2022 jyly eldiń jalpy ishki ónimindegi kólik-logıstıka salasynyń úlesi 6,1 paıyz boldy. 2025 jylǵa deıin bul kórsetkishti 9 paıyzǵa jetkizý kerek degen meje qoıylyp otyr. Ashyq teńizge shyǵatyn múmkindigi joq Qazaqstan úshin bul ońaı sharýa emes. Qazaq dalasynyń salystyrmaly túrde jazyqta jatqany, Batys Qytaı-Batys Eýropa sıaqty iri kólik dáliziniń bolýy, Kaspıı arqyly sanksıa qursaýyndaǵy Reseı aýmaǵynan tys ótkelder arqyly birneshe elge shyǵýǵa bolatyny durys uıymdastyra bilse, úlken múmkindikter ashady.

Jalpy tıisti ınfraqurylym bolmaıynsha syrtqa taýar satý múmkin emes, ınvestorlar da at-tonyn ala qashatyn bolady. Shyndyǵynda, Qazaqstan úshin jol men kólik salasyn damytý - búgingideı kúrdeli kezeńde ekonomıkany damytýdyń eń tıimdi tetigi.

2023 jyly Qytaıdan Reseıge jáne keri baǵytta Qazaqstan arqyly 3,8 mln tonna júk tasymaldanǵan. Bul 2022 jylmen salystyrǵanda 35% kóp. El Qytaı men Eýropa arasyndaǵy Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótetin alys-beris kólemi 18,7 mln tonnaǵa jetken. Bul 2022 jyldyń kórsetkishinen 19% artyq.

Sáıkesinshe júk tranzıtinen búdjetke túsetin tabys ta artyp keledi. 2023 jyldyń alǵashqy jartysynda ǵana tranzıttik júk aınalymy 39% ósip, 200 mlrd teńgeden astam taza tabys kirgen.

Prezıdenttiń halyqaralyq saparlarynda, Úkimet músheleriniń ınvestorlarmen kelissózderinde munaı-gaz, metalýrgıa salasymen birge kólik-logıstıka baǵytyndaǵy jobalar týraly jıi aıtylyp júr. Bul Qazaqstan ekonomıkasyn kólik-logıstıka esebinen ártaraptandyrýǵa yqpal etetin tendensıa deýge bolady.

Reseıdiń sanksıa qursaýynda qalýy Kaspıı kóliniń tranzıttik mańyzyn arttyrdy. Qazaqstan da bul tendensıaǵa laıyqty den qoıyp otyr. Úkimet elde teńiz ınfraqurylymyn damytýdyń 2024-2028 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparyn bekitti. Bul keshendi josparda Aqtaý jáne Quryq porttarynyń bazasynda iri teńiz kólik-logıstıkalyq klasterin qurý kózdelgen. Onyń syrtynda Aqtaý portynan konteınerlik hab ashý josparlanǵan. Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytyn qazir búkil álem «Orta dáliz» retinde biledi.

Bul marshrýt arqyly 2022 jyly 1,7 mln tonna ótse, 2023 jyly 2,76 mln tonna bolǵan. Al 2024 jyldyń 7 aıynda 2,56 mln tonna júk jóneltilgen. Osy qarqyn saqtalsa, jeltoqsan aıyna qaraı 5 mln tonna júk Orta dálizben ótýi múmkin.

Qury portynyń júk qabyldap, jóneltý qabiletin arttyrý úshin meılinshe úlken kemelerdiń toqtaǵany kerek. Sol úshin port  akvatorıasynyń tabany bıyl qosymsha 2 metrge tereńdetildi.

2030 jyly Orta dálizben ótetin júk kólemin 10 mln tonnaǵa jetkizý kózdelgen. Qazirgi qarqynmen ólshep qarasaq, bul mejege 2030 jyldan erte jetýge bolatyn túri bar. Mejeniń qanshalyqty erte oryndalatyny Reseıdiń sanksıalar qursaýynan qashan bosaıtynyna da baılanysty. Degenmen keıbir sarapshylar Reseı sanksıalardan arylǵan kúnniń ózinde orta dáliz aımaqtyq

Kóktemnen beri elde 12 myń shaqyrym jol salynyp, jóndelip jatyr. Bul keıingi 33 jylda bolmaǵan kórsetkish. Osy 12 myń shaqyrym joldyń 8 myń shaqyrymy respýblıkalyq baǵynystaǵy, 4 myń shaqyrymy jergilikti baǵynystaǵy joldar. Eldegi joldardyń jalpy uzyndyǵy 95 myń shaqyrym desek, bıyldyń ózinde 12,6 paıyzy jańartylyp jatyr degen sóz.

