Búgin Senattyń jalpy otyrysynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine kredıt berý kezinde táýekelderdi barynsha azaıtý, qaryz alýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý, qarjy naryǵyn retteý jáne atqarýshylyq is júrgizýdi jetildirý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańy ekinshi oqylymda qaraldy. Senat zańnyń jekelegen baptaryn jańa redaksıada usynyp, ony Májiliske qaıtardy. Bul týraly Ulys Senattyń baspasóz qyzmetine silteme jasap habarlaıdy.

Senattyń Qarjy jáne búdjet komıtetiniń málimetinshe, bank beretin qaryzdar men mıkrokredıtter berý kezinde talaptardy qatańdatý arqyly azamattardyń shamadan tys kredıt alýyn tómendetý eskerilgen. Ol úshin Zańda kredıtter boıynsha 90 kúnnen astam merzimi ótken bereshegi bolǵan kezde azamattarǵa kredıt berýge tyıym salý qarastyrylǵan, sondaı-aq jubaıynyń (zaıybynyń) kelisiminsiz kredıt berýge tyıym salý sharasy engiziledi. Ótelmegen tutynýshylyq kredıtter boıynsha merzimi ótken soń 90 kúnnen keıin syıaqyny esepteýge tyıym salynady, al merzimdi áskerı qyzmetti ótkerý kezeńinde qaryz alýshyǵa kredıtter boıynsha tólemderdi keıinge qaldyrý qarastyrylǵan.

Sonymen qatar, «Tutynýshylyq kredıt» uǵymyn zańnamalyq engizý usynylyp, onyń mólsheri ýákiletti organnyń normatıvtik-quqyqtyq aktisimen aıqyndalady. 45 kúnge deıingi jáne 50 aılyq eseptik kórsetkishke deıingi somadaǵy onlaın mıkrokredıtterdi berýdiń erekshe sharttarynyń kúshin joıý, bul rette olarǵa ýákiletti organnyń normatıvtik-quqyqtyq aktisinde aıqyndalatyn jyldyq tıimdi syıaqy mólsherlemesiniń shekti mólsherin belgileýdi qoldaný usynyldy.

«Kredıtorlardy baıypty kredıt saıasatyn júrgizýge jáne azamattardyń problemalyq bereshegin retteý boıynsha sharalar qabyldaýǵa yntalandyratyn talaptar kózdelgen. Máselen, 2026 jylǵy 1 mamyrǵa deıin bankter men mıkroqarjy uıymdary azamattardyń bereshegin retteý boıynsha sapaly jumysty derbes júrgizýi úshin qaryzdardy kolektorlarǵa berýge moratorıı engiziledi. Sondaı-aq qarjy naryǵyndaǵy alaıaqtyqqa qarsy is-qımyl jasaý úshin jaǵdaılar jasalýda. Osy maqsatta bankter men mıkroqarjy uıymdaryna klıentti bıometrıalyq sáıkestendirýsiz elektrondyq qaryz berýge tyıym salynady», - delingen Senat aqparatynda.

Jalpy, bul qujat azamattardyń artyq kredıt alý deńgeıin tómendetýge, alaıaqtyq tásilmen qaryzdar men mıkrokredıtter resimdeý táýekelderin jáne klıentterdiń banktik shottarynan aqshanyń zańsyz alynýyn qysqartýǵa yqpal etedi, sondaı-aq rezıdent emes bankterdi otandyq ekonomıkany kredıtteýge tartýǵa baǵyttalǵan. Munymen qosa, isterdiń jekelegen sanattary boıynsha jeke tulǵalardyń bankrottyq rásimin ońaılatady.

Sonymen qatar Zańdy ekinshi oqylymda talqylaý barysynda Bas komıtettiń, basqa komıtetter men Senat Apparaty bólimderiniń eskertýleri men usynystaryn eskere otyryp, Májilis qabyldaǵan Zańǵa mynadaı baǵyttar boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi:

- «elektrondyq banktik qaryz» uǵymy qoldanystaǵy zańnamanyń tıisti normalarynda kózdelgendikten, jańa uǵymdy engizý alyp tastalady;

- zapasqa jańadan bosatylǵan áskerı qyzmetshige jumysqa ornalasý jáne tólem qabilettiligin qalpyna keltirý úshin ýaqyt berý úshin Zańmen usynylatyn merzimdi áskerı qyzmetti ótkerý kezeńine qaryzdy óteý boıynsha merzimin keıinge qaldyrýdy 60 kúnge uzartý. Budan basqa, osy túzetýge baılanysty ıpotekalyq sharttar, jyljymaly jáne jyljymaıtyn múlik kepili sharttary boıynsha qosymsha kelisimder jasasý boıynsha jekelegen talaptardy qoldanbaý usynyldy;

- zańdy tulǵalardy bıometrıalyq sáıkestendirýdi júrgizý múmkin emestigine baılanysty jeke tulǵalarǵa ǵana bıometrıalyq sáıkestendirýsiz elektrondyq banktik qaryz berýge tyıym salýdy qoldaný;

- bank jáne mıkroqarjy ombýdsmanyn saılaý kezinde qosymsha talaptar belgileý;

