ULYS: Qurmanbek Jumaǵalıuly, «Qazaq radıolary» JSHS-ne kelgen kúnnen bastap kontent pen tehnıkalyq jaǵyn qatar damytýǵa aıryqsha kóńil bóle bastadyńyz. Ásirese, aqparattyq qaýipsizdikti myqtap qolǵa alypsyzdar. Elimizdiń shekaralyq aımaqtaryndaǵy radıo taratqyshtar sany artqan eken. Radıonyń strategıalyq baǵytynda osy máselege basa nazar aýdarǵan sekildisizder?
Q.JUMAǴALI: Iá, durys aıtasyz. Únjarıamyzdyń taralý aýqymyn keńeıtýge qoldan kelgen múmkindikti qarastyryp jatyrmyz. Áli kúnge deıin eldegi jáne sheteldegi aqparatty kórshiles memleketterdiń aqparat kózderinen alyp otyrǵan eldi-mekender bar. Sol sebepti, shalǵaıdaǵy, qıyrdaǵy tyńdarmandarymyzǵa «Qazaq radıolarynyń» únin múmkindiginshe jetkizýdi qolǵa aldyq. Máselen, osydan biraz buryn Batys Qazaqastan Oblysy Syrym aýdanynyń ortalyǵyna qondyrǵy ornatylsa, jaqynda oǵan taǵy úsh aýdan qosyldy. Buǵan deıin respýblıka boıynsha «Qazaq radıolarynyń» 234 radıotaratqyshy bar edi. Qazir olardyń qatary 307-ge jetti. Ýaqyt óte kele, burynǵy qurylǵylar tozady, olardy aýystyrý jaǵyn da qolǵa alyp, 118 radıoqabyldaǵyshty jańartý josparlanyp otyr. Onyń ishinde, SQO Taıynsha aýdany, SHQO Zyrán aýdany, Rıdder qalasy, Túrkistan oblysy Saryaǵash aýdany, Almaty oblysynyń Tekeli qalasyndaǵy taratqyshtardy jańalaýdy bastamaqpyz.
ULYS: 1 mamyr birlik kúnine oraı elordamyzdaǵy «Nurly jol» vokzalynda konsert berdińizder. Ótkende vokzal ishinde «Qazaq radıolary» saırap turǵanyn estidim...
Q.JUMAǴALI: «Qazaq radıolary» qosýly bolsyn!» degen motıvasıalyq uranmen seriktestik quramyndaǵy tórt radıo ár shańyraqta ǵana tyńdalmaı, ár mekemege de jetsin degen – basty maqsatymyz. Radıolarymyz «Tulpar-Talgo» poıyzdaryna, «Alaý» muzaıdynyna, «Qazaqstan» OKZ-ǵa qosylǵanynan habardar bolarsyzdar. Elordamyzdaǵy «Nurly jol» vokzalynan da habar tarata bastadyq. Soǵan oraı, 1 mamyr kúni merekelik shara ótkizdik. Meıram kúnderi saparǵa shyqqan jolaýshylar merekelik kóńil-kúıdi sezine almaı, alańǵa bara almaı, konsert kóre almaı qalady. Saparǵa shyqqan azamattardyń da bir sát kóńilderine medeý bolyp, án-kúıden shashý shashyp, qoǵam ómirine etene aralasqymyz keldi. Saparlatyp bara jatqandarmen oıyndar oınaldy. «Qazaqstan temir joly» jolaýshylar tasymaldaýshy kompanıasy da qoldaý bildirip, jeńimpazdarǵa syı–sıapattar taratty.
ULYS: Áleýmettik jelide de óte belsendisiz. Bir qyzyǵy, jeke paraqshalaryńyzdy jeke bas úshin emes, radıonyń tynys-tirshiligimen tanystyrý úshin qoldanady ekensiz. Qazaq radıosy álemdik radıolar jelisi «Radio Garden» arqyly da tyńdalady degen súıinshi habaryńyzdy oqyp qaldym. Radıo tyńdaıtyn ózimizdiń otandyq mobıldi qosymshalarymyzdan qandaı artyqshylyǵy bar?