2023 jyly elimiz shoıyn jol arqyly 50 mln tonnaǵa jýyq taýar eksporttaǵan. Atap aıtsaq, Qytaıǵa – 12,7 mln tonna, Ózbekstanǵa 10 mln tonna, Reseıge 34,6 mln tonna júk jóneltilgen. Bıyl osy kórsetkishti 60 tonnadan asyrý josparlanyp otyr.

Kólik mınıstri Marat Qarabaev jaz bolsa bılet tappaı sandalatyn jolaýshylardyń máselesin sheshý úshin 140 jańa vagon satyp alynatynyn aıtqan bolatyn. Temirjol salasynda qolǵa alynǵan eki iri joba bar. Olar: «Dostyq – Moıynty», «Darbaza – Maqtaaral» marshrýttaryn iske qosý. Onyń syrtynda 1,4 myń shaqyrym temirjoldy jóndeý kózdelgen.

Qazaqstan jeriniń Eýropa men Qytaı arasynda qolaıly tranzıttik aýmaq bolatynyn halyqaralyq ınvestorlar da jaqsy túsinip otyr.  Oǵan eldiń kólik jáne logıstıka salasyna kóptegen iri halyqaralyq jáne ulttyq ınvestorlardyń aqsha salyp jatqanyn mysal retinde ataýǵa bolady.  

Keıingi jyldary Qazaqstannyń kólik jáne logıstıka ınfraqurylymyna 35 mıllıard dollarǵa jýyq ınvestısıa tartylǵan. Eýropalyq ınvestısıalyq bank, Eýropa qaıta qurý jáne damý banki sıaqty iri qarjy ınstıtýttarymen jalpy somasy 800 mıllıon eýro bolatyn memorandým jasalyp, Eýropalyq ınvestısıalyq bank arqyly salaǵa  500 mıllıon eýro ákelindi.

Al «Qazaqstan temir joly» ulttyq kompanıasy Sıngapýrdyń PSA International  kompanıasymen, ázerbaıjandyq ınvestorlarmen birge birneshe iri jobany qolǵa almaqshy.

TransLogistica Kazakhstan medıa ortalyǵynyń málimeti boıynsha, Eýropa men Qytaı arasynda qurlyq arqyly tasymaldanatyn taýardyń  70%-ǵa jýyǵy Qazaqstan arqyly ótedi. Osynyń arqasynda Qazaqstan Qytaı men Eýropa arasyndaǵy eń iri tranzıttik habqa aınaldy. Bul jerde Qytaıdyń «Bir beldeý, bir jol» bastamasy  jemisin berip jatyr deýge bolady.

Qazaqstannyń Qytaı-Eýropa arasyndaǵy temirjol tasymalynda da joǵary úles alyp otyr. Eki ortada temirjolmen tasymaldanatyn júktiń 20-25%-y Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótip jatyr.

Taǵy bir aıta ketetin jaıt, Qytaı bıznesi Uly Jibek jolyn jandandyrý degen strategıalyq ıdeıadan shet qalǵan joq. Muny áleýmettik jaýapkershilik dep aıtýǵa da bolady.

Qazaqstan Ulttyq Bankiniń burynǵy tóraǵasy Grıgorıı Marchenko "Kıiz úı kúmbezi" YouTube-arnasyna bergen ashyq suhbatynda elge áser etken kúrdeli ekonomıkalyq sheshimder týraly estelikterin bólisti. Ol eń iri devalvasıalar, Ulttyq qordyń qurylýy jáne Ázerbaıjan bankine quıylǵan ınvestısıalarǵa qatysty janjal týraly egjeı-tegjeıli aıtty. Tolyǵyraq Orda.kz materıalynda.

