Qazaqstandaǵy AES: Normatıvtik-quqyqtyq baza daıyn ba?

Energetıka

Foto: ashyq kózden 01 qazan 2024

Qazaqstandaǵy AES: Normatıvtik-quqyqtyq baza daıyn ba?

Qazaqstanda atom elektr stansıasynyń qurylysy eldiń energetıkalyq keshenin ártaraptandyrý jáne energetıkalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýde erekshe strategıalyq mańyzǵa ıe. Halyqtyń energıa tutyný kóleminiń ósýi jáne turaqty damý qajettiligi atom energetıkasyn tańdaýdyń aıqyn basymdyǵyn ańǵartty. Strategıalyq nysandy salý jáne iske qosý prosesi ishki zańnamalyq jáne halyqaralyq mindettemelerdi qamtıtyn normatıvtik-quqyqtyq retteý turǵysynan muqıat daıyndyqty jáne pysyqtaýdy qajet etedi.

Qazaqstanda atom elektr stansıasynyń qurylysyn normatıvtik-quqyqtyq retteý birneshe negizgi aspektilerge súıenedi. Qazaqstan ıadrolyq qarýdy taratpaý týraly shartty (IaQTSH) qosa alǵanda, atom energıasyn beıbit maqsatta paıdalanýdy retteıtin halyqaralyq kelisimderdiń qatysýshysy, sondaı-aq atom energıasy jónindegi halyqaralyq agenttiktiń (AEHA) múshesi ekenin eskergen jón. Bul elimizge ıadrolyq qaýipsizdik, radıasıalyq qorǵanys standarttaryn saqtaý jáne ıadrolyq tehnologıalar taralýynyń aldyn alý boıynsha mindettemeler júkteıdi.

Qazaqstanda atom energetıkasy salasyndaǵy qoldanystaǵy zańnamalyq baza jetkilikti damyǵan, alaıda AES salý jospary bul bazany ózektendirý jáne tolyqtyrý qajettiligin qaıta kóterdi. Atap aıtqanda, AES-ti lısenzıalaý, jobalaý, salý jáne paıdalaný prosesin retteıtin arnaıy zańdar men zańǵa táýeldi aktilerdi ázirleý mańyzdy elementke aınaldy. Sondaı-aq, zańnama mazmunynda qorshaǵan ortany qorǵaý jáne radıasıalyq qaýipsizdik jónindegi talaptardy belgileý máselesi ózektiligin joımaı keledi.

Qazaqstanda atom energıasyn paıdalaný salasyndaǵy retteýge jaýapty organ — Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka mınıstrliginiń Atom jáne energetıkalyq qadaǵalaý jáne baqylaý komıteti. Ol atom qýatyn qajetke jaratý salasynda memlekettik retteý fýnksıalaryn oryndaıdy, sonyń ishinde lısenzıa berý jáne qaýipsizdik talaptarynyń saqtalýyna baqylaý júrgizedi. Iadrolyq qaýipsizdik máselelerinde halyqaralyq qadaǵalaý men qoldaýdy qamtamasyz etetin MAGATE-men yntymaqtastyq ta mańyzdy ról atqarady.

AES salý jáne paıdalaný úshin normatıvtik- quqyqtyq bazany daıyndaý máselesin «Iadrolyq tehnologıalar qaýipsizdigi» ǵylymı-tehnıkalyq ortalyǵynyń bas dırektory Irına Tájibaeva Almaty energetıka jáne baılanys ýnıversıtetinde ótken semınar barysynda túsindirgen edi.