Q.JUMAǴALI: Onyńyz ras, ár radıonyń saıtynan jáne «Qazaqstan RTRK» mobıldi qosymshasynan, áleýmettik jelidegi paraqshalary arqyly seriktestikke kiretin barlyq tórt radıony onlaın tyńdaýǵa bolady. Álemdik radıolar saıabaǵy «Radio Garden» Qazaq radıosyn qataryna qosty. Endi dúnıeniń kez kelgen buryshynan ulttyń únjarıasyn tyńdaýǵa múmkindik bar. Sheteldikter álemniń ár elinde, onyń ishinde Qazaqstanda qandaı radıo bar ekendiginen beıhabar bolýy bek múmkin. Tanymal medıa alpaýyttar bolmasa, ózge halyqtar radıolarynyń attaryn bilmeıtini eki bastan aıan. Al «Radio Garden-di» kez-kelgen sheteldik azamat biledi, bir ǵana mobıldi qosymsha arqyly álem radıolaryn tizimnen qarap, tyńdaı alady. Bul – dúnıeniń ár buryshyndaǵy qandas baýyrlarymyz úshin taptyrmas múmkindik.
ULYS: Radıonyń negizgi kúshi dybys arqyly taralatyn bolǵan soń, arnaıy otyryp tyńdaıtyn kúı talǵamaıdy. Dese de, radıonyń osy bir qulaqpen tyńdaý fýnksıasyn YouTube-taǵy arnalaryńyz arqyly kózben de kórý jaǵyn qolǵa alypsyzdar. Bul radıo-telearna bolýdyń emeýrini me?
Q.JUMAǴALI: Iá, YouTube jelisinen radıohabarlar taratýdy bastaǵanymyzǵa da jarty jyldan asty. Bul qadam – telearnalarmen báseke bolý maqsatynan týǵan dúnıe emes. Qalaı bolǵanda da radıo - eń shapshań ári jedel habar taratýshy. Oǵan eshkimniń talasy joq. Jedeldik, daýystyń kúshimen áser etý turǵysynan radıoǵa eshbir aqparat quraly jetpeıdi. Dese de, zaman talabyna qaraı, tehnıkanyń qýatymen radıonyń da múmkindigin baıytýǵa bolatyndyǵyna kózimiz jetip, radıohabarlardy bir ýaqytta beınenusqasymen qosa usynýdy jón dep taptyq. Ol úshin ár radıonyń stýdıasyna úsh rakýrstan kameralar ornattyq. Kópshilik tikeleı efırdi tyńdap qana qoımaı, sol mezette kóre de alady. «Qazaq radıolarynyń» YouTube-taǵy paraqshasynda jazbalar saqtalady. Kórip úlgermeseńiz, keıin baǵdarlamalardy sol jerden tamashalaýǵa bolady. Qazir aptasyna Qazaq radıosy YouTube arqyly 360 mınýt, «Shalqar» radıosy 270 mınýt, «Astana» radıosy 250 mınýt habar taratady.
ULYS: Qazaq radıolary elordamyzdan bólek, kúnine birneshe saǵat Almatydan da tikeleı tolqynda habarlar taratady. Vıdeokameralar ol jaqtaǵy stýdıalarǵa da ornatylǵan ba?
Q.JUMAǴALI: Almatydaǵy «Qazaq radıolarynyń» stýdıalary qaıta óńdeýden ótti. Kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilip, jabdyqtar men qurylǵylar aýystyryldy. Qazir ol jaqtaǵy stýdıa men Nur-Sultandaǵy stýdıanyń habar taratý múmkindikteri birdeı. Osy jyldyń kóktemine deıin Almatydaǵy Qazaq radıosy men «Shalqar» bir stýdıadan shyqqan, endi ekeýi eki bólek stýdıadan kún saıyn tańǵy jáne keshki ýaqyttarda tikeleı tolqynǵa shyǵady. Vıdeokamerany Almaty stýdıasyna da ornatpaq nıettemiz. Olar iske qosylǵanda, jaqsy jańalyǵymyzben áleýmettik jelidegi jeke paraqsham arqyly bólisemin. Kútińizder.
ULYS: Elbasy únemi aıtyp kele jatqan «Ulttyq kod» máselesi aqparattyq saladaǵy alyp kúsh retinde, eń aldymen, Qazaq radıolarynyń negizgi baǵyt-baǵdary, ult aldyndaǵy paryzy ispetti?!