Qazaqstan tarıhyndaǵy eń iri devalvasıa

Ulttyq banktiń burynǵy basshysy Grıgorıı Marchenko el tarıhyndaǵy eń eleýli devalvasıalar týraly áńgimeledi. "Ulttyq Bank 2009 jylǵy aqpanda jasaǵan devalvasıa, keıde aıtylyp júrgendeı, 50 %  emes, 25% boldy. Eń úlken devalvasıa qashan boldy? Ol 1994 jylǵy aqpanda boldy. Sol joly baǵam bir aıda 11-den 40 teńgege deıin – úsh jarym ese quldyrady. Bul devalvasıanyń sebebi Prezıdent Nazarbaevty ózara esep aırysý deıtinge kóndirgen Sergeı Tereshenko Úkimetiniń sheshimimen baılanysty. Onyń máni Ulttyq Banktiń kóp mólsherde aqsha basyp shyǵarýynda jáne olardy ózara qaryzdaryn óteý úshin kásiporyndarǵa berýinde boldy. Prezıdent Ulttyq Banktiń vızasyn almastan, Jarlyqqa qol qoıdy. Óıtkeni  sol kezde mańyzdy laýazymda bolǵan marqum Dáýlet Sembaev mundaı sheshimge óte qarsy boldy. Alaıda áli jóndi jumys istep te úlgermegen Ulttyq Banktiń táýelsizdigi basyp-janshylyp, Jarlyq kúshine endi", dedi Marchenko. Onyń aıtýynsha, munyń nátıjesi apatpen birdeı boldy: baǵam bir aı ishinde úsh jarym ese qulady. Marchenko Djordjtaýn ýnıversıtetinde taǵylymdamadan ótip, Amerıka Qurama Shtattarynan Qazaqstanǵa oralǵanda ınflásıa 1994 jylǵy maýsymda 46,5 % boldy – bul bir jylda emes, bir aıda!

"Mine, osyndaı da ýaqyt boldy. Bir qyzyǵy, Tuńǵysh Prezıdent men oqyǵan estelikterinde osy týraly lám-mım demedi. Múmkin, ol bul oqıǵany umytyp ketken nemese mańyzdy emes dep sanaǵan shyǵar, nemese ony umytýdy jón kórgen shyǵar. Biraq bul eń sátsiz makroekonomıkalyq sheshim bolǵan edi. Qazir baǵam bir dollar úshin 500 teńgeniń mańynda. Eger 1994 jylǵy «ózara esep aıyrysý» bolmaǵanda, qazir biz baǵam 200 teńgege jete me – jetpeı me dep talqylap otyrýymyz múmkin edi. Búgingi ekonomıkalyq problemalardyń kópshiligi – budan 20-30 jyl burynǵy oqıǵalardyń jańǵyryǵy", dep qosty ol.

Teńge baǵamy jáne Ulttyq qordy qurý

Sondaı-aq Marchenko teńgeniń qazirgi baǵamy týraly óz pikirin ortaǵa saldy: "499 ben 500-diń arasyndaǵy aıyrmashylyq – nebári 0,2%. Álemdik bırjalarda ±1% shegindegi mundaı aýytqýlar tehnıkalyq jáne shamaly aýytqý bolyp sanalady. Biraq biz árqashan dóńgelek sanǵa úıirmiz. Mysaly, keńes zamanynda biz mıllıard put astyq jınaýǵa barynsha tyrystyq. Put degenimiz ne? Bul nebári 16 kılo. Muny álemde eshkim túsinbedi. Biraq biz 20 mıllıon tonna astyq jınaı bastaǵanda mıllıard putty birden umyttyq. Bul ózi qyzyq boldy. Biraq bizde 500 teńge nemese mıllıard bolsyn, dóńgelek sıfrǵa erekshe mán berýge beıimdilik bar. Shyndyǵynda, 499 ben 500-diń arasynda eshqandaı aıyrmashylyq joq".

