Valúta baǵamy
  • USD -

    521.9
  • EUR -

    600
  • RUB -

    6.37
Qazaqstanda AES salý tujyrymdamasy:  Óndiris tıimdiligi jáne turaqty energıamen qamtý
Foto: dalanews.kz 23 qyrkúıek 2024
Qazaqstanda AES salý tujyrymdamasy:  Óndiris tıimdiligi jáne turaqty energıamen qamtý

 Qazirgi tańda el aýmaǵynda AES salý  qoǵamnyń ár alýan sanatynda qyzý talqyǵa túsip, memlekettik deńgeıdegi mańyzdy qadam retinde qabyldandy. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev nysandy salý týraly sheshim jalpyhalyqtyq referendýmnan keıin qabyldanatynyn málimdedi. Keshendi strategıalyq nysan qurylysy jalpy qoǵamnyń qajettiliginen týyndaǵanyn eskergen jón.

Elimizdiń túkpir-túkpirinde ótken qoǵamdyq talqylaýlarda  halyqtyń kókeıindegi eń basty kúmán  atom qýatyn ıgerýdiń el erteńi úshin qaýipsizdigi  jáne ekologıalyq júıege teris yqpalyna qatysty.  Al AES qurylysynyń eń basty sebebi  jyl ótken saıyn elektr qýatyn tutyný mólsheriniń shekten tys ósimi  ári  energıa kózderin ártaraptandyrý úrdisin údetý ekeni málim. Qazaqstan ýran shıkizatynyń  iri óndirýshisi retinde atom energetıkasy salasynda aıtarlyqtaı áleýetke ıe.

Atom salasynyń ekspertteri  bul baǵyttaǵy bastamalardy qoldaıdy jáne beıbit atomdy ıgerýdiń  artyqshylyqtaryn naqty derektermen negizdeı túsedi. Olardyń kópshiligi ekologıalyq qaýipsizdikti basty artyqshylyqtardyń biri retinde kórsetedi. Respýblıkada keńinen qoldanylatyn kómir otyny saldarynan aýaǵa    parnıktik gazdardyń iri kólemi bólinedi. Mamandar  atom energetıkasy tehnologıalaryn generasıalaý qýat óndirýdiń eń utymdy joly ekenin aıtady.

- Jyl saıyn elimizde kómir tutyný saldarynan 55 myń tonna kóleminde radıoaktıvti qaldyq aýaǵa bólinedi. Álemdegi barlyq atom elektr stansıalary jylyna  12 myń tonna qaldyq shyǵarady, olar , 90%-y  qaıta óńdeledi. Atom qýaty at-tonymyzdy ala qashatyn «qubyjyq» emes. Atom energetıkasyn damytý arqyly biz basty «qubyjyqtan», kómirtegi qosylystaryn shyǵaratyn qazba otyn shıkizatyna táýeldilikten qutylamyz, – deıdi qazaqstandyq energıa únemdeý uıymdary qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Sergeı Agafonov.

Jalpy zaman talabyna saı  atom stansıasyn salý  arhıtektýralyq, ınjenerlik, ekologıalyq jáne ekonomıkalyq sala mamandarynyń úndesken sımbıozynan týyndaıtyn kúrdeli jáne kóp faktorly úderis. Jobany Qazaqstan halqy qoldaǵan jaǵdaıda, qaýipsizdiktiń, tıimdiliktiń jáne turaqtylyqtyń negizgi aspektilerin eskeretin AES salý tujyrymdamasy qalyptasady.

Energetıka salasyndaǵy sarapshylar Qazaqstanda  III+ býyn atom stansıasy  salynýy múmkin ekenin birneshe ret atap ótti.Mundaı nysannyń  negizin III + býyn reaktorlyq qondyrǵysy  quraıdy. (mysaly, VVER-1200 nemese AP1000). Olar pasıvti salqyndatý jáne apattan qorǵaý júıelerin qoldanatyn  qaýipsizdiktiń joǵary deńgeıine ıe. Eń úlken artyqshylyǵy-otyndy paıdalaný tıimdiligin jáne qorshaǵan ortaǵa bólinetin radıoaktıvti qaldyqtardyń mólsherin azaıtýdy kózdeıdi.

