Qazaqstanda atom elektr stansıasynyń qurylysy sarapshylar, saıasatkerler men jurtshylyq arasynda qyzý pikirtalastyń týyndaýyna sep bolǵany málim. Taza qýat kózin ıgerý maqsatynda atom energetıkasyn damytý Qazaqstannyń jyl saıyn ósip kele jatqan elektr qýatyna degen qajettiligin ózekti ete túsedi.
AES jobasyn iske asyrýdy qoldaıtyn tarap atom elektr stansıasynyń qurylysyna qatysty birneshe basymdyq pen dáıekti dálelderdi kórsetedi. Atom energıasy eldiń energıa balansyn ártaraptandyrýdyń mańyzdy sheshimi bola alady. Qazaqstan álemdegi ýrannyń iri óndirýshisi retinde atom salasyn damytý baǵytynda zor áleýetke ıe. Ýran syndy energetıkalyq tabıǵı resýrstar eldiń kómir men gaz sıaqty qazba otyndaryna táýeldiligin jáne parnıktik gazdar syndy zıandy qaldyqtar mólsherin azaıtýǵa yqpal etedi, sáıkesinshe ekologıalyq jaǵdaıdy jaqsartýǵa múmkindik beredi.
"3-Energoortalyq" AQ bas dırektory Qaırosh Ońǵarbaev Qazaqstandaǵy AES qurylysy eldiń energetıkalyq qaýipsizdigin ártaraptandyrýǵa aıtarlyqtaı yqpal etýi múmkin dep esepteıdi.
- Atom elektr stansıasy — turaqty jáne senimdi energıa kózi, bul munaı men gaz sıaqty dástúrli kómirsýtek resýrstaryna táýeldilikti azaıtýǵa múmkindik beredi. Ol sondaı-aq sý jáne kómir qorlaryn utymdy paıdalanýǵa yqpal ete otyryp, ózge tabıǵı resýrstarǵa júktemeni azaıtýy múmkin. Bul rette atom elektr stansıalarynyń basqa energıa kózderimen úılesimdi jumys isteýi, sol arqyly ıkemdi jáne turaqty energetıkalyq júıeni qurýy mańyzdy, - deıdi Qaırosh Ońǵarbaev.
Qazaqstanda strategıalyq nysan qurylysyn qoldaıtyn tarap atom stansıalarynyń elektr qýatyn turaqty óndiretinin aıtady. Tabıǵı qubylystarǵa táýeldi kún jáne jel qýaty syndy jańartylatyn kózderden atom stansıalarynyń basty basymdyǵy — energıanyń úzdiksiz jetkizilýin qamtamasyz etedi. Ónerkásiptik óndiristiń ósimi men energıa tutynýdyń artýy turaqty jáne senimdi qýat kózderiniń mańyzyn aıqyndaı túsedi.
Al qarsy tarap atom stansıasyn salý men paıdalaný quny asa joǵary ekenin alǵa tartady. AES jobasyna quıylatyn bastapqy qarjy mıllıardtaǵan dollardy quraýy múmkin, bul aıtarlyqtaı búdjettik shyǵyndardy jáne sheteldik ınvestorlardy tartýdy talap etedi. Aǵymdaǵy ekonomıkalyq syn-qaterlerdi eskere kele bul eldiń ekonomıkasyna qosymsha júkteme ekenin eskerý qajet. Keıbir sarapshylar Qazaqstanǵa bul qarajatty ekologıalyq jáne qarjylyq táýekelderi az kún men jel sıaqty jańartylatyn energıa kózderin damytýǵa ınvestısıalaý tıimdirek bolatynyn atap ótti.
- AES jyl boıy jumys isteıdi, al jańartylatyn energetıka obektileri (JEK) aýa-raıy men táýlik ýaqytyna óte táýeldi. Mysaly, AES – tiń belgilengen qýatyn paıdalaný koefısıenti – 90% - dan astam, JEK-te-25-35% - dan aspaıdy. Osylaısha, atom elektr energıasyn óndirýdiń turaqty qabileti tıimdilik pen senimdilikti kórsetedi. Bul rette AES energetıka salasyndaǵy barlyq máselelerdiń jalǵyz sheshimi retinde qarastyrylmaıdy. Biraq atom energetıkasy uzaq merzimdi perspektıvada turaqty jáne senimdi energıamen qamtamasyz etýde mańyzdy ról atqarady,-deıdi atom energetıkasy boıynsha sarapshy, "Qazaqmys korporasıasy" JSHS departamentiniń dırektory Telman Shýrıev.