Onyń aıtýynsha, kóptegen adam valúta baǵamyn tek devalvasıamen baılanystyrady. Bul, árıne, belgili bir sátterde durys. Biraq baǵam kúsheıgen kezde bul – tańǵalarlyq jaǵdaı. Baǵamnyń ınflásıamen baılanysy kóp adamǵa túsinikti bolǵanymen, jurttyń bárine birdeı túsinikti emes. Al baǵam Ulttyq qorǵa tikeleı baılanysty ekenin biletinder shamaly. Qor bolashaq urpaq úshin qarjy jınaqtaý quraly retinde oılastyrylǵan. Biraq sol kezdiń ózinde-aq ózgerister bastaldy. Nazarbaev qordy jumsaýǵa bolady degen saıası sheshim qabyldady. Sóıtip jınalǵan qarajatty paıdalaný onyń prezıdenttigi kezinde bastaldy. Bastapqyda Ulttyq qor aktıvterdi satatyn, al valúta elge túsetin jáne Ulttyq Bank ony tikeleı, naryqtan tys satyp alatyn sqema qoldanyldy. Sodan keıin bul qarajat Qarjy mınıstrligi arqyly búdjetke aýdaryldy.

"Keıinirek, men jáne meniń áriptesterim ketkennen keıin, qordaǵy valútany naryq arqyly satý týraly sheshim qabyldandy. Naryqta jylyna qosymsha bes-alty mıllıard dollar paıda bolǵan kezde bul valúta usynysyn arttyrady jáne teńge baǵamyn qoldaıdy", dep atap ótti ol. Sondaı-aq Marchenko eger Ulttyq qordyń qarajaty bolmasa, onda teńge baǵamy budan birneshe jyl buryn bir dollar úshin 500 teńgege jeter edi dedi. Ol ekonomıkany nyǵaıtý, ımportty shekteý jáne óz óndirisimizdi damytý úshin baǵam bir dollar úshin 1200-1500 teńge bolýǵa tıis degenge saıatyn pikirge de nazar aýdardy.

2014 jylǵy jasandy devalvasıa

2014-2015 jyldary Ulttyq Banktiń tóraǵalary Qaırat Kelimbetov pen Danıar Aqyshev bolǵan kezde úsh devalvasıa boldy, dep atap ótti Marchenko. Sodan keıin baǵam bir dollar úshin 150-den 380 teńgege deıin, ıaǵnı eki jarym ese ósti. Onyń aıtýynsha, bul sol kezeńde jiberilgen birqatar makroekonomıkalyq qateliktiń saldary boldy. "2014 jyldyń aqpan aıynyń basynda iri eksporttaýshylardyń qysymymen qajetsiz devalvasıa jasaldy. Lobbıster devalvasıa barlyq máseleni sheshedi jáne jaǵdaıdy jaqsartady dep sendirdi, biraq is júzinde olaı bolmady. Budan "Qazaqmys", "Qazmyrysh" jáne Mittal Steel sıaqty eksporttaýshylar utty. Óıtkeni olar sol dollarǵa kóp teńge ala bastady. Alaıda bul osy sheshimdi qoldaǵan at tóbelindeı kompanıalarǵa ǵana tıimdi boldy", dep túsindirdi Marchenko.

Ol sondaı-aq 2013 jyly Premer-mınıstr Serik Ahmetov devalvasıa týraly usynysty qamtyǵan Mittal Steel-di qoldaý is-qımyl josparyn ázirlep, bekitýge usynǵanyn eske saldy. Sol kezde Ulttyq Bank Prezıdentti bul qadamnan bas tartýǵa kóndire aldy. "Alaıda men 2013 jyldyń qazan aıynda qyzmetten ketkennen keıin devalvasıa boldy". Buǵan deıin Qazaqstan devalvasıany árdaıym reseılik devalvasıanyń ótemaqysy retinde júrgizgen. Mysaly, 2009 jyly Reseı 50% - ǵa devalvasıa júrgizdi, al Qazaqstan 25% - ben shekteldi. Bul ekonomıkaǵa eleýli zalal keltirmeýge múmkindik berdi. Import, onyń ishinde mashınalar men jabdyqtardy ákelý ulttyq óndiristi damytý úshin mańyzdy bolyp qala beredi.