III + býyn atom stansıalaryna  syrtqy elektr qýatymen jabdyqtaý júıesi isten shyqqan jaǵdaıda da jumysyn  jalǵastyratyn pasıvti qaýipsizdik júıeleri engizilgen. Mundaı nysannyń  qyzmeti qaldyqtardyń mólsherin azaıtýǵa jáne paıdalanylǵan otyndy qaıta óńdeýge baǵyttalǵan. Reaktorlardyń jumys isteý merzimi  60-80 jyldy quraıdy. Rektordyń bul túriniń artyqshylyqtary tehnologıalyq damyǵan jáne dáleldengen júıeni, sondaı-aq jyldam masshtabtaý múmkindigin qamtıdy.

– Biz atom elektr stansıalaryn salý máseleleri boıynsha halyqaralyq konferensıalarǵa qatysyp, stansıalary tabysty jumys isteıtin mamandardyń pikirlerin estidik. Fransıa men AQSH sarapshylary atom elektr stansıasynyń paıdasy zor ekenin aıtady. Qazir Japonıada 17 blok iske qosylý ústinde,  2 jańa bloktyń qurylysy júrip jatyr  Búgingi tańda III jáne III + býyn stansıalary is júzinde qaýipsiz. Eger biz qorshaǵan ortanyń lastanýy týraly aıtatyn bolsaq, onda tipti kún batareıalary da aýaǵa zıandy zattardy bóletinin aıtýymyz kerek. Atom elektr stansıalarynan tolyǵymen bas tartqan jáne ekonomıkanyń ósý qarqyny aıtarlyqtaı tómendegen Germanıany mysalǵa alyp kórsek. Biraq atom elektr stansıasynyń qurylysyna qatty qarsylas bolǵan Polsha qazir óz pozısıasyn qaıta qarady, - dep atap qoǵam belsendisi Nıkolaı Isaeva.

 Keıbir jańa tıptegi atom  stansıalarynyń negizgi erekshelikteri-qurylys kezeń-kezeńimen júrgiziledi. Sondaı-aq nysandy baqylaý men salqyndatý júıesi  apat qaýipin azaıtady.  Sondyqtan keı sararshylar men mamandar respýblıkaǵa bir emes, birneshe atom elektr stansıalary qajet dep sanaıdy. 

Iadrolyq ydyraý úderisinen týyndaıtyn energıany  elektr qýatyna aınaldyrý úshin reaktorlyq qondyrǵylarǵa tehnologıasy jyl sanap jańaryp keledi.

Olardyń qatarynda sý qaınatatyn  reaktorlar da bar (BWR, Boiling Water Reactor), onda suıyqtyq tikeleı reaktordyń ózeginde qaınaıdy, sodan keıin týrbınalardy aınaldyrý úshin qoldanylatyn býǵa aınalady. Munda ýran shıkizaty  otyn retinde  qoldanylady.

Aýyr sýly reaktorlary (CANDU, Heavy Water Reactor) neıtrondy moderator retinde aýyr sýdy  paıdalanady. Atalǵan reaktorlarda tabıǵı ýrandy qoldanýǵa bolady (ony baıytýdyń qajeti joq), bul tásil onyń  basqa reaktorlardan eń basty aıyrmashylyǵy.

BN-600, BN-800 reaktorlary jyldam neıtrondardy paıdalanady jáne olar baıytylǵan ýranmen ǵana emes, plýtonıımen de jumys isteı alady.

