Valúta baǵamy
  • USD -

    475.1
  • EUR -

    517
  • RUB -

    5.47
Qazaqstanda zeınetaqy men járdemaqy kólemi 10 paıyzǵa ósedi
31 naýryz 2020
Qazaqstanda zeınetaqy men járdemaqy kólemi 10 paıyzǵa ósedi

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev qazaqstandyqtarǵa málimdeme jasady. Ulys Aqordaǵa silteme jasaı otyryp, málimdemeniń tolyq mátinin jarıalaıdy.

 

***

 

Qurmetti otandastar!

 

Qazir búkil álem buryn-sońdy bolmaǵan kúrdeli jaǵdaımen betpe-bet kelip otyr.

Koronavırýs indeti dúnıe júzin jaılap barady.

Búginde 177 memlekette 800 myńǵa jýyq adam osy dertke shaldyqty.

Ony juqtyrǵandar sany kúnnen-kúnge artýda.

Biz tótenshe jaǵdaı jarıalap, Qazaqstanda vırýstyń jappaı taralýyna jol bermedik.

Sonyń arqasynda ahýaldy baqylaýda ustap otyrmyz.

Halqy Qazaqstanmen shamalas keıbir elderde koronavırýsqa shaldyqqandar ondaǵan ese kóp.

Men elorda men Almatyda ǵana emes, elimizdiń barlyq óńirinde karantındi kúsheıtýdi tapsyrdym.

Barsha qazaqstandyqtarǵa sabyr saqtap, túsinistik tanytqany úshin alǵysymdy aıtamyn.

Biz dúrbeleń týdyrýǵa jol bermeımiz.

Dál osy kezde halyq memleketke qoldaý kórsetýi kerek.

Bul – asa mańyzdy.

Koronavırýs – batpandap kirip, mysqaldap shyǵatyn qaýipti dert.

Degenmen, biz indetke shaldyqqan adamdarǵa barlyq qajetti kómekti kórsetemiz.

Búginde búkil elimiz dárigerler men medısına qyzmetkerleriniń qaısarlyǵyna tánti bolýda.

Olar – adam ómirine arasha túsip jatqan búgingi kúnniń batyrlary.

Sondyqtan, pandemıaǵa qarsy kúrestiń aldyńǵy leginde júrgenderge qosymsha qoldaý kórsetý jóninde sheshim qabyldadym.

Dárigerlerge jáne medısına qyzmetkerlerine 3 aı boıy qosymsha ústeme aqy tólenedi.

Medısına qyzmetkerleriniń ómirin saqtandyrý máselesi de sheshimin tapty.

Árıne, aq halatty abzal jandar budan da zor qoldaýǵa laıyq.

Tótenshe jaǵdaı rejıminiń qashanda ekonomıkalyq jáne áleýmettik saldary bolady.

Biz úshin azamattardyń densaýlyǵymen qatar olardyń óz tabysynan aıyrylmaýy da mańyzdy.

Men buǵan deıin Daǵdarysqa qarsy alǵashqy sharalar toptamasyn jarıaladym.

Jaǵdaıdyń ýshyǵa túskenin eskerip, azamattarǵa jáne bızneske odan ári qoldaý kórsetý jóninde mynadaı qosymsha sheshimder qabyldadym.

Inflásıanyń artýyna baılanysty zeınetaqy, memlekettik járdemaqy jáne ataýly áleýmettik kómek mólsherin 10 paıyzǵa ındeksasıalaýdy tapsyrdym.

Osyǵan oraı, atalǵan sanattaǵy azamattardyń tabysyn arttyrý úshin memleket tarapynan 200 mıllıard teńgeden astam qarajat bólinedi.

Tabysynan aıyrylǵan azamattarǵa eń tómengi jalaqy mólsherinde qoldaý kórsettik.

Endi, 42500 teńge kólemindegi osy kómekti alatyn azamattardyń sanatyn keńeıtýdi tapsyramyn.

Soǵan oraı, bul qoldaýǵa ózin-ózi jumyspen qamtyǵandar men resmı tirkelmeı jumys isteıtinder de ıe bolady. 

Bul kómek belgilengen tártip boıynsha shyn máninde muqtaj adamdarǵa ǵana beriledi.

Jalpy, 3 mıllıonǵa jýyq azamatymyzǵa qoldaý kórsetiledi.

Sonymen qatar, turmysqa qajetti zattar men azyq-túlikti tegin alatyn azamattardyń qatary kóbeıedi.

Atap aıtqanda, mundaı kómekti múgedekter jáne jumyssyz retinde tirkelgen azamattar da ıelenedi.  

Tegin azyq-túlik segiz júz myńnan astam adamǵa beriledi.

Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesi boıynsha saqtandyrylmaǵan azamattardyń medısınalyq kómek alý quqyǵyn 1 sáýirden 1 shildege deıin uzartýdy tapsyramyn.

Soǵan baılanysty medısınalyq kómek azamattarǵa burynǵydaı qol jetimdi bolyp qala beredi.

Biz shaǵyn jáne orta bızneske qoldaý kórsetý úshin buryn-sońdy bolmaǵan sharalardy qolǵa alyp otyrmyz.

Kásipkerlerge kómek kórsetýimiz kerek.

Óıtkeni, olar – ekonomıkamyzdyń tiregi.

Ákimdikter jergilikti kásiporyndardyń ónimin kem degende 6 aı boıy kepildi satyp alý tártibin jolǵa qoıýy kerek.

Shaǵyn jáne orta bıznes ókilderin bıylǵy 1 qazanǵa deıin eńbekaqy tóleý qorynan ustalatyn salyqtan bosatýdy tapsyramyn.

Mundaı qoldaý saýda, kólik qyzmeti, qonaqúı, týrızm jáne basqa da salalardy qamtıdy. 