- Retteýshi baza bar, biraq ol jetildirýdi qajet etedi. Mysaly, qazirgi ýaqytta atom energıasyn paıdalaný salasyndaǵy normatıvtik-quqyqtyq aktilerdiń jalpy tizbesi joq. Atom qýatyn paıdalanýdyń árbir nysany úshin jeke tásil qoldanylady. Bul kóptegen qujattardyń Keńes Odaǵynda nemese Reseı Federasıasynda ázirlengenine jáne bekitilgenine jáne olardyń qoldanysyn naqty ornatý úshin Qazaqstanǵa taratylǵanyna baılanysty týyndap otyrǵan másele. Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka mınıstrliginiń atomdyq jáne energetıkalyq qadaǵalaý jáne baqylaý komıteti retteýshi organ retinde tizbeni kelisedi jáne árbir qondyrǵy/obekt úshin NQA qoldanýǵa jeke-jeke ruqsat beredi. Qurylysqa josparlanǵan AES úshin reaktorlyq tehnologıalardy áleýetti jetkizýshilerdiń (vendorlardyń) retteýshi qujattaryn ishinara kelisken jón, - dep atap ótti Orda.kz basylymy.

Sarapshylar normatıvtik baza aıasyn aıtarlyqtaı keńeıtýge týra keletinin aıtady. Olardyń pikirinshe, AES qurylysy kezinde paıdalanylatyn normatıvtik-quqyqtyq aktilerdiń tolyq tizbesine MAGATE qujattary mindetti túrde engizilýi tıis. Sondaı-aq konvensıalar men kelisimderdiń erejelerin sátti júzege asyrý úshin keıbir aktilerdi engizý mańyzdy, sonymen qosa qujattardyń qajetti tizbesi AES salý jónindegi úkimetaralyq kelisimdi daıyndaý kezeńinde jasalýy, al qujattar QR Úkimetiniń Qaýlysymen bekitilýi tıis.

Qazaqstanda el Prezıdenti atom elektr stansıasyn salý úshin qoǵamdyq pikirdi eskerý qajet dep tapty, óıtkeni mundaı kólemdegi jobalar qoǵamda pikirtalas týdyrady. Osyǵan baılanysty óńirlerde qoǵamdyq tyńdaýlar ótkizildi. Kezdesýler barysynda AES qurylysynyń yqtımal táýekelderi men paıdasy talqylandy. Tyńdaýlardan keıin jalpyulttyq referendým ótedi, onyń barysynda Qazaqstannyń árbir azamatyna 6 qazan kúni ótetin referendýmda tańdaý jasaý múmkindigi beriledi.

- Referendým ótkizý atom energetıkasyn damytý jáne eldiń energetıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etý jóninde salıqaly sheshim qabyldaýǵa kómektesedi. Búgin biz tarıhı oqıǵanyń qarsańynda turmyz. Turaqty, ekologıalyq taza jáne únemdi elektrmen jabdyqtaýsyz biz tarıh kóshiniń sońynda qalý qaýpin týdyramyz. Biz, qazaqstandyqtar, elimiz úshin mańyzdy sheshim qabyldaýymyz kerek. Bul — b bolashaǵymyzdy aıqyndaıtyn sheshim, - dep esepteıdi QR Energetıka mınıstri Almasadam Sátqalıev.

AES salý boıynsha oń sheshim qabyldanǵan jaǵdaıda, jobany iske asyrý aldynda memleket ınfraqurylymdyq daıyndyq máselelerin, sonyń ishinde atom elektr stansıalaryn eldiń jalpy energıa júıesine ıntegrasıalaý úshin kólik jáne energetıkalyq jelini qurýdy sheshýi kerek. Mundaı jobalarǵa qoıylatyn tehnıkalyq talaptar óte joǵary jáne olardy júzege asyrý úshin atom stansıalaryn salý jáne paıdalaný tájirıbesi bar halyqaralyq seriktesterdi tartý qajet bolady.

Sarapshylar kadrlardy daıarlaý máselesine erekshe nazar aýdarý qajettigin aıtady. AES-tiń tabysty jumys isteýi úshin atom energetıkasy salasynda ınjenerlerdi, operatorlardy jáne ıadrolyq qaýipsizdik jónindegi mamandardy qosa alǵanda, joǵary bilikti mamandar bolýy qajet. Osyǵan baılanysty bilim berý baǵdarlamalaryn damytý jáne mamandardyń biliktiligin arttyrý mańyzdy qadam bolyp tabylady.