Q.JUMAǴALI: Ulttyq rýh, ulttyq másele tek Qazaq radıolarynyń mindeti desek, qatelesermiz. Qazaq eliniń kez kelgen aqparattyq kúshi ulttyń joǵyn joqtap, baryn jarqyratyp kórsetse kerek-ti. Áıtkenmen, ár BAQ-nyń belgilengen formaty bary ras. Bizdiń tórt radıo tórt túrli baǵytta tyńdarmanǵa aqparat taratady: Qazaq radıosy – saıası-qoǵamdyq, áleýmettik-mádenı, «Shalqar» - ulttyq-rýhanı, «Astana» - jastar men elorda tynysy, «Classic» - klasıkalyq mýzyka óneri. «Ulttyq kod» taqyrybyn oryndy qozǵadyńyz. Elbasynyń ózi aıtqandaı: «Ájeptáýir jańǵyrǵan qoǵamnyń óziniń tamyry tarıhynyń tereńinen bastaý alatyn rýhanı kody bolady, - deı kele, - jańǵyrýdyń eń basty sharty – sol ulttyq kodyńdy saqtaı bilý. Onsyz jańǵyrý degenińizdiń qur jańǵyryqqa aınalýy op-ońaı»,- degen joq pa? Sondyqtan, ulttyń bolmysyn, sıpatyn umytpaı, tamyrynan ajyramaı, boıyndaǵy órlik pen erlik syndy ıgi qasıetterimizdi, babalardyń san ǵasyrlyq jıǵan-tergen murasy arqyly jetken qaǵıdasyn, tárbıesin urpaq sanasyna sińirýdi – basty maqsat-muratymyz dep bilemiz. Júzjyldyq tarıhy bar Qazaq radıosy men jarty ǵasyrdan artyq ǵumyry bar «Shalqar» radıosy ertegisiz, ulttyń klasıkalyq mýzykasy – án, kúı, jyr, ádebıetinsiz sóılemek emes. Radıonyń ult aldyndaǵy boryshyn Ǵabıt Músirepovtiń sózimen jetkizer bolsam: «Ádebıeti men óneri uly bolmaǵan jerde – ult ta uly bola almaıdy». Altaı men Atyraýdyń arasyn en jaılaǵan Uly Turan dalasynyń ulttyq kody, bolmysy – qos radıomyzdan aıqyn kórinip tursa, ony tyńdap ósken el, tamyrynan ajyramasy anyq.
ULYS: Osy baǵytta jaqynda ǵana qalyń tyńdarmanǵa «Dala fólklorynyń antologıasy» atty erekshe jobamen súıinshiledińizder. Osy ýaqytqa deıin kópshilik nazaryna radıo arqyly usynylǵanymen, dısk túrinde qoldanýǵa erik berilmegen altyn sandyq - «Altyn qor» kiltin ashýlaryńyzdyń syry nede?
Q.JUMAǴALI: Jón aıttyńyz. Qazaq radıolary Elbasy N.Nazarbaevtyń «Uly dalanyń jeti qyry» maqalasyn negizge ala otyryp bul aýdıojınaqty jaryqqa shyǵardy. QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń qoldaýymen shyqqan antologıa 7 bólim, 14 kúıtabaqtan turady. Ertegiler, batyrlar jyry, ańyz-áfsanalar, án-kúı, sheshendik sózder toptastyryldy. Rasynda da, osy ýaqytqa deıin «Altyn qor» altyn sandyq syndy jalpy jurtqa ashylmaǵan, usynylmaǵan. Sol altyn sandyqtyń ishindegi jaýharlarymyzdy halyqqa usynyp otyrmyz. Sebebi, qansha ǵasyr, qansha jyl burynǵy aýyz ádebıeti men mýzykalyq mura halyq úshin týǵan, halyq ıgiligi úshin berilýi mindetti dep bildik.
ULYS: Antologıanyń arnaıy saıty men mobıldi qosymshasy da ázirlenip jatqanyn da estidik...
Q.JUMAǴALI: Saıt «altynqor.kz» dep atalady. Qazir tehnıkalyq jumystary júrip jatyr. Arnaıy shyǵarmashylyq top quryldy. Elge usynǵan soń «jeti ret ólshep, bir ret kesip», elep-ekshep baryp berý kerek. Ol ýaqytty talap etedi. Degenmen, aýdıojınaqtyń saıty bolǵanymen, ol tek osy jınaqtaǵy shyǵarmalarmen ǵana shektelmeıtinin aıtqym keledi. Saıt ashylǵan soń, antologıaǵa enbegen týyndylar kezeń-kezeńimen tolyqtyrylady. Oǵan «Tulǵalar», «Oqıǵalar», «Kerek-derek» syndy jańa bólimder enedi. Saıttan bólek jınaqtyń mobıldi qosymshasy da ázirlenedi. Kópshilik ony júkteý arqyly da tyńdaı alady.