Aýyl sharýashylyǵymen aınalysatyn kásipkerlerge de qoldaý kórsetiledi.

Atap aıtqanda, búdjetten 70 mıllıard teńge bólinedi.

Kóktemgi egis naýqany úshin «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamasy arqyly qosymsha 100 mıllıard teńge bólýdi tapsyramyn.

Eń aldymen, shaǵyn jáne orta sharýa qojalyqtaryna qoldaý kórsetken jón.

Sonymen qatar, Úkimetke janarmaıdyń naryqtyq baǵasyn on bes paıyzǵa arzandatyp, 165 teńgege deıin tómendetý mindeti júkteldi.

Osyny qamtamasyz etý úshin 390 myń tonna janarmaı jeńildikpen satylatyn bolady.

Jalpy, osy aıtylǵan sharalar qazirgideı kúrdeli kezeńde azamattar men otandyq bıznesti qoldaý úshin kerek.

Munyń barlyǵy koronavırýs indetiniń zalalyn tezirek joıýǵa áser etedi dep senemin!

Dorogıe sootechestvennıkı!

 

Polojenıe v mıre ostaetsá slojnym. Infısırovano pochtı 800 tysách chelovek v 177 stranah. Dınamıka zabolevanıı rastet ejednevno, po vseı vıdımostı, prıblıjaıas k svoemý pıký.

Vırýs proveráet na prochnostvse gosýdarstva.

Kazahstan odnım ız pervyh prınál neobhodımye mery. Blagodará vvedenıý rejıma chrezvychaınogo polojenıa nam ýdalos predotvratıt nekontrolırýemoe rasprostranenıe vırýsa.

Bez etogo kolıchestvo ınfısırovannyh moglo byt v razy bolshe.

Po moemý porýchenıý ýsıleny karantınnye mery ne tolko v stolıse ı v Almaty, no ı vo vseh regıonah strany.

Blagodarú vseh kazahstansev za ponımanıe, spokoıstvıe ı vyderjký.

My ne dopýstım panıkı, ı v etom grajdane doljny podderjat gosýdarstvo. Seıchas eto vajno kak nıkogda.

Segodná vsá strana vosqıshaetsá mýjestvom ı stoıkostú kazahstanskıh vracheı ı medrabotnıkov. Onı nastoıashıe geroı, kotorye spasaıýt jıznı.

Mnoı prınáto reshenıe o dopolnıtelnyh merah podderjkı teh, kto nahodıtsá na peredovoı borby s pandemıeı.

Dýmaıý, segodná eto samoe maloe, chto my mojem sdelat dlá nashıh medıkov.

Otdelnoı blagodarnostı  zaslýjıvaıýt ı sotrýdnıkı polısıı, a takje voennoslýjashıe.

K sojalenıý, rabota ı jızn v rejıme CHP vsegda prıvodıt k znachıtelnym ekonomıcheskım ı sosıalnym ızderjkam.

Mnogıe kazahstansy segodná stalkıvaıýtsá s bolshımı trýdnostámı. My eto prekrasno ponımaem.

Pravıtelstvo ı akımy ýje prıstýpılı k realızasıı pervogo paketa antıkrızısnyh mer.

Ponımaıa ostrotý sıtýasıı, mnoı prınáto reshenıe o dalneıshıh shagah po podderjke grajdan ı bıznesa.

Pervoe. Porýchaıý proındeksırovat pensıı ı gosýdarstvennye posobıa, vklúchaıa adresnýıý sosıalnýıý pomosh, na 10% v godovom vyrajenıı.

Eto oznachaet ývelıchenıe dohodov sootvetstvýıýshıh kategorıı nashıh grajdan na obshýıý sýmmý bolee 200 mıllıardov tenge.

VtoroePorýchaıý rasshırıt ohvat dopolnıtelnymı sosıalnymı vyplatamı v razmere odnoı mınımalnoı zarabotnoı platy, o chem ıa govorıl 23 marta.

Schıtaıý, chto etı dengı – 42500 tenge – doljny polýchat ne tolko te, kto ranee ımel ofısıalnýıý rabotý ı zarplatý. Nýjno pomoch nashım grajdanam, kotorye ıavlálıs ı ıavláútsá samozanátymı ılı rabotalı neofısıalno.

Dlá etogo ım dostatochno formalızovat svoı statýs, posle chego na ves perıod CHP onı nachnýt polýchat ejemesáchnýıý sosvyplatý ot gosýdarstva.

Vyskazyvaıýtsá obosnovannye opasenıa, chto nekotorye grajdane, ımeıa dostatochnye neofısıalnye dohody, vse ravno býdýt oformlátsá dlá polýchenıa etoı vyplaty.

S podobnoı sıtýasıeı my, eslı pomnıte, ýje stalkıvalıs.

No ız-za otdelnyh nesoznatelnyh lúdeı my ne mojem stavıt pod ýdar sotnı tysách deıstvıtelno nýjdaıýshıhsá sograjdan.

V selom mery, vyskazannye mnoı 23 marta ı segodná, ohvatát porádka 3 mıllıonov nashıh grajdan.

TretePorýchaıý prodlıt s 1 aprelá do 1 ıýlá pravo nezastrahovannyh grajdan polýchat medısınskýıý pomosh v sısteme obázatelnogo sosıalnogo medısınskogo strahovanıa.

Na etot perıod obslýjıvanıe grajdan v medýchrejdenıah doljno osýshestvlátsá v polnom obeme, nezavısımo ot statýsa ýchastnıka OSMS.

ChetvertoeNeobhodımo rasshırıt perechen kategorıı grajdan, kotorym doljny predostavlátsá besplatnye prodýktovo-bytovye nabory.