AES qurylysyn qarjylandyrý pysyqtaýdy talap etedi. Bul úderis memlekettik qarjylandyrýdy da, jeke kapıtaldy tartýdy da, sheteldik seriktestermen úkimetaralyq kelisimder jasasýdy da qamtýy múmkin. Bul turǵyda atom energetıkasy salasyndaǵy jetekshi álemdik kompanıalarmen birlesken jobalar qarjylandyrýǵa ǵana emes, sonymen qatar tehnologıalar men noý-haýdyń engizilýine de yqpal etýi múmkin.

Qazaqstanda AES salý halyqaralyq mindettemelerden bastap ıadrolyq qaýipsizdikti, ekologıalyq qorǵaýdy jáne áleýmettik jaýapkershilikti qamtamasyz etýge baǵyttalǵan ishki normatıvtik-quqyqtyq bazany retteýge qatysty keshendi kózqarasty talap etedi. Atom energetıkasyn damytý eldiń turaqty energetıkalyq bolashaǵyn qamtamasyz etý jáne ekologıalyq táýekelderdi barynsha azaıtý jónindegi strategıalyq maqsattarǵa sáıkes kelýi mańyzdy.

RELATED NEWS

Energetıka

08 sáýir 2024

Jel jáne sý elektr stansalarynyń ekonomıkalyq jáne ekologıalyq tıimdiligi qandaı

Búginde elimizdiń aýmaǵynda jalpy qýaty 1 409 MVt bolatyn 59 jel elektr stansıasy jumys isteıdi. Olar elimizdiń túrli óńirlerinde, atap aıtqanda Almaty, Aqmola, Jambyl, Túrkistan, Qostanaı, Aqtóbe, Mańǵystaý jáne Jetisý oblystarynda ornalasqan. Jel elektr stansıalarynyń dál osy oblystarda ornalasýy atalǵan aımaqtardaǵy jeldiń úlken áleýetiniń bolýymen baılanysty ekendigi sózsiz.

Energetıka mınıstrligi Jańartylatyn energıa kózderi departamentiniń bas sarapshysy Nurjan Djakanov respýblıka aýmaǵynda salynatyn bir jel elektr stansıasynyń quny kóptegen faktorǵa baılanysty ekendigin aıtady.

«JES qurylysynyń quny ornalasatyn jeri, ınfraqurylymǵa qoljetimdilik, topografıa jáne geologıa, logıstıka syndy kóptegen faktorǵa baılanysty ekendigi túsinikti. Degenmen, álemdik tájirıbege súıener bolsaq, qýattylyǵy 1 MVt bolatyn stansanyń quny ortasha eseppen 1 mıllıon AQSH dollaryn quraıdy. 2023 jyldyń qorytyndysynda elimizdegi barlyq jel elektr stansıasy 3 824,99 mln kVt-saǵ elektr energıasyn óndirdi. Qazaqstandaǵy jańartylatyn energetıka sektory elektr energıasyn óndirýdiń jyl saıynǵy ósimin kórsetip otyr. Jalpy, ótken jyldyń qorytyndysynda jańartylatyn energetıkanyń úlesine elimizde óndirilgen barlyq elektr energıasynyń shamamen 6 paıyzy tıesili bolǵanyn atap ótýge bolady», - dedi ol.

Mınıstrlik bas sarapshysynyń dereginshe, 2018 jyldan bastap jańartylatyn energıa kózderi jobalaryn iske asyrý úshin irikteý aýksıondyq tetik boıynsha ótedi. Sonyń arqasynda JEK jobalaryn irikteý prosesi ashyq ári túsinikti bola tústi. Sondaı-aq sońǵy tutynýshylarǵa tarıfterdiń áserin barynsha azaıtýǵa múmkindik berdi. Osylaısha 2023 jylǵy saýda-sattyq qorytyndysynda JEK jobalary boıynsha eń tómengi baǵa belgilendi. Iaǵnı, 1 kVt/saǵat úshin 10,38 teńgeni qurady.