ULYS: «Qazaq radıolary» aqparattyq ortada ǵana emes, dúıim el arasynda qazaqqa ǵana tán dombyra, qymyz, qazaq kúresi, kıiz úı syndy ulttyq brendke turarlyq orda. Radıonyń qoǵamdaǵy ımıjin arttyrý maqsatynda qandaı jobalar jasalyp jatyr?
Q.JUMAǴALI: Anglıanyń ǵana emes, álemdik medıa alpaýyt sanalatyn BBC – aǵylshyndardyń ulttyq brendi. Qoǵamnyń kez-kelgen máselesine erkin aralasyp, qatysa alatyndaı qaýqary bar. «Qazaq radıolarynyń» da bizdiń qoǵamnyń túrli túıtkilin sheshýge, nasıhattaýǵa, atsalysýǵa tatyrlyq salmaǵy bar. BBC radıolary sekildi ulttyq brend bolýǵa tolyq quqy da, mártebesi de laıyq. Ony arnaıy jobalar arqyly tanytsaq, radıonyń tyńdalý masshtaby da keńeıer edi. Osy maqsatta, birneshe áleýmettik, qoǵamdyq, mádenı, rýhanı jobalardy qolǵa aldyq. Mysalǵa, «Myń alǵys» qaıyrymdylyq konserti. 1 naýryz Alǵys aıtý kúnin arqaý etken izgilik sharasy arqyly, qanshama búldirshinniń dertine shıpa, kóńiline medeý bolýǵa shamamyz kelgenshe, qolushyn sozyp jatyrmyz. 4 otbasy páterli boldy. Taǵy bir taǵylymdy joba - «100 kitap», álemdik shyǵarmalar qazaq tiline aýdarylyp jatqanyn bilesizder. «Qazaq radıolary» olardyń aýdıonusqasyn jasaýdy qolǵa aldy. Nurlan Ónerbaev, Qymbat Dosjan, Zeıin Álipbek syndy aǵa-ápkelerimiz kitaptardy oqyp jatyr. Sheteldik medıakompanıalarmen seriktestik baılanys jáne bar. Túrkıanyń TRT-radıosymen seriktestik baılanystamyz. Ol jaqta «Túrkistannan tartý» habary shyqsa, bizde «Anadoly tynysy» baǵdarlamasy júredi. Endi Qatar Media (Katar), «The Voice of Vietnam» (Vetnam) radıolarymen kelissózder júrgizilip jatyr. Vetnamdyq radıomen kelisimshart jasasý prosesi sońyna taıady. Mamyrda Túrkistan qalasyndaǵy Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq Qazaq-Túrik ýnıversıtetinde halyqaralyq konferensıa ótedi. Shara aıasynda radıo ardageri Ánýarbek Baıjanbaev atyndaǵy sheberlik aýdıtorıasy ashylady. Odan bólek jaz mezgilinde Qazaq radıosynyń avtokerýenin, «Shalqardan shashý», «Astana» radıosyna 20 jyl», «Classic» radıosy konsertterin uıymdastyrmaq nıettemiz.
ULYS: İsterińiz berekeli bolsyn! Qazaq tiri bolýy úshin, «Qazaq radıolary» iri bolsyn! Áńgimeńizge raqmet!
Q.JUMAǴALI: Sizderge de kóp raqmet, tabys tileımin!
ULYS ANYQTAMA
Qurmanbek JUMAǴALI
«Qazaqstan» RTRK AQ» «Qazaq radıolary» JSHS bas dırektory
Abaı atyndaǵy Qazaq Ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetin támamdaǵan
«Qazaqstan» RTRK» AQ-da baǵdarlamalardyń redaktor – júrgizýshisi, Aqparattyq baǵdarlamalar dıreksıasynyń prodúseri
«Habar» agenttigi» AQ qorytyndy jańalyqtar júrgizýshisi;
Qaraǵandy oblysy ákimdigi baspasóz qyzmetiniń basshysy, Qaraǵandy oblysy ákiminiń keńesshisi
«Qazaqstan» RTRK» AQ Aqparattyq-saraptamalyq baǵdarlamalar dıreksıasynyń dırektory, Aımaqtyq damytý dıreksıasynyń dırektory;
«Almaty» telearnasy Bas dırektorynyń birinshi orynbasary
Mańǵystaý oblystyq İshki saıasat basqarmasynyń basshysy.