Takoı paket pomoshı doljen byt dopolnıtelno predostavlen ınvalıdam 1-ı, 2-ı, 3-ı grýppdetám-ınvalıdam ı ofısıalno zaregıstrırovannym bezrabotnym.

Eto mera ohvatıt bolee 800 tysách chelovek.

Prıchem nýjno ýtverdıt mınımalnyı razmer takıh naborov v natýralnom vyrajenıı.

Vajno zadeıstvovat mestnyı malyı ı srednıı bıznes dlá proızvodstva ı dostavkı.

Pravıtelstvý neobhodımo prıvlech otechestvennye IT-kompanıı dlá razrabotkı platformy, kotoraıa pozvolıt obespechıt effektıvnyı mehanızm monıtorıńa selevogo rasqodovanıa sredstv sosıalnoı podderjkı.

V dalneıshem nýjno postepenno pereıtı ot natýralnyh naborov k perechıslenıý sredstv dlá samostoıatelnogo vybora ı pokýpkı.

Pátoe. Kraıne vajno svoevremenno provestı vesenne-polevye raboty.

70 mıllıardov tenge býdet vydeleno ız búdjeta ı dovedeno do fermerov cherez AO «Agrarnaıa kredıtnaıa korporasıa». Stavka dlá konechnyh zaemshıkov ne býdet prevyshat 5%.

Porýchaıý napravıt dopolnıtelno 100 mıllıardov na etı selı v ramkah programmy «Ekonomıka prostyh vesheı». Konechnaıa stavka v ramkah etoı programmy byla ýnıfısırovana po vsem otraslám ı sostavláet 6%.

V pervýıý ochered neobhodımo podderjat melkıe ı srednıe kresánskıe hozáıstva.

Krome togo, stavlú Pravıtelstvý zadachý po ýdeshevlenıý seny dıztoplıva dlá selhozproızvodıteleı do 165 tenge za lıtr ılı na 15% ot rynochnoı seny.

Dlá etogo býdet vydeleno okolo 390 tysách tonn dıztoplıva po lgotnoı sene.

Podcherkný, chto ýdeshevlennoe toplıvo doljno doıtı do konechnyh polýchateleı – fermerov.

Rabota t.n. «operatorov», cherez kotoryh ıdet snabjenıe, doljna byt absolútno prozrachna.

Pravıtelstvo ı Generalnaıa prokýratýra doljny obespechıt sootvetstvýıýshıı nadzor ı kontrol v regıonah.

Estrád problem, kotorye ýslojnáútsá v ýslovıah karantına – oformlenıe zalogovogo ımýshestva v SONah, notarıalnoe zaverenıe, prıobretenıe zapasnyh chasteı ı t.p.

Poetomý voprosy vesenne-polevyh rabot doljny byt na osobom kontrole ý Pravıtelstva ı akımatov.

S tochkı zrenıa prodovolstvennoı bezopasnostı seıchas krıtıcheskı vajen kajdyı den.

ShestoeIz-za vvedennyh karantınnyh mer vokrýg stolısy, gorodov Almaty ı Shymkent nablúdaetsá ızbytok trýdosposobnogo naselenıa, prejde vsego, molodejı.

Pravıtelstvý ı akımam v ramkah «Dorojnoı karty zanátostı» sledýet nezamedlıtelno nachat konkretnye proekty ımenno v ýpománýtyh regıonah.

Ý lúdeı doljen byt ıstochnık zarabotka, chtoby onı ne sıdelı ý zakrytyh shlagbaýmov bez sredstv k sýshestvovanıý.

Grajdanam, kotorye gotovy vyehat na rabotý v ramkah «Dorojnoı karty zanátostı», býdýt predostavleny «podemnye» v razmere 2 MZP ılı 85000 tenge srazý je posle prıbytıa k mestý raboty.

Ne vzamen, a v dopolnenıe k regýlárnoı zarabotnoı plate.

Býdýt razvernýty mobılnye rekrýtskıe pýnkty, v ramkah kotoryh akımaty provedýt razásnıtelnýıý rabotý, ekspress-testırovanıe na koronavırýs, sbor ı transportırovký rabotnıkov do mesta novoı raboty.

I konechno, vseh zanátyh po «Dorojnoı karte bıznesa» rabotodatelı obázany obespechıt dostoınymı ýslovıamı trýda ı sredstvamı zashıty.

Sedmoe. Ranee ıa ýje obnarodoval mery, napravlennye na podderjký MSB. Eto ı nalogovye preferensıı, ı otsrochkı po platejam po zaımam, ı mnogoe drýgoe.

Chto kasaetsá predlojenıı predstavıteleı malogo ı srednego bıznesa.

Bolshoe kolıchestvo ız nıh podderjano ı ýje realızýetsá gosorganamı. Eto kasaetsá rasshırenıa vıdov deıatelnostı, prıznavaemyh prıorıtetnymı dlá seleı gospodderjkı, snıjenıa ı ýnıfıkasıı stavkı kredıta, ývelıchenıa obema gosýdarstvennyh garantıı.

Agentstvo po fınansovomý regýlırovanıý rabotaet s bankamı ı drýgımı fınorganızasıamı po voprosý otsrochkı ı restrýktýrızasıı platejeı po kredıtam MSB.

Hochý otdelno ostanovıtsá na dannom voprose.

Mnogıe predprınımatelı prosát prıkazat bankam ne nachıslát prosenty na kredıty za perıod CHP.

Sledýet ponımat, chto dlá bankov eto ýpýshennaıa vygoda, ýbytok. Bankı toje neotemlemaıa chastnasheı ekonomıkı.