«2027 jylǵa deıin elektr energıasyn biryńǵaı satyp alýshymen jasalǵan sharttarǵa sáıkes, elimizdiń túrli óńirinde qýaty 470 MVt bolatyn 12 jel elektr stansıasyn iske qosý josparlaǵan. Budan basqa, ótken jylǵy aýksıondyq saýda-sattyq qorytyndysy boıynsha jalpy qýaty 410 MVt bolatyn taǵy 7 JES jobasy irikteldi. Olardyń ishinde qýattylyǵy 1 GVt bolatyn iri jobalardyń birin Jetisý oblysynda, Jońǵar qaqpasynda salý kózdelgen. Qazirgi ýaqytta elektr stansıasy salynatyn alańynda jel ólsheý jumystary júrgizilip jatyr. Qurylystyń bastalýy 2025 jylǵa, al 1-kezeńdi iske qosý 2029 jylǵa josparlanǵan. Tolyq paıdalanýǵa berý merzimi - 2030 jyl», - dedi Nurjan Djakanov.

Sonymen qatar ol elimizdiń aýmaǵynda jumys istep turǵan sý elektr stansıalaryna qatysty málimettermen de bólisti.

«Qazirgi ýaqytta elimizde jalpy qýaty 269,605 MVt bolatyn 39 shaǵyn elektr stansıasy jumys isteıdi. Olar negizinen Almaty, Túrkistan oblystarynda jáne Jetisý oblysynda ornalasqan. 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha atalǵan gıdroelektrostansıalar 993,87 mln kVt/saǵat óndirdi», - dedi bas sarapshy.

Onyń aıtýynsha, 2023 jyldyń qorytyndysynda qýattylyǵy 257 MVt bolatyn 26 GES iriktelip alyndy. Bul stansıalar 2028-2029 jyldary paıdalanýǵa berilmek. Jalpy, elimizde gıdroelektrostansıalar úshin shekti aýksıondyq baǵa 1 kVt/saǵat úshin 41,23 teńgeni quraıdy.

«Jel jáne sý elektr stansıalarynyń, jalpy jańartylatyn energetıka sektorynyń birqatar artyqshylyǵy bar. Onyń ishinde ekologıalyq jáne ekonomıkalyq ta. Máselen, JEK negizindegi elektr stansıalary parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn nemese elektr energıasyn óndirýmen baılanysty basqa lastaýshy zattardy shyǵarmaıdy. Bul aıtarlyqtaı ekologıalyq áser beredi. Sonymen qatar, qurylys pen ornatýdan keıin elektr stansıalarynyń operasıalyq shyǵyndary tómen bolady. Jańa jumys oryndaryn ashýǵa septigin tıgizedi. Munan bólek, or ornalasqan aımaqtarǵa ınvestısıa da tartady», - dedi Nurjan Djakanov.

Foto: yandex.kz

Energetıka

29 qyrkúıek 2024

Keseldiń kóbi kómirden kelip jatqanyn qashan túsinip, moıyndaımyz - Damır Aspan

Fransıada 56 AES bar. Bul týraly bloger Damır Aspan jelidegi paraqshasynda jazdy, dep habarlaıdy Ulys.