Reaktorlyq qondyrǵylar qaýipsizdik deńgeıi,  otyn tıimdiligi jáne radıoaktıvti qaldyqtardy qaıta óńdeý múmkindigine baılanysty ózindik erekshelikterge ıe . Qazaqstanda jalpyhalyqtyq referendým nátıjesinde AES salý týraly oń sheshim qabyldansa, elimizde otyn-energetıkalyq qazba resýrstaryna táýeldilikten arylýǵa jáne turaqty energıamen jabdyqtaýdy qamtamasyz etýge baǵyttalǵan joba bastaý alady.  AES salý eldiń energetıkalyq qaýipsizdigin nyǵaıtady, zalalsyz óndiris esebinen ekologıalyq ahýal jaqsarady, elektr qýatynyń baǵasyn turaqtandyrady.Sarapshylar AES elimiz úshin  tehnologıalyq damý men ónerkásiptik ósim jolynda  mańyzdy qadam bolatynyn aıtýda.

RELATED NEWS
Keseldiń kóbi kómirden kelip jatqanyn qashan túsinip, moıyndaımyz - Damır Aspan
29 qyrkúıek 2024
Keseldiń kóbi kómirden kelip jatqanyn qashan túsinip, moıyndaımyz - Damır Aspan
Fransıada 56 AES bar. Bul týraly bloger Damır Aspan jelidegi paraqshasynda jazdy, dep habarlaıdy Ulys.
"Astanadaǵy Qyzylorda oblysy ónimderiniń jármeńkesi qyzyp tur-aý. Sapaly ónimderi de, alar jurt ta, aqyldasatyn dúnıe de kóp eken. Mysaly, Syr óńiriniń sońǵy jyldary elektr energıasyn tutynýdyń ósýi baıqalady. Aımaqta turǵyn úıler, áleýmettik jáne ónerkásiptik nysandardyń kóptep ashylýymen baılanysty árıne. Biraq, jelidegi tok qýatynyń shamamen 20% tómendeýine ákelgeni de bar. Qoldanystaǵy jylý-elektr ortalyqtarymen (tes) salystyrǵanda áldeqaıda artyq bolatyn atom elektr stansıasy máseleni sheshe alar edi. Biraq, biraz jurt aıqyn pikirdi qabyldaǵysy kelmeıdi ǵoı, moıyndamaı. AES-ten bas tartqan Germanıany alǵa tartyp jaǵadan alady)) Ok, jaqsy delik, al basqa elder she? Dál qazir álemniń 40 elinde 200-den astam atom reaktory jumys istep tur. Energıany ýrannan alatyn AQSH, Fransıa, Qytaı, Shveısarıa, Belgıa aqymaq emes shyǵar? Fransıa demekshi, "jerimiz baıtaq, bizdiń elge 5 Fransıa syıady" dep jaıshylyqta keýde soǵatyndar da osy ózderiń emes pe?! Taǵy bir mysal, Óskemen, Temirtaý qalalarynda boldyńyzdar ma osy? Úırenisken halqy bolmasa, syrttan kelgen adamǵa aýasymen tynystaýdyń ózi qıyn. Elimizde osyndaı 10-ǵa jýyq qalanyń aýasy las eken, bul jaqtardaǵy zaýyt-fabrıkalardan shyǵyp jatqan kúkirt oksıdiniń konsentrasıasy óte joǵary. Sonyń kesirinen jergilikti jurt túrli aýrýlarǵa ushyraıdy. Atyraýda da osy jaǵdaı baıqalady. Jas analar she, keler urpaqqa budan keler qaýip joq dep oılaısyz ba? AES áli salynbady, onda bul máseleler qaıdan kelip jatyr, keseldiń kóbi kómirden kelip jatqanyn qashan túsinip, moıyndaımyz? Bul jaǵyn qarastyrdyńyzdar ma? Qysqasy, referendýmǵa baryp durys tańdaý jasańyz, ol 6 qazan kúni, al oǵan deıin kúrish alýǵa jármeńkege kelińiz", - deıdi Damır Aspan.
Jel jáne sý elektr stansalarynyń ekonomıkalyq jáne ekologıalyq tıimdiligi qandaı
08 sáýir 2024
Jel jáne sý elektr stansalarynyń ekonomıkalyq jáne ekologıalyq tıimdiligi qandaı

Búginde elimizdiń aýmaǵynda jalpy qýaty 1 409 MVt bolatyn 59 jel elektr stansıasy jumys isteıdi. Olar elimizdiń túrli óńirlerinde, atap aıtqanda Almaty, Aqmola, Jambyl, Túrkistan, Qostanaı, Aqtóbe, Mańǵystaý jáne Jetisý oblystarynda ornalasqan. Jel elektr stansıalarynyń dál osy oblystarda ornalasýy atalǵan aımaqtardaǵy jeldiń úlken áleýetiniń bolýymen baılanysty ekendigi sózsiz.