Poetomý ıa vnov obrashaıýs k bankam vtorogo ýrovná proıavıt konstrýktıvızm, grajdanskýıý otvetstvennostı solıdarnost

V trýdnye dlá bankov momenty gosýdarstvo okazalo ım znachıtelnýıý pomosh. Seıchas ot vas nýjna podderjka naselenıý ı otechestvennomý bıznesý.

Vmeste s tem, prı neobhodımostı gosýdarstvom mogýt byt predprınáty dopolnıtelnye dırektıvnye mery.

V selom v slýchae dalneıshego ýhýdshenıa sıtýasıı Pravıtelstvo ı fınansovye regýlátory prımýt mery po reshenıý dannogo voprosa.

Dalee. Nashı predprınımatelı nýjdaıýtsá v dopolnıtelnoı podderjke v chastı snıjenıa nalogovogo bremenı. Eto v osobennostı vajno s tochkı zrenıa sohranenıa zanátostı ı vyplaty zarplat.

Poetomý dlá sýbektov MSB v naıbolee postradavshıh sektorah ekonomıkı na 6 mesásev (s 1 aprelá do 1 oktábrá t.g.) otmenáetsá nachıslenıe ı ýplata nalogov ı drýgıh platejeı s fonda oplaty trýda.

Etı sektora vklúchaıýt v sebá: obshestvennoe pıtanıe, otdelnye sektora torgovlı, transportnye ýslýgı, konsýltasıonnye ýslýgı, IT-sektor, gostınıchnyı bıznes, týrızm ı t.d.

Goskomıssıa po CHP ýtverdıt okonchatelnyı perechen ı býdet aktýalızırovat ego po mere neobhodımostı.

V obrashenıı predprınımateleı ıa takje otmetıl prosbý o nenachıslenıı lúbyh nalogov na perıod krızısnoı sıtýasıı.

Po etomý voprosý hotel by otmetıt sledýıýshee.

Operatıvnoe reshenıe bylo prınáto, po moemý porýchenıý Pravıtelstvo prıostanovılo ýplatý vseh nalogov dlá MSB na trı mesása.

To estna dannyı moment konstrýksıa takova, chto nalogı v etot perıod platıt ne nado, no prıdetsá zaplatıt pozdnee.

Vmeste s tem, my vnımatelno ızýchaem sıtýasıý v ekonomıke. V zavısımostı ot togo, kakoı ona býdet, my prımem okonchatelnoe reshenıe.

Dalee. Pravıtelstvom vedetsá rabota s partneramı po Evrazııskomý ekonomıcheskomý soıýzý v chastı obnýlenıa vvoznyh poshlın dlá naıbolee vajnogo dlá nas ımporta.

Reshenıe po sredstvam ındıvıdýalnoı zashıty, syrú dlá ıh proızvodstva, vaksınam, naboram dlá dıagnostıkı ýje prınáto.

Prodoljaetsá rabota po snıjenıý ımportnyh poshlın po rádý prodovolstvennyh tovarov, po kotorym my ne ıavláemsá samodostatochnymı.

Pravıtelstvý sledýet obespechıt ýchet zaprosov otechestvennogo bıznesa ı ýskorıt dannýıý rabotý.

Kraıne vajno takje zadeıstvovat potensıal mestnogo malogo ı srednego bıznesa.

Akımaty ı Pravıtelstvo (cherez «Gosýdarstvennýıý prodovolstvennýıý korporasıý») doljny naladıt mehanızm garantırovannogo zakýpa prodýksıı ý otechestvennyh selhoz ı pererabatyvaıýshıh predprıatıı kak mınımým na 6 mesásev vpered, t.e. vnedrıt tak nazyvaemyı «forvardnyı zakýp» ılı «pokýpký pod ýrojaı».

Predstoıt opredelıt chetkıı mehanızm ıntegrasıı predprıatıı po vseı sepochke – ot polá do prılavka ı obespechıt ıh lgotnym kredıtovanıem.

Bıznes, v svoıý ochered, doljen vzát na sebá vstrechnye obázatelstva po obespechenıý obema proızvodstva, sohranenıý sen, podderjanıý zanátostı ı t.d.

Vosmoe. Dlá realızasıı dannogo paketa mer porýchaıý Pravıtelstvý ı Nasıonalnomý Banký zadeıstvovat vse neobhodımye ıstochnıkı sredstv, vklúchaıa Gosýdarstvennyı fond sosıalnogo strahovanıa, resýrsy ı ınstrýmenty Nasıonalnogo Banka.

Sredstva Nasıonalnogo fonda, sozdannogo nashım Pervym Prezıdentom – Elbasy, sledýet rasqodovat rasıonalno.

V seláh operatıvnogo ı tochechnogo dovedenıa sredstv do realnoı ekonomıkı ne stoıt ısklúchat vozmojnostı prámogo fınansırovanıa cherez gosýdarstvennye ınstıtýty razvıtıa: «Baıterek», «Agrarnaıa kredıtnaıa korporasıa» ı drýgıe.

Dannyı mehanızm, narádý s drýgımı preferensıamı, doljen byt naselen na pomosh srednım bystrorastýshım kompanıam s eksportnoı naselennostú. Etı kompanıı mogýt vystýpıt nashımı «lokomotıvamı» ı v postkrızısnyı perıod.

Dalee. S ýchetom obema fınansovyh resýrsov, masshtabov antıkrızısnyh mer osobýıý vajnostprıobretaıýt voprosy obespechenıa selevogo ı effektıvnogo rasqodovanıa vydeláemyh sredstv, soblúdenıa prınsıpov otkrytostı ı prozrachnostı prı okazanıı podderjkı grajdanam ı bıznesý.

Eta zadacha vozlagaetsá na Schetnyı komıtet. Nýjno podklúchıt takje k dannoı rabote regıonalnye revızıonnye komıssıı, obshestvennye sovety.