- memleket qatysatyn kredıttik búrolardyń qyzmetin reglamentteıtin normalardy naqtylaý, sondaı-aq kolektorlar kredıttik búroǵa usynatyn qosymsha málimetterdi kózdeý;

- lombardtarmen shart jasasý kezinde olardyń qyzmetiniń ereksheligine baılanysty kredıtter alýdan erikti túrde bas tartýǵa baılanysty normalardy sáıkes keltirý;

- Qazaqstan ekonomıkasyna ınvestısıalaýǵa qosymsha múmkindik berý maqsatynda sındıkattalǵan qarjylandyrýǵa qatysýǵa ruqsat etilgen tulǵalar tizbesiniń sındıkattalǵan kredıt berýge qatysýshylar quramyn rezıdent emes bankter fılıaldarymen jáne «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń bankterimen tolyqtyrý. Sonymen qatar, sındıkattalǵan qarjylandyrýdy uıymdastyrý boıynsha talaptar naqtylanady;

- Zańnyń keıbir erejelerin qoldanystaǵy zańnamanyń erejelerimen sáıkes keltirý;

- osy Zańdy qoldanysqa engizýdi kózdeıtin Zańnyń 2-babyn pysyqtaý.

QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary Oljas Qızatovtyń aıtýynsha, zań aıasynda jubaıynyń (zaıybynyń) kelisiminsiz kredıt berýge tyıym salý normasy saqtaldy. Endi nesıe somasy 1 myń AEK-ten artyq bolsa, ony alý úshin erli-zaıyptylardyń ózara kelisimi kerek bolady.

2022 jyly eldiń jalpy ishki ónimindegi kólik-logıstıka salasynyń úlesi 6,1 paıyz boldy. 2025 jylǵa deıin bul kórsetkishti 9 paıyzǵa jetkizý kerek degen meje qoıylyp otyr. Ashyq teńizge shyǵatyn múmkindigi joq Qazaqstan úshin bul ońaı sharýa emes. Qazaq dalasynyń salystyrmaly túrde jazyqta jatqany, Batys Qytaı-Batys Eýropa sıaqty iri kólik dáliziniń bolýy, Kaspıı arqyly sanksıa qursaýyndaǵy Reseı aýmaǵynan tys ótkelder arqyly birneshe elge shyǵýǵa bolatyny durys uıymdastyra bilse, úlken múmkindikter ashady.

Jalpy tıisti ınfraqurylym bolmaıynsha syrtqa taýar satý múmkin emes, ınvestorlar da at-tonyn ala qashatyn bolady. Shyndyǵynda, Qazaqstan úshin jol men kólik salasyn damytý - búgingideı kúrdeli kezeńde ekonomıkany damytýdyń eń tıimdi tetigi.

2023 jyly Qytaıdan Reseıge jáne keri baǵytta Qazaqstan arqyly 3,8 mln tonna júk tasymaldanǵan. Bul 2022 jylmen salystyrǵanda 35% kóp. El Qytaı men Eýropa arasyndaǵy Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótetin alys-beris kólemi 18,7 mln tonnaǵa jetken. Bul 2022 jyldyń kórsetkishinen 19% artyq.

Sáıkesinshe júk tranzıtinen búdjetke túsetin tabys ta artyp keledi. 2023 jyldyń alǵashqy jartysynda ǵana tranzıttik júk aınalymy 39% ósip, 200 mlrd teńgeden astam taza tabys kirgen.

Prezıdenttiń halyqaralyq saparlarynda, Úkimet músheleriniń ınvestorlarmen kelissózderinde munaı-gaz, metalýrgıa salasymen birge kólik-logıstıka baǵytyndaǵy jobalar týraly jıi aıtylyp júr. Bul Qazaqstan ekonomıkasyn kólik-logıstıka esebinen ártaraptandyrýǵa yqpal etetin tendensıa deýge bolady.

Reseıdiń sanksıa qursaýynda qalýy Kaspıı kóliniń tranzıttik mańyzyn arttyrdy. Qazaqstan da bul tendensıaǵa laıyqty den qoıyp otyr. Úkimet elde teńiz ınfraqurylymyn damytýdyń 2024-2028 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparyn bekitti. Bul keshendi josparda Aqtaý jáne Quryq porttarynyń bazasynda iri teńiz kólik-logıstıkalyq klasterin qurý kózdelgen. Onyń syrtynda Aqtaý portynan konteınerlik hab ashý josparlanǵan. Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytyn qazir búkil álem «Orta dáliz» retinde biledi.

Bul marshrýt arqyly 2022 jyly 1,7 mln tonna ótse, 2023 jyly 2,76 mln tonna bolǵan. Al 2024 jyldyń 7 aıynda 2,56 mln tonna júk jóneltilgen. Osy qarqyn saqtalsa, jeltoqsan aıyna qaraı 5 mln tonna júk Orta dálizben ótýi múmkin.

Qury portynyń júk qabyldap, jóneltý qabiletin arttyrý úshin meılinshe úlken kemelerdiń toqtaǵany kerek. Sol úshin port  akvatorıasynyń tabany bıyl qosymsha 2 metrge tereńdetildi.