Energetıka mınıstrligi Jańartylatyn energıa kózderi departamentiniń bas sarapshysy Nurjan Djakanov respýblıka aýmaǵynda salynatyn bir jel elektr stansıasynyń quny kóptegen faktorǵa baılanysty ekendigin aıtady.

«JES qurylysynyń quny ornalasatyn jeri, ınfraqurylymǵa qoljetimdilik, topografıa jáne geologıa, logıstıka syndy kóptegen faktorǵa baılanysty ekendigi túsinikti. Degenmen, álemdik tájirıbege súıener bolsaq, qýattylyǵy 1 MVt bolatyn stansanyń quny ortasha eseppen 1 mıllıon AQSH dollaryn quraıdy. 2023 jyldyń qorytyndysynda elimizdegi barlyq jel elektr stansıasy 3 824,99 mln kVt-saǵ elektr energıasyn óndirdi. Qazaqstandaǵy jańartylatyn energetıka sektory elektr energıasyn óndirýdiń jyl saıynǵy ósimin kórsetip otyr. Jalpy, ótken jyldyń qorytyndysynda jańartylatyn energetıkanyń úlesine elimizde óndirilgen barlyq elektr energıasynyń shamamen 6 paıyzy tıesili bolǵanyn atap ótýge bolady», - dedi ol.

Mınıstrlik bas sarapshysynyń dereginshe, 2018 jyldan bastap jańartylatyn energıa kózderi jobalaryn iske asyrý úshin irikteý aýksıondyq tetik boıynsha ótedi. Sonyń arqasynda JEK jobalaryn irikteý prosesi ashyq ári túsinikti bola tústi. Sondaı-aq sońǵy tutynýshylarǵa tarıfterdiń áserin barynsha azaıtýǵa múmkindik berdi. Osylaısha 2023 jylǵy saýda-sattyq qorytyndysynda JEK jobalary boıynsha eń tómengi baǵa belgilendi. Iaǵnı, 1 kVt/saǵat úshin  10,38 teńgeni qurady.

«2027 jylǵa deıin elektr energıasyn biryńǵaı satyp alýshymen jasalǵan sharttarǵa sáıkes, elimizdiń túrli óńirinde qýaty 470 MVt bolatyn 12 jel elektr stansıasyn iske qosý josparlaǵan. Budan basqa, ótken jylǵy aýksıondyq saýda-sattyq qorytyndysy boıynsha jalpy qýaty 410 MVt bolatyn taǵy 7 JES jobasy irikteldi. Olardyń ishinde qýattylyǵy 1 GVt bolatyn iri jobalardyń birin Jetisý oblysynda, Jońǵar qaqpasynda salý kózdelgen. Qazirgi ýaqytta elektr stansıasy salynatyn alańynda jel ólsheý jumystary júrgizilip jatyr. Qurylystyń bastalýy 2025 jylǵa, al 1-kezeńdi iske qosý 2029 jylǵa josparlanǵan. Tolyq paıdalanýǵa berý merzimi - 2030 jyl», - dedi Nurjan Djakanov.

Sonymen qatar ol elimizdiń aýmaǵynda jumys istep turǵan sý elektr stansıalaryna qatysty málimettermen de bólisti.

«Qazirgi ýaqytta elimizde jalpy qýaty 269,605 MVt bolatyn 39 shaǵyn elektr stansıasy jumys isteıdi. Olar negizinen Almaty, Túrkistan oblystarynda jáne Jetisý oblysynda ornalasqan. 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha atalǵan gıdroelektrostansıalar 993,87 mln kVt/saǵat óndirdi», - dedi bas sarapshy.