Prı etom sledýet ýchıtyvat osobye ýslovıa chrezvychaınogo polojenıa.

 

Dorogıe kazahstansy!

 

Ia ponımaıý, jızn postavıla kajdogo ız nas v neprostye ýslovıa.

No epıdemıa koronavırýsa – vremennoe ıavlenıe, ı my obázatelno ego pobedım.

Edınstvo ı splochennost nashego obshestva prıdaıýt nam sıl ı ýverennostı v tom, chto vmeste my preodoleem vse trýdnostı!

Otdelnye slova podderjkı adresýıýtsá bolnym koronavırýsom. Ne ochaıvaıtes! Prı vseı opasnostı eta bolezn ne ıavláetsá absolútno fatalnoı, ot nee ızlechıvaıýtsá. My, gosýdarstvo ı obshestvo, sdelaem vse vozmojnoe, chtoby pomoch vam.

 

Qurmetti otandastar!

 

Koronavırýs indetine baılanysty barshamyz kúrdeli kezeńdi ótkerip otyrmyz.

Biraq, bul – ýaqytsha qıyndyq.

Biz ony mindetti túrde jeńemiz!

Búkil álem kúresýde. Biz de bar kúsh-jigerimizdi salamyz.

Biz, memleket jáne qoǵam bolyp barsha azamattarymyzǵa qoldaý kórsetemiz, eshkimdi kómeksiz qaldyrmaımyz.

Muqtaj adamdarǵa qol ushyn beremiz. 

Buǵan eshqandaı kúmán bolmaýy kerek.

Eń bastysy, shydamdylyq, tózimdilik jáne jaýapkershilik tanytaıyq.

Biz – rýhy asqaq, birligi bekem, eńsesi bıik halyqpyz.

Sondyqtan, bul synaqtan da súrinbeı ótip, qıyndyqty birge eńseremiz dep senemin.

Basty toılarymyz áli alda.

Tórt qubylamyz túgel bolsyn, aǵaıyn!

Biz birgemiz!

 

RELATED NEWS
MUZDYQTARDYŃ ERÝİ — ORTALYQ AZIADAǴY SÝ PROBLEMASYN  KÚRDELENDİREDİ
09 sáýir 2019
MUZDYQTARDYŃ ERÝİ — ORTALYQ AZIADAǴY SÝ PROBLEMASYN KÚRDELENDİREDİ

Sońǵy kezde ózenderge aǵatyn quıylatyn sýdyń kólemi ulǵaıdy dep qýanatyn adamdardy jıi kóremiz. Alaıda, mamandar buǵan qaıǵarady. Sebebi, muzdyqtardyń jyldam erýi saldarynan sýdyń kólemi artýda. Ortalyq Azıa aımaǵynda Araldyń tartylýyna qatysty, Ámýdarıa men Syrdarıanyń durys, tıimdi paıdalanbaýy men salada jańa tehnologıalardyń bolmaýynan tys aımaqta sýǵa qatysty taǵy bir problema bar. Ol sońǵy jyldary Tán-SHán men Pamır taýlaryndaǵy muzdyqtardyń jyldam erı bastaýy. Oǵan klımattyń jylynýy men Araldan ushqan tuzdy shań-tozań qatty áser etýde.

Araldy Qutqarý Halyqaralyq Qorynyń Qazaqstandaǵy atqarýshy dırektory Bolat Beknıazdyń aıtýynsha, Syrdarıa men Ámýdarıa sý keletin jaǵy bizdiń muzdyqtar ǵoı. Onyń kólemi azaıyp jatyr, keıbir jerde 50, keı jerde 40 % kemigen. Klımattyń ózgerýine baılanysty negizgi sýdyń kólemi azaıyp jatyr. Tájikstan Respýblıkasy Ǵylym akademıasy Sý problemalary, gıdroenergetıka jáne ekologıa ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Bahrom Mamadalıev, Usaq muzdyqtar joǵalýda. Bul sýdyń azaıýyna ákeledi, búkil elderdegi ózen sýlarynyń ekologıalyq ahýaly nasharlaıdy. Sońy sý resýrstarynyń jetispeýshiligi men tapshylyǵyna ulasady. Iaǵnı  tutas eldi-mekender sýsyz qalyp, halyq arasynda aýrý-syrqaý artady degen sóz.

Ortalyq Azıa elderi taıaý jyldary úlken problemaǵa aınalatyn osy máselelerdi qazirden sheshýi tıis. Alaıda biraýyzdyq tanytqannan góri bas-basyna bı bolýǵa asyq. Taǵy bir úlken problema — sýdyń basyndaǵy elder tipti ózenderdi basy bútin óz menshigi retinde kórýge kóshken.  BUU-nyń keme júrmeıtin halyqaralyq sý arnalaryn paıdalaný quqyǵy týraly konvensıasynyń (Nú-Iork, 1997 j.) 5-babynyń 2-tarmaǵynda «Sýdyń boıyndaǵy memleketter halyqaralyq aǵyn sýdy ádiletti jáne parasatty túrde paıdalanýǵa, ıgerýge jáne qorǵaýǵa qatysady. Mundaı qatysýǵa, osy Konvensıada qaralǵan sýdy paıdalaný quqyǵy sondaı-aq ony qorǵaý men ıgerý máselesinde yntymaqtasýǵa qatysty mindetter de jatady» dep taıǵa tańba basqandaı jazylǵan. Túrkıa Respýblıkasy Áleýmettik ınovasıa zertteý ortalyǵynyń úılestirýshisi, profesor  Jemal Zehır bul máselege qatysty bylaı deıdi:  «Transshekaralyq sýlardy halyqaralyq quqyq sý basyndaǵy  elderdiń basy bútin óz menshigi retinde qoldanýyna ruqsat bermeıdi. Bul óte mańyzdy. Iaǵnı Qazaqstanǵa aqqan Syrdarıa men Ámýdarıany basqa memleketter óz quqyqtaryn shekten asyra paıdalanyp, basqara almaıdy. Qazaqstannyń qajetteligin eskerýi tıis ári kelissóz jasaýlary kerek. Aýmaǵyn basyp ótetin úshin olardy qoldanýlaryna haqtary bar, biraq shekten asyra paıdalana almaıdy». Taǵy bir túrkıalyq ǵalym Hasret Chomak ta, «1997 jyly shyqqan BUU-nyń kelisimine saı, transshekaralyq jáne shekara mańy ózenniń basynda otyrǵan elder sý saıasatyna ózgeris jasaýda ony paıdalanatyn ózge memleketterdiń múddesine kesiri tıý yqtımaly joǵary bolsa, kem degende alty aı buryn olarǵa habar berip, ruqsatyn alýy tıis. Sýdyń bastaýy bizden shyǵady, men oılaǵanymdy isteımin, qalaǵanymsha  qoldanamyn degen túsinik bolmaıdy. Sebebi halyqaralyq uıymnyń qujaty osyny muqıat eskertedi» dedi.