"Astanadaǵy Qyzylorda oblysy ónimderiniń jármeńkesi qyzyp tur-aý. Sapaly ónimderi de, alar jurt ta, aqyldasatyn dúnıe de kóp eken. Mysaly, Syr óńiriniń sońǵy jyldary elektr energıasyn tutynýdyń ósýi baıqalady. Aımaqta turǵyn úıler, áleýmettik jáne ónerkásiptik nysandardyń kóptep ashylýymen baılanysty árıne. Biraq, jelidegi tok qýatynyń shamamen 20% tómendeýine ákelgeni de bar. Qoldanystaǵy jylý-elektr ortalyqtarymen (tes) salystyrǵanda áldeqaıda artyq bolatyn atom elektr stansıasy máseleni sheshe alar edi. Biraq, biraz jurt aıqyn pikirdi qabyldaǵysy kelmeıdi ǵoı, moıyndamaı. AES-ten bas tartqan Germanıany alǵa tartyp jaǵadan alady)) Ok, jaqsy delik, al basqa elder she? Dál qazir álemniń 40 elinde 200-den astam atom reaktory jumys istep tur. Energıany ýrannan alatyn AQSH, Fransıa, Qytaı, Shveısarıa, Belgıa aqymaq emes shyǵar? Fransıa demekshi, "jerimiz baıtaq, bizdiń elge 5 Fransıa syıady" dep jaıshylyqta keýde soǵatyndar da osy ózderiń emes pe?! Taǵy bir mysal, Óskemen, Temirtaý qalalarynda boldyńyzdar ma osy? Úırenisken halqy bolmasa, syrttan kelgen adamǵa aýasymen tynystaýdyń ózi qıyn. Elimizde osyndaı 10-ǵa jýyq qalanyń aýasy las eken, bul jaqtardaǵy zaýyt-fabrıkalardan shyǵyp jatqan kúkirt oksıdiniń konsentrasıasy óte joǵary. Sonyń kesirinen jergilikti jurt túrli aýrýlarǵa ushyraıdy. Atyraýda da osy jaǵdaı baıqalady. Jas analar she, keler urpaqqa budan keler qaýip joq dep oılaısyz ba? AES áli salynbady, onda bul máseleler qaıdan kelip jatyr, keseldiń kóbi kómirden kelip jatqanyn qashan túsinip, moıyndaımyz? Bul jaǵyn qarastyrdyńyzdar ma? Qysqasy, referendýmǵa baryp durys tańdaý jasańyz, ol 6 qazan kúni, al oǵan deıin kúrish alýǵa jármeńkege kelińiz", - deıdi Damır Aspan.

Energetıka

27 jeltoqsan 2024

AES qurylysy: Qytaı tarapymen kelissózder júrgizilýde

QR prezıdentiniń keńesshisi – baspasóz hatshysy Berik Ýálı Egemen Qazaqstan gazetinde jarıalanǵan maqalasynda elimizde salynatyn AES qurylysy týraly aıtty, dep habarlaıdy Ulys.

Prezıdent AES qurylysyna baılanysty «Bul Táýelsiz Qazaqstannyń búkil tarıhyndaǵy eń iri jobaǵa aınalady. Atom elektr stansasyn salý – uzaqmerzimdi joba. Atalǵan bastama elimizdiń ornyqty damýyn onjyldyqtarǵa ilgeriletedi, sondaı-aq ınjenerler shoǵyry men ártúrli beıindegi mamandar legin daıarlaýǵa jaǵdaı jasaıdy. Demek onyń paıdasyn qazirgi jastarymyz ben bolashaq urpaq kóredi», dep atap ótken bolatyn.

Referendýmnan keıin Qasym-Jomart Toqaev Fransıa Respýblıkasyna memlekettik sapary aıasynda osy eldiń prezıdenti Emmanúel Makronmen jáne Qazaqstanǵa memlekettik saparmen kelgen Reseı prezıdenti Vladımır Pýtınmen AES qurylysy týraly pikir almasty. Qazirgi ýaqytta Qytaı tarapymen osy baǵytta kelissózder júrgizilip jatyr. Iaǵnı birneshe jylǵa sozylatyn megajobany júzege asyrý atom ónerkásibinde mol tájirıbesi bar iri kompanıalardan quralǵan halyqaralyq konsorsıýmǵa júkteledi.

Jýyrda memleket basshysy Energetıka mınıstri Almasadam Sátqalıevti qabyldap, elimizde salynatyn atom elektr stansasynyń qurylysyn jedeldetýdi tapsyrdy.

Jańalyqtar

13 mamyr 2025