Onyń aıtýynsha, 2023 jyldyń qorytyndysynda qýattylyǵy 257 MVt bolatyn 26 GES iriktelip alyndy. Bul stansıalar 2028-2029 jyldary paıdalanýǵa berilmek. Jalpy, elimizde gıdroelektrostansıalar úshin shekti aýksıondyq baǵa 1 kVt/saǵat úshin 41,23 teńgeni quraıdy.

«Jel jáne sý elektr stansıalarynyń, jalpy jańartylatyn energetıka sektorynyń birqatar artyqshylyǵy bar. Onyń ishinde ekologıalyq jáne ekonomıkalyq ta. Máselen, JEK negizindegi elektr stansıalary parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn nemese elektr energıasyn óndirýmen baılanysty basqa lastaýshy zattardy shyǵarmaıdy. Bul aıtarlyqtaı ekologıalyq áser beredi. Sonymen qatar, qurylys pen ornatýdan keıin elektr stansıalarynyń operasıalyq shyǵyndary tómen bolady. Jańa jumys oryndaryn ashýǵa septigin tıgizedi. Munan bólek, or ornalasqan aımaqtarǵa ınvestısıa da tartady», - dedi Nurjan Djakanov.

Foto: yandex.kz

AES qurylysy:  Qytaı tarapymen kelissózder júrgizilýde
27 jeltoqsan 2024
AES qurylysy: Qytaı tarapymen kelissózder júrgizilýde

QR prezıdentiniń keńesshisi – baspasóz hatshysy Berik Ýálı Egemen Qazaqstan gazetinde jarıalanǵan maqalasynda  elimizde salynatyn AES qurylysy týraly aıtty, dep habarlaıdy Ulys.

Prezıdent AES qurylysyna baılanysty «Bul Táýelsiz Qazaqstannyń búkil tarıhyndaǵy eń iri jobaǵa aınalady. Atom elektr stansasyn salý – uzaqmerzimdi joba. Atalǵan bastama elimizdiń ornyqty damýyn onjyldyqtarǵa ilgeriletedi, sondaı-aq ınjenerler shoǵyry men ártúrli beıindegi mamandar legin daıarlaýǵa jaǵdaı jasaıdy. Demek onyń paıdasyn qazirgi jastarymyz ben bolashaq urpaq kóredi», dep atap ótken bolatyn.

Referendýmnan keıin Qasym-Jomart Toqaev Fransıa Respýblıkasyna memlekettik sapary aıasynda osy eldiń prezıdenti Emmanúel Makronmen jáne Qazaqstanǵa memlekettik saparmen kelgen Reseı prezıdenti Vladımır Pýtınmen AES qurylysy týraly pikir almasty. Qazirgi ýaqytta Qytaı tarapymen osy baǵytta kelissózder júrgizilip jatyr. Iaǵnı birneshe jylǵa sozylatyn megajobany júzege asyrý atom ónerkásibinde mol tájirıbesi bar iri kompanıalardan quralǵan halyqaralyq konsorsıýmǵa júk­teledi.

Jýyrda memleket basshysy Energetıka mınıstri Almasadam Sátqalıevti qabyldap, elimizde salynatyn atom elektr stansasynyń qurylysyn jedeldetýdi tapsyrdy.

Biz týraly
ulys.kz — aqparattyq, saraptamalyq jáne tanymdyq baǵyttaǵy materıaldardy beredi.
 
Mýltımedıalyq joba zaman talabyna saı jasalǵan. Qazaqstannyń aqparattyq naryǵyn sapaly
kontentpen qamtamasyz etýge úles qosýǵa baǵyttalǵan. Mundaǵy saraptamalyq, tanymdyq
maqalalar san salany qamtıdy. Geostrategıa, geoekonomıka, geosaıasat, halyqaralyq
qatynastar men eldiń ishki-syrtqy saıasaty, ekonomıka, jahanda bolyp jatqan tektonıkalyq
ózgerister men trend taqyryptar ulttyq múdde turǵysynan tereń taldanyp qazaq
oqyrmandaryna jetkiziledi. Ortalyq Azıa men Túrki álemine erekshe kóńil bólinedi.