Rasynda da, tabıǵatta sý men jel adamdar syzǵan shekaralarǵa moıynsunbaıdy.  Bir elden ekinshi elge vıza, pasport almastan emin-erkin óte beredi. «Bul sý meniki» deýge eshbir memlekettiń haqy joq. Árıne, qoldaný quqyna, qajettilikterin óteý quqyna ıe. Alaıda halyqarlyq quqyq kórshińizdiń de quqyna zardap etpeńiz, qajet bolǵanda, oǵan da sý beresiz deıdi. Sondyqtan birige otyryp kelisý kerek, múmkindik bolsa, ortaq sý qoımalaryn jasaý kerek. Energıa máselesin de birigip sheshý qajet.

Araldy Qutqarý Halyqaralyq Qorynyń Qazaqstandaǵy bólimshesiniń sý resýrtary jónindegi departamentiniń basshysy Ámirhan Kenshimov, Eki konvensıa bar. Bireýi 1992 jyly qol qoıylǵan Helsınkı konvensıasy. Ol jaqsy jumys istep tur. 45-ten astam el múshe. Onyń ishinde: biz de múshemiz, Ózbekstan da múshe. Biraq ony Qyrǵyzstan moıyndamaı otyr, Tájikstan moıyndamaı otyr. Sodan keıin baryp 1997 jylǵy Nú-Iork konvensıasy bar. Basynda sharty bolǵan 35 memleket moıyndaǵannan keıin kúshine enedi dep, byltyr kúshine endi. 35 memleket moıyndady. Biz oǵan kirgen joqpyz, Ózbekstan oǵan kirgen.

Máselen, Qyrǵyzstan «Qambar Ata» sý elektr stansasyn, Tájikstan bolsa «Rogýndy» salýǵa shetel ınvestorlaryn izdeýde. Biraq, mundaı jobalarǵa úshinshi elderdiń qarjy salýy qaýipti. Sý máselesin basqarý úderesine sheteldikterdi aralastyrý alańdatpaı qoımaıdy. Erteń oıynǵa aınaldyryp júrmeı me? Sondyqtan Orta Azıa elderi sý elektr stansalaryn birigip salýy kerek. Qyrǵyz Respýblıkasynyń Aýylsharýashylyǵy jáne melıorasıa eks-mınıstri Chyngysbek Ýzakbaev, Búgin ınvestorlar kerek dep jatamyz, biraq shetten kelgenderden men qorqamyn. Ashyq aıtaıyn Qyrǵyzstanda qazirgi kezde ekonomıkalyq aýhal nashar. «Qambar Ata-1» men joǵary Naryn sý elektr stansalaryn qurýǵa Qytaı eki alaqanyn ysqylap daıyn otyr. Kel men aqsha bereıin dep. Al orystar Reseı de  bizdiń eń jaqyn dos memleket. Olar da suqtanyp otyr. Endigári Orta Azıadan shyqpaımyn dep Tramp ta qatty aıtyp jatyr. Olar bul aımaqtan eshqashan shyqpaıdy, óıtkeni olardyń árbiriniń osy jerde óńirlik saıasaty men múddesi bar.

Al Túrkıadaǵy «Hydropolitics association» halyqaralyq uıymynyń prezıdenti  Dýrsýn Iyldyzdyń kózqarasy: «Orta Azıada energıa máselesin sý problemasymen qatar sheshý qajet. Áıtpese, tek sýdyń jaıyn retteý ońaıǵa soqpaıdy. Sebebi, Keńes dáýirinde ekonomıkanyń sý kóp qoldanylatyn salalary damytyldy. Mysaly, Ózbekstandy sýǵa asa muqtaj tikeleı egistikke táýeldi sala etti. Sýdyń joǵary jaǵynda ornalasqan qyrǵyz ben tájik energıasy joq bolǵan soń sýdan energıa alýǵa umtylsa, kerisinshe sýarmaly alqaby kóp tómendegi elder sýǵa muqtaj boldy».

Demek, sýdyń basyndaǵy elderdiń de, sońyndaǵy elderdiń de múddesi tolyq úılesim tabýy kerek. Sonda ǵana másele tolyq sheshimin tabady. Bul úshin ortaq sý bankin qurý — tıimdi joldardyń biri. Qyrǵyz Respýblıkasynyń Aýylsharýashylyǵy jáne melıorasıa eks-mınıstri  Jýmakadyr Akeneevtiń pikirinshe, Birigip sý banki túzilse, ol bank Saýd Arabıasy sıaqty qarjyly eldermen kelissóz jasap, sizder sý qubyryn tartyp  berińizder deý kerek. Odan soń sý qubyry arqyly ózimizden asqan sýdy olarǵa satyp, túsken aqshany sý máselesin sheshýge paıdalansaq bolady. Araldy toltyrýymyz kerek, halqymyz jaqsy sý ishýi kerek. Óıtkeni, densaýlyǵy jaqsy adamnyń ómir súrýi uzarady.

