Qazaqstandyq qoǵamda atom elektr stansıasyn salý máselesi birneshe jyldan beri belsendi talqylanyp keledi. AES Qazaqstannyń tehnologıalyq damýyna áser etedi, sondaı-aq energetıkalyq tıimdilikti turaqtandyryp, ekonomıkanyń san túrli salasynda ǵylymı-tehnıkalyq progresti jedeldetýge septesedi, eldiń ınovasıalyq áleýetiniń artýyna da yqpal etýi múmkin.
Atom energıasy jónindegi halyqaralyq agenttiktiń (MAGATE) sarapshylary energetıkalyq qaýipsizdik turaqty ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz etýmen qatar halyqtyń ál-aýqatyn jaqsartýda mańyzdy ról oınaıtynyn atap ótedi. Atom energetıkasy klımattyń ózgerýiniń jaǵymsyz áserin azaıtady, taza jáne senimdi energıaǵa qoljetimdikti arttyrady. Búgingi tańda atom qýaty álemdik energıa balansynyń edáýir bóligin quraıdy jáne aldaǵy onjyldyqtarda ony paıdalaný úlesi ósedi dep kútilýde.
Qazaqstan energetıkalyq qajettilikterdi qanaǵattandyrý úshin atom elektr stansıasynyń qurylysyna ıek artýdy kózdep otyr. Kómir men gaz sıaqty kúndelikti tutynatyn qýat kózderi aýaǵa parnıktik gaz bóledi.
- Úkimettiń málimdeýinshe, bolashaqta QR elektr qýatynyń tapshylyǵy bilinedi, al atom elektr stansıasy bul máseleni sheshedi. Sonymen qosa elimizde energetıkalyq keshenderdegi jabdyqtardyń tozýy 70%-dan asady. Álem elderi men EO-nyń kómirtegi beıtaraptyǵy saıasatyna baılanysty Qazaqstanǵa kómirsýtek shıkizatyn tutynatyn energetıkalyq stansıalardy salýǵa tyıym salynady. Sondyqtan QR atom energetıkasyn damytý jáne atom stansıasyn salý barlyq sanattaǵy tutynýshylardy, onyń ishinde ónerkásiptik kásiporyndar men halyqty úzdiksiz elektr energıasymen qamtamasyz etý úshin eń qolaıly nusqa bolyp tabylady, - dep jazady "Qazaqstandaǵy MK" gazetiniń redaksıasy
Elimizde AES salý energetıka keshenin ártaraptandyrýǵa jáne qazba otyndaryna táýeldilikti azaıtýǵa kómektesedi. Sondaı-aq, elde ýrannyń baı qory bar, bul atom energetıkasyn damytýdy ekonomıkalyq turǵydan tıimdi etedi. AES uzaq merzimge turaqty energıamen qamtamasyz etýge qabiletti, bul ónerkásiptiń ósýi men ýrbanızasıa jaǵdaıyn da ózindik áser eteri sózsiz.
Qazaqstanda AES paıdalanýǵa berilgen sátten bastap tıisti qyzmet kórsetý jáne qosymsha paıdalaný shartymen 60 jyldan 80 jylǵa deıingi kezeńge elektr energıasyn óndirýdi qamtamasyz ete alady. AES jumysy ekonomıkanyń birqatar negizgi salalarynyń tehnologıalyq damýyna áser etedi. Sarapshylar Qazaqstanda atom energetıkasyn damytý oń áser etetin alty salany ataıdy.
1. Energetıkalyq ınfraqurylymdy damytý
Atom elektr stansıasynyń qurylysy eldiń energetıkalyq júıesiniń turaqtylyǵy men táýelsizdigin edáýir arttyra alady. Elektr tapshylyǵy jaǵdaıynda, ásirese iri energıamen jabdyqtaý ortalyqtarynan alys aımaqtarda atom stansıalary turaqty energıa kózine aınalýy múmkin. Bul elektr jelilerin keńeıtýge jáne jańartýǵa, sondaı-aq elektr júıeleriniń ozyq tehnologıalaryn engizýge ákeledi.
2. Baılanysty salalaryndaǵy ınovasıalar
AES-pen baılanysty jobalar tehnologıalyq quzyrettiliktiń joǵary deńgeıin talap etedi. AES mashına jasaý, elektronıka, aqparattyq tehnologıalar jáne qaýipsizdik júıeleri sıaqty salalardyń damýyn yntalandyrady. Mysaly, qurylys kompanıalary radıasıalyq júktemelerge tózimdilikke yqpal etetin jańa materıaldar men tehnologıalardy paıdalanatyn bolady, al IT-sektor monıtorıń pen basqarý úshin mamandandyrylǵan júıelerdi ázirleıtin bolady.
3. Ǵylymı jáne tehnıkalyq áleýetti damytý
Atom energetıkasy jobalary ıadrolyq fızıka, ınjenerıa, ekologıa jáne basqa da pánder boıynsha kadrlardyń joǵary biliktiligin talap etedi. Bul joǵary bilim berýdi, ǴZI men zertteý ortalyqtaryn damytýǵa ıtermeleıdi, bul óz kezeginde eldiń ǵylymı áleýetin nyǵaıtady. Halyqaralyq mamandarmen tájirıbe almasý boıynsha baǵdarlamalardy damytýǵa bolady, bul Qazaqstannyń jańa tehnologıalar men standarttarǵa beıimdelýin jedeldetedi.
4. Ekologıalyq tehnologıalar jáne qaldyqtardy basqarý
AES paıdalanýdyń mańyzdy bóligi radıoaktıvti qaldyqtardyń qaýipsizdigi men jumys isteýin baqylaý bolyp tabylady. Ekologıalyq qaýipsizdik ınovasıalaryn yntalandyrý qaldyqtardy qaıta óńdeý men joıýdyń jańa ádisterin ázirleýge, sondaı-aq basqa salalarda taza jáne qaýipsiz óndiris tehnologıalaryn engizýge ákelýi múmkin.
5. Halyqaralyq tehnologıalar transferi
AES salý jáne paıdalaný ozyq tehnologıalardyń transferine yqpal etetin Rosatom nemese batys kompanıalary sıaqty halyqaralyq seriktesterdi tartýdy talap etedi. Bul úderis Qazaqstannyń álemdik tehnologıalyq qoǵamdastyqqa kirigýin jedeldetip, zamanaýı standarttar men tájirıbelerdi engizýi múmkin.
6. Energetıkalyq sektordy ártaraptandyrý
Búginde Qazaqstan negizinen qazba otynyna, ásirese kómirge táýeldi. Atom energetıkasyn damytý energıa sektoryn ártaraptandyrýǵa kómektesedi, ony álemdik munaı men gaz naryǵyndaǵy ózgeristerge tózimdi etedi. AES qurylysy sonymen qatar eldegi kómirtegi bólinisin azaıtýǵa jáne jasyl energıa kózderine kóshýdi jedeldetýge yqpal etýi múmkin.
