanda atqaratyn mindetteri men kóteretiniń júginiń salmaqty ekenin baǵamdaý qıyn emes.

 Osy rette Vaınah» sheshen-ıngýsh etnomádenı ortalyǵynyń qurmetti tóraǵasy Salman Geroevte Aqsaqaldar keńesiniń mańyzy týraly ózekti pikirin bildiredi.

 «Bizdiń halyq qıyn kezde beıbitshilik pen júregimizge tynyshtyqty qazaq jerinen taptyq. Bul shyndyq. Eger sheshender men ıngýshtar basqa elge tap bolǵanda, bizge mundaı múmkindikter beriler me edi dep oılaımyz. Bizdiń ómirimizdi saqtap qalǵan halyqqa alǵysymyz sheksiz. Osydan biraz jyl buryn Ingýshetıada konferensıada qazaqstandyq ıngýshtar men sheshender bas qosty. Sonda men bizge ekinshi ómir syılaǵan uly Saryarqa dalasyna alǵysymdy óleń joldarymen jetkizdim. Men qazaq halqyna alǵys aıtýdan sharshamaımyn. Qazaqstandy biriktiretin osy uıymshyldyq. Men kóp jerlerde Aqsaqaldar keńesiniń jumysynyń durys ekenin únemi aıtyp kelem. Sebebi bul óte mańyzdy uıym. Úlkendi syılaǵan, sonyń sózine toqtaǵan, aqylyn alǵan ult eshqashanda jerde qalmaıdy. Sondyqtan men Aqsaqaldar alqasy Keńesiniń jumysyn mektepterde, oqý oryndarynda oqýshylarmen, stýdenttermen kezdesýden bastaýdy usynyp júrmin. Budan bólek el ishindegi máselelerdi tereńirek zerttep, zerdeleý úshin Keńes músheleri qalalyq mekemeler ujymdarymen de kezdesip, jıyndar ótkizýi kerek», - deıdi Salman Geroev aqsaqal.

Al saıasattanýshy ǵalym Lılıa Zaınıeva QHA ınstıtýtynyń qazirgi ýaqytta asa qajettigin aıtady. Onyń aıtýynsha, Qazaqstan túrli etnosqa, dinge jatatyn azamattar arasynda tatýlyq, ózara túsinistik pen dostyqty nyǵaıtýda baı tájirıbe jınaqtady. Sonyń arqasynda kez kelgen etnostyń ókili kez kelgen qala men aýylda óz ómiri men densaýlyǵy úshin esh qoryqpaı, erkin júre alady. Bul kóp elge buıyrmaǵan ıgilikti is. Budan aırylyp qalmaýǵa tıispiz deıdi ǵalym.

Jalpy qazaq halqynda «Ata kórgenniń aqyly artyq, ómir kórgenniń ónegesi artyq» degen dana sóz bar. Jas ósemin dep umtylsa, qarttyń aqyly demeý bolady. Jastar úırenemin dep qulshynsa, jaısań aqsaqaldar men qarttar úıreterin búgip qalmaıdy. Sondyqtan da qazirgi Aqsaqaldar keńesiniń jumysyn zamanǵa saı ary qaraı damyta túsý ýaqyt talaby bolyp qala beredi.