"Ókinishke qaraı, 2014 jyly eń nashar senarı iske asyryldy. Aqpan aıynda aldyn alý devalvasıasy jasaldy, biraq bulaı jasalmaýy kerek edi. Al jeltoqsan aıynda Reseı óz valútasyn 50% - dan astam qunsyzdandyrdy. Nátıjesinde Qazaqstan ótemaqylyq devalvasıa júrgizbedi, bul eleýli teńgerimsizdikter týǵyzdy. Bul rette eki aıda teńge baǵamyn qoldaýǵa 23 mıllıard dollar jumsalyp, shyn máninde aqsha tekke kúıip ketti», dep atap ótti spıker. Osydan keıin merziminen buryn Prezıdent saılaýy jarıalandy. İle saılaýdan keıin devalvasıa bolady, óıtkeni ekonomıka soǵan muqtaj degen sóz tarady. Alaıda saılaýdan keıin devalvasıa qajet emes dep málimdeldi. Sóıtip Reseı devalvasıa júrgizgenge deıin segiz aı boıy Qazaqstan muny jasaǵan joq. Bul qazaqstandyq taýarlardyń dollarlyq balamada reseılik taýarlarǵa qaraǵanda eki ese qymbattaýyna ákeldi, al bul básekege qabilettilikke eleýli soqqy berdi.

"Reseıde, Chelábınsk, Saratov sıaqty kóptegen shekaralas qalada pechene, makaron jáne basqa da qazaqsha ataýlary bar ónimder shyǵaryla bastady. Nátıjesinde bizdiń naryq, ásirese orta bıznes aıtarlyqtaı shyǵynǵa ushyrady",  dedi Marchenko. Onyń aıtýynsha, alǵashqy devalvasıa Kelimbetovtiń tusynda, 2015 jyldyń tamyzynda júrgizile bastaǵan. Alaıda Ulttyq Banktiń tóraǵasy aýysqannan keıin baǵam turaqtanbaı, quldyraýyn odan ári jalǵastyrdy. "Qorytyndysynda, keshirińiz, biz sol kezde eki jarym ret devalvasıa jasadyq – bul 2014-2015 jyldary boldy. Al budan ne óndi? Óndiris kúrt ósti me? Árıne, joq. Bul eksperıment birneshe ret júrgizildi. Mysaly, 1994 jyly devalvasıa úsh jarym ret boldy", dedi ol. Marchenko mundaı joldy qaıtalaýǵa shaqyrýshylar ekonomıkanyń naqty sektorynda eshqashan jumys istemegen adamdar ekenin atap aıtty.

Ázerbaıjan bankine qatysty janjal

Grıgorıı Marchenko Ulttyq qordan Ázerbaıjan bankine aqsha aýdarý oqıǵasy týraly túsinikteme berdi. Bul keıinirek sybaılas jemqorlyq janjalynyń arqaýy bolǵan. 

"Ázerbaıjan bankine Ulttyq qorymyzdan aýdarylǵan aqshaǵa baılanysty sybaılas jemqorlyq janjaly týyndaǵany jadymda. Bank tóraǵasy Ulybrıtanıaǵa, Londonǵa qashyp ketken sıaqty. Onyń áıeli onda kóp qarajat jumsaǵan, sonyń ishinde qymbat meıramhanalarǵa baryp, aqsha shashqan. Biraq, meniń bilýimshe, ol qamaýǵa alynǵan. Qazir ol túrmede otyr", dedi Marchenko. Ol bul mámilege óziniń qatysy joq ekenin málimdedi. "Sol kezde Ulttyq Banktiń ókili Qaırat Kelimbetov boldy. Ol mámile men qyzmetten ketkennen keıin bir jyldan keıin jasaldy. Buǵan qosa, atalǵan mámile o bastan durys emes jáne Ulttyq Banktiń barlyq ishki rásimine qaıshy edi. Mysaly, biz 10% - dan asatyn naqty emısıaǵa qatysa almadyq. Eger bank, aıtalyq, 500 mıllıon dollar shyǵarsa, biz eń kóp degende 50 mıllıon dollar satyp ala alatyn edik. Al atalǵan mámile barlyq erejeni buza otyryp jasaldy", dep túsindirdi ol.