Sý bankisin qurý úshin árbir eldiń óziniń kvotasy bolady. Sý energetıkalyq resýrtarǵa keıbir jerlerde osy kvotalardy almastyrý qajet. Quqyqtyq suraqtardy retteý jeke máselesi turaqty dıalogty qajet etedi. Jyldyń ár túrli maýsymynda energetıkalyq resýrstardy retteý men paıdalaný taǵy da osy máseleler boıynsha turaqty jumys qajet etedi. Bundaı bastamany 2003 jyly Qazaqstannyń tuńǵysh  Prezıdenti Nursultan Nazarbaev usynǵan bolatyn. Ol sýdy jetkizip berýshi elder men tutynýshy elder arasynda dıalog bola alatyn sý-energetıkalyq konsorsıýmyn qurýdy bastama etip kóterdi. Biraq Ortalyq Azıa memleketteri  ol kezde daıyn bolmady dep esepteımin. Óıtkeni sý men energetıka birge júrse, ár memleket odan paıda tabady. Sol úshin onyń bári bir konsorsıýmnyń qolynda bolý kerek. Gıdroenergetıka, sý máselesi bári bir basqarmada bolý kerek. Sonda ár memleket óz paıdasyn kóredi.

Qazir transshekaralyq sý baseınderinde qazir mynadaı ótkir máseleler tur: sý resýrstarynyń azaıýy, balyq qorynyń azaıýy, sýarmaly jer ónimdiliginiń kúrt túsýi, bıoresýrstardyń joǵalýy, muzdyqtardyń degradasıaǵa ushyraýy, sel qaýipiniń artýy men shólderdiń ulǵaıýy sonymen qatar ózen saǵasyndaǵy ormandardyń degradasıaǵa ushyraýy. Sondyqtan transshekaralyq ózender máselesin bes memleket birige otyryp jýyq arada jedel sheshýi tıis.

Álemdegi sý problemalaryn sheshken elderge qarasaq, olardyń erekshelikteri Orta Azıa memleketterinde de bar. Ol uqsas mádenıet. Eýropaǵa qarasaq ta, Amerıka men Kanada arasyndaǵy baılanysty alsaq ta, bir-birlerine uqsas, tili bir adamdar. Túbi de bir, mádenıeti de. Bir otbasynyń múshesi sıaqty. Orta Azıa aımaǵyndaǵylar Keńes Odaǵy kezinde de birge ómir súrdi. Sondyqtan tarıhı-mádenı baılanystar tereń, dini bir, adamdary bir-birine óte jaqyn. Máseleniń sheshilmeýine eshbir negiz joq. Biraq aımaq kóshbasshylaryna saıası erik-jiger kerek. Olar bastaryn báıgege tigýi tıis.  Sebebi, kórshiniń qajettiligin óteseń ǵana, seniń de máseleń sheshimin tabady.

«Sýdyń tilin bilgen utady, sýdyń tilin bilmegen qurtady». Aımaqta     gıdroenergetıkalyq saıasat shatqaıaqtap tur. Sýdy durys bólisip, basqara almaǵandyqtan kóp dúnıeden utylyp otyrmyz. Máselen, sý-energetıkalyq saıasatyndaǵy áriptestikke nemquraılylyqtyń saldarynan Orta Azıa elderi jylyna 1,7 mıllıard AQSH dollarynan aıyrylady. Iaǵnı bul aımaq elderi jalpy ishki óniminiń 3 paıyzy. Ortalyq Azıa sý energetıkasynyń birtutas saıasatsyz problemany sheshe almaıdy. Bul tek atalǵan elderdegi ózara áriptestik arqasynda ǵana qol jetetin dúnıe. Qazirgi kezde bul másele pisip jetildi. Sý máselesin sheshetin de kezeń jetti.

Ózbekstan basshysy, Qyrǵyzstan basshysy aýysty. Ortalyq Azıa basshylarynyń bir-birimen baılanysy artyp, biraz problemalar sheshildi. Endi aımaq basshylary zardaby aýyr bolatyn sý problemasyn jedel birigip, aqyldasa otyryp qolǵa alýy tıis. Áıtpese, kóp dúnıeden kesh qalamyz.

 

 

Erjan QALYMBAIULY, jýrnalıs

KEZEKTEN TYS PREZIDENTTİK SAILAÝ BOLMAIDY
05 aqpan 2019
KEZEKTEN TYS PREZIDENTTİK SAILAÝ BOLMAIDY

N.Nazarbaev: Konstıtýsıaǵa sáıkes Prezıdent kezekten tys saılaý ótkizý jóninde málimdeme jasaýǵa quqyly, biraq ondaı jaǵdaı bola qoımas. Sondyqtan, tynyshtyq saqtap, kúndelikti jumyspen aınalysa berý kerek.

Búgin Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń Konstıtýsıalyq Keńeske ótinish bildirýine qatysty málimdeme jasady. Málimdemeniń mátini akorda.kz saıtynda jarıalandy.

Prezıdenttiń sózinshe, Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyn qabyldaǵan 1995 jyldan bastap búginge deıin Konstıtýsıalyq Keńeske 220 ótinish joldanypty. Sonyń  22-sin Prezıdent jóneltipti.

«Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq Keńesi týraly» zańǵa sáıkes, Konstıtýsıalyq Keńes Konstıtýsıaǵa resmı túsindirme berýge quqyly. Zańnamada olqylyqtardyń oryn alýy – bolyp turatyn jaǵdaı. Mysaly, Konstıtýsıada Prezıdentti almastyrý joldary aıqyndalmaǵan, sondaı-aq onyń óz erkimen otstavkaǵa ketý jaǵdaıy qarastyrylmaǵan. Mundaı normalar álem elderi konstıtýsıalarynyń bárinde bar. Bul aspektilerdiń ózektiligi zor ekenin eskerip, men Konstıtýsıalyq Keńesten osy erejeni túsindirýdi suradym»,-deıdi N.Nazarbaev. Sonymen qatar búginde qoǵamdy saılaý máselesi men tranzıt jaıy qyzyqtyratynan toqtalǵan ol: «Biraq, bul taqyrypqa qatysty jurtty dúrliktirýdiń qajeti joq. Ata zańymyzda, «Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti týraly» Konstıtýsıalyq zańda saılaý ótkizýdiń tártibi men ýaqyty, ókilettiliktiń aıaqtalý merzimi anyq jazylǵan. Konstıtýsıaǵa sáıkes Prezıdent kezekten tys saılaý ótkizý jóninde málimdeme jasaýǵa quqyly, biraq ondaı jaǵdaı bola qoımas. Sondyqtan, tynyshtyq saqtap, kúndelikti jumyspen aınalysa berý kerek»,-dedi.

Esterińizde bolsa, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń QR Konstıtýsıalyq Keńesine ótinish joldaǵany týraly Keńestiń saıtynda aqparat shyqqan bolatyn. Onda «2019 jylǵy 4 aqpanda Respýblıkanyń Konstıtýsıalyq Keńesi Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á. Nazarbaevtyń Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 42-babynyń 3-tarmaǵyna resmı túsindirme berý týraly ótinishin konstıtýsıalyq is júrgizýge qabyldady. «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq Keńesi týraly» Konstıtýsıalyq zańyna sáıkes, atalǵan ótinishti Konstıtýsıalyq Keńestiń otyrysynda qaraý úshin qajetti materıaldardy daıyndaý jumysy júrgizilýde», -dep jazylǵan edi habarlamada.

 

 

Separatızm úshin Petropavlda erli-zaıyptylar 5 jylǵa sottaldy
16 tamyz 2022
Separatızm úshin Petropavlda erli-zaıyptylar 5 jylǵa sottaldy

Petropavlda eldiń bútindigin buzýdy nasıhattap, ultaralyq alaýyzdyq týdyrǵan erli-zaıyptylar 5 jylǵa sottaldy.

QR Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń Soltústik Qazaqstan oblysy boıynsha departamentiniń málimetinshe, Petropavl qalalyq soty áleýmettik jeli arqyly ultaralyq alaýyzdyqty týdyrǵan erli-zaıyptyǵa qatysty qylmystyq isti qarap, úkim shyǵardy. Kúıeýi men áıeli endi aldaǵy 5 jyldy qylmystyq-atqarý júıesiniń ortasha qaýipsizdiktegi mekemesinde ótkizedi.

Byltyr jeltoqsan aıynda Petropavl turǵyndary Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń SQO boıynsha departamentiniń jáne SQO Polısıa departamentiniń ekstremızmge qarsy is-qımyl basqarmasy qyzmetkerleriniń kózine túsken. Erli-zaıypty áleýmettik jelide jáne YouTube arnasynda Soltústik Qazaqstan oblysyn jáne Petropavldy Reseıdiń quramyna berý qajettigi jaıynda qaıta-qaıta jazyp, aıtyp, osylaısha eldiń tutastyǵyn buzýdy nasıhattady. Óńirdegi jáne jalpy eldegi túrli ult ókilderi arasynda, jalpy qoǵamda ultarazdyq týdyrdy.

«Petropavl qalalyq soty qylmystyq isti 20 mamyr kúni qarady. Separatıstik áreketi bar qylmystyq is birneshe sot otyrysynda qaraldy. Sottalýshylardyń kinási dáleldendi. Tıisti taldaý júrgizildi. İsti Ulttyq qaýipsizdik komıteti tergedi. Osyǵan uqsas qylmystar 2018 jyly, 2019 jyly da qaraldy. Onda da kináliler sottaldy. Jalpy, QR Qylmystyq kodeksiniń 180-baby 2-bóligi boıynsha 5 jyldan 10 jylǵa deıin jaza qarastyrylǵan. Jazany óteýdiń basqa balamasy joq. Sondaı-aq, ekstremıstik qylmys bolǵandyqtan, shartty túrde merziminen buryn bosatylmaıdy», - deıdi Petropavl qalalyq sotynyń sýdıasy Almas Jumaǵazın.

 

inform.kz

Biz týraly
ulys.kz — aqparattyq, saraptamalyq jáne tanymdyq baǵyttaǵy materıaldardy beredi.
 
Mýltımedıalyq joba zaman talabyna saı jasalǵan. Qazaqstannyń aqparattyq naryǵyn sapaly
kontentpen qamtamasyz etýge úles qosýǵa baǵyttalǵan. Mundaǵy saraptamalyq, tanymdyq
maqalalar san salany qamtıdy. Geostrategıa, geoekonomıka, geosaıasat, halyqaralyq
qatynastar men eldiń ishki-syrtqy saıasaty, ekonomıka, jahanda bolyp jatqan tektonıkalyq
ózgerister men trend taqyryptar ulttyq múdde turǵysynan tereń taldanyp qazaq
oqyrmandaryna jetkiziledi. Ortalyq Azıa men Túrki álemine erekshe kóńil bólinedi.