2030 jyly Orta dálizben ótetin júk kólemin 10 mln tonnaǵa jetkizý kózdelgen. Qazirgi qarqynmen ólshep qarasaq, bul mejege 2030 jyldan erte jetýge bolatyn túri bar. Mejeniń qanshalyqty erte oryndalatyny Reseıdiń sanksıalar qursaýynan qashan bosaıtynyna da baılanysty. Degenmen keıbir sarapshylar Reseı sanksıalardan arylǵan kúnniń ózinde orta dáliz aımaqtyq

Kóktemnen beri elde 12 myń shaqyrym jol salynyp, jóndelip jatyr. Bul keıingi 33 jylda bolmaǵan kórsetkish. Osy 12 myń shaqyrym joldyń 8 myń shaqyrymy respýblıkalyq baǵynystaǵy, 4 myń shaqyrymy jergilikti baǵynystaǵy joldar. Eldegi joldardyń jalpy uzyndyǵy 95 myń shaqyrym desek, bıyldyń ózinde 12,6 paıyzy jańartylyp jatyr degen sóz.

2023 jyly elimiz shoıyn jol arqyly 50 mln tonnaǵa jýyq taýar eksporttaǵan. Atap aıtsaq, Qytaıǵa – 12,7 mln tonna, Ózbekstanǵa 10 mln tonna, Reseıge 34,6 mln tonna júk jóneltilgen. Bıyl osy kórsetkishti 60 tonnadan asyrý josparlanyp otyr.

Kólik mınıstri Marat Qarabaev jaz bolsa bılet tappaı sandalatyn jolaýshylardyń máselesin sheshý úshin 140 jańa vagon satyp alynatynyn aıtqan bolatyn. Temirjol salasynda qolǵa alynǵan eki iri joba bar. Olar: «Dostyq – Moıynty», «Darbaza – Maqtaaral» marshrýttaryn iske qosý. Onyń syrtynda 1,4 myń shaqyrym temirjoldy jóndeý kózdelgen.

Qazaqstan jeriniń Eýropa men Qytaı arasynda qolaıly tranzıttik aýmaq bolatynyn halyqaralyq ınvestorlar da jaqsy túsinip otyr.  Oǵan eldiń kólik jáne logıstıka salasyna kóptegen iri halyqaralyq jáne ulttyq ınvestorlardyń aqsha salyp jatqanyn mysal retinde ataýǵa bolady.  

Keıingi jyldary Qazaqstannyń kólik jáne logıstıka ınfraqurylymyna 35 mıllıard dollarǵa jýyq ınvestısıa tartylǵan. Eýropalyq ınvestısıalyq bank, Eýropa qaıta qurý jáne damý banki sıaqty iri qarjy ınstıtýttarymen jalpy somasy 800 mıllıon eýro bolatyn memorandým jasalyp, Eýropalyq ınvestısıalyq bank arqyly salaǵa  500 mıllıon eýro ákelindi.

Al «Qazaqstan temir joly» ulttyq kompanıasy Sıngapýrdyń PSA International  kompanıasymen, ázerbaıjandyq ınvestorlarmen birge birneshe iri jobany qolǵa almaqshy.

TransLogistica Kazakhstan medıa ortalyǵynyń málimeti boıynsha, Eýropa men Qytaı arasynda qurlyq arqyly tasymaldanatyn taýardyń  70%-ǵa jýyǵy Qazaqstan arqyly ótedi. Osynyń arqasynda Qazaqstan Qytaı men Eýropa arasyndaǵy eń iri tranzıttik habqa aınaldy. Bul jerde Qytaıdyń «Bir beldeý, bir jol» bastamasy  jemisin berip jatyr deýge bolady.

Qazaqstannyń Qytaı-Eýropa arasyndaǵy temirjol tasymalynda da joǵary úles alyp otyr. Eki ortada temirjolmen tasymaldanatyn júktiń 20-25%-y Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótip jatyr.

Taǵy bir aıta ketetin jaıt, Qytaı bıznesi Uly Jibek jolyn jandandyrý degen strategıalyq ıdeıadan shet qalǵan joq. Muny áleýmettik jaýapkershilik dep aıtýǵa da bolady.

KASE qor naryǵyndaǵy kúndizgi saýda qorytyndysy boıynsha dollar baǵamy 1, 96 teńgege qymbattady. Bir AQSH dollarynyń ortasha baǵamy – 486,44 teńge, dep habarlaıdy Ulys.

Kurs.kz málimetinshe, qazirgi ýaqytta Almatynyń aqsha aıyrbastaý pýnktterinde dollar 486 teńgeden satylyp jatyr, satyp alý baǵamy – 487,9 teńge. Eýro 533,5 — 537,5 teńge aralyǵynda saýdalanýda.

Al, Astana qalasy boıynsha satý baǵamy – 484 teńge, satyp alý quny – 488 teńge.

Eýro 532 teńgeden satylyp, 538 teńgeden satyp alynady.

Reseı rýbli 5,01 – 5,14 teńge aralyǵynda saýdalanyp jatyr.