Keıin aqshaǵa satylǵan blogerler men jýrnalıser kináni maǵan aýdarýǵa tyrysty, dep atap ótti Ulttyq Banktiń burynǵy basshysy. Biraq onyń 2013 jyldan beri Ulttyq Bankke eshqandaı qatysy joq. Sondaı-aq ol óziniń Ázerbaıjan Prezıdenti Álıevtiń dosy jáne kýrstasy bolǵandyǵy týraly aqparatty joqqa shyǵardy. 

"Joq, olaı emes. Sizderge anyǵyn aıtaıyn. Álıev – meniń kýrstasym da, jeke dosym da emes. Bizdiń jolymyz óte qysqa merzimge ǵana túıisti. Men provınsıadan kelgen qarapaıym stýdent edim. Al onyń ákesi Saıası Búronyń músheligine kandıdat edi. Ol tipti kúzetshisimen birge júretin. Onyń ústine, ol basqa ǵımaratta ornalasqan Halyqaralyq qatynastar fakúltetinde oqydy, men Halyqaralyq ekonomıkalyq qatynastar fakúltetinde oqydym. Bizdiń kýrsta Ázerbaıjannan kelgen jigit boldy. Men onymen dos boldym, áli de dospyn.  Ol Álıevpen tyǵyz baılanys jasady. Múmkin Álıev meni sondyqtan umytpaǵan shyǵar. Biraq meniń onymen qandaı da bir jaqyn baılanysym  nemese oǵan shyǵatyn jolym bar dep aıtýǵa bolmaıdy. Bul shyndyqqa jatpaıdy".

Búgin Senattyń jalpy otyrysynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine kredıt berý kezinde táýekelderdi barynsha azaıtý, qaryz alýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý, qarjy naryǵyn retteý jáne atqarýshylyq is júrgizýdi jetildirý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańy ekinshi oqylymda qaraldy. Senat zańnyń jekelegen baptaryn jańa redaksıada usynyp, ony Májiliske qaıtardy. Bul týraly Ulys Senattyń baspasóz qyzmetine silteme jasap habarlaıdy.

Senattyń Qarjy jáne búdjet komıtetiniń málimetinshe, bank beretin qaryzdar men mıkrokredıtter berý kezinde talaptardy qatańdatý arqyly azamattardyń shamadan tys kredıt alýyn tómendetý eskerilgen. Ol úshin Zańda kredıtter boıynsha 90 kúnnen astam merzimi ótken bereshegi bolǵan kezde azamattarǵa kredıt berýge tyıym salý qarastyrylǵan, sondaı-aq jubaıynyń (zaıybynyń) kelisiminsiz kredıt berýge tyıym salý sharasy engiziledi. Ótelmegen tutynýshylyq kredıtter boıynsha merzimi ótken soń 90 kúnnen keıin syıaqyny esepteýge tyıym salynady, al merzimdi áskerı qyzmetti ótkerý kezeńinde qaryz alýshyǵa kredıtter boıynsha tólemderdi keıinge qaldyrý qarastyrylǵan.

Sonymen qatar, «Tutynýshylyq kredıt» uǵymyn zańnamalyq engizý usynylyp, onyń mólsheri ýákiletti organnyń normatıvtik-quqyqtyq aktisimen aıqyndalady. 45 kúnge deıingi jáne 50 aılyq eseptik kórsetkishke deıingi somadaǵy onlaın mıkrokredıtterdi berýdiń erekshe sharttarynyń kúshin joıý, bul rette olarǵa ýákiletti organnyń normatıvtik-quqyqtyq aktisinde aıqyndalatyn jyldyq tıimdi syıaqy mólsherlemesiniń shekti mólsherin belgileýdi qoldaný usynyldy.

«Kredıtorlardy baıypty kredıt saıasatyn júrgizýge jáne azamattardyń problemalyq bereshegin retteý boıynsha sharalar qabyldaýǵa yntalandyratyn talaptar kózdelgen. Máselen, 2026 jylǵy 1 mamyrǵa deıin bankter men mıkroqarjy uıymdary azamattardyń bereshegin retteý boıynsha sapaly jumysty derbes júrgizýi úshin qaryzdardy kolektorlarǵa berýge moratorıı engiziledi. Sondaı-aq qarjy naryǵyndaǵy alaıaqtyqqa qarsy is-qımyl jasaý úshin jaǵdaılar jasalýda. Osy maqsatta bankter men mıkroqarjy uıymdaryna klıentti bıometrıalyq sáıkestendirýsiz elektrondyq qaryz berýge tyıym salynady», - delingen Senat aqparatynda.