Keıbir sarapshylar atom elektr stansıasyn paıdalanýǵa qatysty birqatar máseleler men táýekelder týrasynda pikir bildirdi. Negizgi argýmentterdiń biri — ıadrolyq apattar qaýipi, ol qazirgi zamanǵy atom elektr stansıalarynyń joǵary qaýipsizdik standarttaryna qaramastan, olardyń qaýipi saqtalyp otyr. Buǵan Chernobyl men Fýkýsımadaǵy apattar saldary qorshaǵan orta jáne adamdardyń densaýlyǵyna tıgizgen zalaly mysal retinde aıtylady. Burynǵy Semeı ıadrolyq polıgonymen baılanysty ekologıalyq máselelerdi zerdelesek, Qazaqstanǵa mundaı táýekelderdi eskerý asa mańyzdy.
Iadrolyq energetıkanyń yqtımal qaýipi jóninde fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory Fedor Penkov pikir bildirdi.
- Qazaqstannyń sanıtarlyq normalary boıynsha kez kelgen ónerkásiptik radıasıalyq qaýipti qondyrǵynyń tıimdi dozasy jylyna 1 mıllızıvertten aspaýy tıis. Bul saladaǵy qyzmetkerler úshin bul doza jylyna 20 mıllızıvertti quraıdy. Al kompúterlik tomografıa seansy 20 mıllızıvert beredi. Taýǵa shyǵý bir táýlikte 1 mıllızıvert beredi, al ushaqpen ushý 3 mıllızıvertke deıin jetedi. AES-tiń shtattyq jumys rejımi kezinde radıasıanyń dozalyq júktemesi óte az, - deıdi Fedor Penkov.
Al keı sarapshylar ıadrolyq qaldyqtardy kádege jaratý máseleleri de mańyzdy ról atqaratynyn aıtady. AES uzaq jáne qaýipsiz saqtaýdy qajet etetin radıoaktıvti qaldyqtardy shyǵarady. Qazaqstan úshin bul eleýli syn-tegeýrin bolýy múmkin, óıtkeni mundaı qaldyqtardy saqtaý jáne qaıta óńdeý úshin ınfraqurylym qurý qomaqty ınvestısıalardy jáne qaýipsizdikti qatań baqylaýdy talap etedi.
Qazaqstanda AES qurylysyna qatysty birqatar mańyzdy sheshim qabyldanýy tıis.Energetıkalyq máselelerdi sheshý úshin atom energetıkasyn damytýmen qosa, yqtımal táýekelderdi boldyrmaı, jańartylatyn energıa kózderine de ıek artý óz mańyzyn joımaıdy . AES salý boıynsha túpkilikti sheshim 6 qazanǵa josparlanǵan referendýmda qabyldanady, saıası is-sharada kámeletke tolǵan árbir qazaqstandyq óz pikirin bildire alady.
– Men eshkimdi úgittegim kelmeıdi. Ǵalym retinde aıtarym: Qazaqstanda qazirdiń ózinde elektr energıasyn óndirý tapshylyǵy baıqalady-shamamen 1,3 gıgavatt. Al odan ári, QR Energetıka mınıstrliginiń boljamy boıynsha 2029 jylǵa qaraı tapshylyq úsh gıgavattan asady. Sonymen qatar, elektromobılder sanynyń ósimi jáne ónerkásipti damytý úshin syrtqy ınvestısıalarǵa qolaıly baza qurý mańyzy bar. Bizde gıdravlıkalyq resýrstar az, elektr energıasyn óndirý shekteýli. Kómir stansıalary qorshaǵan ortaǵa kúkirt, myshák, tipti ýran qaldyqtaryn bóledi. Sonymen qatar, álemdik qaýymdastyq SO2 qaldyqtary úshin qomaqty aıyppuldar salatynyn eskergen jón, sondyqtan kómir stansıalary óndirgen elektr qýatynyń birliginiń baǵasy eń arzan degen jel stansıalaryndaǵy elektr energıasynyń qunynan asyp túsýi múmkin. Qazirgi ýaqytta gaz jylý stansıalary óte qymbat elektr energıasyn óndiredi. Sonymen, búgingi tańda gazdyń baǵasy kVt/saǵ úshin 3,6 sentti quraıdy. Jylý stansıalarynyń tıimdiligin jáne elektr energıasyn óndirýdegi gaz qunynyń 1 kVt/saǵ úlesin eskere otyryp, qazirdiń ózinde 15,4 sent turady. Kún jáne jel qýatyn paıdalaný energetıka kesheniniń qyzmetinde qıyndyqtar týǵyzady ári sonshalyqty qymbat, basqa salalardan da sýbsıdıalardy talap etedi, – deıdi fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory Fedor Penkov.