Jalpy, bul qujat azamattardyń artyq kredıt alý deńgeıin tómendetýge, alaıaqtyq tásilmen qaryzdar men mıkrokredıtter resimdeý táýekelderin jáne klıentterdiń banktik shottarynan aqshanyń zańsyz alynýyn qysqartýǵa yqpal etedi, sondaı-aq rezıdent emes bankterdi otandyq ekonomıkany kredıtteýge tartýǵa baǵyttalǵan. Munymen qosa, isterdiń jekelegen sanattary boıynsha jeke tulǵalardyń bankrottyq rásimin ońaılatady.

Sonymen qatar Zańdy ekinshi oqylymda talqylaý barysynda Bas komıtettiń, basqa komıtetter men Senat Apparaty bólimderiniń eskertýleri men usynystaryn eskere otyryp, Májilis qabyldaǵan Zańǵa mynadaı baǵyttar boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi:

- «elektrondyq banktik qaryz» uǵymy qoldanystaǵy zańnamanyń tıisti normalarynda kózdelgendikten, jańa uǵymdy engizý alyp tastalady;

- zapasqa jańadan bosatylǵan áskerı qyzmetshige jumysqa ornalasý jáne tólem qabilettiligin qalpyna keltirý úshin ýaqyt berý úshin Zańmen usynylatyn merzimdi áskerı qyzmetti ótkerý kezeńine qaryzdy óteý boıynsha merzimin keıinge qaldyrýdy 60 kúnge uzartý. Budan basqa, osy túzetýge baılanysty ıpotekalyq sharttar, jyljymaly jáne jyljymaıtyn múlik kepili sharttary boıynsha qosymsha kelisimder jasasý boıynsha jekelegen talaptardy qoldanbaý usynyldy;

- zańdy tulǵalardy bıometrıalyq sáıkestendirýdi júrgizý múmkin emestigine baılanysty jeke tulǵalarǵa ǵana bıometrıalyq sáıkestendirýsiz elektrondyq banktik qaryz berýge tyıym salýdy qoldaný;

- bank jáne mıkroqarjy ombýdsmanyn saılaý kezinde qosymsha talaptar belgileý;

- memleket qatysatyn kredıttik búrolardyń qyzmetin reglamentteıtin normalardy naqtylaý, sondaı-aq kolektorlar kredıttik búroǵa usynatyn qosymsha málimetterdi kózdeý;

- lombardtarmen shart jasasý kezinde olardyń qyzmetiniń ereksheligine baılanysty kredıtter alýdan erikti túrde bas tartýǵa baılanysty normalardy sáıkes keltirý;

- Qazaqstan ekonomıkasyna ınvestısıalaýǵa qosymsha múmkindik berý maqsatynda sındıkattalǵan qarjylandyrýǵa qatysýǵa ruqsat etilgen tulǵalar tizbesiniń sındıkattalǵan kredıt berýge qatysýshylar quramyn rezıdent emes bankter fılıaldarymen jáne «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń bankterimen tolyqtyrý. Sonymen qatar, sındıkattalǵan qarjylandyrýdy uıymdastyrý boıynsha talaptar naqtylanady;

- Zańnyń keıbir erejelerin qoldanystaǵy zańnamanyń erejelerimen sáıkes keltirý;

- osy Zańdy qoldanysqa engizýdi kózdeıtin Zańnyń 2-babyn pysyqtaý.

QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary Oljas Qızatovtyń aıtýynsha, zań aıasynda jubaıynyń (zaıybynyń) kelisiminsiz kredıt berýge tyıym salý normasy saqtaldy. Endi nesıe somasy 1 myń AEK-ten artyq bolsa, ony alý úshin erli-zaıyptylardyń ózara kelisimi kerek bolady.